SUTTANTAPIṬAKE KHUDDAKANIKĀYASSA
TẠNG KINH - TIỂU BỘ
BUDDHAVAṂSO
PHẬT SỬ
Namo tassa bhagavato arahato
sammāsambuddhassa.
Kính lễ đức Thế Tôn, bậc A-la-hán, đấng Chánh Biến Tri!
--ooOoo--
RATANACAṄKAMANAKAṆḌO
CHƯƠNG DẪN NHẬP:
CON ĐƯỜNG KINH HÀNH BẰNG CHÂU BÁU
[1]
Brahmā ca lokādhipatī sahampati
katañjalī anadhivaraṃ ayācatha
santīdha sattā apparajakkhajātikā
desehi dhammaṃ anukampimaṃ pajanti. (1)[1]
Khi ấy, vị Phạm Thiên Sahampati chúa tể của
thế gian đã chắp tay thỉnh cầu đức Phật rằng: “Ở đây có những chúng sanh có bản chất ít bị ô
nhiễm, xin Ngài hãy vì lòng bi mẫn thuyết giảng Giáo Pháp đến hạng chúng sanh
này.”
Bhagavā lokādhipatī naruttamo
katañjalībrahmagaṇehi yācito
santīdha dhīrāpparajakkhajātikā
desetu dhammaṃ anukampimaṃ pajaṃ.
Đức Thế Tôn, vị chúa tể của thế gian và là
đấng tối thượng của loài người, đã được hội chúng Phạm Thiên chắp tay lên thỉnh
cầu rằng: “Ở đây có những chúng sanh có
bản chất ít bị ô nhiễm, xin Ngài hãy vì lòng bi mẫn thuyết giảng Giáo Pháp đến
hạng chúng sanh này.
Desetu sugato dhammaṃ - desetu amataṃ padaṃ
lokānamanukampāya - dhammaṃ desetu nāyaka.
Xin
đấng Thiện Thệ hãy thuyết giảng Giáo Pháp. Xin Ngài hãy thuyết giảng đạo lộ Bất
Tử. Hỡi đấng Lãnh Đạo, vì lòng bi mẫn đối với thế gian xin Ngài hãy thuyết giảng
Giáo Pháp.
Sampannavijjācaraṇassa tādino
jutindharass’antimadehadhārino
tathāgatass’appaṭipuggalassa
uppajji kāruññatā sabbasatte. (2)
Lòng
bi mẫn đối với tất cả chúng sanh đã sanh khởi đến Ngài là vị đã thành tựu toàn
vẹn trí tuệ và đức hạnh (Minh Hạnh Túc) như thế ấy, là đấng Quang Minh có thân
mạng cuối cùng, là đức Như Lai không người sánh kịp.”
Taṃ sutvā bhagavā satthā idaṃ
vacanamabravi.
Nghe
vậy, đức Thế Tôn bậc Đạo Sư đã nói lời này:
Apārutā te amatassa dvārā
ye sotavanto pamuñcantu saddhaṃ
vihiṃsasaññī paguṇaṃ na bhāsiṃ
dhammaṃ paṇītaṃ manujesu brahmeti.
“Những ai có tai nghe hãy cởi trói niềm tin.
Các cánh cửa bất tử là không còn che lấp đối với các vị ấy. Này Phạm Thiên, do
suy nghĩ là tai hại nên ta đã không thuyết giảng cho các chúng sanh về Giáo Pháp
tuyệt vời đã được thuần thục.”
Bhagavā tasmiṃ samaye -
veneyyānaṃnukampako
ajapālanigrodhadumā - pāyāsi munipuṅgavo.
Lúc
bấy giờ, đức Thế Tôn, đấng Hiền Triết cao thượng, vị có lòng bi mẫn đối với
những người cần được huấn luyện, đã khởi đầu từ cội cây Nigrodha của những người
chăn dê.
Anukkamena gamanena - bārāṇasimupāgami
tasmiṃ hi pallaṅkavare - nisīdi bhagavā tadā.
Với sự ra đi theo tuần tự, đức Thế Tôn đã
ngự đến Bārāṇasī. Khi ấy, Ngài đã ngồi xuống trong chính tư thế kiết già cao quý
ấy.
Pañcannaṃ vaggiyānañca -
dhammacakkappavattayi
dukkhaṃ dukkhasamuppādaṃ -
nirodhaṃ maggamuttamaṃ.
Và Ngài đã chuyển vận bánh xe Chánh Pháp về
Khổ, về sự sanh khởi của Khổ, về Diệt, và về Đạo Lộ tối thượng đến nhóm năm vị.
Pavattayi taṃ bhagavā - isī te pañcavaggiyā
aṭṭhārasakoṭi tadā - brahmadevagaṇā saha.
Lúc bấy giờ, đức Thế Tôn đã chuyển vận điều
ấy đến nhóm ẩn sĩ năm vị ấy cùng với hội chúng Phạm Thiên gồm mười tám koṭi vị.[2]
Paṭhamasmiṃ sannipāte - dhammābhisamayā labhu
koṇḍañño bhaddiyo vappo - mahānāmo ca
assaji.
Trong lần tụ hội thứ nhất, Koṇḍañño,
Bhaddiyo, Vappo, Mahānāmo, và Assaji đã đạt được sự lãnh hội Giáo Pháp.
Vinītā tena parena - sabbepi anupubbaso
aṭṭhārasakoṭi tadā - brahmadevagaṇā saha.
Khi ấy, tất cả đã được huấn luyện theo tuần
tự từ vị này đến vị khác cùng với hội chúng Phạm Thiên gồm mười tám koṭi vị.
Paṭhamasmiṃ sannipāte - sotāpattiphalaṃ
tadā
anukkamena gamanena - rājagahamupāgami.
