Trang web BuddhaSasana

Times (Unicode) font

TRUYỆN THƠ TIỀN THÂN ĐỨC PHẬT

Tập 4 - ẨN SĨ KHỔ HẠNH

Tâm Minh Ngô Tằng Giao

* DIỆU PHƯƠNG XUẤT BẢN 2007 *

-ooOoo-

TRUYỆN TIỀN THÂN ĐỨC PHẬT được ghi chép trong Kinh Bổn Sanh (Jàtaka). Đây là tập thứ 10 trong Tiểu Bộ Kinh. "Tiền thân" là những đời sống trước, những kiếp quá khứ. Mỗi truyện thường gồm: phần truyện hiện tại, phần truyện quá khứ, phần kết hợp và một bài kệ.

Phần "TRUYỆN HIỆN TẠI" kể một câu truyện được xem là đang xảy ra trong thời Đức Phật còn tại thế. Nhân dịp này Đức Phật nhắc lại một câu truyện trong quá khứ có liên quan.

Phần "TRUYỆN QUÁ KHỨ" kể một câu truyện từ thời xa xưa có liên hệ đến những nhân vật trong câu truyện hiện tại. Trong truyện quá khứ luôn luôn có sự hiện diện của một vị Bồ Tát, vị này là tiền thân của Đức Phật.

Phong cách đạo đức của các vị Bồ Tát thật toàn hảo từ sự suy tư cho đến lời ăn tiếng nói và việc làm. Ngài là nhân vật chính cao cả, phi thường với nếp sống chân thiện, hướng thượng. Ngài thường giáo hóa người chung quanh bằng tấm gương đạo đức của chính mình. Ngài có đầy đủ các đức tính như trì giới thanh tịnh, bố thí rộng rãi, Thiền định tinh tấn liên tục và hành trì hạnh nhẫn nhục cao độ đến mức xả thân. Các vị Bồ Tát này khi thì làm thú vật, khi thì làm người, đôi khi làm chư thiên, có lúc làm thần cây v.v…

Phần "KẾT HỢP" là phần liên kết truyện hiện tại với truyện quá khứ. Chỉ rõ sự liên hệ giữa những nhân vật chính trong hai câu truyện, để rồi “nhận diện tiền thân” tức là nói rõ ra rằng "người này", "sinh vật này" trong truyện quá khứ "là ai" trong truyện hiện tại.

Mỗi truyện tiền thân có một bài "KỆ". Kệ đó thường dựa vào câu truyện để đưa ra lời phê bình.

Tập TRUYỆN TIỀN THÂN ĐỨC PHẬT được coi là do các đệ tử của Đức Phật trước tác và mượn tiếng là Phật dạy để phổ biến những lời giáo huấn của Đức Phật. Người ta suy ra rằng các vị này sống trong thời Đức Phật hoặc chỉ sau đó khoảng vài chục năm. Đầu tiên truyện được truyền khẩu, về sau người ta sưu tập lại và ghi chép thành kinh sách.

Các truyện tiền thân thật sự là những tài liệu có giá trị cả về mặt văn học, sử học, ngôn ngữ học, đạo đức học và giáo dục Phât giáo... Truyện có mục đích tạo niềm tin vào đạo pháp trong mọi tầng lớp xã hội. Truyện mở ra một kỷ nguyên mới trong cung cách truyền bá đạo Phật. Các truyện tiền thân này, nhất là các truyện về súc vật, nhiều khi vượt qua biên giới tôn giáo và trở thành cổ tích dân gian, nửa thần thoại, nửa thực tế, không lệ thuộc một tôn giáo nào hay xứ sở nào cả. Đây là gia tài chung của nền văn hóa dân gian. Chính vì vậy mà các truyện tiền thân này rất được phổ biến, không những trong giới Phật tử mà còn lan ra khắp cả mọi địa phương và mọi dân tộc nữa. Truyện tồn tại với giá trị độc đáo trong nền văn chương thánh thiện của thế giới. Mặc dù đã hơn hai ngàn năm trăm năm qua kể từ khi những truyện này được kể, ngày nay truyện vẫn chứa đựng sự hấp dẫn và còn có khả năng lôi cuốn làm say mê tâm hồn các độc giả trẻ em cũng như người lớn.

Các truyện tiền thân Đức Phật đã được nhiều người kể lại, thường là bằng văn xuôi, đôi khi bằng tranh ảnh. Trong cuốn sách này, và có lẽ đây là lần đầu tiên, truyện được kể lại bằng một ngôn ngữ bình dị dưới hình thức thơ, những vần thơ "lục bát" có tính cách thuần túy dân tộc, để người đọc và người nghe dễ hiểu và dễ nhớ:

1) 25 truyện đầu tiên đã dựa vào tài liệu là hai cuốn: "BUDDHIST TALES FOR YOUNG AND OLD" của Ven. Kurunegoda Piyatissa Maha Thera và Todd Anderson. Phần tranh phụ họa trong cuốn thứ nhất (1995) là do Sally Bienemann, Millie Byrum và Mark Gilson. Phần tranh phụ họa trong cuốn thứ nhì (1996) là do John Patterson. Vì truyện kể nhắm cho các độc giả phương Tây nên các tranh vẽ hầu như thiếu sắc thái Á Đông.

2) 8 truyện sau dựa vào "THE STORIES OF BUDDHA’S FORMER BIRTHS" của Anjali Pal và "STORIES OF THE BUDDHA" của Caroline A.F. Rhys Davids.

Các tài liệu trên đây không đề cập tới phần “Truyện Hiện Tại” mà chỉ đơn giản đề cập đến phần “Truyện Quá Khứ” của các truyện tiền thân mà thôi.

Cuối sách là phần "Nhận Diện Tiền Thân Đức Phật” giới thiệu cho mọi người được biết người nào, sinh vật nào, thần nào là vị Bồ Tát (tức tiền thân Đức Phật) trong câu truyện quá khứ đã kể ở trên.

Tác giả khi kể truyện lại bằng thơ cũng đã tham khảo thêm các truyện về tiền thân Đức Phật của Hòa thượng Thích Minh Châu và cư sĩ Nguyên Tâm Trần Phương Lan dịch từ nguyên bản tiếng Pali và tiếng Anh, do Viện nghiên cứu Phật học Việt Nam ấn hành.

Bộ "TRUYỆN THƠ TIỀN THÂN ĐỨC PHẬT” của cư sĩ Tâm Minh Ngô Tằng Giao gồm nhiều tập. Tập số 4 này gồm 33 truyện thơ và có nhan đề là: "ẨN SĨ KHỔ HẠNH."

