Muốn đối phó với những kinh nghiệm khó chịu một cách hiệu quả thì trước hết ta phải biết đến sự có mặt của chúng. Rất nhiều khi, vì không nhận diện được khổ đau mà chúng ta bị trói chặt vào khổ đau. Khi nhìn thấy chúng rõ ràng và chính xác, ta sẽ có thể cởi mở với bất cứ hình thức nào của khổ đau. Và chính thai độ cởi mở, chấp nhận ấy sẽ giúp ta giải tỏa hết những bất an trong tâm thức.

Giả sử như trong thân bạn có những sự khó chịu và căng thẳng, nếu như không ý thức được điều ấy, bạn sẽ mang cảm xúc đó với bạn đi khắp nơi mà không hay biết. Những cảm giác khó chịu ấy sẽ điều kiện hóa con người bạn, cảm xúc của bạn. Đến khi nào sự bất an ấy trong thân trở nên đủ mạnh để chiếm một ưu thế, bạn sẽ bắt đầu để ý đến nó. Và nếu bạn có thể chấp nhận nó, thì theo sau sẽ là một cảm giác yên nghỉ. Bằng một cái nhìn sáng tỏ và sự chấp nhận, năng lượng của chúng sẽ đem lại cho ta một cảm giác nhẹ nhàng và thảnh thơi.

Cảm thọ đau đớn có thể còn đó, nhưng bây giờ thì thái độ của bạn đã thay đổi rồi. Mối tương quan của bạn đối với khổ thọ ấy bây giờ được phát xuất từ một điều kiện an lạc, chứ không còn vì sự si mê hoặc thiếu chánh niệm nữa. Quá trình ấy có thể xay ra trên cả hai lãnh vực của khổ thọ: thân và tâm.

Trước đây, có một việc xảy ra đã khiến tôi cảm thấy hổ thẹn khá sâu đậm. Mặc dù tôi biết rằng mình đang kinh nghiệm một trạng thái vô cùng khó chịu, nhưng tôi vẫn không thực sự biết được cảm thọ ấy là gì. Và

ngày nào tôi chưa thể nhận diện được nó thì nỗi khổ của tôi vẫn thật lớn lao!

Tôi đã thử hết mọi cách có thể nghĩ đến, để cố thoát ra khỏi tình trạng đau đớn này. Sau một thời gian khốn khổ như thế, cuối cùng tôi tự hỏi: “Chuyện gì đang xảy ra?” Tôi dừng lại, nhìn kỹ tâm mình và chợt nhận thấy rằng: “À, thì ra đây chính là một cảm thọ hổ thẹn!” Ngay trong giây phút nhận diện ấy cùng với sự bằng lòng chấp nhận nó, mọi khổ đau tự nhiên biến mất!

Khổ đau trong tiếng Pali là dukkha, cũng có nghĩa là không được toại nguyện, là khó chịu. Tôi thấy được sự hổ thẹn là một cảm thọ sinh lên trong lúc ấy do một số điều kiện nào đó. Không có gì là sai trái khi ta chỉ thuần túy cảm nhận nó. Khi ấy nó sẽ tự động biến mất. Và việc ấy dễ làm hơn là ta đi thu xếp, sắp đặt lại cuộc sống để trốn tránh những khổ thọ trong đời mình.

Lại còn một trường hợp khác mà cũng vì ta không thấy được khổ đau nên mới có khổ đau. “Không biết là hạnh phúc” hoặc “Giả mù pha mưa” có lẽ là những câu châm ngôn thông dụng nhất xưa nay. Cái tuệ giác mà những câu châm ngôn ấy muốn nói là khi ta không biết rằng hành động của mình là bất thiện, thì nó sẽ không thể ảnh hưởng đến ta. Như là ta có thể dựa vào sự si mê, vô ý của mình, bằng một cách nào đó, để giải tội cho mình vậy! Nhưng sự thật thì hoàn toàn ngược lại.

Thà rằng bạn làm một chuyện bất thiện mà biết được nó bất thiện, còn hơn là làm mà không ý thức được điều ấy. Theo quan điểm đạo Phật thì cái biết là một hạt giống

của trí tuệ - từ cái biết sẽ đưa đến cái hiểu, và rồi đến một lúc nhờ cái hiểu ấy ta sẽ tự kiềm chế lại những hành động bất thiện của mình. Cho nên, cái biết có khả năng làm vơi đi tính chất bất thiện của các hành động. Nếu ta không biết đó là một việc làm bất thiện, trạng thái si mê ấy sẽ làm cho sự bất thiện càng lúc càng trở nên nặng nề, phức tạp hơn. Si mê là một năng lực vô cùng đã tạo nên biết bao khổ đau trên cuộc đời này, ban chỉ cần mở bất cứ một tờ báo hằng ngày nào ra xem thì sẽ thấy rõ điều đó.

Khi chúng ta không thấy được điều xấu trong những việc mình làm, ta sẽ không phân biệt được giữa thiện và bất thiện, và từ đó ta sẽ bị nô lệ một cách vô thức cho những thói quen và sự ham muốn. Thiếu tuệ giác phân biệt, ta sẽ không bao giờ có khả năng chọn lựa sáng suốt. Cho nên, ý thức được yếu tố khổ đau trong những hành động bất thiện bao giờ cũng đem lại cho ta sự tự do hơn là cứ mặc tình để vướng mắc và đi nhận những hành động ấy làm mình.

Tất cả những gì tôi muốn nói ở đây là: khi bạn cởi mở với những khổ đau trong cuộc sống, bạn hãy cứ vững lòng tin - vì bạn cũng đang mở rộng tâm mình đón nhận sự hiểu biết.