Khi ấy, trong lần tụ hội thứ nhất đã có quả
vị Nhập Lưu. Với sự ra đi theo tuần tự, Ngài đã ngự đến Rājagaha (Vương Xá).
Veḷuvanamahāvihāre - vihāsi munipuṅgavo
taṃ sutvā bimbisāro ca -
bhagavantamupasaṅkami.
Vị Hiền Triết cao thượng đã ngự tại đại tu
viện Veḷuvana. Và sau khi nghe được điều ấy, (đức vua) Bimbisāra (Bình Sa Vương)
đã đi đến gặp đức Thế Tôn.
Ekādasanahuteneva - parivārā mahā ahu
dīpagandhadhūpamālādīni -
bhagavantamabhipūjayi.
Đám tùy tùng là đông đảo với mười một nahuta
(110.000) người.[3] (Đức vua) đã cúng dường đèn, hương thơm, nhang, tràng hoa, v.v...
đến đức Thế Tôn.
Tasmiṃ samāgameyeva - kāmādīnava desayi
desanāpariyosāne - rājānampamukhaṃ tadā.
Khi ấy tại chính cuộc hội tụ này, Ngài đã
thuyết giảng về tai hại của các dục đến vị vua lãnh tụ cho đến khi chấm dứt cuộc
thuyết giảng.
Caturāsītisahassānaṃ - dhammābhisamayo
ahu
taṃ sutvāna pitā rājā - nava dūtāni
pesayi.
Đã có sự lãnh hội Giáo Pháp của tám mươi bốn
ngàn người. Nghe được điều ấy, vua cha đã phái đi chín vị sứ giả.
Navasahassaparivārehi - pabbajjaṃ yācate muniṃ
navasahassaparivārā - arahattamupāgamuṃ.
Cùng với chín ngàn tùy tùng, họ đã cầu xin
đấng Hiền Triết về việc xuất gia. Họ và đoàn tùy tùng chín ngàn người đã đạt đến
phẩm vị A-la-hán.
Kāḷudāyi pariyosāne - bhikkhuvesaṃ
gahetvā so
sahassaparivārehi - bhagavantaṃ nimantayi.
Cuối cùng, vị Kāḷudāyi ấy sau khi đạt được
hình tướng tỳ khưu cùng với một ngàn tùy tùng đã mời thỉnh đức Thế Tôn.
Nimantamadhivāsetvā - mahāmaggaṃ
paṭipajjati
vīsatisahassabhikkhūhi - pāyāsi
sakyapuṅgavo.
Sau khi nhận lời thỉnh mời, đấng thực hành
đạo lộ vĩ đại, vị Sakya cao thượng, đã lên đường cùng với hai mươi ngàn vị tỳ
khưu.
Anukkamena gamanena -
kapilavatthumupāgami
rohiṇiyā nadītīre - pāṭihāramakāsi so.
Với sự ra đi theo tuần tự, Ngài đã ngự đến
Kapilavatthu (Ca-tỳ-la-vệ). Vị ấy đã thực hiện điều kỳ diệu ở bờ sông Rohiṇī.
Tasmiṃ pallaṅkamajjhamhi - nisīdi
sakyapuṅgavo
mahāvessantaradhammaṃ - desetvā bhagavā
pitu
caturāsītisahassānaṃ - dhammābhisamayo
ahu.
Vị Sakya cao thượng đã ngồi xuống ở trung
tâm với thế kiết già ấy. Đức Thế Tôn đã thuyết giảng Giáo Pháp về (Bổn Sanh)
Vessantara vĩ đại đến người cha. Đã có sự lãnh hội Giáo Pháp của tám mươi bốn
ngàn người.
Na h’ete jānanti sadevamanussā
buddho ayaṃ kīdisako naruttamo
iddhibalaṃ paññābalañca kīdisaṃ
buddhabalaṃ lokahitassa kīdisaṃ. (3)
(Đức Phật quán rằng:) “Bởi
vì chư thiên và đám người này không biết được đức Phật đấng Tối Thượng Nhân này
là như thế nào, (không biết được) năng lực của thần thông và năng lực của trí
tuệ là như thế nào, (không biết được) Phật lực của đấng tế độ chúng sanh là như
thế nào.
Na h’ete jānanti sadevamanussā
buddho ayaṃ īdisako naruttamo
iddhibalaṃ paññābalañca īdisaṃ
buddhabalaṃ lokahitassa īdisaṃ. (4)
Bởi vì
chư thiên và đám người này không biết được đức Phật đấng Tối Thượng Nhân này là
như vầy, (không biết được) năng lực của thần thông và năng lực của trí tuệ là
như vầy, (không biết được) Phật lực của đấng tế độ chúng sanh là như vầy.
handāhaṃ dassayissāmi - buddhabalaṃ anuttaraṃ
caṅkamaṃ māpayissāmi -
nabhe ratanamaṇḍitaṃ. (5)
Như
vậy, ta sẽ thị hiện Phật lực tối thượng. Ta sẽ làm hiện ra con đường kinh hành
được trang hoàng bằng châu báu ở trên không trung.”
Bhummā mahārājikā tāvatiṃsā
yāmā ca devā tusitā ca nimmitā
paranimmitā yepi ca brahmakāyikā
ānanditā vipulamakaṃsu ghosaṃ. (6)
Chư thiên thuộc địa cầu, thuộc cõi Tứ Đại
Thiên Vương, thuộc cõi Đạo Lợi, thuộc cõi Dạ Ma, thuộc cõi Đẩu Suất, thuộc cõi
Hóa Lạc Thiên, thuộc cõi Tha Hóa Tự Tại, luôn cả đoàn tùy tùng thuộc cõi Phạm
Thiên nữa đều hoan hỷ và đã tạo nên tiếng hò reo vang dội.