Ước mong rằng người đọc cũng như người nghe truyện sẽ ghi nhớ mãi trong tâm cái nếp sống đạo đức chân chính cùng những lời khuyên dạy quý báu của vị Bồ Tát trong truyện để cùng nhau cố gắng noi theo hầu đạt được cái Chân, Thiện, Mỹ trong cuộc sống hàng ngày.

-ooOoo-

Ngày xưa, ngày xửa, ngày xưa
Có gia đình nọ rất ư sang giàu
Chàng con lại lạ lùng sao
Người còng như có bướu sau lưng mình
Tướng trông xấu xí thật tình
Gầy còm, lùn thấp dáng hình khó coi,
Muốn theo học để nên người
Chàng tìm thầy giỏi đương thời trứ danh
Học về tôn giáo cho rành
Cùng môn khoa học, thêm ngành bắn cung
Ai ngờ bắn giỏi lạ lùng
Trở nên vô địch tiếng lừng khắp nơi.
Rời khỏi trường bước vào đời
Chàng thầm nghĩ ngợi: "Mọi người thường ưa
Xét người theo tiêu chuẩn xưa
Bề ngoài là chuộng, còn như thực tài
Dễ gì hấp dẫn được ai.”
Chàng cho rằng đến lâu đài hoàng cung
Muốn xin việc, khó vô cùng
Chắc vua sẽ hỏi: "Người lùn như mi
Thời làm được trò trống chi?"
Thế là hỏng việc, khó bề êm xuôi.
Chàng mong dựa dẫm một người
Bề ngoài bộ mã trông thời dễ coi
Để làm cái gốc mà thôi
Đứng ra lo liệu việc đời chung quanh
Còn chàng thời sẽ ẩn danh
Giữ phần đầu óc, nép mình phía sau
Cả hai kết hợp cùng nhau
Cách này kiếm sống dài lâu dễ dàng.
*
Một hôm dạo bước lang thang
Trong khu thợ dệt thời chàng gặp ngay
Một người cao lớn tại đây
To con, khoẻ mạnh, đẹp thay mã ngoài
Chàng làm quen rồi thốt lời
Hỏi thăm mới biết là người địa phương
Chuyên nghề thợ dệt tầm thường
Chàng bèn thắc mắc: "Đường đường tấm thân
Oai phong lẫm liệt vô ngần
Sao làm thợ dệt chôn chân xóm nghèo?"
Anh cao nói vẻ tiêu điều:
"Bản thân tôi có biết nhiều nghề đâu.”
Thật là thuận tiện biết bao
Chàng bèn đề nghị anh cao bỏ nghề
Hoàng cung chốn đó tìm về
Đúng theo kế hoạch trước kia của mình,
Chàng lên tiếng, giọng tâm tình:
"Gặp vua nói chuyện xin dành bạn thôi
Cho vua biết bạn là người
Bắn cung giỏi nhất ít ai sánh cùng
Vua nhìn bạn sẽ tin dùng
Sẽ thuê ngay đó bạn đừng ngại chi,
Phần tôi sẽ chỉ theo đi
Giúp ngầm cho bạn mỗi khi thấy cần
Việc cung tên đừng ngại ngần
Chính tôi ngầm bắn, đích thân trổ tài
Đôi ta sẽ có tiền hoài
Lại thêm địa vị bao người cầu mong
Chỉ cần bạn biết phục tùng
Làm theo tôi nói, nhớ đừng cãi tôi."
Anh cao thợ dệt nghe rồi
Nghĩ mình chẳng bị thiệt thòi mất chi
Cho nên đồng ý tức thì
Nhắm Ba La Nại cùng đi vào chầu
Gặp vua kính cẩn cúi chào
Vua nhìn bộ mã anh cao đẹp người
Nên lên tiếng hỏi: "Các ngươi
Cần chi mà lại tới nơi triều đình?"
Anh cao thay mặt thưa trình:
"Muôn tâu bệ hạ tôi rành bắn cung
Nghề riêng thông thạo vô cùng
Mong vào phục vụ hoàng cung giúp ngài."
Vua nhìn hình dáng bên ngoài
Thấy anh tốt mã, chắc tài cũng hay
Cho nên tin tưởng anh ngay
Cho anh chức vụ tại đây dễ dàng,
Sau khi ấn định tiền lương
Nhà vua mới hỏi tới chàng lùn kia
Đứng yên lặng, không nói chi
Phía sau khuất dạng, người thì nhỏ con,
Anh cao kính cẩn thưa luôn
Đó là phụ tá chuyên môn của mình.
Kể từ đó trong triều đình
Anh cao thợ dệt được dành chức cao
Được vua trọng dụng biết bao
Hoàn thành công việc vua trao mọi đường,
Thật ra mọi việc đảm đương
Là do tài nghệ của chàng lùn thôi!
*
Ít lâu xảy chuyện nguy tai
Có con cọp dữ sống nơi ven rừng
Luôn rình rập khách qua đường
Để rồi giết hại thảm thương vô vàn
Người dân sợ hãi kêu than
Vua bèn ra lệnh phải ngăn chặn liền.
Anh cao được hỏi trước tiên
Vì là người giỏi cung tên hàng đầu
Anh thưa: "Nào khó gì đâu
Tài tôi dư sức hạ mau cọp này."
Vua tin lời sai đi ngay
Thưởng thêm tiền bạc. Vận may tốt lành!
Anh cao về kể ngọn ngành
Chàng lùn bèn vạch chương trình đi săn:
"Chuyện này bạn hãy đích thân
Một mình thực hiện chẳng cần đến tôi,
Gom dân làng khoảng ngàn người
Mang cung tên đến tận nơi cọp rừng
Tuy rằng bạn có đi chung
Nhưng vào bụi rậm bên đường núp đi
Để dân gặp cọp dữ kia
Dân làng vì cọp lâm nguy nhiều rồi
Cho nên vây giết cọp thôi
Cung tên giáo mác mọi người phóng qua
Cọp tuy dữ, sẽ tiêu ma
Bạn đừng vội vã bước ra phía ngoài
Hãy tìm một sợi dây dài
Dây leo trong bụi rậm thời thiếu chi
Cầm dây chạy tới cọp kia
Giơ dây nói lớn: ‘Ta đi kiếm tìm
Tìm dây trói cọp cuồng điên
Lệnh vua bắt sống cọp liền hôm nay
Sao ai giết cọp tại đây
Vua mà nổi giận làng này khó yên!’
Thế là dân hốt hoảng lên
Sợ vua bắt tội cho nên tìm đường
Bạc tiền hối lộ vội vàng
Để nhờ bạn cứu cả làng thoát nguy,
Riêng phần bạn khi trở về
Được vua trọng thưởng nể vì thêm lên
Tưởng rằng bạn với cung tên
Là người giết cọp dữ bên rừng già."
Đúng theo kế hoạch vạch ra
Anh cao thực hiện quả là thành công
Khi anh trở lại hoàng cung
Được vua trọng thưởng tưng bừng, vẻ vang.
*
Ít lâu sau tại xóm làng
Có tin loan báo mùa màng ruộng nương
Bị trâu hung dữ điên cuồng
Kéo về phá hoại tang thương não nề,
Anh cao lại được cử đi
