Căn Bản trí là gì? Kinh Bát-nhã nói “Bát-nhã Vô tri” là nói đến Căn Bản Trí. Bát-nhã Tâm Kinh nói: “Vô trí diệt vô đắc” cũng là nói đến Căn Bản trí. Lý là Chân như, Trí là trí huệ có thể chứng Chân như, tức Căn Bản Trí. Tác dụng đối với bản thân là Căn Bản trí, khởi tác dụng đối với người khác là Hậu Đắc trí. Căn Bản trí là Chánh Thể Trí, là Như Lý Trí. Khi trí này khởi lên tác dụng đối với người khác thì không gì chẳng biết, đó gọi là Hậu Đắc trí. Khi trí này chẳng khởi tác dụng đối với ai khác thì nó chỉ là vô tri, như như bất động, không có một niệm, nên tâm ấy mới thật sự thanh tịnh.

Có nhiều người nghe nói vô trí là Căn Bản trí, bèn nẩy sanh hiểu lầm vô trí là không có trí, rồi cho rằng không có trí là Căn Bản trí. Nếu hiểu như vậy, chẳng lẽ những người khờ khạo, ngu ngốc trong thế gian đều đắc Căn Bản trí hết rồi! Vô trí ở đây có nghĩa là chẳng có tà trí, chỉ có chánh trí, kinh gọi trí ấy là Chánh Thể trí, Chánh huệ hay Như Lý trí. Thiền Tông gọi “chánh trí, chẳng có tà trí” là vô niệm. Tịnh Tông gọi “chánh niệm, chẳng có tà niệm” là Nhất tâm Bất loạn. Như vậy, Căn Bản trí là có chánh trí, chẳng có tà trí và cũng là có chánh niệm, chẳng có tà niệm. Nói thật ra, cái được gọi là Căn Bản trí chỉ là tâm thanh tịnh, nhưng nếu nói quá đơn giản, nông cạn như vậy, người nghe sẽ không hiểu một cách khao khít, chính xác, nên Đức Phật phải nói rất nhiều pháp sâu xa, nhằm khiến cho người nghe có thể quy nạp Căn Bản trí. Khi tâm thanh tịnh chẳng dấy lên các tác dụng hoặc tha thụ dụng

thì đó gọi là Căn Bản trí. Do Bản thể vốn có sẵn đầy đủ trí huệ của Như Lai, nên khi Bản thể trí huệ ấy chẳng khởi tác dụng thì nó có thể chứng Chân như. Tuy Bản thể có thể chứng Chân như, nhưng nó chẳng chấp trước năng và sở, thì đó mới là Căn Bản trí thật sự. Vì sao? Vì sở chứng Chân như (tức Chân như được chứng bởi Căn Bản trí) và năng chứng Căn Bản trí (tức cái trí để chứng Chân như) phải là một không hai thì trong ấy mới chẳng có giới hạn, không có năng và sở, không có chủ thể và khách thể. Khi ấy, Trí là Như mà Như cũng là Trí; vì vậy, Căn Bản trí còn được gọi là Như Lý trí.

Khởi Tín Luận nói: “Một niệm bất giác, bèn có vô minh.” Một niệm bất giác là gì? Một niệm bất giác là một niệm có năng và sở. Hễ có năng và sở bèn ngay lập tức sanh ra tương đối, phân biệt, chấp trước trái nghịch với Chân như, nên gọi là vô minh hay căn bản vô minh. Do vậy, chỉ có cái tâm thanh tịnh đến cùng cực, chẳng sanh một niệm, chẳng lập một pháp, vạn pháp như như, thì đó mới là cảnh giới Lý Sự vô ngại, Sự Sự vô ngại của Hoa Nghiêm. Hễ khi nào chúng ta còn thấy có năng chứng và sở chứng thì trong tâm liền động, khi tâm dấy động lên một ý niệm thì ý niệm ấy gọi là vô minh. Chân như (sở) là không, trí huệ (năng) có thể chứng Chân như cũng là không, không và không là cùng một thể thì làm gì có giới tuyến. Kinh Vô Lượng Thọ nói tỷ dụ: “Giống như biển lớn là vua của nước, muôn sông đổ về đều vào biển cả, mà nước biển lớn nào có tăng giảm.” Sau khi nước của muôn sông hòa