Obhāsitā ca paṭhavī sadevakā
puthū ca lokantarikā asaṃvutā
tamo ca tibbo vihato tadā ahu
disvāna accherakapāṭihīraṃ. (7)
Khi ấy, sau khi chứng kiến điều kỳ diệu phi
thường, quả địa cầu cùng với các cõi trời đã được chiếu sáng và vô số khoảng
không gian tối đen dầy đặc phân chia các cõi thế giới đều bị tiêu tan.
Sadevagandhabbamanussarakkhase
ābhā uḷārā vipulā ajāyatha
imasmiṃ loke parasmiṃ cūbhaye
adhopi ca uddhaṃ tiriyañca vitthataṃ. (8)
Ánh sáng chói lọi rực rỡ đã hiện ra bên
dưới, bên trên, chiều ngang, và chiều dọc ở giữa các hạng thiên nhân,
càn-thát-bà, nhân loại, và quỷ sứ ở cả hai nơi: ở thế gian này và ở thế giới
khác.
Sattuttamo anadhivaro vināyako
satthā ahu devamanussapūjito
mahānubhāvo satapuññalakkhaṇo
dassesi accherakapāṭihīriyaṃ. (9)
Được chư thiên và nhân loại cúng dường, đấng
Đạo Sư, bậc Tối Thượng của chúng sanh, không ai vượt trội, là nhà lãnh đạo có
đại oai lực có trăm tướng mạo về phước báu, đã thị hiện điều kỳ diệu phi thường.
tasmiṃ samāgame satthā - abbhuggantvā nabhe tale
sinerupabbataṃ rammaṃ - caṅkamaṃ māpayī
jino.
Trong cuộc hội tụ ấy, đấng Đạo Sư đấng Chiến
Thắng, sau khi bay lên trên bề mặt không trung, đã làm hiện ra ngọn núi Sineru
có con đường kinh hành xinh đẹp.
Dasasahassilokadhātu- - devatā
- jinasantike
tathāgataṃ namassitvā - buddhapūjaṃ
kariṃsu te.
Trong sự hiện diện của đấng Chiến Thắng, chư
thiên của mười ngàn thế giới đã kính lễ đức Như Lai. Họ đã thực hiện sự cúng
dường đến đức Phật.
So yācito devavarena cakkhumā
atthaṃ samekkhitvā tadā naruttamo
caṅkamaṃ māpayi lokanāyako
suniṭṭhitaṃ sabbaratananimmitaṃ. (10)
Khi được thỉnh cầu bởi vị thiên nhân cao
quý, bậc Hữu Nhãn ấy, đấng Tối Thượng Nhân, vị Lãnh Đạo Thế Gian, sau khi quán
xét về điều lợi ích đã làm hiện ra con đường kinh hành được hoàn thành khéo léo
và đã được thực hiện bằng tất cả các loại châu báu.
Iddhi ca ādesanānusāsanī
tipāṭihīre bhagavā vasī ahu
caṅkamaṃ māpayi lokanāyako
suniṭṭhitaṃ sabbaratananimmitaṃ. (11)
Đức Thế Tôn đã thuần thục về ba điều kỳ diệu
là: thần thông, tài thuyết giảng, và sự giáo hóa. Đấng Lãnh Đạo Thế Gian đã làm
hiện ra con đường kinh hành được hoàn thành khéo léo và đã được thực hiện bằng
tất cả các loại châu báu.
Dasasahassīlokadhātuyā - sinerupabbatuttame thambheva
dassesi paṭipāṭiyā
- caṅkame ratanāmaye. (12)
Ở tại mười ngàn thế giới, Ngài đã thị hiện
theo tuần tự những con đường kinh hành làm bằng châu báu giống như các cột trụ ở
ngọn núi Sineru tối thắng.
Dasasahassaṃ atikkamma - caṅkamaṃ māpayī
jino
sabbasoṇṇamayā passe - caṅkame
ratanāmaye. (13)
Sau khi vượt qua mười ngàn thế giới, đấng
Chiến Thắng đã tạo ra con đường kinh hành làm toàn bằng vàng ở bên cạnh con
đường kinh hành làm bằng châu báu.
Tulāsaṅghāṭānuvattā
- sovaṇṇaphalakatthatā
vedikā sabbasovaṇṇā - dubhato passesu
nimmitā. (14)
Cả hai con đường đều tương đương, được lót
nền bằng vàng miếng. Các lan can đều toàn bằng vàng đã được thực hiện ở cả hai
bên.
Maṇimuttāvālukākiṇṇo
- nimmito ratanāmayo
obhāseti disā sabbā - sataraṃsīva uggato. (15)
Được thực hiện bằng các loại châu báu, được
rải rắc lớp cát là ngọc ma-ni và ngọc trai, con đường rọi sáng khắp cả các
phương giống như ánh mặt trời đã mọc lên.
Tasmiṃ caṅkamane dhīro -
dvattiṃsavaralakkhaṇo
virocamāno sambuddho - caṅkame caṅkamī
jino. (16)
Trong việc đi kinh hành ấy, vị thông thái,
bậc Toàn Giác, đấng
Chiến Thắng, rực rỡ với ba mươi hai tướng trạng cao quý, đã đi kinh hành ở con
đường kinh hành.
Dibbaṃ mandāravaṃ pupphaṃ - padumaṃ
pārichattakaṃ
caṅkamane okiranti - sabbe devā samāgatā. (17)
Tất cả chư thiên đã tụ hội lại rải rắc xuống
bông hoa mạn-đà-la, hoa sen, hoa san hô thuộc về cõi trời (tán thán) sự việc đi
kinh hành (của đức Phật).