Chàng lùn cố vấn cứu nguy bạn mình
Đưa kế hoạch, thảo chương trình
Giống như kỳ trước lại thành công thêm
Vua thời thưởng, quan thời khen
Anh cao thợ dệt trở nên giàu rồi
Quyền hành, uy tín hơn người
Say mê danh tiếng anh thời u mê
Tưởng mình tài giỏi mọi bề
Khinh thường và ngỏ ý chê chàng lùn
Không thèm hỏi ý kiến luôn
Nói rằng: "Bạn tưởng bạn hơn tôi à
Bạc tiền danh vọng tạo ra
Xét cho thực sự chính là do tôi
Không ai cần bạn nữa rồi."
Anh cao thô lỗ tuôn lời ra thêm.
*
Ít lâu sau nước kế bên
Sẵn lòng thù nghịch nên liền tấn công
Vây kinh đô, thật nguy vong
Gửi thư tuyên chiến vào trong nội thành
Nhà vua sai kẻ nổi danh
Anh cao thợ dệt từng giành chức cao
Hãy tiên phong ra đối đầu
Phá quân xâm lược, đánh nhau diệt thù,
Anh cao tuân thủ lệnh vua
Cân đai, áo giáp rất ư oai hùng
Cưỡi voi ra thẳng chiến trường
Chàng lùn sợ bạn tử thương chuyến này
Nên mang áo giáp vào ngay
Ngồi sau lưng bạn ra tay giúp ngầm
Theo sau là đám quan quân
Hò reo tiến bước vô ngần hăng say.
Khi nghe trống trận quanh đây
Ầm ầm nổi dậy, hồn bay mất rồi
Anh cao suýt ngã xuống voi
Chàng lùn vội giữ chặt người bạn kia
Lấy dây buộc lại cứu nguy
Anh cao run sợ trông thì thảm sao
Khiến phân, nước tiểu tuôn trào
Ướt lưng voi trận! Ai nào ngờ đây!
Chàng lùn chê: "Từ lâu nay
Bạn từng khoác lác là tay anh hùng
Hôm nay làm chuyện điên khùng
Hoảng kinh phóng uế trên lưng voi rồi
Tuy nhiên tôi nói vậy thôi
Có tôi bảo vệ bạn thời sợ chi
Giờ quay về tắm ngay đi
Khi người sạch sẽ bạn thì dễ coi."
Chàng lùn đỡ bạn xuống voi
Sau khi chỉ trích chê cười anh cao.
*
Một mình còn lại tự hào
Xông ra lâm trận đối đầu địch quân
Chàng lùn vui sướng nghĩ thầm:
"Lúc này tài nghệ ta cần biểu dương
Để vua đừng có coi thường
Xét người cẩn thận, tránh đường lầm sai
Đừng xét đoán theo bề ngoài."
Nghĩ xong chàng phóng qua nơi quân thù
Nhắm nơi đầu não có vua
Phóng vào hét lớn rất ư hào hùng
Phô tài nghệ giỏi vô song
Bất ngờ bắt sống vua không khó gì
Đội quân xâm lược tan đi
Không cần chém giết thêm chi nhọc lòng
Chàng lùn hoàn tất chiến công
Giải vua thù địch vào trong hoàng thành.
Vua Ba La Nại hoan nghênh
Khen chàng tài giỏi, xứng danh người hiền
Ban chức tước, thưởng bạc tiền
Chàng từ khi đó khắp miền vang danh
"Tiểu xạ thủ" của triều đình
Một bậc "hiền triết" rất rành kiếm cung.
Còn anh thợ dệt tầm thường
Nhà vua gửi trả về làng dệt thôi.
"Tiểu xạ thủ" sống trọn đời
Gieo bao công đức cho người chung quanh,
Khi qua đời được tái sinh
Vào nơi xứng đáng nghiệp mình sẵn gây.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
FEAR MAKER AND LITTLE ARCHER
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Thuở xa xưa có một người
Trong gia đình nọ sống đời giàu sang
Nhưng mà ông lại chẳng màng
Chẳng ưa cuộc sống tầm thường thế nhân
Ông vào Hy Mã Lạp Sơn
Sống đời ẩn sĩ ở luôn trong rừng
Hàng ngày thiền định tập trung
Chân tâm phát triển vô cùng an vui
Hưởng thiền lạc thật tuyệt vời
Ung dung, tự tại, xa nơi thị thành
Khi ông thâu nhận môn sinh
Năm trăm người đã nhiệt tình ghi danh.
*
Mùa mưa giăng phủ rừng xanh
Quỳ bên sư trưởng môn sinh thưa thầy:
"Chúng con xin rời khỏi đây
Trở về thành thị ít ngày tạm nương
Để chờ bá tánh thập phương
Sẽ đem muối, giấm cúng dường thành tâm
Nhận xong về chốn sơn lâm
Thầy trò lại sẽ quây quần một nơi."
Thầy đồng ý khẽ thốt lời:
"Các con trở lại khi trời hết mưa
Riêng ta vẫn cứ ẩn tu
Một mình trong chốn rừng thưa an lành."
Tuân lời cả đám môn sinh
Cùng quỳ tạm biệt, về kinh đô liền
Ở vườn vua chốn công viên
Thành Ba La Nại giữa miền hoàng cung.
Hôm sau họ mới thong dong
Ra đi khất thực quanh trong xóm làng
Bà con hoan hỉ cúng dường
Muôn phần hậu hĩnh, trăm đường thành tâm
Vài ngày sau khắp xa gần
Thầy tu khất thực tiếng đồn loan nhanh
Nhà vua nghe được ngọn ngành:
"Các thầy khắc khổ tu hành nêu gương
Các căn nhiếp phục đàng hoàng
Luôn luôn giữ giới nghiêm trang vô ngần
Thật là công đức bội phần.”
Vua nghe vội tới ân cần thăm ngay
Sau khi đảnh lễ các thầy
Vua mời họ ở lại đây suốt mùa
Trong công viên bốn tháng mưa,
Các thầy vui nhận lời vua thỉnh mời.
Kể từ khi đó thảnh thơi
Ăn trong cung điện khỏi dời chân đi.
*
Thế rồi tới một ngày kia
Là ngày "Lễ Rượu" dân thì vui chơi
Người ta uống rượu khắp nơi
Lệ xưa: "Uống rượu cuộc đời gặp may.”
Nhà vua nghĩ đến các thầy
Làm chi có rượu, ai đây cúng dường
Hôm nay nhân lễ bất thường
Rượu ngon vua vội truyền mang biếu thầy,
Thầy đâu quen uống rượu này
Cho nên tất cả cùng say sưa liền
Trở về lại chốn công viên
Các thầy múa hát cuồng điên lạ lùng
Bao đồ đạc vứt lung tung
Rồi nằm thiếp ngủ say không biết gì.
Hôm sau tỉnh, thấy ê chề
Hối vì làm những hành vi đêm rồi
Nghĩ sao bất chính quá thôi
Trong lòng hổ thẹn mọi người khóc than:
"Chúng ta tội lỗi vô vàn
