Nhiều người trong chúng ta có thể không biết Bhutan nằm ở đâu, vì lẽ ít nghe nói đến. Ngay cả người Đức, vì trong hiện tại chính phủ Đức vẫn chưa thiết lập bang giao chính thức với Bhutan.

Bhutan có 300 cây số chiều dài, 150 cây số chiều rộng. Diện tích 46.500 cây số vuông. Phía tây bắc giáp Tây Tạng, phía đông giáp Ấn Độ, phía nam giáp Pradesch thuộc Ấn Độ, phía bắc giáp Sikkim. Nhìn toàn diện, Bhutan có 90% là núi và ở độ cao từ 1.100 mét cho đến 3.000 mét. Có nơi núi cao hơn nằm ở phía Hy Mã Lạp Sơn chạy dọc theo biên giới với Ấn Độ.

Khí hậu ở nước này cũng giống như Florida của Mỹ hay Cairo của Ai Cập. Phía nam khí hậu giống như các nước khác tại Á Châu. Phía cao nơi gần Hy Mã Lạp Sơn có nhiều tuyết. Nhiệt độ trung bình ở phía Nam có 15 độ C về mùa đông và 30 độ C về mùa hè. Tại Paro, về mùa đông thường -5 độ C và vào tháng bảy khoảng 30 độ C. Mỗi năm, lượng mưa trung bình là 350 ml. Trên núi cao thường lạnh đến 0 độ C vào mùa đông và 10 độ C vào mùa hè.

Trên những núi cao, tuyết hay rơi thường và ở những độ cao 2.400 mét đến 3.000 mét, tuyết vẫn còn lại cho đến tháng 3 mới tan. Mùa mưa thường hay xảy ra suốt miền Tây Nam từ đầu tháng 6 đến tháng 9. Có những đợt mưa cao nhất thế giới hằng năm là 9m50. Có lúc nước mưa cao dâng lên chừng 6 tầng lầu.

Bhutan, tiếng Sanskrit gọi là Bhotant có nghĩa là miền cuối cùng của Tây Tạng. Cũng có nghĩa khác là vùng đất rất cao. Người Anh gọi là Bootan hoặc Bhotan. Xứ này cũng được gọi là xứ của rồng. Tôi những tưởng chỉ có Trung Hoa và Việt Nam lấy

rồng làm biểu tượng mà ngay cả Đại Hàn và Nhật Bản cũng ảnh hưởng. Ngày nay lại phát hiện thêm xứ Bhutan nữa. Trên các nóc chùa, nơi cung điện của Vua hay nơi những ghế ngồi trong cung điện đều có chạm hình những con rồng chầu hai bên. Rồng đối với các dân tộc Á Châu là những biểu tượng linh thiêng, sống động giúp vua cứu đời, nhưng ngược lại con rồng ở Âu Châu và theo tinh thần của Thánh Kinh thì ngược lại. Cũng như chữ Vạn đối với người Phật Tử là một dấu hiệu thiêng liêng, nhưng đối với một số người Đức thì họ rất sợ. Vì liên tưởng đến chế độ độc tài của Hitler. Đúng là khó nói và khó diễn tả.

Bắt đầu từ thế kỷ 13, người dân mới đến ở tại xứ này. Như vậy cũng có thể nói là khi dân tộc Việt Nam mình đã đến triều Trần, nghĩa là đã có khoa thi Tam Giáo chọn Tiến Sĩ ra làm quan rồi, người Bhutan mới lập quốc. Dĩ nhiên trước đó họ cũng đã có những người địa phương sống khắp đó đây tại lãnh thổ này, nhưng đến thế kỷ 13 mới chính thức có tên gọi.

Tôn giáo chính của Bhutan là phái Drukpa thuộc Đại Thừa Phật Giáo. Ở đây hầu như không có một tôn giáo ngoại lai nào phát triển được, ngay cả Hồi Giáo, Ấn Độ Giáo hay Thiên Chúa Giáo.

Dân số Bhutan thống kê vào năm 1994 là 600.000 người với 43% dưới 15 tuổi. Mức độ phát triển là 3,1% mỗi năm. Đây là mức độ cao nhất của thế giới. Do vậy, đến năm 2001 Bhutan có độ 1 triệu người sống rải rác trên một lãnh thổ như Thụy Sĩ, nhưng đa phần núi cao ở đây không trồng trọt được. Thật ra trẻ em chết rất nhiều vì phương tiện y học còn thô sơ. Nếu phương tiện y học tốt thì sẽ

bảo đảm được sức khỏe cho dân chúng tại đây rất nhiều.

