XX. Phẩm
Ðạo
1.
Bát Chánh Ðạo Là Ðường Tối Thượng
Bát
chánh, đường thù thắng ...
Câu
chuyện xảy ra khi đức Phật ở Kỳ Viên, liên quan đến năm
trăm vị Tỳ-kheo.
Một
hôm, đức Phật sau khi du hành khắp nước, trở về Xá-vệ.
Lúc ấy có năm trăm Tỳ-kheo bàn tán về những con đường
đã đi qua: "Con đường của làng này bằng phẳng, con đường
của làng này gồ ghề, con đường của làng này đầy sỏi
đá, con đường của làng này không có sỏi... "Ðức Phật
nhận thấy các thầy đủ duyên để chứng quả A-la-hán, bèn
đi đến Pháp đường, hỏi:
-
Các ông ngồi đây bàn tán việc gì?
Khi
các thầy thưa xong, Ngài dạy:
-
Này các Tỳ-kheo, những con đường đó chẳng đáng cho chúng
ta quan tâm. Một người là Tỳ-kheo phải đi theo con đường
Thánh Ðạo, chỉ có thế mới giải thoát mọi đau khổ.
Ngài
nói kệ:
(273)
Bát chánh, đường thù thắng,
Tứ
Ðế, lý thù thắng,
Ly
tham, pháp thù thắng,
Giữa
các loài hai chân,
Pháp
nhãn, người thù thắng.
(274)
Ðường này, không đường khác,
Ðưa
đến kiến thanh tịnh.
Nếu
ngươi theo đường này,
Ma
quân sẽ mê loạn.
(275)
Nếu ngươi theo đường này,
Ðau
khổ được đoạn tận.
Ta
dạy ngươi con đường,
Với
trí, gai chướng diệt.
(276)
Ngươi hãy nhiệt tình làm,
Như
lai chỉ thuyết dạy.
Người
hành trì thiền định,
Thoát
trói buộc ác ma.
2.
Vô Thường
Tất
cả hành vô thường...
Câu
chuyện xảy ra khi Thế Tôn ở Kỳ Viên, liên quan đến năm
trăm Thầy Tỳ-kheo.
Có
năm trăm vị Tỳ-kheo nhận đề tài thiền định từ đức
Phật, và cố gắng nỗ lực tối đa ở trong rừng, nhưng không
chứng quả A-la- hán. Các vị trở lại xin Phật đề tài khác
thích hợp hơn. Nhận thấy rằng các Tỳ-kheo này, vào thời
Phật Ca-diếp, đã chuyên chú thiền quán trong hai ngàn năm
về đề tài Vô Thường. Vậy Vô Thường là đề mục mà
Ta sẽ giảng. Nghĩ thế, Phật bèn dạy:
-
Này các Tỳ-kheo, trong cõi này và cõi khác, tất cả pháp hữu
vi do không thật nên đều bị chi phối bởi vô thường.
(277)
Tất cả hành vô thường,
Với
tuệ quán thấy vậy,
Ðau
khổ được nhàm chán,
Chính
con đường thanh tịnh.
3.
Khổ
Tất
cả hành khổ đau ...
Chuyện
này như chuyện trên, Phật dạy các thầy quán sát về khổ.
-
Này các Tỳ-kheo, tất cả các uẩn ép bức chúng ta, đó là
khổ.
Ngài
nói kệ:
(278)
Tất cả hành khổ đau.
Với
tuệ quán thấy vậy,
Ðau
khổ được nhàm chán,
Chính
con đường thanh tịnh.
4.
Vô Ngã
Tất
cả pháp vô ngã ...
Cùng
một câu chuyện trên, Phật nhận thấy các thầy từng quán
về Vô Ngã trong năm trăm kiếp, Ngài dạy:
-
Này các Tỳ-kheo, các uẩn đều không cố định, và đều
không thực.
Ngài
nói kệ:
(279)
Tất cả pháp vô ngã,
Với
tuệ quán thấy vậy,
Ðau
khổ được nhàm chán,
Chính
con đường thanh tịnh.
5.
Chớ Hẹn Ngày Mai
Khi
cần, không nỗ lực...
Câu
chuyện xảy ra khi đức Thế Tôn ở Kỳ Viên, liên hệ đến
Tôn giả Padhànakammika Tissa.
Có
năm trăm thanh niên thành Xá-vệ theo Phật xuất gia, nhận đề
tài thiền quán từ đức Bổn sư và đi vào rừng. Một người
trong bọn họ nhác tu, hẹn lần hồi, nhưng bốn trăm chín
mươi chín người kia nỗ lực thiền định và đắc quả A-la-hán.
Bấy giờ, các thầy trở về bạch Phật về thành quả đạt
được. Khi đi khất thực qua một ngôi làng cách Xá-vệ một
dặm, một tín đồ trông thấy các thầy. Người ấy mời
các vị về, cúng dường cơm và thực phẩm, và sau khi nhận
lời hồi hướng, tín đồ ấy mời các thầy ngày mai đến
thọ thực.
