Toàn bộ kinh Đại Bát Niết-bàn dày hơn 4500 trang, riêng phần Việt
dịch chiếm gần 1700 trang; mỗi đoạn mỗi câu trong đó đều hàm chứa
những ý tứ sâu xa huyền diệu không dễ gì hiểu thấu qua một vài lần
đọc. Vì thế, có thể nói đây là một nội dung giáo pháp vô cùng đồ sộ
đối với bất cứ ai; cho dù là những người đã từng dày công nghiên cứu
học hỏi về kinh điển cũng không khỏi gặp phải ít nhiều khó khăn khi
đọc kinh này, đừng nói chi đến các Phật tử thông thường chỉ mới tiếp
xúc với phần giáo pháp ở bậc sơ cơ.
Trong suốt quá trình phiên dịch kinh này, chúng tôi luôn tâm niệm
điều đó. Trải qua những khó khăn của chính bản thân mình khi phải cố
gắng rất nhiều để đọc hiểu và chuyển dịch kinh văn, chúng tôi có thể
cảm thông sâu sắc với những khó khăn nhất định mà người đọc kinh
chắc chắn sẽ gặp phải. Vì thế, chúng tôi đã không ngại tài sơ trí
thiển, cố gắng suy nghĩ tìm mọi cách để giảm nhẹ sự khó khăn và giúp
người đọc có thể tiếp cận với kinh văn một cách dễ dàng hơn.
Phần lớn những thuật ngữ xuất hiện trong kinh đều đã được chúng tôi
chú giải theo cách dễ hiểu nhất. Để làm được điều này, đôi khi chúng
tôi phải đọc qua rất nhiều trang tư liệu liên quan đến chỉ một thuật
ngữ nào đó, rồi cố gắng chắt lọc, cô đúc những thông tin có được
thành một cách giải thích ngắn gọn và rõ ràng nhất, sao cho những
người đọc kinh dù không có sẵn nhiều kiến thức Phật học cũng có thể
hiểu được ở một mức độ tương đối.
Trong một số trường hợp, chúng tôi vô cùng biết ơn các học giả Hán
ngữ, Anh ngữ cũng như Phạn ngữ về những công trình biên soạn của họ,
vì khi được liên kết với nhau chúng đã giúp soi sáng nhiều từ ngữ
khó hiểu trong kinh văn. Lấy ví dụ như từ sĩ phu (
士夫)
trong kinh văn chữ Hán là một từ luôn có vẻ không hợp nghĩa với toàn
văn cảnh nếu được hiểu theo nghĩa thông thường của nó trong Hán ngữ
là người có học thức, kẻ sĩ... Sự không hợp nghĩa này đã thúc giục
chúng tôi quay sang tìm kiếm trong các từ điển Hán-Anh, và phát hiện
từ này còn có thêm một nghĩa là “linh hồn” (soul). Tuy nhiên, sự
giải thích này chưa đủ làm căn cứ để giải thích kinh văn, mà chỉ có
tác dụng gợi ra một hướng tìm kiếm mới, đó là vì sao từ điển Hán-Anh
lại có một nghĩa không có trong chữ Hán? Quay sang các tự điển
Hán-Phạn, chúng tôi phát hiện ra từ “sĩ phu” vốn đã được các vị dịch
kinh ngày xưa dùng để dịch chữ “purusa” trong Phạn ngữ, được phiên
âm là bố-lộ-sa (
布路沙).
Từ manh mối này, tiếp tục tìm kiếm với từ điển Phạn-Hán, chúng tôi
tìm ra trong các nghĩa của từ
purusa có một nghĩa là:
個體生命力的原理,
靈魂;
個人本體,
最高精神。(Cá
thể sanh mạng đích nguyên lý, linh hồn; cá nhân bản thể, tối cao
tinh thần.) Nếu vận dụng nghĩa này vào các đoạn kinh văn đang tìm
hiểu thì thấy hoàn toàn phù hợp, và thậm chí nó cũng soi sáng cho cả
các khái niệm về sĩ phu kiến, sĩ phu tướng... mà trước đây trong hầu
hết các bản Việt dịch nhiều kinh điển khác các vị tiền bối đều để
nguyên hai chữ “sĩ phu” không dịch. Trong trường hợp này, sự “không
dịch” đó mặc nhiên đã làm cho người đọc phải hiểu sai (hoặc không
hiểu), vì chữ sĩ phu trong Hán ngữ hoàn toàn không có nghĩa nào liên
quan đến “linh hồn”, là nghĩa đang được kinh văn đề cập đến để chỉ
ra quan điểm “chấp thường” của hàng ngoại đạo, vốn cho rằng thật có
một linh hồn trường tồn bất tử...