Người Bhutan gồm những dân tộc chính sinh sống tại đó. Đầu tiên là nhóm dân thiểu số, gọi là Sharchops, họ sống ở miền Đông Bhutan. Đây là cư dân căn bản của Bhutan, họ là những người được pha trộn giữa Ấn Độ và Mông Cổ. Không rõ di dân từ khi nào đến dãy đất này.

Giống người thứ hai gọi là Lhotshampa. Đây là người Népal bắt đầu lập nghiệp tại Bhutan vào cuối thế kỷ 19 và vẫn dùng tiếng Népal để giao dịch với nhau. Những người Népal này thường theo Ấn Độ giáo và có một số ít theo Hồi Giáo.

Nhóm thứ ba được gọi là Ngalong. Nguồn gốc giống người này từ Tây Tạng đến Bhutan vào thế kỷ 9. Họ ở về phía tây, giáp giới với Tây Tạng. Họ theo Phật Giáo và cho đến ngày nay họ vẫn còn nói tiếng Tây Tạng.

Như vậy nước Bhutan cũng tương đối giống nước Thụy Sĩ. Vì lẽ Thụy Sĩ có hơn 60% dân số nói tiếng Đức. Có 15% nói tiếng Pháp, 15% nói tiếng Ý và 10% còn lại nói tiếng địa phương. Thụy Sĩ cũng là một quốc gia mới độc lập sau này, cho nên phải có nhiều tiếng nói và nhiều dân tộc đến sống nơi đó. Có lẽ cũng vì vị trí địa lý của Bhutan và Thụy Sĩ giống nhau, cho nên thể chế chính trị của Bhutan trong hiện tại cũng rập khuôn theo Thụy Sĩ. Mặc dầu tại Thụy Sĩ không còn vua nữa, nhưng địa vị Tổng Thống của Thụy Sĩ cũng chỉ có tính cách tượng trưng, trong khi đó Vua Bhutan vẫn có thực quyền đối với Quốc Hội và dân chúng.

Hội Đồng Quốc Gia của Bhutan có 154 Dân Biểu và chia ra làm 3 hạng. Thứ nhất là 105 vị Dân Biểu đại diện cho 20 quận, được bầu lại 3 năm một lần. Thứ hai là các

đại diện của 12 Tu viện Phật Giáo, cũng có nhiệm kỳ 3 năm. Thứ ba là từ nhân dân và do nhà Vua bổ nhiệm gồm 20 viên chức Quận, Bộ Trưởng, Thứ Trưởng của chính phủ hoặc những nhân viên cao hơn để đảm đương việc nước.

Những người được bầu có tuổi từ 25 trở lên. Nhà Vua trong hiện tại đã thay đổi hệ thống hành chánh này và đã được 2/3 dân chúng đồng ý. Vào tháng 6 năm 1998 nhà Vua cũng đã ban hành Hiến Pháp, cải thiện chính trị và lấy việc bỏ phiếu của dân bầu làm gốc.

Nhưng đặc biệt một điều là cho đến nay ở Bhutan vẫn chưa có đảng đối lập, mà họ chỉ có một đảng duy nhất. Đó là đảng của quốc gia Bhutan. Không biết mai sau tình thế thay đổi ra sao thì chưa biết, nhưng trong hiện tại họ sống rất là yên bình dưới sự lãnh đạo của Vua và Hội Đồng Cố Vấn của Hoàng Gia cũng như các Bộ Trưởng và Dân Biểu.

Hội Đồng Cố Vấn của Hoàng Gia thành lập vào năm 1965 để cố vấn cho Vua cũng như cho Hội Đồng Bộ Trưởng trong những vấn đề quan trọng. Những vị này cố vấn cả những vấn đề chính trị trong Quốc Hội nữa. Vị Chủ Tịch của Hội Đồng này do Vua bổ nhiệm. Có tất cả là 6 vị, trong đó có 2 vị là tu sĩ. Một trong 2 vị tu sĩ này, phái đoàn chúng tôi đã gặp, sẽ đề cập tỉ mỉ hơn vào những chương sau.

Hội Đồng Bộ Trưởng của Bhutan trong hiện tại có tất cả 8 Bộ, gồm những Bộ như sau:

1. Bộ Thương Mại Kỹ Nghệ
2. Bộ Y Tế
3. Bộ Giáo Dục
4. Bộ Tài Chánh
5. Bộ Ngoại Giao
6. Bộ Thiết Kế Đồ Án
7. Bộ Nông Nghiệp
8. Bộ Giao Thương.