Về
đến Xá- vệ, các thầy xếp cất y bát, đến đảnh lễ đức
Phật. Ðức Thế Tôn tỏ lòng hoan hỷ và thăm hỏi thân mật
các thầy. Chỉ nhà thầy nhác tu thầm nghĩ: "Ðức Thế Tôn
hết lời vui mừng chào đón các thầy kia. Còn ta, vì chưa
chứng quả nên Ngài không thèm nói một lời. Ngay hôm nay ta
phải chứng quả A-la-hán, có thế khi ta trở lại, Thế Tôn
mới nói chuyện với ta".
Các
vị Sa-môn bạch Phật:
-
Bạch Thế Tôn, trên đường về chúng con được một thiện
tín mời ngày mai thọ thực. Sáng mai chúng con sẽ đi.
Sa-môn
chưa chứng quả, suốt đêm ấy đi tới đi lui, rốt cuộc
buồn ngủ quá thầy té nhằm một ghế đá, gãy chân, thầy
kêu lên đau đớn. Các Sa-môn khi nghe tiếng chạy đến, săn
sóc cho thầy. Trời đã sáng mà họ vẫn còn bận bịu chăm
sóc cho thầy. Kết quả là năm trăm thầy không rảnh được
để đi thọ thực sáng hôm ấy.
Phật
hỏi:
-
Sao các ông không đi vào làng nhận vật thực?
Các
thầy thưa lại mọi chuyện. Phật bảo:
-
Ðây không phải lần đầu tiên ông ấy ngăn trở các ông
nhận vật thực. Ðời quá khứ ông ấy cũng như vậy.
Ngài
kể chuyện quá khứ (Jàtaka
71), và kết luận:
-
Này các Tỳ-kheo, người nào không trỗi dậy đúng giờ, ý
chí yếu ớt và lười biếng, người ấy không bao giờ phát
triển thiền định và chứng Thánh quả.
Ngài
nói kệ:
(280)
Nỗ lực không nhằm nơi,
Tiêu
trầm chí khí mạnh,
Tuổi
hoa sớm biếng lười,
Mong
gì đạo chánh thánh.
6.
Con Quỷ Ðầu Heo
Lời
nói được thận trọng...
Câu
chuyện xảy ra khi đức Thế Tôn ở tại Trúc Lâm, liên quan
đến một con quỷ đầu heo.
Một
hôm, Tôn giả Mục-Kiền-Liên cùng Tôn giả Lakkhana xuống
núi Kỳ-xà-quật. Ðến một chỗ nọ Tôn giả Mục-kiền-liên
bỗng mỉm cười, Tôn giả Lakkhana
hỏi:
-
Sao sư huynh cười?
-
Lúc này không nên hỏi, hãy đợi đến lúc gặp Thế Tôn.
Hai
vị tiếp tục đi khất thực ở thành Vương-xá. Xong trở
về Trúc Lâm, đến trước Phật đảnh lễ lui ngồi một bên.
Và Tôn giả Lakkhana
bèn hỏi Tôn giả Mục-kiền-liên câu trước, lúc này Tôn
giả mới trả lời:
-
Tôi thấy một con quỷ to lớn thân hình cao gần một dặm,
dáng người nhưng đầu heo, trong miệng mọc ra một cái đuôi
đầy dòi bọ lúc nhúc. Tôi nghĩ thầm: "Thật ta chưa hề thấy
một sinh vật nào như thế". Vì thế tôi mỉm cười.
Ðức
Phật xác nhận:
-
Mục-kiền-liên quả là có mắt thấy. Ta cũng từng thấy như
thế khi ngồi dưới cây Bồ-đề, nhưng Ta nghĩ: "Nếu có ai
chẳng tin, thật là điều tai họa cho chúng". Và vì thương
những kẻ đó nên Ta không nói. Bây giờ có Mục-kiền-liên
chứng kiến, Ta mới mạnh dạn nói sự thật.
-
Bạch Thế Tôn, con quỷ ấy kiếp trước đã làm gì?
-
Này các Tỳ-kheo, hãy lắng nghe.
Chuyện
quá khứ
6A.
Kẻ Phá Hoại Tình Huynh Ðệ
Vào
thời đức Phật Ca-diếp, có hai Tôn giả sống hoà thuận
với nhau trong một tu viện của làng nọ, người lớn sáu
mươi tuổi, người nhỏ năm mươi chín tuổi. Tôn giả ít
tuổi hơn thường mang y bát giùm cho vị lớn và đi theo sau,
làm tròn mọi bổn phận như một chú tiểu hầu huynh trưởng.
Giống như hai anh em cùng cha mẹ, họ sống trong hoà thuận,
an lạc.
Một
ngày kia, có một giảng sư đến chỗ họ ở. Ngày ấy là
ngày nghe pháp, cả hai Tôn giả khoản đãi vị sư khách và
nói:
-
Ðại đức, xin giảng pháp cho chúng tôi.
