|
Phần
I - Bài 3
Bốn Ðại, Sáu Ðại, Mười
hai Xứ, và Mười tám Giới
(Tứ đại, Lục đại, Thập nhị xứ và Thập bát giới)
Thích Tâm Thiện
A- Dẫn nhập
Các vấn đề liên quan
đến con người và sự hình thành con người, theo quan điểm của Phật
giáo, thường được bàn đến gồm: bốn Ðại, sáu Ðại, mười hai Xứ và
mười tám Giới. Trong quá trình tu tập, các vấn đề trên được Ðức Phật
phân tích cụ thể, nhằm xây dựng cho người tu tập một cái nhìn chính xác
về bản chất của thân năm Uẩn và thế giới sự vật hiện tượng
chung quanh con người. Do đó, phân tích về các Uẩn (Skandha), Xứ (Ayatana)
và Giới (Dhàtu) chính là phân tích về sự hiện hữu của con người và
thế giới. Ðấy cũng chính là thế giới quan, nhân sinh quan Phật giáo.
Mục đích của sự phân tích nội quán này là cái nhìn giúp người
học đạo thấy rõ sự thật vô ngã của các pháp.
B- Nội dung
I- Ðịnh nghĩa: Bốn
Ðại, sáu Ðại, mười hai Xứ và mười tám Giới
1)- Bốn Ðại: Bốn
Ðại (Caturmahàdhàtu) là bốn yếu tố cơ bản hình thành nên thể chất
(thân vật lý) của con người, bao gồm: chất khoáng (Pathavi - đất), chất
lỏng (po - nước), nhiệt độ (Tejo - sức nóng) và hơi khí (Vàyo -
gió). Chúng ta thường gọi một cách hình tượng về thân tứ đại là
đất, nước, gió, lửa.
2)- Sáu Ðại: Sáu
Ðại là sáu yếu tố cơ bản hình thành nên con người toàn diện với ba
thành tố đặc thù là: thể chất vật lý (gồm bốn Ðại) cộng với ý
thức (thuộc tâm lý) và không gian.
3)- Mười hai Xứ:
Mười hai Xứ là cơ sở giao tiếp giữa con người với thế giới thực tại
khách quan, bao gồm sáu nội xứ (thuộc về tự thân) và sáu ngoại xứ (thuộc
về ngoại cảnh). Sáu nội xứ là: mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý thức.
Sáu ngoại xứ là: hình thể, âm thanh, hương khí, mùi vị, sự tiếp xúc
và các sự vật hiện tượng (sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp).
4)- Mười tám Giới:
Mười tám Giới là cơ sở giao tiếp toàn diện của con người với
thế giới thực tại khách quan, bao gồm: sáu nội xứ, sáu ngoại xứ và sáu
tình thức của mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý (nhãn thức, nhĩ thức,
tỷ thức, thiệt thức, thân thức và ý thức).
II- Phân tích bốn Ðại
qua thể chất vật lý của con người
Như được trình bày ở phần định nghĩa,
bốn Ðại là nói tóm tắt về cơ thể con người. Bốn Ðại này do nhân
duyên hợp thành, chúng không có gì là bền chắc. Con người từ khi sinh ra
được nuôi dưỡng bởi các loại thức ăn (thực tố) và dưỡng khí, và
tiếp tục sinh trưởng theo thời gian. Trong suốt quá trình sống của một
đời người, thân thể vật lý này không ngừng thay đổi qua các chu kỳ
sinh thành, tồn tại, biến đổi và phân hủy (chết). Cái mà chúng ta
gọi là sự chết (sự ngưng hoạt động và phân hủy hay thọ mạng
chấm dứt), thực chất chỉ là sự tan rã của bốn Ðại).
Cơ thể của con người hình thành là do
sự hội tụ của bốn Ðại. Trong bốn Ðại, nếu tiếp tục phân tích,
chúng ta sẽ có thêm bốn nhóm vật chất như sau:
1. Yếu tố đất:
gồm có: tóc, lông, móng, răng, da, thịt, gân, xương, thận, tim, gan, hoành
cách mô, lá lách, phổi, ruột, phân, mỡ, não, ghèn.
2. Yếu tố nước:
gồm có: mật, đàm, niêm dịch, mủ, máu, mồ hôi, nước mắt, nước miếng,
nước mũi, nước khớp xương, nước tiểu.