Năm 1998, nhà Vua đã chỉ định để thành lập Hội Đồng Bộ Trưởng này. Ông Bộ Trưởng Ngoại Giao lâu

đời nhất thế giới là ông Lompo Dawa Tsering. Ông ta đã là Bộ Trưởng kể từ năm 1972 đến 1998. Kể từ năm 1998, vị Bộ Trưởng Ngoại Giao được chọn lựa bởi Hội Đồng Bộ Trưởng để điều hành việc ngoại giao với các nước bên ngoài.

Trên thực tế, cho đến hôm nay (2001) Bhutan chỉ có bang giao chính trị với 18 nước, đa phần tại Á Châu. Đặc biệt những nước Bắc Âu như Thụy Điển, Đan Mạch, Na Uy, Phần Lan có ngoại giao rất sâu rộng với xứ Bhutan. Vì lẽ các xứ Bắc Âu đang chủ trương bảo vệ môi sinh hầu như hoàn hảo tại Âu Châu này và Bhutan cũng là nước tại Á Châu duy nhất chủ trương bảo vệ môi sinh tuyệt đối như thế. Cho nên họ có ngoại giao với nhau. Ngoài ra Bhutan cũng được những nước Bắc Âu này viện trợ hằng năm để bảo vệ môi sinh.

Đặc biệt tại các khách sạn hay ngân hàng tiền Na Uy, Đan Mạch, Thụy Điển và Phần Lan được nhân viên ở đây biết đến nhiều hơn là tiền Đức, Anh, Pháp, Mỹ v.v... Quả thật ở đời có nhiều việc khó tin nhưng có thật. Trong khi ở những xứ khác thì đồng tiền Bắc Âu ít được nhắc đến hơn là những đồng tiền thông dụng tại Âu Châu hay Mỹ Châu. Ngay như tại Đức, nhiều lúc nhân viên ngân hàng không phân biệt được tiền nào là tiền của Na Uy và tiền nào là của Đan Mạch hay Thụy Điển, nếu họ không nhìn kỹ vào những ghi chú bên cạnh. Rồi đây, 15 quốc gia Âu Châu sẽ sử dụng chung một đồng tiền, nhưng tiếng nói và phong tục tập quán thì xứ nào họ giữ của xứ ấy. Có lẽ cũng sẽ tiện lợi dần dần. Vì thế giới càng ngày càng gần gũi với nhau hơn.

Năm 1994, Bhutan nhận được 77 triệu Mỹ kim tiền ngoại viện, đa

phần là của Ấn Độ, Nhật Bản và các nước Bắc Âu. Nếu gặp người ngoại quốc tại xứ này thì đa phần là người Ấn Độ, Nhật Bản và Bắc Âu chứ người Đức rất ít. Vì lẽ mỗi năm Bhutan chỉ nhận từ 7 đến 8.000 người nhập cảnh mà thôi. Mỗi người vào lãnh thổ này phải đóng 200 Mỹ kim mỗi ngày để trả cho tiền ăn ở cũng như di chuyển. Trong số tiền này có 35% sung vào công quỹ quốc gia để lo cho vấn đề sức khỏe và giáo dục của dân chúng.

Nhà vua Jigme Dorji Wangchuck đã băng hà năm 1972, nhưng chính nhà vua này lần đầu tiên mới mở cửa cho người ngoại quốc vào Bhutan năm 1960. Nhóm đầu tiên du lịch vào Bhutan năm 1974 do ông Lars Eric Lindblad tổ chức. Nhà vua đã khuyến khích chính phủ hạn chế việc du lịch và đánh tiền thuế cao vào người du lịch. Lúc ấy, mỗi năm chỉ vào được Bhutan độ 200 người. Mỗi nhóm có 6 người hoặc nhiều hơn, mỗi người phải đóng 130 Mỹ kim mỗi ngày. Thời gian ấy chưa có phi trường, nên đa phần khách du lịch phải đến biên giới Ấn Độ rồi từ đó mới đi bộ, đi ngựa hoặc có đoạn đường có thể sử dụng xe bus để đi vào Bhutan.

Riêng phái đoàn của chúng tôi 19 người không phải đóng một đô-la nào trong suốt 10 ngày ở tại Bhutan. Có lẽ đây cũng là một phái đoàn đặc biệt, sẽ trình bày ở những chương sau.

Phi trường Paro nơi chúng tôi đến, được xây dựng năm 1983 và đến năm 1990 Bộ Trưởng Bộ Giao Thông Ấn Độ mới sang đây dự lễ khánh thành và giúp đỡ tài chánh. Kể từ đó phi trường Paro mới được mở rộng ra. Druk Air lúc mới bắt đầu bay chỉ có 72 hành khách. Nhưng trong hiện tại ở Bhutan cũng mới chỉ có

một chiếc máy bay, một phi trường và một phi đạo. Cho nên tôi nói Bhutan khó đến mà cũng khó về là vậy, nếu máy bay có sự cố.