Ngoài việc chú giải ở những nơi thuật ngữ xuất hiện lần đầu, chúng
tôi thỉnh thoảng cũng lặp lại các chú giải này ở một vài nơi khác,
để tạo sự thuận tiện hơn cho người đọc. Nhưng khi gặp một từ khó
không có chú giải tại chỗ, độc giả vẫn có thể dễ dàng tìm đọc lại
các chú giải đã có bằng cách sử dụng bảng Tham khảo thuật ngữ được
biên soạn kèm theo trong tập Phụ lục này. Phần tham khảo này giải
thích đầy đủ các thuật ngữ đã xuất hiện trong kinh, được sắp xếp
theo thứ tự ABC và có đủ các phần tham chiếu để khi người đọc tra
tìm theo một cách đọc khác của từ vẫn có thể được dẫn chú về mục từ
chính.
Chúng tôi hy vọng những nỗ lực như trên có thể giúp phá vỡ được phần
nào lớp vỏ bọc ngôn ngữ, giúp người đọc nhận hiểu được một cách dễ
dàng hơn về mặt từ ngữ, không còn phải mất nhiều giờ hoặc thậm chí
nhiều ngày suy nghĩ chỉ vì không sao hiểu được một từ ngữ nào đó
trong kinh văn.
Tuy nhiên, điều này vẫn chưa giải quyết được hoàn toàn vấn đề, vì đó
chỉ là nói về mặt ngữ nghĩa mà thôi; còn việc tiếp nhận được ý nghĩa
trọn vẹn của một câu kinh, một đoạn kinh hay trọn bộ kinh thì lại là
một cấp độ phức tạp và sâu xa hơn nữa. Với một nội dung trải dài gần
1700 trang giấy, đề cập đến hàng loạt các vấn đề sâu xa, tinh tế và
thường là rất trừu tượng, khó nắm bắt, người đọc nếu chưa quen tiếp
xúc với những bộ kinh đồ sộ như thế này chắc chắn sẽ rất dễ rơi vào
tình trạng hoang mang lạc lối, đọc trước quên sau, không thể nào
nhận hiểu được cho dù chỉ là những nội dung cơ bản nhất của kinh
văn.
Xuất phát từ suy nghĩ đó, chúng tôi cố gắng biên soạn phần Tổng quan
này, chỉ với tâm nguyện duy nhất là giúp cho những người Phật tử sơ
cơ được dễ dàng hơn trong sự tiếp nhận ý nghĩa kinh văn. Riêng với
hàng thức giả cũng như các bậc tôn túc trưởng thượng, chúng tôi quả
thật hoàn toàn không dám có ý “múa rìu qua mắt thợ” với những lời
nôm na quê kệch trong phần này. Vì thế, kính mong quý vị niệm tình
tâm nguyện vị tha của chúng tôi mà rộng lòng tha thứ cho việc làm
không tự lượng sức này, cũng như sẵn lòng chỉ bảo cho những chỗ kém
cỏi và sai sót để chúng tôi có cơ hội được cung kính lắng nghe và
học hỏi.
Sở dĩ chúng tôi xem đây là một việc làm “không tự lượng sức mình”,
là vì chúng tôi đã sớm biết ngay từ đầu rằng đây là một công việc
cực kỳ khó khăn và phức tạp, vượt ngoài năng lực và trình độ của
chúng tôi. Tự mình tìm hiểu nghĩa kinh đã hết sức khó khăn, huống hồ
lại dám cả gan đứng ra dẫn giải, chỉ bày cho người khác? Việc làm
liều lĩnh như thế há lại không đáng bị quở trách lắm sao? Tuy nhiên,
sau nhiều lần suy đi nghĩ lại, cũng như đã trao đổi và nhận được sự
động viên khuyến khích từ rất nhiều vị thân hữu, chúng tôi cảm thấy
dù sao thì đây vẫn là một việc nên làm. Với bao nhiêu khó khăn mà
chúng tôi đã phải trải qua, nếu cố gắng trình bày lại đôi chút kết
quả thâu nhặt được ở đây, lẽ nào lại không giúp ích được ít nhiều
cho những kẻ đi sau? Và nếu được như vậy, hẳn cũng sẽ giúp được cho
nhiều người đọc khác không phải trải qua những gian nan vất vả mà
chúng tôi đã từng đối mặt.