Passanti taṃ devasaṅghā - dasasahassī
samāgatā
namassamānā nipatanti - tuṭṭhahaṭṭhā
pamoditā. (18)
Hội chúng chư thiên thuộc mười ngàn thế giới
đã tụ hội lại chiêm ngưỡng đức Phật. Trong lúc kính lễ, họ hớn hở, vui mừng,
hoan hỷ hạ thấp người xuống.
Tāvatiṃsā ca yāmā ca - tusitā cāpi devatā
nimmānaratino devā - ye devā vasavattino
udaggacittā sumanā - passanti
lokanāyakaṃ. (19)
Chư thiên ở cõi Đạo Lợi, cõi Dạ Ma, luôn cả
cõi Đẩu Suất, chư thiên ở cõi Hóa Lạc Thiên và chư thiên ở cõi Tha Hóa Tự Tại
chiêm ngưỡng vị Lãnh Đạo Thế Gian với tâm phấn khởi hân hoan.
Sadevagandhabbamanussarakkhasā
nāgā supaṇṇā athavāpi kinnarā
passanti taṃ lokahitānukampakaṃ
nabheva accuggatacandamaṇḍalaṃ. (20)
Cùng với chư thiên, các hạng càn-thát-bà,
nhân loại, quỷ sứ, các loài rồng, thiên điểu, luôn cả loài kim-sỉ-điểu, nhìn
thấy đấng tế độ chúng sanh có lòng bi mẫn ấy giống như mặt trăng tròn đã mọc lên
ở ngay trên bầu trời.
Ābhassarā subhakiṇhā -
vehapphalā akaniṭṭhā ca
susuddhasukka vatthavasanā - tiṭṭhanti pañjalīkatā. (21)
(Chư
thiên) ở các cõi Quang Âm Thiên, Biến Tịnh Thiên, Quảng Quả Thiên, và Vô Tưởng
Thiên với trang phục vô cùng tinh khiết thanh bạch đứng chắp tay.
Muñcanti pupphaṃ pana pañcavaṇṇikaṃ
mandāravaṃ candanacuṇṇamissakaṃ
bhamanti celāni ca ambare tadā
aho jino lokahitānukampako. (22)
Hơn nữa, các vị còn rắc xuống bông hoa
mạn-đà-la năm màu được trộn lẫn với bột phấn gỗ đàn hương và vung vẫy các tấm
vải ở trên không trung (ca ngợi rằng): “Ôi Đấng Chiến Thắng, bậc có lòng bi mẫn tế độ chúng sanh.
Tuvaṃ satthā ca ketu ca - dhajo yūpo ca pāṇinaṃ
parāyano patiṭṭhā ca -
dīpo ca dipaduttamo. (23)
Ngài là vị thầy, là ngọn cờ, là biểu
hiện, là trụ cột của chúng sanh, là nơi chốn nâng đỡ, là ngọn đèn (là hòn đảo),[4] là bậc tối thượng của loài hai chân.”
Dasasahassilokadhātuyā - devatāyo mahiddhikā
parivāretvā namassanti - tuṭṭhahaṭṭhā pamoditā. (24)
(Với
vẻ) hớn hở, vui mừng, hoan hỷ,
chư thiên thuộc mười ngàn thế giới có đại thần lực vây quanh lại tỏ sự tôn kính.
Devatā devakaññā ca - pasannā tuṭṭhamānasā
pañcavaṇṇikapupphehi - pūjayanti narāsabhaṃ. (25)
Với
tâm tư hớn hở tín thành, các thiên nhân và các tiên nữ cúng dường những bông hoa
ngũ sắc đến bậc Nhân Ngưu.
Passanti taṃ devasaṅghā
- pasannā tuṭṭhamānasā
pañcavaṇṇikapupphehi - pūjayanti narāsabhaṃ. (26)
Chiêm ngưỡng vị ấy, hội chúng chư thiên (khởi tâm) tín thành, có tâm tư hoan hỷ,
rồi cúng dường những bông hoa ngũ sắc đến bậc Nhân Ngưu (tán thán rằng):.
Aho acchariyaṃ loke - abbhūtaṃ lomahaṃsanaṃ
na medisaṃ bhūtapubbaṃ - accheraṃ lomahaṃsanaṃ. (27)
“Ôi thật là điều kỳ diệu ở thế gian! Thật là
phi thường khiến lông dựng đứng! Điều kỳ diệu khiến lông dựng đứng giống như
việc này trước đây chưa từng xảy ra!”
Sakasakamhi bhavane - nisīditvāna devatā
hasanti tā mahāhasitaṃ - disvānaccherakaṃ nabhe. (28)
Sau
khi nhìn thấy điều kỳ diệu ở trên bầu trời, các thiên nhân ấy đã ngồi xuống ở
cung điện của mỗi một vị và nở nụ cười vang vang.
Ākāsaṭṭhā ca bhummaṭṭhā -
tiṇosadhinivāsino
katañjalī namassanti - tuṭṭhahaṭṭhā pamoditā. (29)
Các
vị ngự ở không trung và ngự ở trên đất liền trang phục bằng lá cỏ, chắp tay lên
nghiêng mình kính lễ (với vẻ) hớn hở, vui mừng, hoan hỷ.
Yepi dīghāyukā nāgā -
puññavanto mahiddhikā
pamoditā namassanti - pūjayanti naruttamaṃ. (30)
Ngay
cả các loài rồng trường thọ có phước báu và đại thần lực cũng hoan hỷ lễ bái và
cúng dường đến bậc Tối Thượng Nhân.