Druk Air chỉ bay từ Paro qua Dhaka, qua Bangkok, trở về Calcutta và Paro. Đó là đường bay thứ nhất. Đường bay thứ hai từ Paro đi Kathmandu rồi qua Delhi rồi trở về lại Paro. Tuy là bay hai đường bay qua 4 nước, nhưng chỉ có một chiếc máy bay và một phi hành đoàn chưa đến 10 người. Quả là một hãng hàng không rất khiêm nhường nhất nhì trên thế giới. Do vậy mà có đến Bhutan rồi mới hiểu được Bhutan.

Nhà vua hiện tại là Jigme Singye Wangchuck. Năm 1972, lúc ông 16 tuổi thì vua cha là Jigme Dorji Wangchuck băng hà khi mới 44 tuổi. Nhà vua này cũng là một vị vua cải cách của xứ Bhutan. Chính ngài đã cho mở cửa để đón khách nước ngoài vào từ thập niên 60, còn trước đó thì hoàn toàn không có.

Nhà vua trong hiện tại cũng giống như cha mình, được du học ở Ấn Độ và Anh Quốc. Đức Vua cũng đã tốt nghiệp trường Đại Học của Bhutan ở Paro. Ngài cũng tiếp tục con đường giáo dục, kinh tế và ngoại giao giống như vua cha đã làm. Đó là việc bảo vệ môi sinh tốt cũng như giữ mức dân số nhỏ như hiện nay. Mức sống kinh tế tại Bhutan tuy không giàu như các nước Tây phương, nhưng dân chúng ở đây sống trong một quốc gia rất hạnh phúc.

Năm 1974, sau khi đăng quang, nhà vua chủ trương mở cửa cho Bhutan và đây là lần đầu tiên có các ký giả ngoại quốc vào quốc gia này. Có khoảng 287 vị khách được mời lúc đó. Vì lẽ đó cho nên có những khách sạn mọc lên để cung ứng cho nhu cầu này và sau đó dùng để đón khách du lịch.

Nhà vua

cũng đã hiện đại hóa nền giáo dục và nhất là hệ thống y tế của quốc gia cùng với vai trò phát triển cộng đồng của người Bhutan. Ông có thể nói là một Kiến trúc sư cho việc bảo vệ môi sinh của Bhutan. Ông cũng tiếp tục phát triển những thành quả tốt đẹp mà vua cha để lại, giữ gìn truyền thống văn hóa cổ truyền và chủ trương một quốc gia, một dân tộc.

Năm 1988, HoàngTộc đã làm lễ kết hôn cho nhà vua cùng với 4 chị em ruột của Ashi Dorji Wangmo, Ashi Tshering Pem, Ashi Tshering Yangdon và Ashi Sangay Choden. Nhà Vua và các Hoàng Hậu hiện có 5 Thái Tử và 5 Công Chúa, kể cả Thái Tử sắp nối ngôi.

Đây cũng là một điều ngoại lệ và rất hiếm hoi đối với các vị vua trên thế giới, mà cũng có thể nói rằng đây là phước đức của dòng họ Ashi. Cả 4 chị em ruột đều lấy một chồng và người chồng ấy là Vua của xứ Bhutan. Cũng có thể vì để tránh việc tranh giành ngôi thứ với nhau và cũng để khỏi có sự lật đổ một vương triều nên Hoàng tộc của Bhutan trong hiện tại đã chọn giải pháp như thế.

Tốt xấu, đúng sai hãy để cho hậu thế sẽ ghi vào sử sách, riêng về phương diện phước đức thì phải thấy rằng nếu không gây nhân bố thí, giúp đời ở kiếp trước, thì kiếp này khó có thể làm Vua và làm Hoàng Hậu.

Đồng thời cũng nên biết qua về hình ảnh của đức Vua và 4 Hoàng Hậu cũng như cha mẹ của Hoàng Hậu.

Đến thế kỷ 16 thì Bhutan chia ra nhiều địa phương khác nhau và đây cũng là cơ hội để năm 1644 quân Mông Cổ và Tây Tạng tấn công xâm chiếm Bhutan. Vào năm 1644-1647 Đức Đạt Lai Lạt Ma thứ V đã ngự giá đến Paro và năm 1648-1649 Tây Tạng đã

chiếm trọn Bhutan. Ông Shabdrung Ngawang Namgyal đã chống lại Tây Tạng và thành công vào năm 1655. Ông sinh vào cuối thế kỷ 16 (1594) và đến năm 1651 thì từ trần. Cuộc chiến mà ông lãnh đạo chống lại Tây Tạng đã thành công, rồi sau 4 năm ông mất. Do vậy hình ảnh của ông được xem như là một vị Thánh quan trọng của Bhutan. Hầu như chùa nào cũng có thờ hình hoặc tượng của ông trong tư thế ngồi, đội mũ đỏ, có râu dài, mặc y áo nhà tu và trên tay cầm một bình nước cam lồ. Người Bhutan cũng thờ lạy ông như một vị Bồ Tát.

