Làm cách nào để có thể vừa có một mục tiêu cho sự tu tập, vừa cảm thấy
hứng khởi vì con đường ta theo có chủ đích và phương hướng rõ rệt, mà
lại không bị vướng mắc vào những phiền phức của sự nỗ lực và cố gắng?
Đây là một câu hỏi chủ yếu cho bất cứ ai đang đi trên con đường tâm
linh!
Bất cứ sự chọn lựa nào của ta trong cuộc đời này cũng đều liên quan đến
một mục tiêu hoặc chủ đích nào đó! Một ý thức phương huớng rõ ràng sẽ
giúp ta sáng suốt hơn trong việc chọn lựa con đường đưa mình đến mục
tiêu mong muốn. Thế nên khi hiểu được mục đích của sự ngồi thiền, ta sẽ
hiểu được ý nghĩa cao thượng của hành trình tu tập này. Và sự hiểu biết
đó, đồng thơi cũng mang đến cho ta một sự khích lệ cũng như năng lực để
tiếp tục con đường.
Giáo lý của Đức Phật là một khích lệ lớn cho chúng ta, ngài đã trình bày
thật rõ ràng mục tiêu của con đường tu tập: đưa ta đến một trạng thái
sáng suốt và tự tại hơn, dẫn đến một tâm thức thanh tịnh và an vui hơn.
Nơi đó ta sẽ không còn bị chi phối bởi tham, sân và si.
Nếu bạn muốn làm tăng trưởng sự tinh tấn cũng như năng lực của mình cho
hành trình vô tan này, bạn có thể thử một vài phương pháp quán niệm sau
đây. Bạn hãy suy ngẫm về tự tính chất tạm bợ, không thường còn của mọi
hiện tượng. Mặc dù chúng ta có thể chỉ hiểu được sự thật này về mặt lý
thuyết mà thôi, vì muốn nhận biết sâu xa đòi hỏi phải có một chánh niệm
thật sâu sắc. Hãy nhìn lại những kinh nghiệm của bạn, bây giờ chúng đâu
cả rồi? Giây phút này bước sang giây phút khác, chúng biến mất. Có
chăng, ta chỉ còn giư lại những ý niệm hoặc ký ức về chúng, nhưng những
thứ đó cũng lại trở thành tạm bợ, ngắn ngủi. Hiểu được sự thật hiển
nhiên về luật vô thường này rồi thì cái gì là chân giá trị trong cuộc
đời bạn? Còn có điều gì đáng để cho bạn theo đuổi nữa chăng?
Cũng chính sự suy tư về lý vô thường này đã thúc đẩy Đức Phật ra đi tìm
chân lý giải thoát. Ngài đã tự hỏi khi còn là một vị thái tử trong hoàng
cung: “Vì sao ta lại săn tìm những đối tượng của sinh, lão, bệnh, tử khi
chính ta vẫn còn bị chi phối bởi sinh, lão, bệnh, tử?”
Sau khi đạt được giác ngộ, Đức Phật đã khuyến khích và thúc giục những
người khác nên cảm thấy sự cấp bách, vì biết rằng mọi hiện tượng rồi sẽ
hoại diệt. Ngài dạy các đệ tử: “Có những cây cao và gốc cây, các ông hãy
tu tập thiền quán ngay bây giờ, nếu không sẽ hối hận về sau.” Những cây
cao và gốc của chúng là những địa điểm thuận lợi để ngoi thiền trong khí
hậu vào thời ấy ở Ấn Độ.
Đức Phật đã thấy rõ rằng cuộc đời của ta ngắn ngủi như thế nào, cũng như
sự giác ngộ và cơ hội để tu tập là quý báu và hiếm hoi biết bao! Nếu ta
không biết sử dụng thời giờ của mình cho xứng đáng, sau này ta sẽ phải
mang một nỗi ân hận ray rứt vì biết rằng mình đã bỏ lỡ điều quý giá nhất
trên đời.
Bạn cũng có thể suy ngẫm về việc gì đầu tiên đã khiến bạn bước chân vào
con đường tu tập. Phải chăng đó là một kinh nghiệm riêng tư sâu kín nào
đó về khổ đau? Hay bởi lòng thương xót khi chứng kiến những đau đớn của
người chung quanh? Hoặc từ một nỗi ưu tư, khắc khoải về ý nghĩa và mục
đích của cuộc sống nay? Đôi khi đâu đó trên quãng đường tu tập, chúng ta
đã đánh mất đi cái cảm hứng ban đầu ấy. Hãy cố nối liền lại với nó, với
tình yêu ban đầu của ta! Được như vậy, ta sẽ một lần nữa thắp lên ngọn
lửa say mê và tinh tan trên hành trình đầy bất ngờ của giác ngộ và giải
thoát.
Thiếu ngọn lửa đam mê ấy sẽ không có một việc gì có thể xảy ra. Chúng ta
chỉ đơn giản sống và hành động theo những thói quen, tập quán cố hữu của
mình. Thật hiếm ai có thể thoát ra được những thói quen này để có thể
nhìn thấy thực tại một cách sáng suốt, mới mẻ, và biết chọn lựa bằng tuệ
giác thay vì theo những phản ứng đã bị điều kiện hóa quá nặng nề.