Vị
này giảng dạy pháp lý cho cả hai, họ rất vui mừng. Ngày
hôm sau, hai Tôn giả đưa khách vào làng khất thực. Sau khi
ăn xong, họ lại thỉnh:
-
Tôn huynh, xin hãy giảng tiếp đoạn pháp hôm qua.
Và
hai thầy thỉnh giảng sư thuyết pháp luôn cho dân chúng. Nghe
xong, Phật tử mời giảng sư xin đến vào ngày mai. Cứ như
vậy các vị đi khất thực khắp các làng lân cận, hai thầy
đưa giảng sư đến những nhà quen.
Giảng
sư nghĩ thầm: "Hai thầy này rất nhẹ dạ. Ta sẽ tìm cách
khiến họ rời nơi đây và chiếm tư viện này". Buổi chiều,
ông đến chăm sóc hai Tôn giả lớn tuổi. Khi đến giờ đi
nghỉ, ông đến chỗ vị lớn tuổi, nói:
-
Tôn giả, tôi có việc muốn nói với Ngài.
-
Xin cứ nói.
Giảng
sư ngần ngừ rồi nói:
-
Ðiều tôi nói ra có nhiều tai hại.
Xong
ông im lặng bỏ đi, đến chỗ vị nhỏ tuổi cũng làm như
vậy.
Ngày
thứ hai, ông cũng đóng kịch như vậy, ngày thứ ba, cả hai
Tôn giả đều bị kích động. Giảng sư đến chỗ Tôn giả
lớn tuổi, nói:
-
Thưa Ngài, tôi có chuyện muốn nói nhưng không dám thốt ra
trước mặt Ngài.
Vị
này nài ép:
-
Không sao, tôn huynh cứ nói.
-
Nhưng, Tôn giả nhỏ kia có liên quan gì với Ngài không?
-
Ngài bảo sao? Chúng tôi như anh em một mẹ, người này nhận
cái gì thì người kia cũng nhận thế ấy, tôi chưa bao giờ
thấy thầy ấy có lỗi.
-
Thật vậy à?
-
Thật chứ?
-
Thưa Tôn giả, đây là điều Tôn giả nhỏ tuổi nói với
tôi: "Thưa Ngài, Ngài thuộc dòng cao quí, nhưng còn Tôn giả
lớn tuổi này, nếu Ngài có định quan hệ với ông ấy, và
tưởng rằng ông ấy trung hậu và dễ mến, thì hãy coi chừng".
Thầy lặp đi lặp lại với tôi như thế ngay từ hôm tôi
mới đến tới giờ.
Nghe
nói xong, Tôn giả lớn tuổi cảm thấy giận vô cùng, cõi
lòng tan nát như một lọ gốm bị đập. Giảng sư đến chỗ
thầy nhỏ tuổi, cũng nói y như trên, và thầy cũng cảm thấy
đổ vỡ như sư huynh mình, hai vị thường đi khất thực với
nhau, ngày đó Tôn giả trẻ đi vào làng một mình, đi trước
sư huynh của mình và dừng bước nơi thọ thực, Tôn giả
lớn tuổi đến sau.
Khi
thấy sư huynh mình, Tôn giả trẻ nghĩ thầm: "Ta có nên mang
y bát của Ngài hay không? Không, ta không mang". Nhưng sau đó:
"Khoan! Chẳng bao giờ ta xử sự như thế này, ta không thể
thiếu sót bổn phận". Và mềm lòng, thầy đến chỗ vị lớn
tuổi:
-
Thưa Tôn giả, hãy đưa y bát cho con.
Trưởng
lão từ chối:
-
Chú hãy đi đi, người giả dối. Chú không xứng đáng mang
y bát cho tôi.
Vừa
nói Ngài vừa xua tay khinh rẻ.
-
Phải, tôi cũng nghĩ tôi không mang y bát cho Ngài.
-
Này chú, chú tưởng tôi luyến tiếc tu viện này hay sao?
-
Tôi cũng không cần ở tu viện. Tu viện Ngài, Ngài cứ ở.
Nói
xong, thầy ôm y bát bỏ đi. Trưởng lão cũng ra đi, và thay
vì đi chung với nhau như mọi lần, bây giờ một người đi
hướng Ðông, một người đi hướng Tây. Giảng sư nói với
họ:
-
Ðừng làm thế.
Hai
Trưởng lão bảo:
-
Thôi, Ðại đức ở lại.
Và
giảng sư làm chủ tu viện. Hôm sau, giảng sư đi vào làng
kế cận, dân chúng hỏi thăm:
-
Thưa Ðại Ðức, các vị kia đâu?
-
Ðừng hỏi tôi. Hai thầy ấy gây gổ nhau và ra khỏi tu viện
hôm qua. Tôi can hết sức mà không được.
Nghe
thế, một số người khờ khạo tin liền, nhưng những người
khôn ngoan bảo nhau:
-
Trong suốt thời gian ở đây, chúng ta không thấy hai Tôn giả
bất hòa với nhau. Nếu các vị sợ hãi bỏ đi, chắc tại
ông thầy mới đến.
Và
họ rất buồn.