Với những suy nghĩ đó, chúng tôi xin trình bày trong phần này những
nhận thức thô thiển và cạn cợt của chính mình khi may mắn được tiếp
xúc với bộ kinh này, chỉ như một sự chia sẻ kinh nghiệm học hỏi và
tu tập với những ai chưa có điều kiện nghiên cứu nhiều về Phật pháp.
Trong trường hợp có bất cứ nhận thức sai lệch nào trong phần này,
chúng tôi xin nhận lỗi về mình cũng như xin sám hối trước Tam bảo;
và nếu có những lỗi lầm như thế, tất nhiên chỉ hoàn toàn do sự học
hỏi còn non kém của bản thân chúng tôi chứ không liên quan gì đến
kinh văn. Vì thế, trong khi sử dụng phần Tổng quan này, mong quý độc
giả luôn nhớ cho là sẽ có rất nhiều nhận thức chủ quan của riêng
chúng tôi, chỉ được trình bày như một sự chia sẻ với tất cả mọi
người chứ hoàn toàn không dám có ý giảng giải kinh văn.
Trên tinh thần đó, phần Tổng quan này không được biên soạn như một
sự tóm tắt các phẩm kinh, mà chỉ cố gắng hệ thống những vấn đề đã
được đề cập đến trong kinh theo một cấu trúc sao cho người đọc có
thể dễ dàng nhận ra và đối chiếu với sự nhận hiểu của chính mình,
qua đó sẽ biết được những vấn đề nào cần phải được đọc lại hoặc
nghiền ngẫm kỹ hơn nữa để có thể thực sự hiểu được ý nghĩa thuyết
giảng trong kinh. Bằng cách đó, phần Tổng quan này sẽ có tác dụng
như một bản lược đồ giúp người đọc dễ dàng hơn trong việc ôn lại tất
cả những gì đã học được, cũng như tự kiểm tra những hiểu biết của
mình xem đã phù hợp với cấu trúc của toàn bộ kinh hay chưa. Mặc dù
vậy, phạm vi đề cập quá rộng lớn của kinh văn là một nội dung không
thể tóm gọn một cách trọn vẹn, cho dù là theo bất cứ ý nghĩa nào. Vì
thế, sẽ không có gì lạ nếu trong khi hoặc sau khi đọc qua phần Tổng
quan này mà quý độc giả chợt nhận ra rằng có rất nhiều điều được
giảng giải trong kinh nhưng không thấy chúng tôi đề cập đến. Dù sao
đi nữa, khi điều đó thực sự xảy ra thì chúng tôi xin chúc mừng quý
độc giả, vì đó là một dấu hiệu rất rõ ràng cho thấy việc đọc kinh
của quý vị đã bắt đầu đạt được những kết quả nhất định.
Như đã nói, trong khi biên soạn chúng tôi không tránh khỏi phải nêu
lên những nhận thức chủ quan dựa vào sự nhận hiểu của riêng mình,
bởi ngay chính việc biên soạn phần này cũng đã là một ý tưởng hoàn
toàn chủ quan. Trong khi nó có thể phần nào đó hữu ích đối với một
số người, thì lại cũng có thể là hoàn toàn vô ích đối với một số
người khác. Vì thế, chúng tôi chỉ biết cố gắng hết sức mình trong
công việc để hy vọng sẽ không phải rơi vào những trường hợp “vẽ rắn
thêm chân”, còn về hiệu quả của công việc này có thật sự đạt được
hay không, hoặc đạt được đến mức độ nào xin để tùy người đọc phán
xét. Tuy vậy, chúng tôi cũng tự biết chắc là sẽ không sao tránh khỏi
ít nhiều sự sai lệch hoặc thiếu sót trong phần này. Vì thế, chúng
tôi luôn sẵn sàng đón nhận và sẽ vô cùng biết ơn đối với mọi ý kiến
đóng góp hoặc chỉ dạy để chúng tôi sớm nhận biết và loại bỏ đi những
sai sót ngoài ý muốn.
Trang chủ
Xem Mục lục 
Viên Hiếu Thành 
NGHI THỨC KHAI KINH