Chỉ vì không được ở gần minh sư!”
Thế là tất cả giã từ
Rời công viên nhắm rừng xưa trở về.
Về xong sắp đặt mọi bề
Rất là ngăn nắp, rất chi gọn gàng
Theo như nếp sống thông thường
Rồi tìm sư trưởng nghiêm trang kính chào.
Thầy mừng, thăm hỏi: “Thế nào
Các con ăn ở ra sao trong thành?
Có hoà hợp, có tịnh thanh?
Có luôn giữ giới tu hành hay chăng?”
Năm trăm đệ tử thưa rằng:
"Chúng con uống rượu cúng dường của vua
Cho nên đều lỡ say sưa
Mất đi chánh niệm từ xưa giữ gìn
Múa ca ăn nói huyên thuyên
Ngu đần như lũ vượn miền rừng hoang
Để rồi hổ thẹn khóc than
May không thành vượn kéo đoàn về đây.”
Thầy từ bi dạy: "Chuyện này
Thời nào cũng có, lâu nay vậy rồi
Các môn sinh ở khắp nơi
Không thầy hướng dẫn, bao người lầm sai.
Rút kinh nghiệm cho tương lai
Đây là bài học nhớ hoài nghe con
Tu hành cần giữ giới luôn
Lánh xa ác hạnh, tiến gần minh sư."
Môn sinh tiếp tục đường tu
Kể từ ngày đó rất ư trưởng thành
Luôn tịnh lạc, mãi an lành
Bên thầy kề cận tu hành nghiêm trang.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
FOREST MONKS IN
A KING’S PLEASURE GARDEN
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Có ông triệu phú thời xưa
Tuy giàu nhưng rất nhân từ đáng khen
Ông thường có một bạn quen
Bạn ông thật tốt nhưng tên lạ lùng
Tên "Xui" nghe xấu vô cùng
Cả hai trước học một trường, ganh đua
Thân tình từ thuở ấu thơ
Đã từng nô giỡn, chơi đùa bên nhau
Giúp nhau mọi việc trước sau
Tuổi xanh tình bạn dài lâu vững vàng.
Sau khi rời mái học đường
Ông Xui quả thật mãi vương muộn phiền
Hết hạn xui, đến vận đen
Việc làm chẳng có, bạc tiền thời không,
Ông Xui thăm bạn thành công
Tiền rừng bạc bể vô cùng giàu sang
Ông nhà giàu thương bạn vàng
Hết lời an ủi, sẵn sàng giúp ngay
Mượn làm quản lý nhà này
Trông coi tài sản hoặc thay mặt mình
Điều hành công việc kinh doanh,
Đẹp thay tình bạn chân thành hiếm hoi.
*
Từ khi có mặt ông Xui
Tên ông được nhắc khắp nơi vang lừng
Tên nghe tuy rất lạ lùng
Mọi người vẫn réo gọi trong khắp nhà:
"Ông Xui có khách phương xa!"
"Ông Xui hãy lẹ chúng ta đi liền!”
"Ông Xui hãy đợi chớ quên!"
Người ta ơi ới kêu tên ông hoài
Các người hàng xóm nghe rồi
Tìm ông triệu phú thốt lời gièm pha:
"Này ông chớ có lơ là
Cái người quản lý cửa nhà của ông
Có tên nghe thật lạ lùng
Tên Xui chắc chắn là không hên rồi
Gây xui xẻo vô phước thôi
Chỉ mang tai họa đến nơi cửa nhà
Thần tiên hay quỷ dạ xoa
Nghe tên Xui cũng chạy xa hoảng hồn
Ông mau đuổi hắn đi luôn
Nếu còn gần hắn không còn vận hên
Hắn nghèo đói, hắn thấp hèn
Đừng nên liên hệ, chẳng nên cận kề."
Ông nhà giàu: "Đừng có chê!
Ông Xui là bạn cùng quê lâu đời
Thân quen từ thuở thiếu thời
Một người bạn quý, tuyệt vời, đáng tin
Nào đâu vì một cái tên
Mà tôi xua đuổi bạn hiền của tôi,
Tên dùng phân biệt con người
Chứ đâu mang lại hên xui bao giờ,
Kẻ điên dại, kẻ khù khờ
Mới suy nghĩ xấu, mê mờ mà thôi
Quẩn quanh mê tín cả đời
Nghĩ tên tốt xấu buông lời dị đoan,
Ai tinh tấn, ai khôn ngoan
Nào đâu phân biệt như hàng hạ căn.”
Thế là ông chẳng băn khoăn
Vẫn dùng người bạn lâu năm của mình.
Một hôm ông phải khởi hành
Đi xa giao dịch kinh doanh ít ngày
Trong khi vắng mặt nơi đây
Ông nhờ bạn quý đứng thay mặt mình
Trông coi tài sản cơ dinh
Biết rằng bạn sẽ chí tình, tận tâm.
*
Cướp kia một bọn ở gần
Nghe tin triệu phú bất thần đi xa
Nghĩ là thuận tiện thời cơ
Để mà đột nhập vào nhà của ông
Cướp tài sản chẳng nhọc công
Cho nên bọn chúng nấp vòng chung quanh
Ẩn mình bóng tối đêm thanh
Mang theo dao, gậy ngồi rình ra tay.
Ông Xui quản lý nhà này
Đã nhiều kinh nghiệm lại đầy nhiệt tâm
Đoán quân gian sẽ viếng thăm
Nên ông không chịu đi nằm ngủ ngay
Thức khuya canh gác trong đây
Khi nhìn thấy cướp bao vây phía ngoài
Ông liền đánh thức mọi người
Cùng làm ầm ĩ khắp nơi trong nhà
Đánh chiêng trống, thổi tù và
Khiến cho kẻ lạ rất là ngạc nhiên
Nghĩ mình lầm lẫn cũng nên
Chủ nhà còn đó, lại thêm nhiều người
Rủ nhau cướp bỏ chạy thôi
Vứt dao, vứt gậy khắp nơi quanh nhà.
Hôm sau mọi người bước ra
Thấy bao vũ khí trông mà hãi kinh
Họ bàn nhau: "Quả thật tình
Quản gia sáng suốt, trung thành quý thay
Nếu không có ông Xui này
Gia tài của chủ giờ đây tiêu tùng!"
Ông Xui nay là anh hùng
Chẳng mang xui xẻo, dữ hung chút gì.
Đến khi triệu phú trở về
Các người hàng xóm tức thì kể ra
Chuyện ông Xui bảo vệ nhà
Chủ nhân nghe được quả là mừng vui
Ông bèn nói với mọi người:
"Đừng nên đánh giá theo nơi tên mình
Cái tâm mới quý thật tình,
Cùng đi bảy bước trở thành bạn thôi,
Đi mười hai bước chung đôi
Mới mong hy vọng thành người bạn thân,
Chung đường cả tháng trời luôn
Mới coi như thể bà con một nhà,
Kề nhau lâu chẳng lìa xa
Bạn thời tương tự thân ta khác gì
Mới là quý hóa kể chi.
Bạn Xui tôi đó ngẫm thì rõ ngay
Chỉ mang hên lại nhà này
Bạn đâu xui xẻo! Đời hay mê mờ!"

