Xin lưu ý: Cần có phông UnicodeViệt-Phạn CN-Times cài vào máy để đọc các chữ Pàli.

Giải về PHÁP CHÁNH ÐỊNH Tóm Tắt (Samādhi niddesa saṅkhepa)

Xin giải về phép thiền định theo phẩm "Visuddhimagga" rằng:

Nghĩa là: "Ðức tỳ khưu trong Phật Giáo, khi đã trú trong Tứ thanh tịnh giới (Catupārisuddhisñla), thân khẩu ý được trong sạch ít nhiều, do thọ trì phép đầu đà (Dhutaṅga) như đã có giải trong "Luật xuất gia" rồi, cần phải tu thiền định mà đức Phật đã giảng thuyết, nhất là về cái tâm, do Phật ngôn rằng: "sīle patitthāya naro sappanno cittaṃ paññañca bhāvayaṃ", nghĩa là: "Chúng sanh luân hồi hiệp theo ba nhân trí tuệ [*] (Tihetu patisandhipannā) khi đã ở trong giới rồi, nên hành phép thiền định (Samādhi) và minh sát (Vipassanā).

Ðức Buddhaghosācāriya, tác giả bộ "Visuddhimagga", khi thuyết pháp thiền na, ngài có trù định đặt mấy câu hỏi như sao đây, cho các hành giả hấp thụ thiền định được dễ dàng:

Câu hỏi thứ 3: "Thế nào là: tướng (Lakkhaṇa), sự (Kicca) quả, (Phala) và nhân gần cho sanh thiền định (āsannahetu)?

1. ÐỊNH TÂM SỞ (Cetasika) có thắng lực phát sanh đồng thời với thiện tâm (Kusalacitta) gọi là thiền định.

3. Trạng thái tâm không xao động là tướng; trừ diệt cái phóng tâm là sự; giữ gìn tâm không cho lay chuyển là quả; tình trạng yên vui dính trong thân và tâm là nhân gần cho sanh thiền định (Āsannakārṇa).

- Trong duka đầu có 2: cận định (Upacārasamādhi) và nhập định (appanāsamādhi).
- Trong dutiyaduka có 2: phàm định (lokiyasamādhi) và thánh định (lokuttarasamādhi).
- Trong tatiyaduka có 2: thiền định có phỉ lạc và thiền định không có phỉ lạc.
- Trong catutthaduka có 2: thiền định phát sanh cùng với an lạc và thiền định phát sanh cùng với xã (vô - ký).

Trong paṭhamatika có 3: thiền định bực hạ, thiền định bực trung, thiền định bực thượng.
Trong dutiyatika có 3: thiền định có tầm (vitakka), sát (vicāra), thiền định không có tầm chỉ có sát, thiền định lìa khỏi tầm và sát.
Trong tatiyatika có 3: thiền định có phỉ lạc (pīti), thiền định có an lạc (sukha), thiền định có xã.
Trong catutthatika có 3: - thiền định do thế lực của tiểu thiền (paritta), đại thiền (mahaggata), vô lượng thiền (appamāṇa) là nói về thiền định trong cõi dục (Kāmāvacara); - trong cõi sắc (rūpāvacara); - trong cõi vô sắc (arūpāvacara).

- thiền định khó hành và lâu giác ngộ (dukkhāpaṭipadādaṇṇābhiññāsamādhi),
- thiền định khó hành mà mau giác ngộ (dukkhāpaṭipadākhippābhiññāsamādhi),
- thiền định dể hành, mau giác ngộ (sukhāpaṭipadākhippābhiññāsamādhi);
- thiền định dể hành, lâu giác ngộ (sukhāpaṭipa dādaṇṇābhiññāsamādhi).

- tâm định không được thuần thục, không có duyên đến thiền bực trên, không có sự tiến hóa thêm (parittaparittārammaṇa),
- tâm định không được thuần thục, không có duyên đến thiền bực trên và có sự tiến hóa thêm (parittappamāṇārammaṇa),
- tâm định thuần thục có duyên đến thiền bực trên không có sự tiến hóa thêm (appamāṇaparittārammaṇa),
- tâm định thuần thục có duyên đến thiền bực trên có sự tiến hóa thêm.

