Ở Việt Nam cũng như cộng đồng Phật giáo Việt Nam hải ngoại, Phật giáo Bắc truyền chiếm đa số. Phần lớn tu sĩ và cư sĩ đều tu học theo truyền thống Bắc tông. Có một điều dễ dàng nhận thấy là Phật tử Việt Nam theo truyền thống Bắc tông rất mơ hồ về giáo lý và những điều căn bản Phât pháp. Rất nhiều người chẳng biết Phật dạy gì, nói gì, Phật pháp là gì. Họ chỉ mơ hồ chung chung là đi chùa, tụng kinh, niệm Phật, ăn chay, bố thí… và các chùa cũng chẳng thấy giảng dạy những điều căn bản về Phật pháp, hầu hết rất chung chung như: Niệm Phật, ăn chay, cúng dường, gây quỹ, hành hương… Điều này có lẽ rất cần quan tâm đến và cần sự thay đổi.

Phật tử Việt Nam đến chùa tụng kinh Pháp Hoa, kinh Địa Tạng, Lăng Nghiêm… nhưng chẳng mấy ai biết tứ diệu đế là gì, bát chánh đạo là gì… Vậy hóa ra chỉ là hoa lá cành mà thiếu căn bản gốc rễ. Ta cứ thử tưởng tượng một cái cây có cành lá sum xuê mà gốc rễ hổng có hoặc có mà quá lỏng lẻo thì cái cây ấy khó có thể bền vững và phát triển. Chúng ta cứ ham xây lầu cao mà nền móng không chắc, sườn cốt không có thì lâu đài ấy cũng dễ đổ như chơi. Cũng vì không biết căn bản Phật pháp, thiếu cái cốt lõi nên tín tâm hời hợt hoặc là chánh tín không có, chánh kiến cũng không từ đó sanh ra những hiện tượng tà tín, tà kiến và ngày càng tràn lan khắp mọi nơi. Những hiện tượng tà pháp ngày càng tăng trưởng, nhiều chùa và rất nhiều Phật tử làm những việc tà pháp nhưng cứ xưng là Phật pháp, Phật sự, tỷ như: Cúng sao giải hạn, trục vong, xem tướng, xin xăm, phong thủy, soi căn...Phât tử sơ cơ vốn đã thiếu hiểu biết giáo lý căn bản, các chùa lại tổ chức làm những việc tà pháp càng làm cho người ta mê muội hơn. Những chùa thực hiện việc tà pháp này thường ngụy biện là: hằng thuận chúng sanh hoặc là phương tiện, thế là sai lại càng sai, hằng thuận cái đúng, điều chánh chứ không thể hằng thuận cái sai quấy mê muội, tà vạy. Nói thật ra thì các chùa làm điều này đều vì những tà sư nặng danh văn lợi dưỡng mà thôi. Việc này kéo dài đã lâu, giờ muốn thay đổi quả là không dễ tí nào, tuy nhiên vẫn có thể làm từng tí một. Bản thân người Phật tử sơ cơ cũng phải tự thân học hỏi, các chùa thì mở lớp học giáo lý căn bản, thuyết pháp đi vào giáo lý căn bản, bỏ đi lối thuyết pháp chung chung hoặc nói huyền nói diệu, thậm chí tấu hài để lôi kéo nhiều người nghe. Việc thuyết pháp hay giảng dạy giáo lý căn bản quả có khô khan thật nhưng chỉ có Phật pháp căn bản mới thât sự đem lại lợi ích. Thuyết pháp hài, thuyết pháp nói huyền nói diệu thì có hấp dẫn, dễ nghe nhưng cuối cùng thì Phật tử sơ cơ chẳng biết được gì. Căn bản giáo lý không có, cốt lõi Phật pháp không biết thì việc tu học chắc cũng không hiệu quả mấy nếu không muốn nói là không có hiệu quả. Bằng chứng là hiện nay rất nhiều Phật tử sơ cơ rất ham việc cúng sao giải hạn, trục vong, trừ tà, mở ngải, xin xăm, phong thủy, bói toán, coi ngày giờ, cầu tài lộc…

Phật tử sơ cơ chúng ta không nắm được căn bản giáo lý, căn bản Phật pháp, trong khi ấy thì những tín đồ các tôn giáo khác họ nắm vững giáo lý tôn giáo của họ. Họ thuộc lòng những điều căn bản trong tôn giáo của họ. Ta có thể thấy rõ ràng điều này ở các tín đồ thiên chúa, tin lành, hồi giáo, Hindu… Vì vậy chúng ta nên cần phải học hỏi, lắng nghe, thuyết pháp, mở lớp học để làm sao Phật tử sơ cơ chúng ta phải biết được những điều căn bản, những cốt lõi của Phật pháp. Sư Giác Nguyên (Toại Khanh) đã nói: “Người không biết giáo lý căn bản thì khả năng làm nô lệ lớn hơn là làm Phật tử”. Điều này hết sức đúng và thực tế hiện nay cho thấy như vậy!