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
A HERO NAMED JINX
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Ở Ba La Nại thời xưa
Có ông triệu phú rất ư là giàu
Con trai ông đã từ lâu
Học ham nổi tiếng ai đâu sánh cùng
Tuy nhiều điều cậu tinh thông
Vẫn luôn tìm hiểu có ngừng lại đâu
Mặc dù mới bảy tuổi đầu
Suy tư muốn biết trước sau cội nguồn:
"Đâu là giá trị thật chân?
Đường nào hạnh phúc thế nhân đạt thành?"
Một hôm cậu hỏi cha mình
Những điều thắc mắc chân tình nêu trên
Cha bèn dạy những lời hiền:
"Con ơi muốn tới được miền thanh cao
Sáu đường cao quý tìm vào
Nơi chân hạnh phúc dạt dào thăng hoa:
- Giữ cho khoẻ mạnh thân ta
Bao nhiêu bệnh tật tránh xa được liền
- Nhủ lòng giữ giới cho bền
Đem hương thanh tịnh ướp lên tâm mình
- Nghe lời những vị cao minh
Bề trên, trưởng thượng có kinh nghiệm đời
- Quyết lòng học hỏi những người
Thông câu học vấn, rành lời kinh thơm
- Giữ cho đẹp cõi tâm hồn
Sống theo chánh pháp luôn luôn tốt lành
- Hãy hành động với lòng thành
Chứ không chỉ với nhiệt tình mà thôi.
Đây là sáu nẻo tuyệt vời
Dẫn vào hạnh phúc cuộc đời thế nhân
Khu vườn hạnh phúc tinh thần
Trăm bề hoan lạc, muôn phần thắm tươi.”
Cậu con chăm chú nghe lời
Kể từ khi đó cậu thời nhập tâm
Sáu đường hạnh phúc dấn thân
Bước vào cửa ngõ vô ngần tịnh thanh
Sau này khi đã trưởng thành
Những lời cha dạy an lành mãi theo.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
A QUESTION FROM A SEVEN YEAR OLD
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Ba La Nại thuở xa xưa
Nhà vua có một tế sư giúp mình
Đóng vai cố vấn triều đình
Giỏi giang tột bực, thông minh vô cùng
Gia đình danh giá trong vùng
Tính ông rộng lượng, hay thương mọi người
Thường xuyên bố thí giúp đời
Cho nên ông được khắp nơi nể vì
"Năm điều giới cấm” uy nghi
Ông theo tu tập rất chi chuyên cần
"Sát sinh, trộm cắp, tà dâm
Say sưa, dối trá" ông luôn giữ gìn
Không dám phạm, chẳng hề quên
Đời ông là bậc thánh hiền nêu gương
Nhà vua do đó tán dương
Ông là người tốt trăm đường đáng khen.
*
Lòng tò mò chợt nổi lên
Tế sư bỗng muốn biết thêm một điều:
"Nhà vua kính trọng mình nhiều
Là vì vua đã dựa theo tài mình
Hay mình dòng dõi nổi danh
Hay mình tài sản gia đình giàu sang
Hay do giới đức vẻ vang
Khi mình theo ánh đạo vàng tu thân?"
Suy tư, thắc mắc, phân vân
Nên ông muốn thử một lần xem sao.
Rời hoàng cung ngày hôm sau
Tế sư đâu chịu lẽ nào về ngay
Cố tình ông ghé vào đây
Là nơi tiền bạc hàng ngày đúc ra
Ông bèn làm bộ gian tà
Thò tay lấy trộm thật là lặng yên
Một đồng vàng, cất giấu liền
Nhân viên xưởng đúc lặng im nể vì
Không hề dám nói năng chi
Mọi người kính trọng ông thì đã lâu.
Thế rồi lại tới hôm sau
Diễn ra đúng vậy thấy sao lạ lùng
Lần này ông lấy hai đồng
Nhân viên xưởng đúc cũng không than phiền.
Hôm sau nữa lại lấy tiền
Lần này lấy một nắm liền đầy tay
Ba lần gian xảo kiểu này
Chẳng coi luật pháp tại đây ra gì
Nhân viên họ hết nể vì
Bắt ông tại chỗ, miệng thì la lên:
"Đây là kẻ ba lần liền
Gian manh trộm cắp bạc tiền của vua."
Và rồi cả đám reo hò:
"Kẻ này đạo đức giả đò mà thôi
Làm như lành tốt hơn người."
Họ bèn đánh, trói ông rồi giải đi
Không còn kính trọng chút chi
Giải vào vua xử mọi bề công minh.
Trên đường đi tới triều đình
Thấy nhiều người đứng vây quanh chốn này
Người nuôi rắn đứng trong đây
Đang lo biểu diễn trò hay kiếm tiền
Những trò nguy hiểm vô biên
Để cho rắn độc quấn trên cổ mình
Hổ mang ngóc dậy vờn quanh
Lắc lư theo những âm thanh của kèn
Người nuôi rắn muốn khách xem
Tỏ lòng thán phục và khen can trường.
Tế sư khuyên họ: "Coi chừng!
Chớ nên nắm cổ, cũng đừng nắm đuôi
Không nên quấn rắn quanh người
Hổ mang cực độc, cắn thời chết ngay.”
Người nuôi rắn mắng: "Ngu thay!
Ông nào có biết rắn đây lành hiền
Từ lâu huấn luyện đã quen
Nào đâu có xấu, có hèn như ông
Ông là kẻ trộm trong cung
Vô cùng xảo trá, vô cùng gian manh
Chi nên bị trói thân mình
Còn như rắn nọ tốt lành từ lâu
Đâu cần trói buộc lại đâu."
Tế sư nghe nói cúi đầu nghĩ suy:
"Ngay như rắn độc hại kia
Nếu không cắn bậy còn chi quý bằng
Được coi tốt đẹp hiền lương
Mới hay giới đức người thường cầu mong
Coi như tối thượng vô song
Người ta quý trọng nhất trong cõi trần."
*
Khi mọi người giải tội nhân
Tới vua phán xét xử phân tội tình
Mọi người thuật chuyện ngọn ngành
Tế sư trộm cắp gian manh tiền vàng
Vua nghe xong thoạt ngỡ ngàng
Rồi truyền lệnh phạt kẻ gian tức thì
Phạt theo luật để thị uy.
Tế sư lúc đó còn gì giấu đâu
Ông bèn lên tiếng trình tâu