- sơ thiền (paṭhamajjhāna),
- nhị thiền (dutiyajjhāna),
- tam thiền (tatiyajjhāna),
- tứ thiền (catutthajjhāna).

- tâm định mà hành giả đã đắc, rồi tiêu hoại (hānabhāgiyasamādhi),
- tâm định đắc bực nào, trú trong bực đó, không tấn mà cũng không thối (ṭhitibhāgiyasamādhi),
-  tâm định mà hành giả đã đắc và càng tiến hóa theo từng bực (visesabhāgiyasamādhi),
- tâm định trí tuệ phát sanh chán nản lìa khỏi sắc tướng (nibbadābhāgiyasamādhi).

- tâm thiền đeo níu trong cõi dục (kāmāvacara),
- đeo níu trong cõi sắc (rūpāvacara),
- đeo níu trong cõi vô sắc (arūpāvacara),
- đeo níu trong xuất thế gian (lokuttara).

- tâm thiền do thế lực lòng mong mỏi chủ yếu (chandādhipatisamādhi),
- tâm thiền do thế lực sự tinh tấn chủ yếu (viriyādhipatisamādhi),
- tâm thiền do thế lực ý chủ yếu (cittādhipatisamādhi),
- tâm thiền do thế lực trí tuệ chủ yếu (vimaṃsādhipatisamādhi).

5. (Ðáp trong câu hỏi thứ 5): Thiền định dơ nhớp vì có ý tưởng nhớ và phân biệt phát sanh cùng với tâm ham muốn trong ngũ dục (pañcakāmaguṇa).

7. Phép niệm xuất thế gian thiền (lokuttarasamādhi) thuộc về tuệ niệm (paññābhāvānā). Ðây chỉ giải về phép phàm định (lokiyasamādhi).

Trong kinh "Pháp cú" (Dhammapadakhuddakanikāya), Phật có giải: Natthijhānaṃ appaññassa natthi paññā ajjhāyino, nghĩa là: Chánh định chẳng phát sanh đến người không trí tuệ, trí tuệ chẳng phát sanh đến người không chánh định.

Vậy nên chăm chỉ quan sát, thâu nhiếp cả sáu căn, dẹp hết cả vọng tưởng đem lòng nhốt vào phạm vi phép quán tưởng, đó là cái nguyên nhân phát sinh trí tuệ. Nhưng, chú ý trong điều tà thì thành tà quán, trong lẽ chánh thì thành chánh kiến. Phép quán tưởng là nhân sanh định, hằng nương theo phép Niệm-Niệm, nghĩa là một lòng luôn luôn ghi nhớ đức của Phật hoặc một đề mục thiền định nào không tưởng nghĩ đến sự gì khác, để thâu nhiếp vọng tâm cho xa khỏi phép cái [*] (nīvaraṇadhamma) thì mới có thấy rõ chơn lý được.

Tâm là vô hình, vô tướng, nhưng ta phải nên dày công tu tập nó cho lắm; bao giờ ta biết rõ nước tâm của ta rồi, mới có thể dùng năng lực của nó để soi thấu những sự hành vi của tâm kẻ khác. Nhưng, sự tu tâm phải cần nương theo Phật Ngôn đã có giải trong kinh Pháp Cú (dhammapadakhuddakanikāya) như sau đây, mới có thế phát sanh trí tuệ cao kiến được.

