[2.1]

Nghĩa là: Người hằng không xem thấy, sò, hến, ốc, sỏi, cát và bầy cá trong nước đục thế nào, người cũng không xem thấy sự lợi ích của mình và của kẻ khác, khi tâm dơ đục, như thế ấy. Người hằng xem thấy sò, hến, ốc, sỏi, cát và bầy cá trong nước trong thế nào, người cũng thấy sự lợi ích của mình và của kẻ khác, ghi tâm không bợn dơ, như thế ấy".

Giải rằng: Nước đục thường ngăn trở không cho thấy vật trong nước thế nào, tâm mờ tối cũng che án làm cho không thấy đều lợi ích của mình và của kẻ khác như thế đó.

Các vật dơ bẩn làm cho nước trở nên đục có nhiều thứ thế nào, tâm hằng bị nhiều duyên cớ làm cho mờ ám, cũng như thế ấy. Nếu nói về điều trọng yếu thì nguyên do làm cho tâm dơ đục là:

- 5 pháp cái (Nivaranadhamma)
- 16 tùy phiền não (Upakilesa)
- 9 ô trược (Mandila).

Xin diễn tích sau đây để làm bằng:

Phật thuyết rằng: Chẳng phải có lần này đâu, trong kiếp trước kia cũng vậy, khi ngươi có tâm nhơ dục thì phù pháp ấy cũng hết linh. Phật bèn giảng tiếp rằng:

Tiếng Upakilesa nói về cảnh giới xấu xa vào nhuốm cái tâm cho nhơ nhớp như tro bụi dính y trắng vậy.

1- Abhijjhavisamalobha: Xan tham không lựa chọn, là chú tâm dòm ngó mong mỏi được của kẻ khác về làm của mình, không lựa chọn vật tốt xấu, quý hèn, không sợ tội lỗi, miễn là được rồi dính mắc trong vật đó, không dám bỏ ra bố thí.

2- Dosa: Nóng giận: là khi giận rồi nóng nảy, tỏ dáng ra bề ngoài, mong làm hại kẻ khác. Phiền não này khi đã phát sanh trong tâm người nào rồi, khiến cho người ấy làm các điều tội lỗi không hề sợ sệt.

3- Kobha: Ngầm giận: là giận ngầm làm cho tâm khó chịu bực bội, tối tâm.

5- Makkha: Quên ơn người: là đã có thọ ơn kẻ khác rồi không tưởng nhớ đến. Người quên ơn là hạng xấu xa nhơ nhớp, là người bạc nghĩa, làm cho kẻ khác không còn thương xót, cứu giúp mình nữa được. Với người quên ơn thì ít ai muốn thi ân cho nữa. Vì lẽ đó, mình phải là người nhớ ơn, biết ơn, chẳng nên là kẻ bạc nghĩa.

8- Macchariya Bỏn sẻn, rít róng: là được vật chi, có món gì thì giữ chắc, chỉ để cho mình dùng, không đem ra bố thí, dâng cúng đến kẻ khác. Không lòng từ bi thương xót đến ai, khiến cho phần đông không ưa thích. Thân quyến và bậu bạn ít ai gần gũi mình, đó là phiền não xấu xa;

10- Satheyya: Khoe tài: là khoe rằng mình biết rõ như thế này, như thế nọ cho kẻ khác ưa thích mình, khen ngợi mình. Ðó là cái nhân khiến cho kẻ khác ghét bỏ mình, cắt đứt đường thông minh tiến hóa của mình không cho nảy sinh lên nữa được, vì sự khoe khoangg của mình đó;

11- Thambha: Cứng cỏi: là tánh khó dạy, dầu có người dạy bảo chơn chánh cũng chẳng nghe theo. Ðó là phiền não làm cho trở ngại con đường đạo đức. Sự cứng đầu làm cho mình không chịu nghe lời phải;

12- Sarambha: Tranh tài: là khi thấy kẻ khác được tốt, lành thế nào, mình không bằng họ mà mong cho được như họ, vì không xét nghĩ đến địa vị của mình; phiền não này che án con đường đạo đức của mình. Trong điều này nên hiểu như vầy: "Khi thấy kẻ khác được tốt lành rồi ráng siêng năng làm lành như họ.