Saṅgītiyo pavattanti - ambare anilañjase
cammanaddhāni vādenti - disvānaccherakaṃ nabhe. (31)
Sau
khi nhìn thấy điều kỳ diệu ở trên bầu trời, các vị xướng lên những bài đồng ca ở
khoảng không gian trên bầu trời và trình tấu những chiếc trống da.
Saṅkhā ca paṇavā c’eva -
athopi ḍeṇḍimā bahū
antalikkhasmiṃ vajjayanti - disvānaccherakaṃ nabhe. (32)
Sau
khi nhìn thấy điều kỳ diệu ở trên bầu trời, nhiều vị cũng đã biểu diễn các tù và
vỏ ốc, có các phèng la nữa, và luôn cả những chiếc trống con ở trên không trung.
Abbhūto vata no ajja - uppajji lomahaṃsano
dhuvam-attha-siddhiṃ labhāma - khaṇo no paṭipāṭito. (33)
(Rồi
tán thán rằng:) “Quả nhiên, điều phi
thường khiến lông dựng đứng đã sanh khởi đến chúng ta ngày hôm nay. Chúng ta đạt
được sự thành tựu lợi ích bền vững. Thời điểm của chúng ta đã đến rồi.”
Buddhoti tesaṃ sutvāna - pīti uppajji tāvade
buddho buddhoti kathayantā - tiṭṭhanti pañjalīkatā. (34)
Khi
nghe rằng: “Đức Phật!” niềm phỉ lạc đã
tức thời sanh khởi đến các vị ấy. Họ đã đứng yên, chắp tay, thốt lên rằng: “Đức Phật! Đức Phật!”
Hiṅkāraṃ sādhukārañ ca -
ukkuṭṭhisampanādanaṃ
pajā ca vividhā gagane - vattanti pañjalīkatā. (35)
Và ở
trên không trung, nhiều hạng chúng sanh chắp tay, thốt lên lời tán thán, ca
ngợi, cổ vũ, reo hò.
Gāyanti seḷenti ca vādayanti ca
bhujānipphoṭenti ca naccayanti ca
muñcanti pupphaṃ pana pañcavaṇṇikaṃ
mandāravaṃ candanacuṇṇamissakaṃ. (36)
Các vị ca hát, hò hét, tấu nhạc, vỗ tay, và
nhảy múa. Hơn nữa, các vị còn rắc xuống bông hoa ngũ sắc, bông hoa mạn-đà-la
được trộn lẫn với bột phấn gỗ đàn hương.
Yathā tuyhaṃ mahāvīra -
pādesu cakkalakkhaṇaṃ
dhajaṃ vajirapaṭākaṃ
- vaḍḍhamānaṅkusāpitaṃ. (37)
(Họ
thốt lên rằng:) “Hỡi bậc Đại Hùng, tương
tợ như dấu hiệu của bánh xe ở hai bàn chân của Ngài có ngọn cờ, lưỡi tầm sét,
huy hiệu, sự hưng thịnh, và gậy móc câu là vật tô điểm.
Rūpe sīle samādhimhi - paññāya ca asādiso
vimuttiyā asamasamo - dhammacakkappavattane. (38)
Không có ai tương đương về dáng vóc, về
giới, về định, về tuệ. Ngài ngang bằng với các bậc không thể sánh bằng về sự
giải thoát và trong việc chuyển vận bánh xe Chánh Pháp.
Dasanāgabalaṃ kāye - tuyhaṃ pākatikaṃ balaṃ
iddhibalena asamo - dhammacakkappavattane. (39)
Sức mạnh tự nhiên trong cơ thể của Ngài
là sức mạnh của mười con voi. Không ai sánh bằng Ngài về năng lực thần thông
trong việc chuyển vận bánh xe Chánh Pháp.
Evaṃ sabbaguṇūpetaṃ -
sabbaṅgasamupāgataṃ
mahāmuniṃ kāruṇikaṃ -
lokanāthaṃ namassatha.
(40)
Các vị hãy kính lễ bậc Đại Hiền Triết,
đấng Từ Bi, vị Chúa Tể Thế Gian đã được thành tựu tất cả các đức hạnh và đã đạt
được toàn bộ các chi phần như thế ấy.
Abhivādanaṃ thomanañca - vandanañca pasaṃsanaṃ
namassanañca pūjañca - sabbaṃ arahasī tuvaṃ. (41)
Ngài xứng đáng tất cả các sự tôn kính,
ca tụng, đảnh lễ, tán dương, lễ bái, và cúng dường.
Ye keci loke vandaneyyā - vandanaṃ arahanti ye
sabbaseṭṭho mahāvīra - sadiso te na vijjati.
(42)
Bạch đấng Đại Hùng, ở trên thế gian bất
cứ những ai nên được đảnh lễ, những ai xứng đáng sự đảnh lễ, Ngài là vị đứng đầu
tất cả. Người bằng Ngài không tìm thấy được.”
Sāriputto mahāpañño - samādhijjhānakovido
gijjhakūṭe ṭhitoyeva - passati lokanāyakaṃ. (43)
Sāriputta có đại trí tuệ, thông thạo về định và thiền, chiêm ngưỡng đấng Lãnh
Đạo Thế Gian dầu đang đứng ở núi Gijjhakūṭa (Linh Thứu).
Suphullaṃ sālarājaṃva -
candaṃva gagane yathā
majjhanhikeva suriyaṃ - oloketi narāsabhaṃ. (44)
Vị
ấy nhìn thấy đấng Nhân Ngưu trông giống như cây Sālā chúa nở hoa đều khắp, tương
tợ như mặt trăng ở trên bầu trời, y như là mặt trời lúc chính ngọ.