Đến năm 1705 thì Je Khenpo chết. Từ thân thể ông có 3 tia sáng xuất hiện và điều ấy báo hiệu rằng sẽ ông tái sinh thành 3 hình thức khác nhau để lãnh đạo quốc gia. Thời gian yên bình này kéo dài chừng 20 năm, sau đó thì có nội chiến. Vì vậy cho nên năm 1729-1730 Tây Tạng đã lợi dụng sự bất ổn định của Bhutan nên đã xâm nhập lần thứ 3 và lần này người Tây Tạng cũng thua phải kéo binh về nước.

Tuy rằng kinh điển Phật Giáo cho đến ngày nay người Bhutan vẫn còn dùng tiếng Tây Tạng để tụng đọc và hành trì, nhưng hình thức cũng có đôi phần khác với Tây Tạng. Vì lẽ phong tục cũng như truyền thống và nghi lễ có nhiều điểm không giống nhau.

Có lẽ đau đớn sau 3 lần bị chiếm đóng, cho nên người Bhutan không thích người Tây Tạng mấy. Cũng giống như người Đại Hàn không thích người Nhật vậy. Do vậy cái gì không đúng hay xấu xa, người Bhutan thường hay nói: Tại sao giống người Tây Tạng quá vậy.

Dân tộc và đất nước Việt Nam của chúng ta cũng đã bị người Trung Hoa đô hộ 3 lần. Bị người Pháp, người Nhật mỗi xứ một lần. Mỗi lần như

vậy cả hằng ngàn năm, hàng trăm năm hay mấy chục năm, nhưng người Việt Nam phóng khoáng hơn, không trả thù khi kẻ đến xâm lăng bị thua. Sau đó thì giao hảo tốt đẹp cũng như tay bắt mặt mừng, trao đổi văn hóa, kinh tế, chính trị, thương mại với nhau, ngay cả với những nước cựu thù. Còn Bhutan bị Tây Tạng chiếm tổng cộng 3 lần chưa tới 30 năm mà mối thù truyền kiếp ấy vẫn còn dai dẳng trong lòng người Bhutan cho đến ngày hôm nay. Mặc dầu cả 2 nước đều là Phật Giáo, mà Phật Giáo của Bhutan ảnh hưởng không ít bởi Phật Giáo của Tây Tạng.

Hầu như tất cả những chùa của Bhutan đều thờ hình hoặc tượng của Ngài Padmasambhava. Ngài được xem như là vị Phật thứ hai sau Đức Thích Ca Mâu Ni đối với người Bhutan. Chữ Padmasambhava có nghĩa là Liên Hoa Sanh. Có nghĩa là Ngài hóa sanh từ hoa sen. Ngài xuất thân từ Ấn Độ. Năm 746, Ngài dùng thần thông để bay qua Bhutan, Sikkim và Tây Tạng để xiển dương Phật Pháp nơi đây. Do vậy mà cả 3 nước này đều thờ hình ảnh của Ngài rất trang trọng.

Ngài cũng được hiểu như một biểu tượng Đại Sư của Mật Giáo, nên gọi là Je Khenpo, có nơi cũng gọi là Guru Rinpoche. Hình hoặc tượng của Ngài tay phải cầm hoa sen, tay trái cầm bình nước cam lồ. Ngài mặc áo đỏ, đắp y vàng, đầu đội mũ đỏ viền xanh, dưới hình thức là một tăng sĩ. Về sau ngài tái sanh dưới nhiều hình thức khác nhau, có lúc địa vị của Ngài còn cao hơn cả vương quyền của Vua Bhutan nữa. Do vậy ở đầu thế kỷ 20 mới có sự tranh chấp và tái sanh của Je Khenpo bị giết để chứng tỏ thế quyền cao hơn đạo giáo và vị Je Khenpo tái sanh tiếp theo bây giờ hiện

đang ở tại Ấn Độ.

Ấn Độ là một quốc gia phát sanh nhiều bậc giác ngộ, nhiều vĩ nhân trên thế giới, nhưng đồng thời Ấn Độ cũng là nơi tranh chấp nhiều giai cấp và nhiều hóa thân, để rồi mãi cho đến bao giờ Ấn Độ cũng còn nằm trong sự huyền bí, như Hy Mã Lạp Sơn cho đến bao đời cũng chẳng ai có thể biết được trong đó có những gì?