13- Mana: Ngã chấp: là chấp rằng mình tốt lành như vầy, như kia, có sự cố chấp trong tâm. Phiền não này làm cho mình khinh rẻ kẻ khác, khiến cho họ ghét bỏ mình, là điều ngăn cản sự thân cận hòa hảo với mọi người;

15- Mada: Say mê: là quên mình, lầm lạc trong các công việc, như mê sa sự vui chơi bỏ công ăn việc làm cho đến không thấy sự hại; mê sa vui thích mong được ngợi khen; mê sa trong sự vui quên khổ. Phiền não này đem mình đến các điều nguy hiểm, là nguyên nhân khiến cho mình sai lầm khỏi đường đạo đức;

16- Pamada: Dể duôi: là không cẩn thận, không xem xét chu đáo. Phiền não này khiến cho mình lầm lạc, hằng gặp điều nguy hiểm, vì sự dể duôi là nguyên nhân đem đến sự tiêu diệt, đúng theo Phật ngôn rằng:

"Pamado maccuno padaṃ": Sự dể duôi là con đường chết".

Tất cả 16 upakilesa này toàn là pháp nhơ nhớp, mờ ám, làm cho tâm trở nên hèn hạ xấu xa, làm điều tội lỗi. Người mong mỏi điều lành việc tốt, nên cố gắng, đừng cho phát sanh trong tâm và nên diệt trừ hẳn những phiền não đã phát sanh, mới có thể được yên vui như nguyện. Pháp trừ diệt 16 upakilesa đó như vầy:

5- Makkha: Quên ơn, trừ bằng Katannu Katavedi (biết ơn và đền ơn);

15- Mada Say mê, trừ bằng Sati (tưởng nhớ);

16- Pamada: Dể duôi, trừ bằng Appamada (không dể duôi).

Người tu hành mong được yên vui lâu dài, nên hằng xem chừng, không cho 5 pháp cái (Nivaranadhamma) và 16 Upakilesa vào trú trong tâm. Phải trừ ngay khi các pháp đó phát sanh và cần phải có 15 Pubbabhaga patipetti, thì mới chắc được khỏi sa trong 4 đường ác đạo.

Lễ vật và lời ngợi khen là điều xấu xa làm cho tâm xốn xang, nóng nảy, phá hại sự giác ngộ Niết Bàn, khó tìm pháp cao thượng được. Cớ ấy Tỳ khưu nên nhớ rằng: chúng ta cần phải dứt bỏ lễ vật và lời ngợi khen, điều đó không đè nén tâm ta được. Các Tỳ khưu nên nhớ như thế. Ví như người đánh cá, thả câu có sẵn mồi xuống bậc sâu, cá thấy mồi rồi ăn câu ấy, khi cá đã nuốt câu, hẳn thật phải chịu khổ, bị người đánh cá giết hại. Người đánh cá tức là tên của Ma vương, lưỡi câu có mồi tức là lễ vật và lời ngợi khen, Như Lai gọi là Tỳ khưu ăn lưỡi câu có mồi của Ma vương, tất nhiên phải chịu hại.

Chó chốc mang bệnh ghẻ, lông đều rụng hết, nổi mụt có mủ khắp mình, đi ăn nơi khô ráo cũng không an, ở dưới bóng cây cũng không an, ở nơi khoảng trống cũng không an, dầu đi đến nơi nào cũng không an, nằm nơi nào cũng không an, thường bị nhiều điều tai hại khổ não trong các nơi ấy. Này, các Tỳ khưu, có Tỳ khưu bị lễ vật và lời ngợi khen đè nén buộc rịt tâm; rồi đi đến nơi thanh vắng cũng không an, đến dưới bóng cây cũng không an, đi ngụ trong khoảng trống cũng không an, dầu trú trong nơi nào cũng hằng bị điều khổ não tai hại đến đó.