Jalantaṃ dīparukkhaṃva - taruṇasuriyaṃva uggataṃ
byāmappabhānurañjitaṃ - passati lokanāyakaṃ. (45)
Vị
ấy nhìn thấy đấng Lãnh Đạo Thế Gian rực rỡ ánh hào quang trông giống như cây trụ
đèn đang cháy rực, tương tợ như mặt trời hừng đông đã ló dạng.
Pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ -
katakiccāna tādinaṃ
khīṇāsavānaṃ vimalānaṃ -
khaṇena sannipātayi.
(46)
Sāriputta đã tức thời tựu hội lại năm trăm vị tỳ khưu là những vị có các lậu
hoặc đã tận, không còn ô nhiễm, có các phận sự đã được hoàn thành như thế ấy
(nói rằng):
Lokappasādanaṃ nāma - pāṭihīraṃ nidassayi
amhepi tattha gantvāna - vandissāma mayaṃ jinaṃ. (47)
“Đức Phật đã làm hiện rõ điều kỳ diệu tên là
‘Sự phô bày thế giới.’ Chúng ta cũng
sẽ đi đến nơi ấy và chúng ta sẽ đảnh lễ đấng Chiến Thắng.
Etha sabbe gamissāma - pucchissāma mayaṃ jinaṃ
kaṅkhaṃ vinodayissāma - passitvā lokanāyakaṃ. (48)
Hãy đến, tất cả chúng ta sẽ đi. Chúng ta
sẽ hỏi đấng Chiến Thắng. Chúng ta sẽ xua tan mối hoài nghi sau khi nhìn thấy
đấng Lãnh Đạo Thế Gian.”
Sādhūti te paṭissutvā -
nipakā saṃvutindriyā
pattacīvaramādāya - taramānā upāgamuṃ. (49)
Sau
khi đáp lại rằng: “Lành
thay!” các vị thông thái ấy, có các căn được hộ trì, đã cầm lấy y và bình
bát rồi mau chóng đi đến.
Khīṇāsavehi vimalehi - dantehi uttame dame
sāriputto mahāpañño - iddhiyā upasaṅkami. (50)
Bậc
đại trí tuệ Sāriputta đã đi đến bằng thần thông cùng với các vị Lậu Tận đã được
rèn luyện trong sự rèn luyện tối thượng, không còn ô nhiễm.
Tehi bhikkhūhi parivuto - sāriputto mahāgaṇī
liḷanto devova gagane - iddhiyā upasaṅkami. (51)
Được
tháp tùng bởi các vị tỳ khưu ấy, vị có hội chúng đông Sāriputta đã đi đến bằng
thần thông tợ như vị thiên nhân đang đùa giỡn ở trên không trung.
Ukkāsitañca khipitañca - ajjhupekkhitvāna
subbatā.
sagāravā sappatissā - sambuddhaṃ upasaṅkamuṃ. (52)
Sau
khi ngăn lại tiếng tằng hắng và sự khịt mũi, các vị có đức hạnh đã tiến đến gần
bậc Toàn Giác với sự kính cẩn, thận trọng.
Upasaṅkamitvā passanti - sayambhuṃ lokanāyakaṃ
nabhe accuggataṃ vīraṃ - candaṃva gagane yathā. (53)
Sau
khi đến gần, các vị nhìn thấy đấng Lãnh Đạo Thế Gian, bậc tự mình chứng ngộ, vị
Anh Hùng, đã ngự lên ở trên không trung trông tợ như mặt trăng ở trên bầu trời.
Jalantaṃ dīparukkhaṃva - vijjuva gagane yathā
majjhanhikeva suriyaṃ - passanti lokanāyakaṃ. (54)
Các
vị nhìn thấy đấng Lãnh Đạo Thế Gian tương tợ như là cây trụ đèn đang cháy rực,
như là tia chớp ở trên không trung, như là mặt trời lúc chính ngọ.
Pañcabhikkhusatā sabbe - passanti lokanāyakaṃ
rahadamiva vippasannaṃ - suphullaṃ padumaṃ yathā. (55)
Toàn
bộ năm trăm vị tỳ khưu nhìn thấy đấng Lãnh Đạo Thế Gian tương tợ như là hồ nước
sâu thẳm không bị chao động, như là đóa hoa sen đang nở rộ.
Añjaliṃ paggahetvāna - tuṭṭhahaṭṭhā pamoditā
namassamānā nipatanti - satthuno cakkalakkhaṇe. (56)
Hớn hở, vui mừng, hoan hỷ, các vị đã chắp
tay lên và trong lúc kính lễ các vị quỳ xuống ở dấu hiệu bánh xe (nơi bàn chân)
của bậc Đạo Sư.
Sāriputto mahāpañño - koraṇḍasamasādiso
samādhijjhānakusalo - vandati lokanāyakaṃ. (57)
Vị
có đại trí tuệ Sāriputta, thiện xảo về định và thiền, được xem như tương đương
với loài hoa koraṇḍa, đảnh lễ đấng Lãnh Đạo Thế Gian.
Gajjito kālameghova - nīluppalasamasādiso
iddhibalena asamo - moggallāno mahiddhiko. (58)
Vang
động như là đám mây đen, vị có đại thần lực Moggallāna, được xem như tương đương
với đóa sen xanh, là không ai sánh bằng về năng lực thần thông.
Mahākassapatheropi - uggatakanakasannibho
dhūtaguṇe agganikkhitto - thomito satthuvaṇṇito. (59)
Còn
vị trưởng lão Mahākassapa tương tợ vàng nguyên chất, được công nhận là vị đứng
đầu trong đức hạnh đầu-đà, được (chư thiên và nhân loại) tán dương, được bậc Đạo
Sư khen ngợi.