Phandanaṃ capalṃ cittaṃ durakkhṃ dunnivārayṃ ujṃkaroti medhāvī usukārova tejanaṃ vārijova thale khitto okamokata ubbhato pariphandatidam cittam māradheyyam pahātave -

Thợ làm tên, lấy một khúc cây trong rừng đem về lột vỏ, chẻ vót xong rồi thoa dầu, hơ trên ngọn lửa, uốn bằng nỏ, làm cho cây trở nên ngay thẳng, dùng để làm tên bắn cho ngay; đến khi làm xong đem dâng lên Ðức Vua và các Quan Ðại thần, thì người thợ đó được ban thưởng, trọng dụng, cũng như bậc trí tuệ, thông rõ mọi việc, biết phân biệt điều quấy lẽ phải, đã lột cái tâm bị xao động cho sạch dứt phiền não, nhờ sự ẩn tu nơi rừng vắng, là tu hạnh đầu đà, rồi thoa dầu là đức tin, đốt hơ bằng sự tinh tấn, uốn bằng nỏ, là phép Chỉ Quán (samatha) và Minh Sát (vipassanā) làm cho cái tâm trở nên ngay thẳng, trừ các nghiệp dữ, xong rồi suy nguyên cho thấy rõ căng bản của nghiệp thiện và nghiệp ác, đoạn tuyệt Vô Minh, được kết quả cao thượng là: Ba cái Minh (vijjā), sáu cái Thông (abhiññā), bốn phép phân tích, và chín Thánh Pháp chứng bực Thánh nhơn, được phần giải thoát. [*]

[*] Ba cái Minh: Biết rõ tất cả tiền kiếp, biết rõ sự tu và sự sanh của chúng sanh, biết rõ cái pháp tâm phiền não.

- Sáu cái Thông: Nhãn thông, Nhĩ thông, Tha tâm thông và thêm ba cái Minh trên.

- Chín Thánh pháp: Ðạo Tu đà hườn, Quả Tu đà hườn, Ðạo Tư đà Hàm, Quả Tư đà Hàm, Ðạo A Na Hàm, Quả A Na Hàm, Ðạo A La Hán, Quả A La Hán và Niết bàn.

- Bốn pháp phân tích (paṭisambhidā) là: a) Trí tuệ vi tế thông suốt trong giáo lý là hiểu biết rộng rãi nhưng lời giải tóm tắt; b) Trí tuệ thông suốt trong các pháp; c) Trí tuệ thông suốt trong lời nói, (biết nói các thứ tiếng); d) Trí tuệ thông suốt nhân quả tức tốc, mau lẹ.

Loài thủy tộc, nhất là cá mà người dùng tay chân hoặc chài lưới bắt nó lên khỏi nước, đem bỏ trên khô, nó vẫn vùng vẫy lay động, như cái tâm hằng duyên theo trần cảnh là nơi nó đã quen ở mà hành giả đem khỏi nơi ấy, bỏ vào phép Chỉ Quán (samatha) và Minh Sát (vipassanā) cho hết luân hồi sanh tử, đốt hơ bằng sự tinh tấn, thì nó hằng xao động vọng chuyển, khó mà làm cho nó an trụ được. Tuy nhiên, cái tâm mặc dầu phóng túng, nhưng các bậc trí tuệ cũng chẳng nản chí mỏi lòng, các ngài vẫn trau giồi cái tâm ấy cho trở nên ngay lành, khi tâm đã chơn chánh thì làm việc chi cũng được thành tựu mỹ mãn.

Sự thâu nhiếp cái tâm buộc vào một chỗ, cần phải nương theo pháp Chỉ Quán (samatha) và Minh Sát (vipassanā). Nhưng bị buộc vào pháp Chỉ Quán và Minh Sát thì cái tâm thường hay loạn động, vọng chuyển. Tuy nhiên, hành giả không nên chiều theo cái vọng tâm cũng không nên thả lỏng nó, chỉ một lòng tinh tấn, buộc chặt nó vào đề mục Thiền Ðịnh cho đến khi nó an trụ, thì sự giải thoát ở ngay trước mắt.

Cái tâm mà hay xao động là do ba Tà tư duy, là: suy nghĩ về sự ham muốn (kāmavitakka), suy nghĩ về sự giận hờn (byā padavitakka), suy nghĩ về sự làm khổ (vihiṃsāvitakka). Cũng như cái tâm của Thầy Tỳ Khưu MEGHIYA mà Ðức Thế Tôn đã ba phen khuyên giải ở nán lại chờ Tỳ Khưu khác đến thay thế, nhưng ông MEGHIYA vì bị tâm dắt dẫn, phải bỏ Phật ngự một mình, mà ra đi.