Ý mình muốn thử từ đầu tới nay
Để xem giới đức tại đây
Có còn được trọng vọng hay suy đồi:
"Bây giờ mọi chuyện rõ rồi
Chỉ vì giả bộ trộm nơi cung vàng
Mà tôi không được nể nang
Bị coi là kẻ thuộc hàng xấu xa
Mới hay giới đức suy ra
Quả là tuyệt diệu, quả là tối cao.
Hổ mang rắn độc biết bao
Khi không gây hại ai nào trách chê
Được người yêu mến mọi bề
Quả là giới đức còn chi quý bằng."
Vua nghe tâu thật rõ ràng
Bèn truyền tha tội trộm vàng của vua
Truyền tha cho vị tế sư,
Nhưng ông sau đó chẳng ưa quyền hành
Thỉnh cầu vua cho phép mình
Giã từ chức vụ triều đình từ lâu
Trở thành tu sĩ rừng sâu
Nhà vua từ chối có đâu thuận lòng
Tế sư cứ mãi cầu mong
Nhà vua thấy vậy cuối cùng chuẩn y.
Tế sư hoan hỉ ra đi
Giã từ cõi tục, tìm về nẻo thơm
Lánh vào Hy Mã Lạp Sơn
Chuyên tâm thiền định bình an tuyệt vời
Đến khi mãn kiếp lìa đời
Tái sinh thiên giới, cõi trời tối cao.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
A LESSON FROM A SNAKE
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Ngày xưa có một chàng trai
Trong gia đình nọ sống đời cao sang
Khi khôn lớn chàng thấy rằng
Dù cho cuộc sống dễ dàng bản thân
Nhưng chân hạnh phúc tối cần
Mọi người tìm kiếm khó khăn vô cùng
Cho nên chàng quyết nhủ lòng
Xả đi tất cả, không mong, không cầu
Vào núi thẳm, tìm rừng sâu
Sống đời ẩn sĩ đạo mầu tu thân
Hành thiền rốt ráo chuyên cần
Đạt mau an lạc trong chân tâm mình.
Một hôm rời chốn rừng xanh
Thầy tu về lại kinh thành ít lâu
Dừng chân trú ngụ đêm thâu
Trong công viên vốn từ lâu an bình
Giữa khu vườn của triều đình,
Hôm sau khất thực vào thành đi rong.
Vua trông thầy thấy hài lòng
Người sao từ tốn, vô cùng trang nghiêm
Nhà vua quý trọng người hiền
Mời vào cung điện dâng liền thức ăn
Mời thầy khổ hạnh dừng chân
Trong công viên đó không cần đi xa,
Thầy đồng ý chẳng nề hà
Kể từ ngày đó vào ra chốn này
Trong công viên ngụ tại đây
Ăn trong cung điện hàng ngày thảnh thơi.
*
Một thầy nọ cũng cùng thời
Ở trong thành phố mọi người biết danh
Có tài xem tướng rất rành
Đoán điềm xấu tốt, dữ lành, hên xui
Nhìn vào vải mặc trên người
Tương lai may rủi ông thời đoán ngay.
Một hôm tắm mát ban ngày
Ông mang quần áo mới may ra dùng
Ông sai một kẻ làm công
Lấy quần lấy áo của ông trong nhà
Khi người làm lấy đồ ra
Thấy vài chỗ rách. "Đúng là chuột thôi
Chuột kia cắn rách áo rồi!"
Người làm trình báo tức thời cùng ông
Ông nhìn vải nghĩ trong lòng:
"Đây là điềm báo vô cùng xấu xa
Chuyện không lành sẽ xảy ra
Chắc là tan cửa nát nhà như chơi
Áo quần phải bỏ đi thôi
Trong nhà chất chứa, cuộc đời nguy nan,
Nếu cho con cái người làm
Dễ gì có thể an toàn được ngay
Vì còn luẩn quẩn nhà này,
Cho người lạ chốn quanh đây cũng phiền,
Nên đem ra nghĩa trang liền
Là nơi xác chết khắp miền tanh hôi
Chỉ chờ thú dữ ăn thôi
Tai ương vải vóc kia thời dứt mau
Nhưng mà thực hiện dễ đâu
Sai người giúp việc họ nào có nghe
Sẽ tham giữ lại đồ kia
Thế là tai ách vẫn kề trong đây
Chỉ nên trao nhiệm vụ này
Cho con trai trưởng nó hay nghe lời."
Ông cho gọi con tới nơi
Và rồi thuật chuyện đầu đuôi tỏ tường
Sai con mang vải tai ương
Đem ra vứt tại nghĩa trang ngoại thành,
"Vải xui hãy tránh cho nhanh
Đừng sờ tay tới, thân mình nguy tai
Hãy dùng một cây gậy dài
Mà mang quần áo ra ngoài nghĩa trang
Xong rồi tắm rửa đàng hoàng
Trước khi trở lại, kẻo mang họa về."
Thầy tu dặn cậu con kia
Cậu theo lệnh đó tức thì đi ngay.
*
Thầy tu khổ hạnh bữa nay
Đi ngang cửa nghĩa trang này dừng chân
Thấy người vứt bộ áo quần
Ông bèn nhặt lấy nhìn gần xem sao
Thấy rằng vải tốt biết bao
Vết răng chuột cắn ai nào nhìn ra
Ông bèn lượm mang về nhà
Về công viên mặc kẻo mà phí đi.
Chàng trai hốt hoảng trở về
Thuật cho cha rõ những gì xảy ra
Cha nghe lo sợ vô bờ
Nghĩ: "Thầy khổ hạnh bất ngờ vạ lây
Vải mang tai họa tới ngay
Ta nên báo để ông này phòng thân
Chớ nên đụng đến áo quần
Hãy lìa bỏ sớm, chớ chần chờ thêm."
Sau khi nghe nói như trên
Thầy tu khổ hạnh hành thiền rừng sâu
Có còn ngần ngại gì đâu
Bèn lên tiếng dạy đạo mầu tối cao
Cho người mê tín biết bao
Từ lâu chìm đắm sâu vào vô minh
Rồi ông khuyên nhủ chân tình:
"Dựa vào vải đoán dữ lành tương lai
Là điều mê tín lầm sai
Điều này hiền trí nhớ hoài chớ quên."
Sau khi nghe tiếng nhủ khuyên
Lời vàng soi sáng bừng thêm tâm người
Thầy tu mê tín một thời
Thấy mình khờ dại bèn rời nẻo mê
Con đường chân lý tìm về
Lời thầy khổ hạnh mọi bề nghe theo
Tu tâm, sửa tánh sớm chiều
Bến bờ giác ngộ dấu yêu đón chờ.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