Lễ vật và lời người khen là điều xấu xa như thế. Này các Tỳ khưu, Như Lai thấy hạng người bị lễ vật đè nén buộc rịt tâm sau khi chết hằng sa vào đường cầm thú, a-tu-la, ngạ quỷ, địa ngục.

Này các Tỳ khưu, lễ vật và lời ngợi khen là điều xấu xa, này các Tỳ khưu! Lễ vật và lời ngợi khen hằng cắt đứt da ngoài rồi cắt đứt đến gân, rồi cắt đứt đến xương, rồi cắt đứt đến tủy trong xương mới thôi. Này các Tỳ khưu! lễ vật và lời ngợi khen là điều xấu xa như vậy. Này các Tỳ khưu! các người nên nhớ như thế.

Cớ đó, các người nên ghi rằng: ta dứt bỏ lễ vật và lời ngợi khen đã phát sanh, đừng cho điều ấy đè nén tâm ta được. Này các Tỳ khưu, các người nên niệm như thế đó. Ðề Bà Ðạt Ða, bị lễ vật và lời ngợi khen đè nén, mới chia rẽ tăng, rồi phải sa Ðại A-tỳ địa ngục.

1. Không hết lòng làm;
2. Không làm cho thường thường;
3. Bỏ sự vừa lòng;
4. Than thở lui sụt;
5. Làm gián đoạn;
6. Bỏ công việc;
7. Không để ý;
8. Không làm cho tăng tiến;
9. Không làm cho đúng đắn;
10. Không cố ý làm;
11. Không cố ý siêng năng.

1. Hằng làm cho giới được tăng tiến cao thượng
2. Hằng làm cho định được tăng tiến cao thượng,
3. Hằng làm cho trí tuệ được tăng tiến cao thượng;
4. Hằng làm cho sự giải thoát được tăng tiến cao thượng

1. Có bạn lành;
2. Có giới trong sạch;
3. Nói 10 điều trong sạch (Xem trong "Luật Xuất Gia", quyển Hai);
4. Có tinh tấn;
5. Có trí tuệ sáng suốt.

1. Mong được người ngợi khen;
2. Mong được làm đầu trong hàng Tỳ khưu;
3. Mong được làm cả trong chùa;
4. Mong được thiện tín cúng dường
5. Mong được người ưa thích việc của kẻ khác làm mà nói là của mình;
6. Mong được kẻ khác ở dưới quyền mình, trong tất cả các việc

1. Xuất gia của người dốt nát;
2. Xuất gia của người hay giận;
3. Xuất gia của người hay chơi giỡn;
4. Xuất gia của người thu góp của cải;
5. Xuất gia của người dễ nuôi sống;
6. Xuất gia của người muốn được dứt khổ.

1. Không cần phải gìn giữ của cải.
2. Chỉ tìm thực phẩm vô tội;
3. Chỉ thọ thực phẩm đã chín sẵn;
4. Không có điều khó khăn về các sưu thuế;
5. Không có sự ham muốn trong vật trang sức;
6. Không sợ trộm cắp;
7. Không dính mắc với nhà nước;
8. Không có ai ngăn cấm trong bốn phương.

8 NGUYÊN NHÂN LÀM CHO PHÁT SANH (SAMVEGAVATTHU) [*]

1. Tính rằng: ta nên nghỉ đã, vì sẽ phải làm công việc rồi, rồi ngủ;
2. Tính rằng: ta nên nghỉ cho khỏe, vì mới làm xong công việc, rồi ngủ;
3. Tính rằng: ta nên nghỉ đã, vì sẽ phải đi đường xa, rồi ngủ;
4. Tính rằng: ta nên nghỉ cho khỏe, vì mới đến chỗ, rồi ngủ;
5. Tính rằng: ta làm việc không được, vì thọ thực ít quá, rồi ngủ;
6. Tính rằng: ta nên nghỉ đã, cho thực phẩm dễ tiêu hóa, vì thọ thực nhiều, rồi ngủ;
7. Tính rằng: ta nên nghỉ đã, vì ta mang bệnh, rồi ngủ;
8. Tính rằng: ta nên nghỉ làm việc đã, vì mới được bình phục, rồi ngủ.