Vị vua của Bhutan có liên hệ với Anh Quốc tên là Ugyen Wangchuck. Ông lên ngôi ngày 17.12.1907. Có lẽ vì lúc ấy có sự hiện diện của người Anh tại Ấn Độ, nên người Anh cũng muốn bành trướng thế lực của mình qua các xứ lân cận của Ấn Độ. Cũng vì Bhutan là một xứ núi non rất hiểm trở nên người Anh, và ngay cả người Tây Tạng, Trung Quốc cũng không thành công trong giấc mộng xâm lăng.

Đạo Thiên Chúa hoàn toàn không có ảnh hưởng gì tại xứ Bhutan này. Mặc dầu năm 1627, nghĩa là cách đây 400 năm về trước, có Giáo sĩ Bồ Đào Nha dòng Jesuit tên là Cacella và Cabral, đến từ Calcutta của Ấn Độ, nhưng sau 400 năm tại đây hầu như không có một nhà thờ và không có một người nào theo đạo Thiên Chúa giáo. Ngay cả Nhật Bản, mặc dầu các Giáo sĩ người Tây phương cũng đã đến đây vào thế kỷ 16, 17 và cho đến nay sau 400 năm truyền giáo họ chỉ có con số tín hữu rất khiêm nhường là 0,001% so với trên 100 triệu dân số của Nhật Bản ngày nay.

Quân đội Anh cũng đã tìm cách gây ảnh hưởng tại xứ Bhutan và Tây Tạng nên đã ký một hiệp ước vào năm 1774. Đây là thời kỳ mà người Âu Châu đi tìm các thuộc địa tại Á Châu và Mỹ Châu cũng như Phi Châu. Tuy nhiên với truyền thống lâu đời của Phật Giáo mà người

dân đã hấp thụ, nên không thể một sớm một chiều mà có thể thay đổi tín ngưỡng của dân tộc cả hàng ngàn năm qua.

Phật Giáo giữ một vai trò quan trọng trong đời sống sinh hoạt hằng ngày của dân chúng. Người Népal và người Ấn Độ ở Bhutan thì theo đạo Hindu. Có cả đạo Bon từ Tây Tạng truyền sang đang có mặt tại những vùng thuộc Hy Mã Lạp Sơn. Những vị tu sĩ của Bhutan đang đóng vai trò chính yếu trong đời sống cộng đồng. Con nhỏ của người Bhutan lúc 10 tuổi hầu như đều được đưa vào ở trong tu viện để học kinh và tu hành. Bây giờ thì truyền thống này không còn bị bắt buộc nữa. Tuy nhiên tôn giáo của quốc gia là Drukpa Kagyu là một nhánh của Mật Giáo, giống như Mật Giáo của Tây Tạng.

Đạo Phật không phải là một tôn giáo tin vào Thượng Đế, nhưng Đạo Phật dùng hệ thống triết học và đạo đức học để răn dạy con người nên đã ảnh hưởng rất sâu đậm trong quần chúng cũng như vua chúa. Phật Giáo cũng đã giải thích cuộc đời là vô thường, thế gian là giả hợp qua những bức tranh lụa của Phật Giáo nhằm chuyển hóa những biểu tượng này vào cuộc sống của mọi người, để ý thức được thế nào là sự hiện hữu của một kiếp nhân sinh.

Đời sống chính trị tại Bhutan cũng như chính sách của chính phủ bị ảnh hưởng Phật Giáo rất nhiều, nên họ bảo vệ thiên nhiên một cách toàn hảo và giữ lại những truyền thống tốt đẹp tự ngàn xưa. Việc bảo vệ thiên nhiên và bảo vệ văn hóa là hệ thống chính trị của Bhutan. Vì thế cho nên năm 1995, Quốc Hội họp và biểu quyết là giữ lại 60% rừng như xưa. Ai chặt cây bừa bãi sẽ bị luật pháp nghiêm trị.

Năm 1991, chính phủ Bhutan thành lập một quỹ

bảo vệ môi sinh để duy trì những hoạt động này. Được bảo trợ bởi WWF (Tổ chức bảo vệ môi trường), gồm các nước như Thụy Sĩ, Hòa Lan, Na Uy và Phần Lan giúp đỡ. Quỹ này hiện có 25 triệu Mỹ kim để lo bảo vệ môi trường cho dân chúng Bhutan.