Phật có giải: "Diso disaṃ yantaṃ kayirā veri vā pana verinaṃ micchapanihitam cittaṃ pāpiyo namtato kare" - nghĩa là: Kẻ cướp thấy kẻ cướp, người thù gặp người thù, đã kết oán cùng nhau, thì hằng tìm cách hại lẫn nhau. Tâm của người đã chú ý sai lầm thì nó làm cho người phải hung dữ bạo tàn hơn kẻ cướp và người thù làm hại lẫn nhau nữa.

Phật nói: Na taṃ mātā pitā kayirā anne vā pica nātakā sammāpanihitam cittaṃ seyyaso naṃ tato kare - nghĩa là: mẹ cha hoặc thân quyến không có thể làm điều đó được, thì cái tâm mà người đã chú ý chơn chánh rồi, nó hằng làm cho người đó trở nên cao thượng hơn hết được.

Giải rằng: Cha mẹ có thể cho con gia tài sự sản, cùng nuôi con được an vui trọn đời, chẳng cần buộc con phải làm việc kia sự nọ. Như cha mẹ nàng VISAKHĀ giàu có muôn triệu cho nàng của cải và nuôi nàng được an vui đến trọn đời, tuy nhiên cũng chẳng cho nàng làm Chuyển Luân Vương trong bốn châu Sa Bà Thế Giới, hoặc cho nàng hưởng phước ở cõi Trời, cùng đắc phép Thiền Ðịnh được, chẳng cần nói đến Ðạo Quả và Niết Bàn. Chỉ có cái tâm khi đã chú ý chơn chánh rồi, mới có thể làm cho người an hưởng các điều khoái lạc, thanh cao và hoàn toàn giác ngộ được. Nhân đó đức Phật nói: Cái tâm đã chú ý ngay lành rồi nó làm cho con người được trở nên cao thượng hơn hết.

Ðức Phật có giải về chuyện ông Soreyya là một thầy Tỳ Khưu, con ông phú hộ trong xứ Soreyya. Trước khi chưa xuất gia, ông Soreyya có đi chơi thuyền xem thấy Ðại Ðức Kaccāyāna rất xinh đẹp muốn cho đại đức được làm vợ mình hoặc muốn cho vợ mình mỹ lệ như đại đức vậy. Trong khi vọng tưởng ấy, thân của chàng biến thành gái. Vì sự hổ thẹn ấy ông Soreyya lánh mình đi ra khỏi xứ, gặp con trai ông trưởng giả trong xứ Takkasīla cưới làm vợ sanh đặng hai con. Ngày sau Soreyya được tạ tội cùng Ðại Ðức Kaccāyāna. Khi đại đức xá lỗi cho rồi, thân hình Soreyya biến trở thành trai như xưa.

Nhân sự xấu hổ vì mình, trai biến gái, gái hóa trai, thuở còn trai có vợ được hai con, đến khi biến thành gái có chồng cũng được hai con, nên chàng sanh lòng chán nản, bèn xin xuất gia nơi Ðại đức Kaccāyāna. Xong rồi ngài Soreyya đi đến xứ Savathī người xem thấy rộn rực phê bình, đến hỏi ngài thương con nào hơn? Ngài đáp: "Yêu con đẻ hơn". Ðến khi có nhiều người hỏi đi hỏi lại làm cho ông động tâm, phải đi ẩn nơi rừng thanh vắng.

Tinh Tấn Tham Thiền và chú tâm quan sát nghiệp lành, nghiệp dữ các sự hành vi tạo tác đều là vô thường biến đổi. Chẳng bao lâu ngài được chứng quả A La Hán, đắc toàn giác (sambhidānana) đoạn tuyệt nghiệp chướng phiền não, dứt nẻo sanh tử luân hồi, chứng quả vô sanh bất diệt.