Ðức Phật có giảng rằng: Này các tỳ khưu, Tỳ khưu trong giáo pháp này, khi.

1. Tỳ khưu hữu sự phải làm, nên suy nghĩ rằng: "Lúc làm công việc, không dễ hành đạo được; như vậy, ta cần phải cố gắng tu tập trước, hầu chứng đạo đức mà ta chưa có". Tỳ khưu ấy bèn tinh tấn thêm lên;

2. Tỳ khưu đã làm công việc xong rồi, nên suy nghĩ rằng: "Ta đã làm công việc xong rồi, khi đương làm, ta chẳng hành đạo được; như vậy, ta cần phải cố gắng tu tập, hầu chứng đạo đức mà ta chưa có. "Tỳ khưu ấy bèn tinh tấn thêm lên;

3. Tỳ khưu hữu sự phải đi đường, nên suy nghĩ rằng: "Lúc đi đường, ta không dễ hành đạo được; như vậy, ta cần phải cố gắng tu tập trước, hầu chứng đạo đức mà ta chưa có". Tỳ khưu ấy, bèn tinh tấn thêm lên;

4. Khi đi đến nơi rồi, Tỳ khưu nên suy nghĩ rằng: ta đã đến nơi rồi, lúc đương đi ta không hành đạo được, như thế, ta cần phải cố gắng tu tập hầu chứng đạo đức mà ta chưa đắc. Tỳ khưu bèn tinh tấn thêm lên.

5. Tỳ khưu vào xóm khất thực mà không được thực phẩm bèn hoặc quý vừa đủ no, nên suy nghĩ rằng: ta đi khất thực không vừa đủ no, thân thể ta được nhẹ nhàng, tiện bề hành đạo, như thế, ta nên cố gắng tu tập hầu chứng đạo đức mà ta chưa được, Tỳ khưu bèn tinh tấn thêm lên.

6. Khi Tỳ khưu vào xóm khất thực được thực phẩm hèn hoặc quý vừa đủ no, nên suy nghĩ rằng: Ta đã khất thực được no đủ rồi, thân thể của ta nhẹ nhàng tiện bề hành đạo, như thế, ta cần phải cố gắng tu tập hầu chứng đạo quả mà ta chưa có, Tỳ khưu ấy bèn tinh tấn thêm lên.

7. Khi có bệnh chút ít phát sanh đến Tỳ khưu rồi, Tỳ khưu ấy nên suy nghĩ rằng: bệnh ít đã phát sanh đến ta rồi, bệnh ấy chắc nặng thêm không sai, cớ ấy ta cần phải siêng năng tu tập trước, hầu chứng đạo đức mà ta chưa có. Tỳ khưu ấy bèn tinh tấn thêm lên.

8. Khi Tỳ khưu được bình phục rồi, song mới vừa dứt bệnh, nên suy nghĩ rằng: Ta đã lành mạnh rồi, nhưng bệnh của ta ắt sẽ trở lại không sai, như thế ta cần phải cố gắng tu tập, hầu chứng đạo đức mà ta chưa có. Tỳ khưu ấy bèn tinh tấn thêm lên.