Về
phần hai Tôn giả, cả hai đều bất an. Trưởng lão nghĩ thầm:
"Ôi! Thiệt là chú nhỏ rất lầm lỗi", khi thấy khách chú
đã bảo "đừng liên hệ với ta". Và Tôn giả trẻ tuổi cũng
nghĩ như thế. Cả hai đều bực bội, không thể đọc kinh
hay tọa thiền.
Một
trăm năm trôi qua, tình cờ cả hai Tôn giả cùng đến một
tu viện miền Tây và cùng nhận chung một phòng. Khi Trưởng
lão già vừa bước vào phòng và ngồi lên giường, Tôn giả
trẻ cũng vừa đến. Thấy nhau, họ không cầm được nước
mắt. Thầy trẻ suy nghĩ: "Ta có nên nói hay không? Chuyện đó
không đáng tin". Và thầy đến chào vị Trưởng lão, nói:
-
Bạch Ngài, trong suốt thời gian con mang y bát theo Ngài, Ngài
có thấy con có gì sơ sót trong tư tưởng, lời nói và hành
động?
-
Không, ta không thấy.
-
Thế thì tại sao Ngài bảo với vị sư khách rằng đừng dính
dáng gì với con?
-
Này chú, ta không nên nói như thế, mà trái lại ta được
nghe chú nói như vậy về ta.
-
Thưa Ngài, con cũng không hề nói như thế bao giờ.
Lúc
ấy, cả hai mới nhận ra rằng, ông giảng sư nọ nói như
vậy chỉ vì muốn chia rẽ huynh đệ, và cả hai đều nhận
lỗi của mình. Sau thời gian một trăm năm bất an, cả hai
vị giảng hoà với nhau. Và hai Tôn giả trở về tu viện cũ
để mời sư thầy lắm chuyện ra khỏi cửa.
Giảng
sư thấy hai vị trở về, vội đến trước đỡ lấy y bát.
Nhưng hai Trưởng lão điểm mặt thầy:
-
Ông không xứng đáng ở trong tu viện.
Không
dám nán lại giây phút, giảng sư lập tức rời tu viện. Sau
khi chết, giảng sư nói rơi vào địa ngục A tỳ, trong thời
gian giữa hai đức Phật chịu hình phạt ở địa ngục, và
bâuy giờ mang thân quỷ khổ sở như đã nói trên.
Sau
khi nói xong, đức Phật dạy:
Ngài
nói Pháp cú:
(281)
Lời nói được thận trọng,
Tâm
tư khéo hộ phòng,
Thân
chớ làm điều ác,
Hãy
giữ ba nghiệp tịnh,
Chứng
đạo thánh nhân dạy.
7.
Pothila, Ông Sư Rỗng
Tu
thiền trí tuệ sinh ...
Câu
chuyện xảy ra khi đức Thế Tôn ở tại Kỳ Viên, liên quan
đến Tôn giả Pothila.
Trưởng
lão Pothila, thông
thuộc Tam tạng trong thời đại của bảy đức Phật, là người
tuyên đọc giáo lý cho một nhóm năm trăm Tỳ-kheo. Một ngày
nọ, đức Phật nhủ thầm: "Nếu có dịp, ta sẽ khuyến khích
Trưởng lão này chấm dứt lậu hoặc". Và từ đó, mỗi khi
Tôn giả đến bên Thế Tôn, Ngài thường gọi;
-
Hãy đến đây, Pothila rỗng!
Hoặc:
-
Chào ông Pothila
rỗng.
-
Ngồi xuống, Pothila
rỗng.
-
Hãy đi, Pothila rỗng.
Và
khi Trưởng lão ra đi, Ngài còn nói theo:
- Pothila
rỗng đã đi.
Trưởng
lão Pothila tự
nghĩ: "Ta thông thuộc Tam tạng và đọc suốt chú giải, ta
là giáo thọ của năm trăm Tỳ-kheo, mười tám hội chúng.
Vậy mà đức Thế Tôn luôn luôn gọi ta là Pothila
rỗng. Chắc chắn vì ta chưa phát triển Chánh định nên Ngài
gọi ta như vậy". Rất kích động, Trưởng lão quyết định
vào rừng, thiền định. Chiều hôm ấy, Ngài sắp xếp y bát,
và vào chập tối, đi lẫn trong hàng người nghe kinh. Các Tỳ-kheo
đang tụng kinh không để ý đó là thầy của mình.
Pothila đi
một khoảng đường một trăm hai mươi dặm, cuối cùng đến
khu rừng có ba nươi vị Tỳ-kheo đang ẩn cư. Ðến nơi, Ngài
chào vị trưởng chúng và nói:
-
Bạch Trưởng lão, xin hãy chỉ giáo cho tôi.
-
Tôn giả, Ngài là giảng sư, chúng tôi còn phải học với
Ngài, sao Ngài nói thế?
-
Thưa Ngài, xin đừng từ chối, hãy chỉ dạy tôi.