nhập vào trong biển cả, chúng ta chẳng thể tìm thấy giới tuyến của chúng; đó là vì năng và sở là một không hai. Phàm phu chúng ta chẳng thể nhập cảnh giới này là vì lúc nào cũng vạch ra giới tuyến rất rành mạch, phân biệt năng và sở là hai thứ khác nhau một cách rất rành rẽ, nên mới nẩy sanh ra phiền phức to lớn! Dẫu hiện nay chúng ta học Phật, biết rõ căn bệnh của chính mình là vọng tưởng, phân biệt, chấp trước, nhưng vẫn chẳng thể quy nạp Căn Bản trí. Vì sao? Vì vọng tưởng, phân biệt, chấp trước lâu đời đã trở thành tập khí, chẳng dễ gì vứt bỏ trong một thời gian ngắn ngủi. Do vậy, Phật bày ra phương pháp niệm Phật nhằm chế phục tập khí, quy nạp Căn Bản trí, tiêu quy Tự tánh. Việc niệm Phật quy nạp Căn Bản Trí cũng giống như là việc đổ một chén nước vào trong biển cả; sau khi đổ chén nước vào biển cả, chúng ta có thể tìm được giới tuyến của nước trong chén và nước trong biển hay không? Chúng ta hoàn toàn không tìm thấy giới tuyến bởi vì năng và sở đã trở thành một không hai.

Hiện nay, phần đông chúng ta đều niệm Phật với cái tâm phân biệt rõ ràng, rành mạch: Ta là người đang niệm A Di Đà Phật, tức ta là năng niệm, A Di Đà Phật là đối tượng được niệm của ta, tức A Di Đà Phật là sở niệm; giữa ta và A Di Đà Phật vẫn còn có giới tuyến ngăn cách, vẫn là hai chớ chẳng phải một. Niệm Phật như vậy có được không? Cũng được, nhưng chỉ có thể đạt được mức tối đa là công phu thành phiến, chỉ có thể đới nghiệp vãng sanh mà thôi, chẳng thể đạt tới công phu Nhất tâm Bất loạn, tự tại vãng sanh, muốn đi lúc nào thì

đi muốn ở lúc nào thì ở, đến đi tự tại. Thế nhưng, đới nghiệp vãng sanh, thoát ly tam giới, vẫn là điều bất khả tư nghì mà tu học các pháp môn khác chẳng thể nào có được điều này. Trong các pháp môn khác, chỉ cần có năng và sở tồn tại thì chắc chắn chẳng thể quy nạp Căn Bản trí, tức chẳng thể kiến tánh, cũng có nghĩa là việc tu hành nhiều nhất là chứng quả A-la-hán, Bích-chi Phật hoặc Quyền Giáo Bồ-tát, chẳng thể chứng lên các địa vị như Sơ-địa Bồ-tát trong Biệt Giáo hay Sơ Trụ Bồ-tát trong Viên giáo. Vì sao? Vì từ các đẳng cấp Sơ-địa Bồ-tát trong Biệt Giáo hoặc Sơ Trụ Bồ-tát trong Viên giáo trở lên không có năng và sở. Các đẳng cấp thấp hơn như A-la-hán, Bích-chi Phật hoặc Quyền Giáo Bồ-tát còn có năng và sở. Hiện thời, tuy phàm phu chúng ta chưa hoàn toàn đắc Căn Bản trí, nhưng chỉ cần có khái niệm về năng và sở rất sâu sắc, cũng có thể chứng Căn Bản trí ở địa vị nông cạn. Nói theo kinh Hoa Nghiêm, năng và sở là vọng tưởng, chấp trước. Nếu chúng ta có khái niệm rất sâu sắc về vọng tưởng, phân biệt, chấp trước và thấy rõ những niệm bất giác luôn hiển hiện trong tâm mình, thì dù chưa thật sự đoạn được vô minh, nhưng vẫn có thể coi là đã chứng Căn Bản trí ở địa vị nông cạn.