Năm xưa khi Phật chứng đắc chánh đẳng chánh giác, ngài đi đến vườn Nai để thuyết pháp, kinh chuyển pháp luân là kinh đầu tiên Phật dạy cho năm anh em Kiều Trần Như cũng tức là dạy cho loài người chúng ta. Kinh này nói về tứ diệu đế, đây là căn bản ai cũng cần phải hiểu biết. Tứ diệu đế là bốn chân lý sự thật ở đời nên mọi người phải biết.

Khổ đế, Phật quy nạp tất cả sự khổ cả thân và tâm ở đời này thành tám đề mục: sanh, lão, bệnh, tử, cầu bất đắc, oán tắng hội, ái biệt ly, ngũ ấm xí thạnh. Thế gian này là cõi dục, là cõi Sa Bà, là kham nhẫn, là khổ. Cái vui, cái hạnh phúc trong cõi khổ thì cuối cùng cũng đi đến khổ, cũng vì vậy mà Phật mới thị hiện để chỉ dạy loài người con đường thoát khổ

Tập đế, là tập hợp tất cả những nguyên nhân khổ, nguyên nhân thì có vô vàn nhưng không ngoài tam độc: tham, sân, si. Sự dính mắc vào ngũ dục lục trần

Diệt đế, tức là hết khổ, lìa sanh tử luân hồi, chứng đắc niết bàn. Niết bàn là một cảnh giới và cũng là một trạng thái tâm ý, khi tâm chấm dứt mọi ham muốn, hết dính mắc, không còn tham, sân, si tức là hết khổ

Đạo đế, là con đường đi đến hết khổ, con đường dẫn đến chấm dứt sanh tử luân hồi. Đạo đế chính là con đường trung đạo, là bát chánh đạo, là con đường chuyển phàm thành thánh, con đường chứng quả. Tu sĩ và cư sĩ dù tu học theo truyền thống nào, dòng truyền thừa nào, pháp môn nào cũng không thể không tu bát chánh đạo. Bát chánh đạo là xương sống của cơ thể, là rường cột sườn cốt của căn nhà. Nếu tu học Phật mà không biết bát chánh đạo, không nắm được bát chánh đạo thì tu học cái gì?

Chánh kiến là sự thấy biết xác thực đúng thực tướng (look as is it), cái thấy biết phù hợp với tam pháp ấn: khổ, không, vô thường, vô ngã. Cái thấy biết không bị ý chí chủ quan hay quan điểm này nọ của thế gian can thiệp vào. Chánh kiến cực kỳ quan trọng, đứng đầu bát chánh đạo, vì cái thấy biết có chánh thì những cái sau mới có thể dẫn theo những cái sau chánh, nếu cái thấy biết tà vạy thì những cái kéo theo cũng sẽ tà vạy.

Chánh tư duy là sự suy nghĩ đúng đắn, hợp đạo Chánh tư duy là sự suy tư theo hướng ly dục, thiện tâm vô sân và ly hại. Chánh tư duy là sự tư duy có chủ ý đúng, ly dục, ly sân tầm và ly hại tầm, đó là theo kinh sách. Còn chánh tư duy theo cách nghĩ của hàng Phật tử sơ cơ thì chánh tư duy là sự suy nghĩ đúng đắn, chân chánh, hợp chân lý. Con người vốn thiên sai vạn biệt vì nghiệp của mình, vì biên kiến, tà kiến, giới kiến thủ. Con người vì tư lợi, vì danh hão, vì mê vọng mà tư duy thiếu sự sáng suốt, tư duy tà vạy. Tư duy đúng và chân chánh phải hợp lẽ đạo, phải khế hợp với tứ diệu đế,

Chánh ngữ là lời nói hiền thiện, hợp đạo, đúng sự thật Chánh tư duy là sự suy tư theo hướng ly dục, thiện tâm, vô sân và ly hại. Chánh tư duy là sự tư duy có chủ ý đúng, ly dục, ly sân tầm và ly hại tầm, đó là theo kinh sách. Còn chánh tư duy theo cách nghĩ của hàng Phật tử sơ cơ thì chánh tư duy là sự suy nghĩ đúng đắn, chân chánh, hợp chân lý. Con người vốn thiên sai vạn biệt vì nghiệp của mình, vì biên kiến, tà kiến, giới kiến thủ. Con người vì tư lợi, vì danh hão, vì mê vọng mà tư duy thiếu sự sáng suốt, tư duy tà vạy. Tư duy đúng và chân chánh phải hợp lẽ đạo, phải khế hợp với tứ diệu đế,

Chánh ngữ là lời nói hiền thiện, hợp đạo. Đúng sự thật. Người có chánh ngữ sẽ không nói linh tinh vì hý luận, vì quyền lợi nào đó hay vì xu phụ quyền thế chính trị. Người có chánh ngữ tức là đã tu cái miệng, một trong ba phần: thân, khẩu, ý. Phải có chánh kiến, chánh tư duy thì mới có chánh ngữ.