Thật
ra, tất cả các Tỳ-kheo này đều chứng quả A-la-hán. Vị
trưởng lão đệ nhất nghĩ thầm: "Vị Tỳ-kheo này, vì học
rộng chắc sẽ cao ngạo". Và vì thế, đưa Pothila
sang vị thứ hai, người thứ hai lại đưa xuống cho người
thứ ba. Và cứ thế, họ đẩy Pothila
đến người trẻ nhất trong nhóm, một chú Sa-di bãy tuổi
đang ngồi vá y. Như thế kiêu khí của Pothila
đã giảm rất nhiều.
Pothila đến
bên chú Sa-di, chấp tay cung kính:
-
Ðại đức, xin chỉ giáo cho tôi.
-
Ơ kìa! Giáo sư, Ngài nói gì thế? Ngài hơn tôi về tuổi tác
và học vấn, tôi còn phải học với Ngài.
-
Ðại đức, xin đừng từ chối, hãy chỉ dạy cho tôi.
-
Thưa Tôn giả, nếu Ngài kiên nhẫn, tôi sẽ chỉ cho.
-
Tôi sẽ kiên nhẫn, nếu Ngài bảo tôi nhảy vào lửa tôi cũng
nhảy.
Chú
Sadi chỉ một cái ao cách đó không xa, bảo Pothila:
-
Ngài hãy xuống ao, để cả y áo.
Chú
biết rằng Pothila
mặc y đẹp, đắt giá, nói thử như vậy để xem Pothila
có dễ dạy không. Vừa nói xong, Pothila
đã nhảy xuống ao, y áo ướt sũng. Chú Sa-di kêu lên:
-
Hãy đến đây!
Lập
tức, Pothila leo
lên và đến gần chú. Chú bảo:
-
Này Tôn giả, giả sử ở đây có một cái hang với sáu cửa,
một con tắc kè chui vào hang, người nào muốn bắt nó, phải
bít năm cửa hang, chừa lại một cửa là sẽ tóm được tắc
kè. Như thế Ngài nên đóng hết đóng hết năm căn, và tập
trung vào ý căn.
Với
một người thông minh như Pothila,
câu nói của chú Sa-di đã soi sáng vấn đề.
-
Như thế đã đủ, Ðại đức.
Pothila tập
trung tư tưởng, quán sát thân mình, và bắt đầu thiền định.
Ðức Phật ở cách xa một trăm hai mươi dặm, biết rằng
Tôn giả sẽ trở nên bậc đại trí tuệ Ngài hoá hiện trước
Tôn giả, nói kệ:
(282)
Tu thiền, trí tuệ sanh,
Bỏ
thiền, trí tuệ diệt.
Biết
con đường hai ngả,
Ðưa
đến hữu, phi hữu.
Hãy
tự mình nỗ lực,
Khiến
trí tuệ tăng trưởng.
Nghe
xong, Pothila đắc
quả A-la-hán.
8.
Các lão Tỳ Kheo Và Lão Bà
Ðốn
rừng, không đốn cây ...
Câu
chuyện xảy ra khi đức Thế Tôn ở tại Kỳ Viên, liên quan
đến một số các Tỳ-kheo già.
Tại
Xá-vệ, có một số đại phú gia quyền thế, và lớn tuổi,
họ kết thân với nhau, cùng làm nhiều việc thiện. Khi nghe
đức Thế Tôn giảng dạy, họ bảo nhau:
-
Chúng ta đều già cả, sao còn ở lại gia đình làm cư sĩ.
Họ
bèn đến xin Phật xuất gia, gia nhập Tăng đoàn, theo nếp
sống Sa-môn. Vì lớn tuổi không thể học thuộc kinh kệ,
họ cất một thảo am ngoài vòng tu viện, và ở chung với
nhau. Mỗi khi khất thực, họ về nhà vợ con nhận thức ăn.
Trong số đó, có một thầy Tỳ-kheo già, vợ cũ của thầy
tên Madhurapàcikà,
rất tử tế với các thầy. Các thầy thường mang vật thực
nhận được đến nhà bà thọ thực, bà
Madhurapàcikà vẫn hay dâng cúng nước xốt và
càri. Ít lâu sau, bà lâm bệnh rồi qua đời. Các Tỳ-kheo già
hay tin ôm cổ nhau than khóc kể lễ, người này té vào người
kia:
-
Ôi! Nữ thí chủ Madhurapàcikà
đã chết.
Nghe
kêu khóc rền rĩ, các Tỳ-kheo khác chạy đến, hỏi han:
-
Các huynh, việc gì vậy?
Các
Sa-môn già trả lời:
-
Bà vợ của một người bạn chúng tôi mới chết. Bà ấy
là một thí chủ tốt bụng nhất. Chúng tôi biết tìm đâu
ra một người như vậy. Vì thế nên kêu khóc.
Các
Tỳ-kheo bàn tán việc này tại Pháp đường, đức Thế Tôn
đi đến hỏi:
-
Các ông tụ tập ở đây bàn việc gì?
Khi
các Tỳ-kheo thuật lại câu chuyện, Phật dạy:
-
Ðây không phải lần đầu họ làm như vậy. Ðời quá khứ
cũng đã xảy ra chuyện này.