Những người tu Ðịnh phải hiểu rằng, tâm hằng bị năm phép cái (nivarana dhamma) ngăn trở một cách mãnh liệt, khiến cho cái thắng lực của Thiền định không phát triển ra được. Nhân đó mà công phu phải dở dang, đạo tâm phải thối chuyển, làm cho hành giả phải lỡ đường trái bước, thối chí ngã lòng, xu hướng theo thiên ma ngoại đạo, mà tự mình bất ngờ. Ôi! Thật rất trở ngại cho bước đường giải thoát.

1- Tham muốn (Kāmachanda) là lòng ưa thích quyến luyến theo ngũ dục (Sắc, Thanh, Hương, Vị, Xúc).
2- Oán giận (Byāpada) là tâm hờn giận, muốn làm hại người.
3- Hôn trầm (Thīnamiddha) là sự tối tăm, biếng nhác, buồn ngủ.
4- Phóng tâm (Uddhacca kukkucca) là cái tâm hay vọng tưởng, không yên tịnh.
5- Hoài Nghi (Vicikichā) là lòng không tin chắc, dụ dự không quyết định.

1.- Thấy sắc rồi cho là xinh đẹp (subhanimitta) là nhân sanh tham muốn (kāmacchanda);

2.- Thấy cảnh nghịch rồi bất bình (padighanimitta) là nhân sanh oán giận (byāpada);

3.- Không vui (arati) lười biếng (tanti), không thay đổi oai nghi (vijambhitā), mê ăn (bhattasammada) và dãi đãi (sinacitta) đều là nhân sanh hôn trầm (thīnamiddha);

4.- Lòng không yên tịnh (cetaso avupasamā) là nhân sanh phóng tâm (uddhacca kukucca);

5.- Không xem xét và ghi vào lòng (ayonisomanasikāra) là nhân sanh hoài nghi (vickicchā).

1) Học phép Thiền định về bất tịnh (asubhanimitta uggaho),
2) Chămchỉ niệm vật bất tịnh (Asubhabhāvanānuyogo);
3) Thu thúc lục căn (indriyesu guttad vāratā);
4) Tiết chế sự ăn uống (bhojanemattannuttā);
5) Năng thân cận cùng bậc thiện trí thức (kalyānamittatā)
6) Hằng nói lời dịu ngọt (sappāyakathā).

1) Phải học đề mục thiền định về lòng bác ái (mettā nimittassa uggaho);
2) Cố gắng niệm đề mục thiền định bác ái (mettā bhāvanānuyogo);
3) Xem xét cho thấy rõ tất cả chúng sanh đều có cái nghiệp là của mình (kammassakattā paccavekkhana);
4) Tinh tấn xem xét cho thường thường như điều đã kể trên (patisanghanabahulatā);
5) Năng thân cận cùng bậc thiện trí thức;
6) Hằng nói lời dịu ngọt.

1) Ghi nhớ và xem xét sự ăn uống quá độ (atibhojanenimittaggaho);
2) Thay đổi oai nghi cho vừa được an vui (iriyāpathasamparivattanatā);
3) Ghi nhớ tìm xem ánh sáng (alokasannāmanasikāro);
4) Ở nơi khoảng khoát (abbhokasāvāso);
5) Năng thân cận cùng bậc thiện trí thức;
6) Hằng nói lời dịu ngọt.

1) Phải thông hiểu Kinh luật cho nhiều (bahussutatā);
2) Siêng năng học hỏi điều hay lẽ phải (paripucchākatā)
3) Thuộc nằm lòng giới luật (vinayepakantannutā);
4) Xu hướng theo bậc lão thành, nhất là Ðại đức Tỳ Khưu (vuddhasevitā);
5) Năng thân cận cùng bậc thiện trí thức;
6) Hằng nói lời dịu ngọt,

1) Thông hiểu Kinh Luật cho nhiều (bahussutatā);
2) Siêng năng học hỏi điều hay lẽ phải (paripucchākatā);
3) Thuộc nằm lòng Giới Luật (vinaye pakantannutā);
4) Phải có đức tin cho nhiều (adhimokkhabahulatā);
5) Năng thân cận cùng bậc thiện trí thức;
6) Hằng nói lời dịu ngọt.