Trong kinh A Nan Vấn Sự Phật Cát Hung, Đức Phật dạy: “Khả đắc vi thế gian sự, bất khả đắc vi thế gian ý.” Phật bảo chúng ta có thể làm chuyện thế gian, nhưng chớ nên khởi ý niệm thế gian. Nói cách khác, chúng ta chẳng thể bỏ qua mọi chuyện trong thế gian, vẫn phải làm đúng như thế, nhưng chớ nên khởi lên ý niệm vọng tưởng, phân biệt, chấp trước đối với chúng. Vọng tưởng, phân

biệt, chấp trước là “thế gian ý,” những chuyện cần phải làm là “thế gian sự.” Tuy thế gian ý cần phải đoạn, nhưng mọi chuyện hằng ngày trong thế gian đều phải làm cho thật nghiêm túc đến mức tốt đẹp nhất mà chẳng được khởi lên ý niệm chấp trước đối với chúng, mới chẳng bị chúng chướng ngại sự tu hành của mình, thì đó gọi là Lý Sự vô ngại, Sự Sự vô ngại. Khi xưa, Huệ Năng được Ngũ Tổ Hoằng Nhẫn nhận ra ngay căn cơ của Sư, nhưng không truyền pháp ngay, chỉ cho vào chùa chẻ củi, giã gạo. Huệ Năng làm trọn hết bổn phận của mình đối với thế gian sự đến mức tốt đẹp nhất mà chẳng hề sanh ra một ý niệm chấp trước, thắc mắc vì sao Ngũ Tổ không dạy pháp cho mình mà cứ bắt mình chỉ chẻ củi, giã gạo. Tổ Hoằng Nhẫn biết tới lúc mình phải tìm người kế thừa, ra lệnh cho học trò mỗi người viết kệ trình bày kinh nghiệm giác ngộ. Cuối cùng chỉ có Thần Tú, một đệ tử với tri thức xuất sắc mới dám làm. Thần Tú viết bài kệ, so sánh thân người như cây Bồ-đề và tâm như tấm gương sáng và người tu hành phải lo lau chùi, giữ tấm gương luôn luôn được trong sáng. Sư Huệ Năng đang làm việc trong bếp, nghe đọc bài kệ, bèn nhờ người viết bài kệ của mình như sau:

Bồ-đề bổn vô thụ,
Minh kính diệc phi đài
Bổn lai vô nhất vật,
Hà xứ nhạ trần ai?

Dịch nghĩa:

Bồ-đề vốn chẳng phải cây,
Gương sáng chẳng phải đài.
Xưa nay vốn không phải vật,
Nơi nào dính bụi trần?

Nghe xong bài kệ này, Tổ Hoằng Nhẫn biết căn cơ của Huệ Năng vượt hẳn Thần Tú, nhưng sợ di hại nên nửa đêm gọi Sư vào thất để thuyết kinh Kim Cương cho sư nghe, nhưng Ngũ Tổ chỉ vừa nói tới câu "Ưng vô sở trụ nhi sinh kì

tâm” (đừng để tâm vướng víu nơi nào), Sư Huệ Năng thoát nhiên đại ngộ. Nói thật ra, Phật pháp chỉ là tâm pháp, chướng ngại hay không chướng ngại đều là do cách dụng tâm, chẳng phải do hoàn cảnh nhân sự bên ngoài. Nếu tâm địa thật sự thanh tịnh thì chẳng thấy có chướng ngại, nếu tâm địa chẳng thanh tịnh bèn thấy có chướng ngại. Có chướng ngại hay không có chướng ngại chẳng dính líu gì đến thế gian sự, chẳng dính liếu gì đến hoàn cảnh nhân sự, mà nó hoàn toàn là do cách dụng tâm của mình mà thôi.

Thế nhưng, do bọn sơ học chúng ta chẳng biết cách dụng tâm khi đối vật, tiếp người, nên Ấn Quang Đại sư mới dạy chúng ta phải thâm nhập một môn, thật thà niệm Phật, chớ nên học tạp, chớ nên đến nhiều đạo tràng, chớ nên thân cận nhiều thiện tri thức, chớ nên xem nhiều kinh sách, nhằm đạt được tâm thanh tịnh mà thấy được nguồn đạo. Nói cách khác, Tổ Ấn Quang muốn bọn chúng ta tu Căn Bản trí trước, sau đó mới phát huy Hậu Đắc trí. Lúc Ấn Tổ còn tại thế, các đệ tử thường đến chùa thăm Ngài, đều bị Ngài quở mắng: “Ngươi đến đây làm gì?” Đệ tử trả lời: “Con đến gặp sư phụ.” Ngài quở tiếp: “Đã thấy sư phụ rồi! Còn có gì hay ho để thấy nữa ư? Ngươi chẳng trở về nhà thật thà niệm Phật mà đi tới chùa, lãng phí tinh thần, lãng phí tiền tài.” Vì sao Ấn Tổ dạy chúng ta chỗ nào cũng đừng nên đến, bất cứ ai cũng đừng nên tiếp xúc? Vì Ngài muốn chúng ta nghiêm túc tu Căn Bản trí, Ngài muốn chúng ta một mực chuyên niệm A Di Đà Phật đạt tới chỗ Nhất tâm Bất loạn. Khi có được Căn Bản trí rồi, mới có thể đi khắp nơi tham vấn, học hỏi, mà