3. Yếu tố gió:
gồm có: hơi thở (sự hô hấp) và khí.
4. Yếu tố lửa:
gồm có: nhiệt độ hay sức nóng do sự vận hành của cơ thể phát ra.
Theo kinh Ðại Bát Niết Bàn, cơ thể
con người gồm có 36 thứ bất tịnh và được chia thành ba nhóm:
1. Nhóm một: gồm có
12 thứ ngoài thân: tóc, lông, móng, răng, ghèn, nước mắt, nước mũi, nước
miếng, phân, nước tiểu và mồ hôi.
2. Nhóm hai: gồm có 12
thứ trong thân: da, da non, máu, thịt, gân, mạch, xương, tủy, lớp mỡ da, mỡ
óc, màng bọc gân, thịt.
3. Nhóm ba: gồm có 12
thứ nằm sâu trong thân: gan, mật, ruột, dạ dày, lá lách, thận, tim, phổi,
bàng quang, mề phân, đàm đỏ và đàm trắng.
Mục đích của sự phân tích cụ thể như
trên là nhằm giúp chúng ta nhìn thấy rõ ràng, chính xác về thân tướng
bất tịnh của con người để hướng tâm đến trạng thái xả ly, không
chấp thủ (1).
III- Sáu Ðại và con
người toàn diện
Như đã trình bày, sáu Ðại gồm có bốn
Ðại (như trên) cộng với không gian và ý thức. Do đó, con người (theo
sáu Ðại) là con người hoàn chỉnh, bao gồm cả tâm lý và vật lý.
Riêng về phần tâm lý hay tâm thức nói chung, đã được nói đến
trong năm Uẩn. Theo đó, tâm thức của con người bao gồm các phần chính là:
cảm thọ, niệm tưởng, tư duy và ý thức (thọ, tưởng, hành,
thức), nói chung là cấu trúc và sự vận hành của tâm lý.
Do đó, sáu Ðại thực ra chỉ là cách nói
tóm tắt của năm Uẩn (sắc, thọ, tưởng, hành, thức). Vì lẽ, đối với con
người, cơ cấu tâm lý chỉ có thể vận hành khi nó dựa vào sinh thân,
tức là thân thể vật lý. Nếu chỉ có tâm thức hiện hữu mà
không có thân hiện hữu, hoặc ngược lại, chỉ có thân hiện hữu mà
không có tâm thức hiện hữu, thì không thể gọi là con người.
Tương tự như thế đối với khái
niệm tâm thức. Ở đây, nên hiểu rằng, tâm không đơn giản chỉ là
tâm, mà trong tâm luôn luôn hàm chứa hoạt động của các cảm thọ, các
ảnh tượng của tri giác, các hình thức tư duy và các hoạt động của tâm
thức nói chung.
Nên nhớ rằng, mọi khái niệm phân
biệt trong tâm thức của chúng ta như: tài sản, nhà cửa, sông suối, núi
đồi v.v... cho đến các khái niệm như: tư duy, ý thức, tình cảm,
lý trí, tưởng tượng v.v..., tất cả đều là biểu hiện của
tâm. Và đây là lý do tại sao Ðức Phật dạy "Nhất thiết duy
tâm" (tất cả đều là sự tạo tác của tâm).
Như thế, sáu Ðại và năm Uẩn dù khác
nhau trên mặt ngôn ngữ, nhưng chúng giống nhau về mặt ý nghĩa. Tuy
nhiên sẽ rất giới hạn nếu chúng ta dừng lại ở đây. Do đó những gì cần
được khảo sát tiếp theo, chính là mười hai Xứ và mười tám Giới.
IV- Mười hai Xứ và
mười tám Giới
Ðể hiểu rõ cơ cấu của tâm thức,
cũng như sự vận hành của nó, chúng ta cần thiết tìm hiểu về 12
Xứ và 18 Giới.
Mười hai Xứ, như đã trình bày, là cơ sở
giao tiếp cơ bản để hình thành những nhận thức, phân biệt của con
người. Ðó là sự giao thoa, tương tác giữa sáu nội Xứ (hay còn gọi là
sáu căn - Ajjhattika-àyatana) với sáu ngoại Xứ (còn gọi là sáu trần -
Bàhyu-àyatana). Căn là thân thể, mạng căn, tức là thể chất vật
lý của con người. Trần là trần cảnh, hay còn gọi là thế giới sự
vật hiện tượng. Sáu căn thuộc về chủ thể, sáu trần thuộc về
đối tượng. Do chủ thể giao tiếp với đối tượng mà hình thành nên
những nhận thức, phân biệt, như sông, suối, núi, đồi, đàn ông, đàn
bà, con chim, hòn đá, giọt sương...