Chánh nghiệp thuộc về phần tu giới, không sát sanh, trộm cắp, tà dâm; mở rộng ra thì chánh nghiệp tức là tạo tác sự nghiệp một cách đúng và chân chánh. Nghiệp dẫn dắt tất cả mọi người đi lên hay đi xuống. Nghiệp là do than - khẩu - ý tạo ra. Nghiệp là do tư duy, nói năng hành động của chính mình mà ra. Nghiệp chân chánh thì đem lại lợi lạc cho chính mình, cho gia đình mình và những người xung quanh. Nghiệp chân chánh sẽ đem lại lợi mình, lợi người, lợi vật, đem lại sự thức tỉnh, quân bình, an lạc. Chánh nghiệp của người Phật tử sơ cơ yêu thương giúp đỡ nhau trong đời sống cũng như trên con đường tu học Phật pháp. Người Phật tử sơ cơ giữ những giới mình đã thọ ấy cũng chính là tạo nghiệp chân chánh vậy.

Chánh mạng là sự nuôi mạng hợp đạo, hợp pháp, hợp luật. Có những nghề nuôi mạng tuy hợp pháp, hợp luật nhưng lại là tà mạng, chẳng hạn như: nghề đồ tể; nghề sản xuất và mua bán rượu, vũ khí, mại dâm; nghề chứa bạc…Với Phật tử là thế, với tu sỹ thì còn nhiều nghề khác được xem là tà mạng vì tu sỹ chỉ có mục tối thượng là liễu sanh thoát tử, giác ngộ, chanh đẳng chánh giác…

Chánh tinh tấn tức sự cố gắng đúng đắn, người Phật tử cố gắng để làm các việc thiện, không làm các việc ác, giữ tâm ý thanh tịnh…Cũng có những cố gắng nhưng không chanh tỷ như cố gắng thức thâu đêm để đánh bài, ăn chơi… hoặc cố gắng làm những việc khiến mình càng ràng buộc thêm, khiến minh xa với mục đích hướng về giải thoát, giác ngộ. Ngay cả tinh tấn nhưng theo tà đạo, tà kiến… thì ấy là tà tinh tấn.

Chánh niệm, niệm là nghĩ nhớ. Chữ niệm gồm bộ kim trên chữ tâm, tức là cái tâm hiện tại. Niệm là nghi nhớ Phật, pháp, tăng…Còn các niệm về tài, sắc, danh, thực, thùy hay sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp đều không phải là chánh. Chánh niệm là cái tâm quán sát trên bốn mục: thân – thọ - tâm – pháp. Đây cũng là pháp tu căn bản của Phật giáo.

Chánh định tức là định tâm đúng phương pháp, định tâm chánh đáng. Phật pháp có nhiều phương pháp định tâm. Sổ tức, chỉ quán, niệm Phật, niệm chú…Mỗi người tùy hoàn cảnh, năng lực, nhân duyên, căn cơ… mà chọn phương pháp nào thích hợp nhất.

Phật pháp căn bản là thế, ngoài Tứ diệu đế, bát chánh đạo (thật ra thì bát chánh đạo chính là đạo đế) còn có ba mươi bảy phẩm trợ đạo. Phật pháp có tính khế cơ khế lý tức là thích hợp với hoàn cảnh và con người của địa phương cho nên ngoài những giáo lý căn cản trên còn có những phương pháp mang tính phương tiện để độ người. Qua quá trình truyền thừa nhiều phương pháp phương tiện đã lấn át giáo lý căn bản. Giới Phật tử sơ cở của dòng Bắc tông bây giờ rất mơ hồ về giáo lý căn bản, có lẽ chúng ta nên can đảm nhìn nhận vấn đề này và từng bước khắc phục. Tự thân mỗi Phật tử chúng ta cũng nên dành chút thời giờ để tự mình học lấy những điều căn bản trong Phật pháp, có như vậy mới xứng đáng làm Phật tử, bằng không chỉ là những nô lệ cho mấy ông thầy danh văn lợi dưỡng.

Tiếp tục nghe? 🎧

Bạn có muốn nghe tiếp từ phân đoạn đã dừng không?