chẳng khởi sanh vọng tưởng, phân biệt, chấp trước. Ấn Quang Tổ sư chính là Đại Thế Chí Bồ-tát tái lai để xiểng dương pháp môn Tịnh độ, dẫn dắt chúng sanh đồng quy Tịnh độ, lời giáo huấn của Ngài là chân thật nhất, lời dạy dỗ của Ngài là từ bi nhất!

Trong kinh Vô Lượng Thọ, Phật dạy chúng ta chuyên tinh hành đạo. Chuyên tin hành đạo trong kinh này là gì? Là một mực chuyên niệm A Di Đà Phật! Phật dạy chúng ta như vậy mà chúng ta vẫn không vâng lời, vẫn muốn đi khắp nơi để tìm cầu các thứ khác với một mực chuyên niệm A Di Đà Phật, nên tâm liền tán loạn. Nếu chúng ta chẳng một mực chuyên niệm A Di Đà Phật chính là chẳng chuyên tinh hành đạo, thì phải tu đến khi nào mới có thể đắc Nhất tâm Bất loạn, đến khi nào mới quy nạp Căn Bản trí? Không sai, nếu chúng ta muốn giống như Thiện Tài Đồng Tử trong kinh Hoa Nghiêm đi tham phỏng khắp nơi cũng là điều rất tốt, nhưng hiện nay vẫn chưa phải lúc. Ngay lúc này đây, chúng ta phải tuân theo lời giáo huấn của Ấn Quang Đại sư, phải tuân thủ theo lời dạy của Thích Ca Mâu Ni Phật, một mực chuyên niệm A Di Đà Phật. Sau khi đã sanh về Tây Phương Cực Lạc Thế Giới rồi, sẽ có thể hằng ngày đều đến các cõi Phật trong mười phương để lạy Phật, nghe kinh, nghe pháp, tham phỏng; thậm chí chúng ta có thể đến khắp các cõi trong mười phương để giúp đỡ hết thảy chúng sanh. Sau khi vãng sanh rồi, khi ấy chúng ta đều sẽ làm những chuyện đó, nhưng chẳng phải là lúc này.

Hiện thời, chúng ta chẳng có năng lực ấy, mỗi khi chúng ta đi tham phỏng với mấy vị thiện tri thức hoặc đi cộng tu với nhiều đạo tràng thì thôi

rồi, bao nhiêu vọng tưởng, phân biệt, chấp trước bèn nổi lên cuồn cuộn, bao nhiêu công đức tu tâm thanh tịnh bèn bị đốt sạch sành sanh, chuyện vãng sanh Tây Phương Cực Lạc Thế Giới liền bị phá hỏng. Chúng ta tìm cách này, cách nọ, làm tới, làm lui, vẫn chỉ là tạo nghiệp luân hồi trong lục đạo. Chuyện này có phải là quá phiền phức lắm không? Hôm nay, chúng ta nghe một thiện tri thức giảng kinh Tịnh độ, tức là nghe vị ấy nói về tâm đắc của vị ấy trong pháp môn Tịnh độ. Hôm sau, chúng ta nghe vị thiện tri thức khác nói về cái tâm đắc khác. Rồi chúng ta đem hai cái tâm đắc ở gốc độ khác nhau, căn tánh khác nhau, cảnh giới khác nhau, để phân biệt, so sánh, thế là gây ra phiền phức lớn rồi! Phiền phức đó chính là phân biệt, chấp trước. Hễ tâm mình vừa nẩy sanh ra ý niệm phân biệt, chấp trước, thì đời đời kiếp phải bị đọa trong sanh tử luân hồi; đấy chẳng phải là phiền phức lớn hay sao? Vì thế, hiện tại chúng ta phải thật sự buông xả hết