Chuyện
quá khứ
8A. Jatakakàka
Trong
thời quá khứ, họ là một đàn quạ. Và bà nữ thí chủ
là một con quạ cái, khi bay qua bờ biển nó bị sóng cuốn
và nhận chìm, cả đàn kêu khóc, và tìm cách dùng mỏ tát
nước biển để cứu bà quạ. Rốt cuộc cả đàn đều mệt
mỏi vô ích.
Kể
chuyện quá khứ, Phật dạy tiếp:
-
Này các Tỳ-kheo? Khi nào còn rừng rậm tham, sân, si, các ông
còn chịu đau khổ. Hãy đốn ngã rừng cây ấy các ông mới
được giải thoát.
Ngài
nói kệ:
(283)
Ðốn rừng, không đốn cây
Từ
rừng, sinh sợ hãi.
Ðốn
rừng và ái dục
Tỳ-kheo,
hãy tịch tịnh.
(284)
Khi nào chưa cắt tiệt,
Ái
dục giữa gái trai
Tâm
ý vẫn buộc ràng
Như
bò con bú mẹ.
9.
Cỏ Úa, Hoa Phai
Tự
cắt dây ái dục...
Câu
chuyện xảy ra khi đức Thế Tôn ở tại Kỳ VIên, liên quan
đến một thầy Tỳ-kheo đệ tử ngài Xá-lợi-phất.
Có
một thanh niên khôi ngô, con nhà thợ bạc, từ bỏ gia đình,
xuất gia tu học với Ngài Xá-lợi-phất. Tôn giả nghĩ thầm:
"Ðồ đệ ta còn trẻ, tham dục rất mạnh". Ðể giúp thầy
Sa-môn trẻ chống đỡ lại dục nhiễm, Tôn giả dạy thầy
phép quán Bất tịnh. Nhưng đề mục ấy không thích hợp,
nên mặc dù thầy đã rút vào rừng, nỗ lực phấn đấu trên
một tháng, thầy vẫn không sao tập trung tư tưởng.
Thầy
trở lại, Tôn giả hỏi:
-
Con đã nắm vững đề mục thiền quán chưa?
Thầy
trình bày sự thất bại của mình. Tôn giả bảo:
-
Một người không bao giờ nói rằng: "Tôi không đạt được
đề mục thiền quán".
Tôn
giả chỉ dạy cẩn thận thêm về đề tài ấy. Thầy cũng
không tiến bộ bao nhiêu, phải trở lại trình với thầy.
Lần thứ ba, Tôn giả cũng dạy đề mục đó, chỉ dạy cặn
kẽ về lý do, nguyên nhân và các ảo tưởng tương tự. Một
lần nữa thầy lại thất bại trong công phu thiền quán.
Tôn
giả Xá-lợi-phất nghĩ thầm: "Một Sa-môn bén nhạy, khi tham
dục hiện hữu thầy biết nó hiện hữu. Khi tham dục không
hiện hữu biết rằng chúng không hiện hữu. Sa-môn này bén
nhạy, không trì độn, vững vàng trong đạo chưa lay chuyển.
Tuy thế ta lại không thể hiểu được tư tưởng và khuynh
hướng của thầy. Chắc chắn thầy sẽ thuần phục lời dạy
của Phật".
Vào
buổi chiều, Tôn giả dẫn đồ đệ đến chỗ Phật, và kể
hết câu chuyện:
-
Bạch Thế Tôn, đây là đệ tử con, con đã dạy y như thế...
Phật
dạy:
-
Biết được tư tưởng và khuynh hướng là quyền năng riêng
của Phật, là bậc Toàn Giác có trí quán chiếu thông suốt,
khiến cho mười ngàn thế giới ngợi khen.
Ðức
Phật quán sát gia thế của thầy Sa-môn trẻ, biết rằng không
những đời này thầy sanh trong nhà thợ bạc, mà đã năm trăm
kiếp sanh trong nhà đó. Và trải qua thời gian lâu xa làm thợ
kim hoàn, chuyên chạm trổ các hoa sen, hoa ca-nị-sắc bằng
vàng ròng, nên thiên quán về đề tài nhờm gớm và tẻ nhạt,
chắc chắn không thích hợp với thầy, chỉ có đề mục vui
tươi mới thích hợp. Phật bảo Tôn giả:
-
Này Xá-lợi-phất! Với Sa-môn mà ông chỉ định đề mục
thiền quán vừa trải qua bốn tháng mệt nhọc vô ích, ông
sẽ thấy y chứng A-la-hán ngay hôm nay, ông hãy đi nơi khác.
Sau
khi đuổi Tôn giả đi, Phật dùng thần thông tạo ra một hoa
sen bằng vàng to bằng bánh xe, cọng lá tươi tắn y như thật,
đưa cho thầy Sa-môn bảo:
-
Này Tỳ-kheo, hãy cầm lấy hoa sen này ra phía ngoài tinh xá,
cắm nó trên đỉnh cát, và ngồi kiết già trước nó, ở
giai đoạn sơ khởi, hãy lặp lại câu "Ðỏ thắm! Ðỏ thắm!"