1) Phàm Ðịnh (lokiyasamādhi) là cái thể trạng của tâm lành an trụ trong cảnh giới tham luyến theo ba cõi: cõi dục, cõi sắc và cõi vô sắc.

2) Thánh Ðịnh (lokuttarasamādhi) là thể trạng của tâm lành an trụ trong một cảnh giới, nương theo Thánh Ðạo.

1) Tâm gần nhập định (upacāra samādhi) là thể trạng của tâm lành an trụ trong một cảnh giới gần nhập định;

2) Tâm đã nhập định (appanā samādhi) là thể trạng của tâm lành an trụ trong một cảnh giới đã nhập định.

1.- Quyến luyến vì săn sóc chỗ ở (āvāsapalibodha);
2.- Quyến luyến vì buộc ràng theo thân quyến hoặc theo gia tộc của người hộ mình (kūlapalibodha);
3.- Quyến luyến vì thọ lợi nghĩa là buộc ràng theo sự tụng kinh chú nguyện hoặc thuyết pháp cho thí chủ nghe (lābhapalibodha)
4.- Quyến luyến vì nghe người học kinh hoặc học Luận nghĩa là quyến luyến sự học (gangapalibodha);
5.- Quyến luyến vì công việc tự mình làm hoặc chỉ bảo người làm (kammapalibodha);
6.- Quyến luyến vì đường xa (addhanapalibodha);
7.- Quyến luyến vì nuôi bệnh người thân (như nuôi thầy Giáo thọ, Hòa thượng, hoặc nuôi cha mẹ (natipalibodha);
8.- Quyến luyến vì lo chữa bệnh cho mình (abādhapalibodha);
9.- Quyến luyến vì lo học Tam Tạng (gangthapalibodha);
10.- Quyến luyến vì lo gìn giữ thần thông (iddhipalibodha);

Bạch Ðại Ðức: Tôi xin phó thác tính mạng này đến Ngài (imāhaṃbhante attabhāvaṃ tumhākaṃ pariccajāmi).

1) Phải thỏa mãn trong sự không xan tham, thấy tội trong xan tham (alophajjhāsaya);
2) Phải thỏa mãn trong sự không sân hận, thấy tội trong giận hờn (adosajjhāsaya);
3) Phải thỏa mãn trong sự không si mê, thấy tội trong lầm lạc (amohajjhāsaya);
4) Phải thỏa mãn trong sự xuất gia, thấy tội trong tại gia (nekkhammajjhāsaya);
5) Phải thỏa mãn trong nơi thanh vắng, thấy tội trong sự hội họp (pavivekajjhāsaya);
6) Phải thỏa mãn trong giải thoát, thấy tội trong luân hồi (nissaraṇajjhāsaya).

1) Ðề mục Thiền định hiệp theo tất cả tính nết Hành giả và phải hành trước hết (sabbatthakakammaṭṭhāna);

2) Trong bốn mươi đề mục Thiền định, một đề mục nào hiệp theo tính nết của Hành giả và phải trì niệm cho tinh tấn (pārihāriyakammaṭṭhānā);

1) Niệm tâm đại từ (mettā) - Phải thường xuyên thầm tưởng rải tâm từ đối với thầy Tăng trong Tịnh Xá với Chư Thiên ngự trong ranh Tịnh Xá, với bậc thủ lãnh, cùng tất cả chúng sanh như vầy: "Xin cho Thầy Tăng, Chư Thiên ngự trong ranh Tịnh Xá, bậc thủ lãnh, cùng tất cả chúng sanh đều được an vui. Chẳng có sự khổ chi cả". (sukhitā bhavantu abyāpajjhā).

2) Niệm cái chết (maranassati). - Phải thường thường thầm tưởng cái chết của mình như vầy "Ta phải chết, chắc như vậy (avassam mayamā ritabbam);

3) Niệm vật dơ nhớp (asubhasaññā) - Phải thường thường tưởng vật dơ nhớp.
(asubhanimitta dịch là vật hoặc cảnh dơ nhớp, tức là "tử thi".)