Bhutan là một nước có môi trường thiên nhiên rất tốt. Rừng rậm vẫn còn nguyên vẹn. Vì dân số ngày càng tăng nên chính phủ đã ra lệnh cần phải bảo vệ môi sinh nhiều hơn nữa. Chính vì rừng còn nguyên thủy cho nên có nhiều loại cây và hoa quý vẫn tồn tại dưới chân núi Hy Mã Lạp Sơn này. Có nhiều cây là dược thảo và theo sự kiểm kê của Sở Kiểm Lâm có đến 5.000 loại cây và hoa khác nhau đang có mặt tại rừng núi Bhutan này. Cũng vì thiên nhiên còn tốt đẹp cho nên những động vật như khỉ, voi, báo tuyết vẫn còn hiện diện nơi đây, vì có nơi nương tựa.

Do những lý do bảo vệ môi sinh một cách chặt chẽ có hệ thống như trên mà nhiều người đã quả quyết rằng: “Trong tương lai thế giới này có thể sụp đổ nhưng xứ Bhutan vẫn còn” là trong ý nghĩa này vậy.

Đời sống của người dân tại Bhutan rất bình thường. Năm 1995 theo thống kê, thu nhập bình quân đầu người mỗi năm là 470 USD. Đến năm 2001 có lẽ tăng thêm chút đỉnh. Tuyệt nhiên không phải nhờ vào lượng khách du lịch đến Bhutan mà đa phần 80% dân số sống về nghề nông và họ cũng không có tiền mặt nhiều nơi mỗi cá nhân.

Chính phủ xuất cảng 25% tiền điện và than, gỗ, xi-măng. Đây là những nguồn cung ứng chính cho sự sinh hoạt của cơ quan nhà nước và nhân dân. Ngoài ra Bhutan cũng đã cung ứng 457 loại nấm khác nhau cho ngoại quốc. Nghe đâu Nhật Bản thường mua

nấm Suitake của Bhutan. Lý do là tại Bhutan có rừng nhiều và rừng còn ở dạng nguyên thủy, cho nên những loại nấm xuất hiện ở đây rất được ngoại quốc ưa chuộng. Ngoài ra, cây sả ép ra tinh dầu cũng được xuất cảng ra nước ngoài.

Trung bình trong 100 người dân Bhutan thì có đến khoảng 20 tăng sĩ, nên đâu đâu cũng thấy chùa. Khắp nơi đều đặt dưới sự kiểm soát của hệ phái Je Khenpo tức hóa thân của Ngài Padmasambhava (Liên Hoa Sanh) và ảnh hưởng rất lớn vào đời sống của mọi người dân. Nhìn vào trình độ giáo dục của các tu viện tương đối cao hơn so với dân chúng, vì họ phải lam lũ làm ăn, ít có người được học hành đỗ đạt cao. Nếu có, đa phần xuất thân từ chùa chiền, tu viện. Điều này cũng dễ hiểu, ở những thế kỷ trước tại Việt Nam hay Trung Quốc và ngay cả Nhật Bản, những danh tăng, những nhà giáo dục đều xuất thân từ cửa chùa. Nơi ấy có đầy đủ điều kiện hơn, có thể đời sống kinh tế không khá lắm, nhưng đời sống tâm linh và đặc biệt là giáo dục phát triển rất mạnh.

Về việc giáo dục phổ cập, đến năm 1950 vẫn do các Tu viện nắm giữ và cho đến ngày nay cũng thế. Tuy nhiên ai muốn học thêm ở ngoài thì phải đến Darjeelivy. Số lượng chính xác người dân Bhutan biết đọc biết viết vào năm 1984 là 28% và đến năm 1996 là 54%. Đa phần đường hướng giáo dục tại đây đều rập theo khuôn mẫu của các nước phương Tây.

Về giáo dục bậc Đại Học thì Bhutan hiện chỉ có một trường dạy về y khoa và kỹ sư. Đa phần những người trẻ được gởi ra nước ngoài để học Đại Học. Một số không có cơ hội ra nước ngoài thì học tại Đại Học Sherubtse tại Kanglung nằm về phía

đông Bhutan.

Ngay như Thimpu là thủ đô của Bhutan, nhưng hầu như không có một trường Đại Học nào cả. Đức Vua và Hoàng Hậu đương triều cũng đã học và tốt nghiệp tại Ấn Độ, Anh Quốc, nên nói tiếng Anh rất lưu loát. Các vị Bộ Trưởng của Bhutan đa phần cũng được học tại Mỹ hoặc Âu Châu, cũng có một số vị học tại Á Châu và nhìn chung những người lãnh đạo của đất nước Bhutan là những người trí thức.