PHƯƠNG PHÁP DỨT TRỪ SỰ LƯỜI BIẾNG LÀM CHO PHÁT SANH TINH TẤN

Có 11 điều:

1. Quán tưởng thấy sự kinh sợ trong ác đạo rằng: "Lệ thường chúng sanh luân hồi trong 4 đàng dữ (cầm thú, a tu la, ngạ quỷ, địa ngục) thường chịu khổ không dứt, chúng sanh ấy hằng bị hại không sao tấn hóa được, vì không có thì giờ tu hành để đạt đến đạo quả. Quán tưởng thấy như thế rồi mới có lòng kinh sợ.

2. Quán tưởng thấy phước báo rằng: "9 pháp xuất thế (Lokuttaradharma) là 4 đạo, 4 quả, 1 Niết Bàn, không sao có đến người lười biếng, chỉ phát sanh đến người tinh tấn thôi!

3. Quán tưởng về con đường đi đến Niết Bàn rằng: "Con đường mà Ðức Toàn Giác, Ðộc Giác và Thinh Văn Giác đã đi đó, người đời nên đi theo, những kẻ lười biếng không sao đi được".

4. Trạng thái của người không dể duôi, khinh rẻ trong vật thực hành khất bằng sự suy xét rằng: Những người hộ độ, họ chẳng phải quyến thuộc hoặc tôi tớ của người đâu. Dâng cúng thực phẩm quý giá đến người, họ không tính rằng: Nhờ ngươi họ mới được sống còn". Họ chỉ tưởng rằng: "Sự hành động của ngươi có nhiều phước báo, nên họ mới dâng. Ðức Phật cho phép thọ các vật dụng ấy, do ngài tính rằng: "cho ngươi dùng, cho thân thể to béo, ngủ cho khỏe, cũng không, Ngài xét rằng: Tỳ khưu dùng các món ấy, để tu hành cho dể dàng, hầu thoát khỏi sự luân hồi khổ não, nên Ngài mới cho phép, vậy ngươi lười biếng, dể duôi trong thực phẩm hành khất sao nên". Khi đã quán tường như thế là nguyên nhân, làm cho phép sanh tinh tấn, như Ðại Ðức Tissathera đi khất thực, được nghe một bà đại tín nữ dạy người con gái, bảo lấy thực phẩm quý giá, như sữa lỏng, sữa đặc, đường, nấu lộn với cơm để dâng cho Ngài, còn phần bà chỉ dùng mắm muối thôi.

Ðại Ðức Tissathera phát tâm suy nghĩ rằng: "Ô! bà tín nữ này chẳng phải là thân quyến của ta, vì sao mà sắp đặt thực phẩm cao thượng để dành cho ta như thế". Cớ ấy nếu ta lười biếng không cố gắng hành đạo cho chứng được một đạo quả nào, thì chẳng nên dùng thực phẩm ấy đâu. Nghĩ như vậy rồi, ngài bèn trở về chỗ ngụ tinh tấn tu pháp minh sát cho đến khi đắc A-la-hán, do sự không dể duôi trong thực phẩm hành khất nơi bà tín nữ. Như thế, là nguyên nhân phát sanh sự tinh tấn.

5. Quán tưởng về di sản của Ðức Phật rằng: "7 báu nhà Phật là quý cao, kẻ lười biếng không sao thọ hưởng được. Ví như người con không vâng lời cha mẹ từ bỏ hẳn, không còn nhìn nhận là con nữa. Khi cha mẹ quá vãng rồi, người con ấy không phép kế thừa gia tài, kẻ lười biếng cũng không được lãnh của cải như thế".

6. Quán tưởng về Ðức Phật là trọng rằng: "Ðức Phật là bậc Ðại phước đức rất khác thường, như khi Ngài thọ sanh vào lòng Phật Mẫu, khi Ngài xuất gia tu hành, giác ngộ, chuyển pháp luân và hiện thần thông, từ trên thiên cung xuống nhân gian, rồi định ngày nhập diệt và khi Ngài vào Niết Bàn, làm cho cả triệu thế giới phải chấn động. Người xuất gia trong giáo pháp của Phật có trạng thái thường như kẻ thế, lười biếng có nên chăng?".