Dibbacakkhūna yo aggo - anuruddho mahāgaṇī
ñātiseṭṭho bhagavato - avidūreva tiṭṭhati. (60)
Đứng
đầu trong số các vị có thiên nhãn là Anuruddha, có đồ chúng đông đảo, hạng nhất
trong hàng quyến thuộc của đức Thế Tôn, đang đứng không xa.
Āpatti-anāpattiyā - satekicchāya kovido
vinaye agganikkhitto - upāli satthuvaṇṇito. (61)
Upāli là vị rành rẽ về sự phạm tội, về sự không phạm tội, về việc sám hối tội,
được công nhận là vị đứng đầu về Luật, được bậc Đạo Sư khen ngợi.
Sukhumanipuṇatthapaṭividdho - kathikānaṃ pavaro gaṇī
isi mantāniyā putto - puṇṇo nāmāti vissuto. (62)
Vị
ẩn sĩ con trai của bà Mantānī, phân tích ý nghĩa vi tế và bén nhạy, đứng đầu các
vị Pháp sư, có đồ chúng, được nổi tiếng với tên là Puṇṇa.[5]
Etesaṃ cittamaññāya - opammakusalo muni
kaṅkhacchedo mahāvīro - kathesi attano guṇaṃ. (63)
Biết
được tâm của các vị ấy, bậc Hiền Triết, là vị thiện xảo về sự so sánh, là đấng
Đại Hùng, là vị dứt trừ sự nghi hoặc, đã thuyết giảng về đức hạnh của bản thân:
Cattāro te asaṅkheyyā - koṭi yesaṃ na ñāyati
sattakāyo ca ākāso - cakkavāḷā anantakā
buddhañāṇaṃ appameyyaṃ -
na sakkā ete vijānituṃ.
(64)
“Có
bốn điều không thể tính đếm được và không ai biết được điểm tận cùng của các
điều ấy: Tập hợp các chúng sanh, bầu không gian, các cõi thế giới vô biên, trí
tuệ vô lượng của chư Phật; những điều này là không thể biết rõ.
Kimetaṃ acchariyaṃ loke - yaṃ me iddhivikubbanaṃ
aññe bahū acchariyā - abbhūtā lomahaṃsanā. (65)
Có
phải sự biến hóa thần thông của ta là điều kỳ diệu ở thế gian? Còn có nhiều sự
việc khác nữa là kỳ diệu, phi thường, khiến lông dựng đứng.
Yadāhaṃ tusite kāye - santusito nāmahaṃ tadā
dasasahassī samāgamma - yācanti añjalī mamaṃ. (66)
Vào
lúc ta ở tại cung trời Đẩu Suất, khi ấy ta có tên là Santusita. Các vị thuộc
mười ngàn thế giới đã tụ hội lại chắp tay thỉnh cầu ta rằng:
Kāloyaṃ te mahāvīra
- uppajja mātukucchiyaṃ
sadevakaṃ tārayanto - bujjhassu amataṃ padaṃ. (67)
- Hỡi bậc Đại Hùng, giờ là thời điểm của Ngài.
Hãy sanh vào bụng mẹ. Trong khi giúp cho thế gian luôn cả chư thiên vượt qua,
Ngài sẽ giác ngộ đạo lộ Bất Tử.
Tusitā kāyā cavitvāna -
yadā okkami kucchiyaṃ
dasasahassī lokadhātu - kampati dharaṇī tadā. (68)
Sau
khi mạng chung ở cõi trời Đẩu Suất, vào lúc ta hạ sanh vào bụng (mẹ), khi ấy
mười ngàn thế giới và quả đất rúng động.
Yadāhaṃ mātukucchito - sampajānova nikkhamiṃ
sādhukāraṃ pavattanti - dasasahassī pakampatha. (69)
Khi
ta rời khỏi bụng mẹ với sự giác tỉnh, mười ngàn thế giới đã rúng động, thốt lên
tiếng “Lành thay!”
Okkanti me samo natthi - jātito abhinikkhame
sambodhiyaṃ ahaṃ seṭṭho - dhammacakkappavattane. (70)
Không gì sánh bằng việc nhập thai của ta. Từ việc sanh ra, trong việc ra đi cao
cả, trong việc tự mình giác ngộ, và trong việc chuyển vận bánh xe Chánh Pháp, ta
là vị đứng đầu.
Aho acchariyaṃ loke - buddhānaṃ guṇamahantatā
dasasahassī lokadhātu - chappakāraṃ pakampatha
obhāso ca mahā āsi - accheraṃ lomahaṃsanaṃ. (71)
(Chư
thiên đã thốt lên rằng): “Ôi Tính chất vĩ
đại về đức hạnh của chư Phật là điều kỳ diệu ở trên đời!” Khi ấy, mười ngàn
thế giới đã rúng động sáu cách.[6] Và có ánh sáng vĩ đại đã
xuất hiện. Là điều phi thường khiến lông dựng đứng!”
Bhagavā ca tamhi samaye - lokajeṭṭho narāsabho
sadevakaṃ dassayanto - iddhiyā caṅkamī jino. (72)
Và
vào khoảng thời gian ấy, trong lúc hiện ra cho thế gian luôn cả chư thiên chiêm
ngưỡng, đức Thế Tôn, bậc Tối Thượng của thế gian, đấng Nhân Ngưu, vị Chiến Thắng
đã đi kinh hành bằng thần thông.