Tôi đã có dịp tiếp xúc với các vị Tỉnh Trưởng tại địa phương Punakha cũng như vị Giám Đốc Viện Bảo Tàng Quốc Gia tại Paro, tất cả đều dùng tiếng Anh để trao đổi. Họ là những người rất thông thái và hiểu sâu vấn đề. Lý do là họ có nhiều cơ hội để xuất ngoại du học và làm việc, trao đổi, quan hệ với ngoại quốc.

Chương thứ nhất này được viết ra một cách tổng quát về đất nước Bhutan do nhu cầu chung. Chúng tôi đã tìm nguồn tài liệu từ quyển sách du lịch nhan đề Bhutan của Stan Armington. Ông là một kỹ sư người Mỹ đã ở Népal 20 năm và hiện vẫn còn ở Kathmandu, thủ đô của Népal. Ông viết được cuốn sách này vì do nhờ có sự mở cửa của Bhutan từ năm 1974. Thầy Thông Trí đã cộng tác với tôi dịch từ Anh ngữ sang Việt ngữ một số mục cần thiết để giới thiệu đến quý độc giả xa gần.

Ngoài ra, nhân chuyến viếng thăm Hannover và Hội Chợ Thế Giới vào ngày 27 tháng 7 năm 2000, Hoàng Hậu Ashi Dorji Wangmo Wangchuck đã tặng cho Hạnh Hảo Frank một quyển sách nhan đề Of Rainbows and Clouds. Trong sách này có nhiều hình ảnh rất đặc biệt và tôi đã sử dụng phổ hệ cũng như một vài hình ảnh đặc biệt đó. Chỉ trong Chương này mà thôi. Còn những Chương sau bài viết và hình

ảnh đều do chính tác giả hay những người cận sự chụp lại và làm nên tác phẩm này.

Mục đích duy nhất của việc ghi lại tác phẩm này là để tìm hiểu thêm về một quốc gia theo Phật Giáo tại Á Châu về phong tục tập quán, cũng như đề cao vấn đề môi sinh tại Bhutan trong hiện tại. Tuyệt nhiên không có một ý gì khác. Ngoài ra nếu những người Việt Nam có cơ hội đọc được sách này cũng sẽ có một số ý niệm tổng quát về quốc gia này. Biết đâu trong tương lai họ sẽ có cơ hội đến thăm xứ sở huyền bí này.



Warning: Undefined array key 5214 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5215 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5216 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5217 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5218 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5219 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5220 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5221 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5222 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5223 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5224 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5225 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5226 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5227 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5228 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5229 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5230 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5231 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5232 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5233 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5234 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5235 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5236 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5237 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5238 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5239 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5240 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5241 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5242 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5243 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5244 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5245 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5246 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5247 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5248 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5249 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5250 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5251 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5252 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5253 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5254 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5255 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5256 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5257 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5258 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5259 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5260 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5261 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5262 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5263 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5264 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5265 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5266 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5267 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5268 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5269 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5270 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5271 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5272 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5273 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5274 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5275 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5276 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5277 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5278 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5279 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5280 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5281 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5282 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5283 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5284 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5285 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5286 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5287 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5288 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5289 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5290 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5291 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5292 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5293 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5294 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5295 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5296 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5297 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5298 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5299 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5300 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5301 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5302 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5303 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5304 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5305 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5306 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5307 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5308 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5309 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5310 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5311 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5312 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5313 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5314 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5315 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5316 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5317 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5318 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5319 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5320 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5321 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5322 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5323 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5324 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5325 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5326 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5327 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5328 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5329 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5330 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5331 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5332 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5333 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5334 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5335 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5336 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5337 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5338 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5339 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5340 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5341 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5342 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5343 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5344 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5345 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5346 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5347 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5348 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5349 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5350 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5351 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5352 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5353 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5354 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5355 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5356 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5357 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5358 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5359 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5360 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5361 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5362 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5363 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5364 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5365 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5366 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5367 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5368 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5369 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5370 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5371 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5372 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5373 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5374 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5375 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5376 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5377 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5378 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5379 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5380 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5381 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5382 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5383 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5384 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5385 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5386 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5387 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5388 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5389 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5390 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5391 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5392 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5393 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5394 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5395 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5396 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5397 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5398 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5399 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5400 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5401 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5402 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5403 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5404 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5405 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5406 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5407 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5408 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5409 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5410 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5411 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5412 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5413 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5414 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5415 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5416 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5417 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5418 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5419 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5420 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5421 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5422 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5423 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5424 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5425 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5426 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5427 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5428 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5429 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5430 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5431 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5432 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5433 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5434 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5435 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5436 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5437 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5438 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81

Warning: Undefined array key 5439 in /ssd/data/rmth2012/includes/thuphong.php on line 81