8. Trạng thái của người quán tưởng lấy bậc phẩm hạnh là trọng rằng: "Ðức Sariputta, Ðức Moggallana hoặc chư Ðại A La Hán được chứng pháp xuất thế gian cũng chỉ nhờ sự tinh tấn, cho nên người phải hành theo con người của các bậc phạm hạnh ấy, bằng không cũng chẳng có thế đắc thánh pháp được;

9. Trạng thái của người xa lánh kẻ lười biếng nghĩa là: đừng gần gũi, thân thiết với người lười biếng;

10. Trạng thái của người chỉ thân cận với bậc có tinh tấn tu tập đạo quả thôi;

11. Trạng thái của người có tâm khuynh hướng tinh tấn trong 4 oai nghi.

1. Giữ gìn thân khẩu cho đoan chánh;
2. Học rộng hiểu nhiều;
3. Có bạn lành;
4. Làm người dể nuôi;
5. Có lòng tôn kính giúp đỡ công việc của bậc phạm hạnh;
6. Có lòng mong mỏi trong chánh pháp;
7. Tinh tấn;
8 Ưa thích với vật dụng tùy có, tùy được;
9. Có trí nhớ;
10. Có trí tuệ

1. Mẹ
2. Cha
3. Vợ
4. Con
5. Bà con
6. Bạn
7. Của cải
8. Lễ vật
9. Danh dự
10. Ngũ dục

Ðức Phật dạy Tỳ khưu (Nekhiya) phải tham thiền niệm niệm hơi thở ra vô để trừ 9 điều tà tư duy là:

Tâm hằng duyên theo trần cảnh nên thường hay phóng túng, tưởng cái này, nhớ cái kia, không an trụ, như khỉ trong rừng, vì 9 tà tư duy ấy. Nếu bị tà tư duy thì thiện tâm phải hư hoại, phước báo phải tiêu tan, cũng như nhà bị đạo tặc vào cướp của, như chiếc thuyền khẳm, không sao qua sông, biển được. Hành giả đã bị 9 tà tư duy ấy đè nén khó đến Niết Bàn được. Muốn cho chiếc thuyền trở nên nhẹ nhàng, cần phải tát cho hết nước, mới mong qua sông biển được mau lẹ, thế nào, hành giả muốn cho tâm trong sạch, nên niệm niệm hơi thở ra, vô để trừ tà tư duy, mới có thể đến bờ kia được dễ dàng cũng như thế ấy.

Cái tướng thông thường cho tất cả hình sắc, gọi là "phổ thông tướng" hoặc là "tam tướng (trayalakkhana)", là:

Tất cả sắc tướng đó chia ra làm hai loại, là:

1. Hữu thức duy trì tướng (upadinnakasankhara), là sắc tướng có thức tánh gìn giữ;
2. Vô thức duy trì tướng (anupadinnakasankhara), là sắc tướng không có thức tánh gìn giữ.

"Hữu thức duy trì tướng" nói về tứ sanh: trời, người, phi nhơn, cầm thú, hoặc thai, noãn, thấp, hóa. Vì tất cả chúng sanh ấy đều do nhân duyên tạo thành và cố tâm hiểu biết vui, khổ.

"Vô thức duy trì tướng" thuộc về những cái sanh ra tự nhiên, không có thức tánh, như: cây, núi, sông, biển và các vật mà người làm ra để dùng, như xe, thuyền, nhà, cửa, v.v... Tất cả vật ấy đều do nhân duyên tạo thành giống nhau cả, là cái không có sự hiểu biết vui khổ.

Tiếng nói "Phổ thông tướng" là cái hình dáng giống nhau đến cả sắc tướng.

Giải rằng: Trong thế gian, có nhiều hạng người: giàu, nghèo, mạnh, yếu, sang, hèn, quyền thế cao thấp khác nhau thật, song vẫn có đều đủ 3 tướng đó, chẳng có ai trángh khỏi ảnh hưởng thế lực của 3 tướng ấy cả. Cho nên, gọi là "Phổ thông tướng".