Caṅkame caṅkamantova - kathesi lokanāyako
antarā na nivatteti - catuhatthe caṅkame yathā. (73)
Ngay
trong lúc đang đi kinh hành ở đường kinh hành, đấng Lãnh Đạo Thế Gian đã thuyết
giảng. Như thể (đang đi) ở trên con đường kinh hành (có chiều dài) bốn cánh tay,
Ngài không quay ngược trở lại (khi đang) ở vào khoảng giữa (con đường).[7]
Sāriputto mahāpañño - samādhijjhānakovido
paññāya pāramippatto - pucchati lokanāyakaṃ. (74)
Là
vị có đại trí tuệ, thiện xảo về định và thiền, đã đạt đến sự toàn hảo về trí
tuệ, Sāriputta hỏi bậc Lãnh Đạo Thế Gian rằng:
Kīdiso te mahāvīra - abhinīhāro naruttama
kimhi kāle tayā vīra - patthitā bodhimuttamā. (75)
- Bạch đấng Đại Hùng, bậc Tối Thượng Nhân, lời
phát nguyện của Ngài là như thế nào? Bạch đấng Anh Hùng, sự giác ngộ tối thượng
đã được Ngài mong mỏi vào thời gian nào?
Dānaṃ sīlañca nekkhammaṃ -
paññāviriyañca kīdisaṃ
khantisaccamadhiṭṭhānaṃ
- mettūpekkhā ca kīdisā.
(76)
Bố trí, (trì) giới, xuất ly, trí tuệ,
tinh tấn là như thế nào? Nhẫn nại, chân thật, quyết định, bác ác, hành xả là như
thế nào?
Dasapāramī mahāvīra - kīdisā lokanāyaka
kathaṃ upapāramī puṇṇā -
paramatthapāramī kathaṃ.
(77)
Bạch đấng Đại Hùng, vị Lãnh Đạo thế
gian, mười ba-la-mật là như thế nào? Thế nào là ba-la-mật bậc trên được tròn đủ?
Thế nào là ba-la-mật bậc tối thượng?
Katikamma-adhiṭṭhāya - adhipati ca kīdisā
kīdisā pāramī honti - dhīrā lokasmi
kīdisā.
Đã quyết định bao nhiêu việc làm? Và
điều chủ đạo là như thế nào? Các ba-la-mật là như thế nào? Các điều chắc chắn ở
thế gian là như thế nào?
Mettā karuṇā muditā - upekkhā cāpi kīdisā
kīdisaṃ buddhadhammānaṃ - kevalaṃ
paripūraya
Từ, bi, hỷ, và xả là như thế nào? Làm
cho tròn đủ toàn bộ các pháp của vị Phật là như thế nào?
Tassa puṭṭho viyākāsi -
karavīkamadhuragiro
nibbāpayanto hadayaṃ - hāsayanto sadevakaṃ. (78)
Được
vị ấy hỏi, Ngài đã trả lời với giọng nói ngọt ngào (như giọng hót) của loài chim
karavīka (ca-lăng-tần-già) làm mát mẻ con tim, làm hoan hỷ thế gian luôn cả chư
thiên.
Atītabuddhāna jināna desitaṃ
nikīḷitaṃ buddhaparamparāgataṃ
pubbenivāsānugatāya buddhiyā
pakāsayī lokahitaṃ sadevake. (79)
Bằng
trí tuệ hướng về các kiếp sống trước đây, Ngài đã giảng giải về (lịch sử) của
chư Phật quá khứ, của các đấng Chiến Thắng, đã được thuyết giảng, đã được truyền
thừa theo tuần tự chư Phật, là điều lợi ích cho thế gian luôn cả chư thiên.
Pītipāmojjajananaṃ - sokasallavinodanaṃ
sabbasampattipaṭilābhaṃ
- cittaṃ katvā suṇātha me.
(80)
(Lời
đức Phật:) - (Lịch sử ấy) là điều làm sanh
lên niềm hoan hỷ vui mừng, là sự nhổ lên mũi tên sầu muộn, là việc đạt được mọi
sự thành tựu, các ngươi hãy chú tâm lắng nghe ta.
Madanimmadanaṃ sokanudaṃ - saṃsāraparimocanaṃ
sabbadukkhakkhayaṃ maggaṃ - sakkaccaṃ paṭipajjathāti. (81)
(Lịch sử ấy) là điều làm tiêu tan các sự
đắm say, là sự xua đi các nỗi buồn rầu, là việc hoàn toàn thoát khỏi luân hồi,
là đạo lộ tiêu diệt tất cả khổ đau, các ngươi hãy nghiêm trang theo dõi.
Ratanacaṅkamanakaṇḍo niṭṭhito.
Dứt Chương Con Đường Kinh Hành Bằng
Châu Báu.
--ooOoo--
[1] Số thứ tự này được căn cứ theo Tạng Pāli của Anh (Pali Text Society)
để tiện việc tham khảo. Những câu kệ thấy ở Tạng Thái (CD Budsir IV) nhưng không
có ở Tạng Anh sẽ không được ghi số.
[2] Là 180.000.000 vị. 1 koṭi = 10.000.000 (ND = người dịch).
[3] 1 nahuta = 10.000 (ND).
[4] Chú giải ghi nghĩa của dīpa theo cả hai cách: ngọn đèn và hòn đảo.
[5] Puṇṇa Mantāniputta, đệ nhất về thuyết Pháp, con trai nữ bà-la-môn
Mantānī.
[6] Sáu cách là: trái đất ở trong mười ngàn thế giới đã nghiêng từ đông
sang tây, từ tây sang đông, từ bắc qua nam, từ nam qua bắc, từ trung tâm ra bên
ngoài, từ bên ngoài vào trung tâm.
[7] Con đường kinh hành này nối dài từ thế giới ở phía đông sang đến thế
giới ở phía tây. Và đức Phật đã đi kinh hành từ đầu đường phía bên này sang đến
điểm cuối con đường ở phía bên kia chứ không quay ngược trở lại lúc đang đi ở
vào khoảng giữa.