Ngay
khi nhận hoa sen từ bàn tay Thế Tôn, thầy Sa-môn trở nên
bình an. Thầy làm theo lời Phật dạy, làm một đống cát
ngoài rào tinh xá, cắm hoa sen lên, ngồi kiết già trước mặt
nó, và lẩm nhẩm "Ðỏ thắm! Ðỏ thắm!" Ngay khi ấy, các
triền cái bị tiêu diệt, thầy bắt đầu nhập định, phát
triển Sơ thiền, Nhị thiền, Tam thiền, Tứ thiền. Cả toàn
thân thầy chìm sâu trong thiền định. Ðức Phật dự biết
thầy đạt được định, tự hỏi "Sa-môn này có thể tự
mình phát triển Thánh quả đến tận cùng không?" Thấy rằng
thầy không thể tự đạt, Ngài ra lệnh "Hoa sen hãy héo!" Lập
tức đóa sen thiền quán của thầy ngã màu, nhợt úa như bị
vò nát.
Thầy
Tỳ-kheo xuất định, thấy thế, tự nghĩ: "Bằng cách gì mà
bông sen này trở nên già úa? Nếu những vật như thế không
bị lệ thuộc vào giới thông tục mà còn bị chế phục bởi
tuổi già, không có gì nghi ngại chuyện chúng sanh đắm luyến
thế gian đều sẽ bị chế phục tương tự. "Thế là, thầy
thấu rõ lẽ vô thường. Ðồng thời, thầy thấu luôn cả
lý khổ và vô ngã. Ba pháp ấn hiện rõ rệt với thầy như
lửa rực cháy, hay như sợi dây cột quanh cổ.
Lúc
ấy có một lũ trẻ con chơi gần đấy, lội xuống hồ bẻ
bông sen chất thành đống trên bờ. Thầy Tỳ-kheo nhìn những
đóa hoa dưới nước và hoa trên bờ. Những hoa dưới nước
tươi xinh đẹp, còn hoa trên bờ héo úa, tàn rũ. Thầy lại
tự nhủ: "Nếu tuổi già đã đánh bại những vật không bị
lệ thuộc vào thế gian, có lý nào lại không đánh bại chúng
sanh đắm luyến thế gian?"
Và
thầy càng thấu rõ lý vô thương, khổ, vô ngã.
Ðức
Thế Tôn thấy rằng các đề mục thiền định đã hoàn toàn
chinh phục thầy. Ngài bèn hóa hiện đến trước mặt thầy.
-
Cái gì thế kia?
Thầy
Tỳ-kheo ngạc nhiên nhìn lên thấy dường như đức Phật đến
đứng trước mặt. Thầy lật đật đứng lên, chấp tay cung
kính.
Ðức
Thế Tôn nói kệ:
(285)
Tự cắt dây ái dục,
Như
tay bẻ sen thu,
Hãy
tu đạo tịch tịnh,
Niết-bàn,
Thiện Thệ dạy.
Nghe
xong thầy chứng A-la-hán.
10.
Chắc Chắn Sẽ Chết
Mùa
mưa ta ở đây...
Câu
chuyện xảy ra khi đức Thế Tôn ở tại Kỳ Viên, liên quan
đến đại phú thương Mahàdhana.
Mahàdhana
cùng đoàn xe năm trăm chiếc chất đầy vải mhuộm đỏ, từ
thành Ba-la-nại đem đi bán. Khi về Xá-vệ, ông dừng lại
bên bờ sông và nhủ thầm: "Ngày mai ta sẽ qua sông". Ông dừng
xe, ngủ lại bên bờ. Suốt đêm ấy, một trận bão kéo đến
và mưa như trút. Suốt bảy ngày nước sông dâng cao và dâng
chúng lại nghỉ lễ bảy ngày. Mahàdhana
không có dịp bán số vải của mình, ông tự nhủ: "Ta đã
đi xa, nếu quay về sẽ tốn công, ta sẽ ở lại đây mùa
mưa, mùa đông và mùa hè sang năm, để bán hết số vải".
Khi
Thế Tôn đi khất thực, Ngài nhận ra dự tính của Mahàdhana
và mỉm cười. Tôn giả A-nan hỏi lý do. Ngài bảo:
-
Này A-nan, ông có thấy đại phú gia Mahàdhana
chăng?
-
Bạch Thế Tôn, có ạ.
-
Ông ấy không biết mình sắp chết, và dự định ở lại
đây suốt năm để bán hàng.
_
Bạch Thế Tôn, ông ấy sắp chết sao?
-
Này A-nan, trong bảy hôm nữa, ông ấy sẽ bị cá nuốt.
Ngài
nói kệ:
Hãy
hăng say làm việc
Làm
những gì nên làm ngày hôm nay.
Ai
biết thần chết sẽ viếng ngày mai.
Chẳng
phải chúng ta vẫn hằng vật lộn
Mỗi
ngày cùng thần chết?