Chúng ta có sáu căn và sáu trần. Sáu căn
là: mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý; sáu trần là: sắc, thanh, hương, vị,
xúc, pháp.
- Sắc: gồm có màu sắc, hình thể, vật
thể, hiện tượng, sự vật. Sắc còn được chia thành hai phần đó là:
biểu sắc (hình tượng, sự vật...), vô biểu sắc (năng lượng vô
hình..., năng lượng tâm thức [mental energy] cũng được xem là một loại sắc).
- Thanh: gồm tiếng nói, tiếng động,
âm thanh, âm nhạc...
- Hương: hương khí, hương thơm...
- Vị: mùi vị như chua, chát, cay, ngọt,
mặn, đắng, the, lờ lợ...
- Xúc: sự giao thoa giữa căn và trần, giữa
vật này với vật khác...
- Pháp: tất cả thế giới sự vật hiện
tượng tâm lý và vật lý nói chung..
Khi sáu căn tiếp xúc với sáu trần, thì
liền phát sinh những nhận thức, phân biệt. Do đó, có sáu loại phân
biệt của thức (sự nhận biết) gồm: sự thấy biết của mắt, sự nghe
biết của tai, sự ngửi biết của mũi, sự nếm biết của lưỡi, sự
tri giác của toàn thân và sự hiểu biết của ý thức.
Như thế, từ sáu căn tiếp xúc với
sáu trần để hình thành sáu thức (Vijnàna) và cộng chung lại là mười
tám Giới. Ðây là tiến trình nhận thức luận về thế giới quan và
nhân sinh quan Phật giáo (2).
V- Mối quan hệ giữa
12 Nhân duyên, 5 Uẩn, 4 Ðại và 6 Ðại, 12 Xứ và 18 Giới
Trong giáo lý về 12 Nhân duyên có
đề cập đến chi phần Lục nhập, và trong giáo lý 5 Uẩn có đề
cập đến hai chi phần: vật lý (sắc) và tâm lý (thọ, tưởng,
hành, thức); trong 4 Ðại và 6 Ðại cũng đề cập đến hai chi phần: vật
lý và tâm lý; đặc biệt trong 12 Xứ và 18 Giới lại nhấn mạnh
đến sự giao thoa, tiếp xúc giữa sáu căn và sáu trần. Sự giao thoa và
tiếp xúc này chính là chi phần Xúc (Phassa) - đứng hàng thứ sáu trong
giáo lý 12 Nhân duyên. Như thế, chúng ta có một bảng tương đương
như sau:
(Lục nhập = 5 Uẩn + Xúc) # 6 Ðại
+ (4 Ðại) = 12 Xứ + (18 Giới)
5 Uẩn = Xúc + 12 Xứ # (18 Giới =
Xúc + 6 Ðại)
Từ những chi tiết này cho thấy rằng, cái
thế giới sự vật hiện tượng với muôn ngàn khác biệt mà chúng ta
nhận biết thì không gì khác / ngoài sự phân biệt của tri giác. Và
yếu tố hình thành nên tri giác của con người chính là sự tiếp xúc
giữa các căn thân và trần cảnh, hay nói khác hơn là giữa chủ thể nhận
thức (ví dụ - con mắt) và đối tượng được nhận thức (ví dụ - đám mây).
Mặc dù trên nền trời xanh bao la không
giới tuyến chỉ có một đám mây, nhưng đứng ở góc độ này thì đám mây
trông giống cô gái; đứng ở góc độ khác thì đám mây trông giống con
cọp v.v..., cứ như thế mà đám mây được xuất hiện với nhiều
hình thức khác nhau, tùy theo điểm nhìn và chủ thể nhìn. Nên lưu
ý rằng, trước mắt chúng ta chỉ có một đối tượng, nhưng do mỗi
người có một duyên phận khác nhau và trình độ nhận thức khác nhau, và do
đó, đối tượng bị nhìn cũng được tri nhận và đánh giá khác nhau. Ðấy
chính là thế giới sai biệt đa thù của nhận thức. Và sự sai biệt
đó hoàn toàn tùy thuộc vào yếu tố Xúc (tiếp xúc) ở mỗi con
người khác nhau.