A PRIEST WHO WORSHIPPED LUCK
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Người ta kể chuyện ngày xưa
Có người trông giống thầy tu vô cùng
Cột đầu, bện tóc, hở lưng
Mặc đồ rách rưới, sống vùng hoang vu
Tựa như một kẻ khổ tu
Sống nhờ vào tấm lòng từ của dân
Bên ngôi làng nhỏ ở gần,
Nhưng đây là kẻ bản thân lọc lừa
Bề trong gian xảo không từ
Bề ngoài giả dạng "thầy tu lành hiền
Chẳng ham chi đến bạc tiền
Thảnh thơi buông xả nơi miền nhân gian."
*
Ông già điền chủ trong làng
Muốn gây công đức nên mang cúng dường
Thức ăn ngon của địa phương
Đồng thời dựng ở mé rừng gần đây
Một am cỏ cho ông thầy
Để thầy trú ngụ hàng ngày tu thân,
Nhìn thầy ông lão nghĩ thầm:
"Bề ngoài có vẻ người chân tu rồi
Chắc thành thật và tốt thôi
Không làm việc xấu. Đây người đáng tin.”
Lo xa trộm cướp nổi lên
Ông đem một số bạc tiền của ông
Đến am lén lút vùi chôn
Tiền vàng đủ một trăm đồng quý thay,
Chôn xong ngỏ ý nhờ thầy
Coi giùm sản nghiệp giấu đây của mình.
Thầy tu lên giọng nghĩa tình:
"Đừng nhiều thắc mắc mà thành đa nghi
Người như ta có ham chi
Đã từng buông xả hết đi chuyện đời
Chẳng ham chiếm đoạt của người
Bạc vàng cõi tục ta thời chẳng mong."
Trở về điền chủ hài lòng
Nhủ thầm mình thật vô cùng khôn lanh
Khi tin tưởng bậc tu hành
Con người chân thật tốt lành biết bao.
Tiễn ông già khỏi rừng sâu
Thầy tu giả dạng khởi đầu máu tham
Nghĩ thầm: "Cả một kho tàng
Đủ cho ta sống vẻ vang trọn đời
Khỏi làm việc, sống thảnh thơi
Khỏi cần khất thực mọi người nữa đâu.”
Thế là chỉ ít ngày sau
Thầy tu gian xảo đào mau lấy vàng
Đem đi chôn lén bên đường
Rồi quay về sống bình thường trong am.
Vài ngày sau thầy ghé thăm
Tới nhà điền chủ uống ăn thân tình
Ăn xong khẽ ngỏ ý mình:
"Nhờ ông tôi sống an bình chốn đây
Một thời gian khá dài thay
Tôi nên chấm dứt việc này ngay thôi
Tu là xa cõi tục rồi
Không nên bám víu một nơi chốn nào
Dù ông có tốt biết bao
Tôi xin được phép rời mau khỏi làng
Tránh điều cấu uế vương mang
Ra đi tiếp bước trên đường tu thân.”
Thốt lời lưu giữ nhiều lần
Vẫn không níu được bước chân của người
Ông già điền chủ đành thôi
Tiễn người ra tới tận nơi đầu làng.
Sau khi rời một quãng đường
Thầy tu giả hiệu đã ngừng bước đi
Trong lòng tính toán nghĩ suy:
"Làm sao lừa dối lão kia bây giờ
Để cho lão khỏi nghi ngờ
Lão điền chủ nọ ngu ngơ vô cùng."
Thế là hắn đến cánh đồng
Ngắt lên một ngọn cỏ bồng dưới đây
Cắm lên búi tóc mình ngay
Xong rồi hắn làm bộ quay vào làng,
Ông điền chủ thật ngỡ ngàng
Thấy thầy quay lại vội vàng hỏi ngay:
"Sao thầy trở lại chốn này?"
Thầy tu giả dạng ra tay bịp đời
Cúi đầu, đưa cỏ, thốt lời:
"Nhà ông có cỏ trên nơi mái nhà
Cỏ này dính lọn tóc ta
Nên ta trở lại để mà trả ông
Của người chẳng dám lấy không
Có luôn giữ giới mới mong tu hành."
Ông già nghe tưởng thật tình
Thốt lời ca ngợi: "Tốt lành kể chi!
Xin thầy đừng nghĩ ngợi gì
Hãy nên vứt cỏ rồi đi khỏi làng
Những người vật chất không màng
Như ngài thanh tịnh xứng hàng chân tu
Không tham dù ngọn cỏ khô
Tôi đây may mắn có cơ cúng dường
Thầy tu giới đức ngát hương.”
Lão ông đảnh lễ vô cùng trang nghiêm
Thầy tu từ biệt đi liền
Thấy người tin tưởng, thầm yên bụng rồi.
*
Bấy giờ từ chốn xa vời
Có nhà buôn nọ qua nơi vùng này
Tính dừng chân nghỉ đêm nay
Bất ngờ nghe được chuyện thầy hiền lương
Nói cùng điền chủ cúng dường
Nhà buôn nghĩ: "Chuyện bất thường lạ sao!
Thật khôi hài biết là bao
Thầy kia chắc trộm vật nào quý hơn
Hơn ngọn cỏ, hơn cọng rơm
Cho nên đóng kịch giả luôn thật thà."
Nhà buôn hỏi giọng điều tra:
"Thế ông điền chủ ở nhà trước đây
Có trao gì cho ông thầy
Để nhờ cất giữ hộ hay không nào?"
Thật tình ông lão thuật mau
Chuyện vàng chôn cất trước sau nhờ thầy.
Nhà buôn: "Ông hãy đi ngay
Để xem tài sản mất hay vẫn còn."
Lão ông nghe nói hoảng hồn
Vội vàng bỏ chạy về luôn tức thì
Đào trong am chẳng thấy gì
Mới hay có kẻ lấy đi hết vàng
Ông già quay lại đầu làng
Báo nhà buôn rõ tìm phương giúp mình.
Nhà buôn: "Kẻ trộm gian tình
Chính là người giả tu hành chứ đâu
Chúng ta hãy đuổi theo mau
Bắt tên lừa đảo túm đầu gian phi.”
Họ cùng rượt đuổi kẻ kia
Bắt quân gian lại rất chi kịp thời,
Sau khi bị đánh tơi bời
Kẻ gian khai rõ ra nơi giấu vàng
Mọi người quay lại đầu làng
Bên đường đào lấy kho tàng kia lên.
Nhà buôn hiền trí dạy liền:
"Hỡi tên đội lốt lành hiền chân tu
Từ lâu giả dối lọc lừa
Dù cho ngọn cỏ làm như chẳng màng
Nhưng ham cả một kho vàng
Hãy ngưng mau tính xấu mang trong người
Quay về nẻo thiện ngay thôi
Tu nhân, tích đức cuộc đời ngay đi.”