Giải rằng: Tất cả sắc tướng "Hữu thức duy trì tướng" cho đến

Vô thức duy trì tướng" hằng có sự sanh lên trong khoảng đầu, thay đổi trong khoảng giữa, tiêu diệt trong khoảng cuối cùng.

Về phần "Hữu thức duy trì tướng" (người, thú) đầu tiên sanh ra rồi biến đổi, trước còn non nớt, nhỏ nhít, lần hồi tấn hóa to lớn. Thân tâm cũng thay đổi theo, rồi sau rốt phải chịu già yếu bệnh hoạn, không còn trẻ trung khỏe mạnh như trước nữa. Tuổi thọ càng tăng thì trí suy, sức kiệt, ví như người qua cầu vậy. Còn các vật "Vô thức duy trì tướng" cũng phải chịu ở dưới định luật của sự vô thường như nhau. Trước nảy chồi đâm nhánh, kế đó trổ bông đơm trái, không bao lâu lại già, khô, héo, mục đi. Về nhà cửa cũng thế, lúc mới cất xong thì cho là đẹp đẽ, chắc chắn vững bền, nhưng không bao lâu cũng phải hư hao sụp đổ. Vì các sắc tướng, khoảng đầu sanh lên, khoảng giữa tấn hóa thay đổi, và khoảng cuối cùng phải bị tiêu diệt nên gọi là có trạng thái vô thường.

Có giải rằng: "Tất cả sắc tướng hằng có sự khó chịu, như trong "hữu sắc duy trì tướng" thân thể con người đều bị sự lạnh nóng, đói khát, tiểu tiện, đại tiện phá hại luôn luôn. Lạnh rét cần đắp mền, mặc y; nóng nực phải tắm, quạt, đói phải ăn, khát phải uống; phải bận rộn phiền phức thay đổi oai nghi mỗi khi đại hoặc tiểu tiện, đi, đứng, nằm, ngồi cho vừa. Ðó là cái khổ hiển nhiên. Ngoài ra, có các bệnh tật, ốm đau, mãi mãi hờm sẵn để làm hại giống hữu tình. Hơn nữa, còn có nhiều sự khổ thường thấy trước mắt, là : khổ vì phải gặp người, vật không vừa lòng; khổ vì lìa sự vật mến yêu; khổ vì mong cầu không được; khổ vì nghèo khó đói rách; khổ vì sự mất quyền thất lợi; khổ vì bị người chê bai khinh rẻ. Tất cả sắc tướng, khi đã sanh lên rồi thì tất nhiên phải chịu nạn tai khổ não muôn phần, cho nên gọi là trạng thái "khổ não".

có nghĩa rằng: tất cả sắc tướng đều chẳng phải của ta, không theo ý muốn của ta. Khi nó đã sanh lên rồi, ta không có quyền lực chi để đối phó với nó, nghĩa là sắc tướng đó không phải thuộc quyền sở hữu của ta, để cho ta sai khiến theo ý muốn, mỗi khi ta gặp phải tai nạn, bệnh hoạn, đều kinh sợ, v.v... vì ta không có thế nào bảo sắc tướng ấy đừng khổ, đừng đau, đừng sợ đặng. Như có Phật ngôn rằng:

"Này các tỳ khưu! Sắc, thọ, tưởng, hành, thức, chẳng phải ta. Nếu là ta thì nó không có sự ốm đau, khổ não. Dầu ta có mong cầu rằng: xin có sắc, thọ, tưởng, hành, thức ấy như thế này, hoặc như thế kia, cũng không đặng. Vì chúng nó chẳng phải ta hay là của ta nên mới có sự ốm đau khó chịu. Ðó là hiện trạng "Vô ngã" vậy."

Bậc hành giả cần phải quán tưởng thường thường "Phổ thông tướng" trong mỗi ngày, nhất là sau giờ ngồi thiền.