Ðây
là lời hiền nhân ca ngợi:
Hạnh
phúc thay, kẻ sống nhiệt tình
Ngày
và đêm, không mệt mỏi
Dù
chỉ một đêm y được sống.
-
Bạch Thế Tôn, con sẽ nói với ông ấy.
-
Ðược rồi, cứ đi.
Tôn
giả đi đến chỗ Mahàdhana
khất thực, ông ta cung kính cúng dường Tôn giả. Tôn giả
hỏi:
-
Ông dự định ở lại đây bao lâu?
-
Thưa Tôn giả, tôi đã đến từ xa xôi, nếu trở về chắc
sẽ trễ nãi. Tôi sẽ ở lại suốt năm để bán hàng rồi
mới tiếp tục đi.
-
Này cư sĩ, người ta dù cái chết gần kề cũng khó biết
được. Nên cẩn thận điều này.
-
Sao, con sắp chết ư?
-
Phải đấy cư sĩ, chỉ trong bảy ngày nữa thôi.
Mahàdhana
rất xúc động khi nghe Tôn giả bảo như thế, và ông mời
Phật cùng chư Tăng đến cúng dường trong bảy ngày, vào ngày
cuối, ông xin Phật chúc phước cho mình. Phật dạy:
-
Này cư sĩ, người khôn ngoan không bao giờ nên nghĩ rằng:
"Ta sẽ ở lại đây suốt mùa mưa, qua đông đến hạ, ta sẽ
làm việc này, việc nọ...". Tốt hơn, người ấy cần quán
tưởng về cái chết của mình.
Ngài
nói kệ:
(286)
Mùa mưa ta ở đây,
Ðông,
hạ cũng ở đây,
Người
ngu tâm tưởng vậy,
Không
tự giác hiểm nguy.
Nghe
xong, Mahàdhana chứng
quả Dự-lưu, chúng hội cũng được lợi ích. Ông tiễn chân
các chư tăng một quãng đường rồi quay lại. Ông cảm thấy
nhức đầu và đi nằm. Chẳng bao lâu ông chết, và tái sinh
lên trời Ðâu-suất.
11.
Người Mẹ Mất Con Và Những Hạt Cải
Người
tâm ý đắm say...
Câu
chuyện xảy ra khi đức Phật ở tại Kỳ Viên, liên hệ đến
ngài Kisà Gotami.
Câu
chuyện của Tỳ-kheo-ni Kisà
Gotami, như đã kể ở Pháp Cú 114, phẩm Ngàn. Khi
ấy, đức Phật hỏi:
-
Này Kisà Gotami, có
tìm thấy hột cải trắng?
-
Thưa, con không tìm thấy, trong làng người chết còn nhiều
hơn người sống.
-
Không phải chỉ có ngươi bị mất con. Ðó là luật chung cho
mọi sinh vật. Thần chết như một dòng nước lũ dữ, cuốn
phăng, giật đi và ném mọi loài vào biển hoại diệt, trong
khi chúng sống chưa thỏa thích.
Ngài
nói kệ:
(287)
Người tâm ý đắm say,
Con
cái và súc vật,
Tử
thần bắt người ấy,
Như
lụt trôi làng ngủ.
Nghe
xong bà chứng quả Dự-lưu, hội chúng cũng được lợi.
12.
Người Ðàn Bà Mất Hết Thân Quyến
Không
có con che chở...
Câu
chuyện xảy ra khi đức Thế Tôn ở tại Kỳ Viên, liên quan
đến bà Patàcàrà.
Câu chuyện của Tỳ-kheo ni Patàcàrà
như đã kể ở phẩm Ngàn, Pháp Cú 113.
Ngày
nọ, đức Thế Tôn biết bà đã vơi cơn sầu khổ, bèn bảo:
-
Này Patàcàrà, người
nào khi rời bỏ thế gian, không có con cái hay cha mẹ, họ
hàng có thể bảo trợ, che chở hay cho ẩn trú. Cho nên, dù
những người ấy đang sống đó, cũng như không có. Người
khôn ngoan nên có đạo đức thanh tịnh để dẹp sạch đường
đến Niết-bàn.
Ngài
nói kệ:
(288)
Một khi tử thần đến,
Không
có con,che chở,
Không
cha, không bà con,
Không
thân thích che chở.
(289)
Biết rõ ý nghĩa này,
Bậc
trí lo trì giới,
Mau
lẹ làm thanh tịnh,
Con
đường đến Niết-bàn.
Nghe
xong bà Patàcàrà
chứng quả Dự-lưu, hội chúng có người chứng Dự-lưu, Nhị
quả và Tam quả.
--ooOoo--
Ðầu
trang | Mục lục | 01a
| 01b | 01c | 01d
| 02a | 02b | 03
| 04a | 04b | 05a
| 05b | 06 | 07
| 08 | 09 |
10
| 11 | 12 | 13
| 14 | 15 | 16
| 17 | 18 | 19
| 20 | 21 | 22 | 23
| 24 | 25 | 26a
| 26b | 26c