Nhưng chỉ có sự tinh tấn thôi thì chưa đủ. Mặc dù phẩm hạnh ấy rất là
quý báu, nhưng nó cũng có thể đưa ta đến sự lầm lạc nếu ta phát huy quá
độ. Nếu không khéo, ta có thể vì quá cố chấp vào mục tiêu giác ngộ rồi
trở nên đầy tham vọng, có một thái độ ganh đua tâm linh và đâm ra khắt
khe về sự tiến bộ của mình. Khi ta nỗ lực và cố gắng với một sự khẩn
thiết quá độ, có thể vì đó mà trở thành vô vọng. Bắt buộc một việc nào
đó phải xảy ra ngay bây giờ chắc chắn sẽ làm mờ đi sự sáng suốt của ta,
việc ấy có thể đưa đến sự thất chí, nản lòng và có khi là tuyệt vọng.
Sau khi đã ý thức được những trở ngại gây nên bởi loại nỗ lực và tinh
tấn vừa kể (thường là bang kinh nghiệm đau thương của chính mình), có
một số người đâm ra từ bỏ hết mọi ý niệm về mục đích. Đây cũng lại là
một sai lầm khác! Khi ta không có mục tiêu và trở nên chấp rằng, tu tập
chỉ đơn giản có nghĩa là trở nen tỉnh thức và chú ý trong giây phút hiện
tại, mà không có một ý thức nào về mục đích, hoặc phát triển sự hiểu
biết của mình, thì chúng ta đã vô tình đánh mất đi một nguồn năng lượng
vô cùng của nghị lực và cảm hứng.
Điều quan trọng mà ta cần khám phá trong tu tập thiền quán - cũng như
trong nhiều vấn đề khác nữa - là sự quân bình giữa tinh tấn và buông xả.
Trên bề mặt thì hai đức tính này có vẻ như mâu thuẫn nhau! Làm sao ta có
the vừa gắng sức theo đuổi một mục tiêu mà cùng một lúc vừa buông xả,
chấp nhận những gì xảy ra theo sự khai mở tự nhiên của nó? Hiểu rõ được
nghịch lý này là một khúc quanh quyết định, vì nó giúp ta nhận thức được
trọn vẹn con đường tu tập của mình.
Buông xả không có nghĩa là nhẫn nhịn một cách thụ động, mà có nghĩa là
biết buông bỏ, biết nương theo đạo pháp, theo sự thật của kinh nghiệm
trong giây phút hiện tại này. Sự chấp nhận ấy sẽ khơi dậy nghị lực và
giúp ta có thể tinh tấn mà không hề bị lay chuyển hoặc vướng mắc. Ta ý
thức được sự khẩn cấp của vấn đề tu tập, nhưng vẫn biết linh động và hội
nhập vào bất cứ những gì đang xảy ra trong hiện tai: cái này đang có
mặt, tiếp đến sẽ là cái khác.
Trong những năm đầu tiên tu tập, tôi đào luyện đức tính buông xả này
bằng cách tự nhắc nhở rằng: công việc của tôi trong khóa tu là ngồi
thiền và đi kinh hành, ngồi va đi, ngồi và đi - rồi cứ để những gì xảy
ra sẽ xảy ra. Bằng cách duy trì sự cố gắng của mình qua phương thức đơn
giản ấy, tôi có thể chấp nhận và nương theo mọi thăng trầm trong sự tu
tập. Có những lúc mọi sự đều trôi chảy, dễ dàng và tốt đẹp, nhưng cũng
có những lúc chỉ gặp toàn đau đớn, khó khăn. Tôi vẫn cứ tiếp tục ngồi
thiền và đi kinh hành, ngồi và đi. Và đạo pháp cứ tuần tự khai mở.
Vấn đề giữ quân bình giữa hai yếu tố tinh tấn và buông xả này có thể
được hiểu theo một cách rất giản dị. Một đêm, tôi đi theo con đường nhỏ
xuyên qua rừng dẫn từ nhà đến thiền đường ở cạnh đó. Trời tối đen như
mực. Rõ ràng là tôi có một mục đích trong đầu: đi đến thiền đường phía
bên kia bờ rừng. Ý muốn ấy tạo cho tôi một phương hướng, đặt tôi lên con
đường mòn ấy và giữ cho tôi tiến bước. Nhưng nếu tôi không chịu chú ý
đến mỗi bước chân trong mỗi giây phút, thì tôi có thể bị té ngã vì vấp
vào đá hoặc những chỗ lồi lõm trên đường.
Hoặc như trong việc leo núi chẳng hạn. Ta cần biết quân bình phối cảnh
của mình để có thể tiếp tục tiến tới, để duy trì lòng ham thích và nghị
lực của ta. Ta phải ý thức được từng mỗi bước chân, mỗi vị trí miếng đất
dưới chân, và cùng một lúc, tập trung cái nhìn vào đỉnh núi, mục tiêu mà
mình muốn lên đến. Bằng cách giữ tầm nhìn cho rộng - ý thức về mục đích
- và cùng một lúc, chú tâm vào giây phút hiện tại, ta sẽ tìm thấy được
sự quân bình cũng như năng lực để hoàn tất con đường giải thoát.
Trang chủ
Xem Mục lục 
Viên Hiếu Thành 
Ba câu chuyện Thiền trên Con đường Hạnh Phúc