Có một điều tối quan trọng cần lưu
ý rằng, để có một nhận thức, bao giờ cũng phải có một chủ thể
nhận thức và một đối tượng được nhận thức xuất hiện trong tương quan.
Và như thế, suy cho cùng, cái mà chúng ta gọi là thế giới quan, hay
nhân sinh quan, hay vũ trụ quan đó, thực ra không gì khác hơn là sự sinh khởi
ý niệm của Thức trong tiến trình giao tiếp giữa căn và trần.
Và điều này, trong kinh Lăng Già, Ðức Phật dạy: "Cái đa tính của
đối tượng sinh khởi từ sự nối kết giữa tập khí và phân biệt; nó
sinh ra từ tâm, nhưng người ta lại thấy nó hiện hữu bên ngoài; cái đa
tính ấy [ta gọi] (3) là Duy tâm".
"(Và) thế giới bên ngoài là không
có, nên cái đa tính của các đối tượng là cái được thấy từ Tâm; thân
thể, tài sản, nhà cửa..., những thứ ấy ta gọi là Duy tâm (4)".
Từ những trưng dẫn trên, chúng ta biết
rằng, tri giác của con người rất giới hạn, và mọi sự đo lường phân
biệt, nhận thức của con người đối với thế giới cũng rất giới hạn.
Giới hạn ở chỗ sự hiểu biết của chúng ta là do cái thấy từ một
tâm thức còn vô minh, thấy bằng tri giác phân biệt của tự ngã chứ không
phải là thấy từ một tâm thức toàn tri (giác ngộ). Do đó, cái mà chúng ta
cho là thường thì bản chất của nó là vô thường, như dòng sông không ngừng
trôi chảy. Bản chất của ý thức phân biệt và vô minh là như thế.
Nó luôn luôn biến động, vô thường.
Con người khổ đau chỉ vì lầm chấp vào
ý thức phân biệt của mình, cho rằng cái này là tôi, cái này là của
tôi, cái này là tự ngã của tôi, rồi cố gượng sống và bám víu vào những
suy nghĩ như thế nên chìm đắm trong sinh tử trầm luân, vậy thôi.
C- Kết luận
Nói tóm lại, giáo lý về các Ðại,
Uẩn, Xứ, Giới là những phần giáo lý rất cơ bản và quan trọng, giúp
chúng ta có một cái nhìn chính xác về cuộc sống vô thường, khổ và vô
ngã. Bao lâu con người chưa biết Uẩn, Xứ, Giới là gì, thì vẫn không
thể biết được thế nào là con đường thoát ly sinh tử. Các Uẩn,
Xứ, Giới là đề mục của pháp hiện quán - thiền định, do vậy, con
đường tu tập bao giờ cũng được khởi đầu từ các Uẩn, Xứ, Giới; đấy
chính là tu tập Chánh tri kiến./.
* Sách tham khảo:
Ðề nghị học viên tìm đọc cuốn Tâm
lý học Phật giáo của tác giả Thích Tâm Thiện, do Nxb TP Hồ Chí
Minh ấn hành, 1998.
Phần đọc: Phần II, chương I; phần III,
chương II và phần IV, chương I & II.
* Chú thích:
(1) Học viên xem thêm các kinh có đề
cập đến bốn Ðại và sáu Ðại như: kinh Phân biệt sáu giới (M.140) =
kinh Phân biệt lục giới (Trung A Hàm 42+7 - kinh Ðại Câu Hy La).
(2) Xem Tìm hiểu nhân sinh quan Phật
giáo, Thích Tâm Thiện, Nxb TP Hồ Chí Minh, 1998.
(3) Ðể trong ngoặc [ ] là phụ chú của
tác giả
(4) Lăng Già Ðại thừa kinh, bản dịch của
Thích Chơn Thiện và Trần Tuấn Mẫn, Nxb TP Hồ Chí Minh, 1998, tr.305.
-oOo-
Câu hỏi hướng dẫn
ôn tập
1- Bốn Ðại là gì?
2- Trình bày mối quan hệ giữa 6 Ðại và
18 Giới.
3- Uẩn, Xứ và Giới khác nhau như thế
nào? |
[^]
-oOo-
Bài trước
| Mục lục | Bài kế
|