1. Tính nhiều ái dục (rāgacarita);
2. Tính nhiều sân hận (dosacarita);
3. Tính nhiều si mê (mohacarita);
4. Tính nhiều đức tin (saddhācarita);
5. Tính nhiều trí tuệ (buddhicarita);
6. Tính nhiều suy nghĩ (vitakkacarita).

Tính nhiều ái dục (rāgacarita): Ði, đứng ngay thẳng, chân bước đều đặn êm ái, dấu chân đi vung đất giữa bàn chân, ngồi phải cách đáng khen, dọn chỗ ngủ vén khéo, sạch sẽ, nằm thì tay chân để ngay thẳng rồi mới ngủ, khi thức chậm rãi, nói năng dịu ngọt, làm công việc sạch sẽ gọn gàng, mặc y phục đều đặn phải phép, hay ưa thích vật thực ngon ngọt và ăn uống vén khéo, nhai thiệt nát rồi mới nuốt, được cái gì chút ít mau vui mừng, như thấy sắc tốt hoặc nghe tiếng hay thì mau quyến luyến, ráng quan sát và lắng nghe lâu, ít hay nhớ lỗi người, đi đến đâu thường nhớ tiếc nơi ấy, hay giấu lỗi mình, hay khoe tặng mình, nhiều ái tình, nhiều tham dục, không tiết độ.

Tính nhiều sân hận (dosacarita): Người có tính nóng giận nhiều: Khi đi, ngón chân cái hay dũi đất, bước đi mau mắn, nặng sâu phía trước, tướng đi và cách ngồi không dịu dàng, dọn chỗ ngủ không vén khéo, làm việc chi không sạch sẽ. Khi ngủ nằm xuống mạnh và mặt mày hay nhăn nhó, lúc thức trỗi dậy lẹ làng, nói tiếng như nóng giận, làm công việc nặng tay và không vén khéo, mặc y phục hay chật hẹp, không đều đặn, hay dùng vật thực chua và không sạch, hay độn đồ ăn hai bên miệng, ăn mau nuốt và nhai không kỹ. Ðược vật không tốt mau bất bình, nhất là thấy sắc hoặc nghe tiếng chi không vừa lòng, làm như khó chịu lắm, không thể xem hoặc nghe lâu được, hay chấp lỗi người. Ði đến đâu không hay tiết chỗ ngụ. Hay nóng giận, thường nhớ sự này việc nọ để dành. Hay quên ơn người hằng trọng mình, ví mình như người cao sang, hay uất ức, bỏn sẻn.

Tính tin nhiều (saddhācarita): Người có tính tin nhiều: Cách đi đứng nằm ngồi, làm công việc, ăn uống, ngó xem, v.v... đều giống người có tính nhiều ái dục. Nhưng người có tính tin khác hơn người có tính ái dục là hay tìm dịp bố thí mong cầu được gặp bậc Thánh nhân, hằng tìm nghe Phật pháp, ham làm sự phước, không hay khoe mình, thích những việc nên thích.

Vấn - Tại sao con người có tính khác nhau như vậy?

1. Saṅkhātaniddesa. - Phải biết cái thể, cách giải về số đề mục Thiền Ðịnh;

2. Upacārappanāvaha. - Phải biết đề mục có thắng lực đem đến bậc gần nhập định và đề mục đem đến bực Nhập Ðịnh;

3. Jhānappabheda. - Phải biết những phần của đề mục Thiền định;

4. Samatikkama. - Phải biết cách hành bỏ thiền định bậc thấp lên thiền định bậc cao;

5. Vaṇṇhanāvaṇṇhana. - Phải biết đề mục thiền định nên niệm thêm và đề mục thiền định không nên niệm thêm;

6. Ārammaṇa. - Phải biết cảnh giới của đề mục thiền định;

7. Bhūmi. - Phải biết cõi của đề mục thiền định;

8. Gahaṇa. - Phải biết cách niệm của đề mục thiền định;

9. Paccaya. - Phải biết duyên sanh của đề mục thiền định;

10. Cariyānukula. - Phải biết đề mục thiền định hiệp với tính nết của hành giả.