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE PHONY HOLY MAN
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Hai nhà buôn thuở xa xưa
Vẫn thường liên lạc thư từ với nhau
Ông già thành thị rất giàu
Ở Ba La Nại từ lâu đời rồi
Chàng kia ở phía xa xôi
Nơi làng biên giới ít người ghé đây,
Hai bên quen biết lâu nay
Nhưng chưa hề có một ngày gặp nhau.
Một hôm hàng hóa tới mau
Nhà buôn biên giới gởi vào kinh đô
Năm trăm xe chất đầy đồ
Chất đầy hàng hóa để chờ bán đi
Chàng trai trẻ dặn đoàn xe
Đến nhờ ông lão giàu kia giúp mình,
Đoàn xe khi tới kinh thành
Biếu quà ông lão tỏ tình tương thân
Ông già tử tế vô ngần
Mời đoàn ăn ở tại luôn trong nhà
Biếu tiền cho họ tiêu pha
Hết lòng đối đãi thật là tốt thay,
Hỏi thăm bạn trẻ xa đây
Mua quà gởi tặng lại ngay bạn mình,
Vì là người chốn kinh thành
Cho nên ông giúp bán nhanh hết hàng
Đoàn xe lời kiếm dễ dàng
Lên đường quay trở về làng nơi xa
Chuyến buôn thuận lợi vừa qua
Đầu đuôi thuật rõ để nhà buôn hay.
*
Thế rồi cho tới một ngày
Chính ông già lại gửi ngay hàng mình
Năm trăm xe rời kinh thành
Nhắm vùng biên giới tiến nhanh tới liền
Đem hàng đi bán trong miền
Nhờ nhà buôn trẻ giúp thêm bán hàng
Đem quà biếu bạn đàng hoàng
Trước sau tình nghĩa vẹn toàn cả hai.
Khi đoàn thành thị tới nơi
Anh chàng biên địa tức thời hỏi thăm
Đoàn buôn vui vẻ thưa rằng
Từ Ba La Nại mang hàng tới đây
Nhờ chàng giúp đỡ một tay:
"Chủ tôi là chỗ thường hay thư từ."
Anh chàng trẻ chẳng ngần ngừ
Nhận quà nhưng lại chối từ chẳng quen:
"Tôi nào có bạn vùng trên
Từ Ba La Nại là miền xa xôi."
Nói xong chàng phá lên cười
Thốt lời mai mỉa giễu người phương xa,
Giễu xong chàng đuổi họ ra
Chẳng màng giúp đỡ, thật là vô ơn.
Đoàn buôn thành thị rất buồn
Phải đành xoay xở bán buôn tự mình
Bán xong trở lại kinh thành
Chuyến buôn biên giới tường trình chủ hay.
*
Thời gian lặng lẽ vần xoay
Chàng buôn biên giới một ngày tương lai
Gửi hàng đi chuyến thứ hai
Năm trăm xe cộ nối đuôi lên đường
Về Ba La Nại bán hàng
Đoàn xe theo lệ thông thường ghé qua
Biếu cho ông lão ít quà
Và nhờ giúp đỡ như là trước đây.
Tiếp đoàn biên giới chuyến này
Người nhà ông lão giành ngay đặc quyền
Thưa cùng chủ: "Cứ lặng yên
Chúng tôi xin tiếp khách liền khó đâu.”
Họ cùng xúm lại bàn nhau
Đưa ngay bọn khách ra mau ngoại thành
Nghỉ đêm trên cánh đồng xanh
Dựng lều, dựng trại vây quanh xe hàng
Đồng thời lên tiếng dặn rằng:
"Đồ ăn, thức uống sẽ mang lại liền
Mang biếu thêm cả chút tiền
Các người hãy cứ ở yên đợi chờ.”
Dặn dò xong khách phương xa
Thế là cả đám người nhà lão ông
Quay về triệu tập thật đông
Bao nhiêu là kẻ làm công họp đoàn
Canh khuya trở lại xe hàng
Cướp ngay hàng hóa sẵn sàng ngại chi
Bò thời đánh đuổi hết đi
Xe thời tháo bánh mang về theo luôn.
Khách phương xa trong đoàn buôn
Hè nhau tháo chạy, tâm hồn hoảng kinh
Chạy về biên giới của mình
Đầu đuôi sự việc tường trình chủ nghe,
Người nhà ông lão buôn kia
Cũng về báo cáo những gì xảy ra.
Lão ông nghe chuyện vừa qua
Dạy rằng: "Những kẻ xấu xa ở đời
Vong ân bội nghĩa với người
Rước về hậu quả tức thời khổ đau
Nào ai còn muốn giúp đâu
Bị người đối xử trước sau tuyệt tình."

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
ONE WAY HOSPITALITY
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Ở Ba La Nại thời xưa
Có nhà giàu nọ rất ưa bạc bài
Ông thường chơi với một người
Cũng mê bài bạc, tứ thời ăn thua
Nhưng người này tính lọc lừa
Đã nhiều mưu mẹo lại thừa tinh ma
Ông nhà giàu vốn thật thà
Tuy ham đánh bạc nhưng mà hiền thay,
Họ chơi súc sắc lâu nay
Được thua nhờ ở vận may do trời.
Người kia tính toán sành đời
Khi ăn, tiếp tục cuộc chơi chẳng dừng
Khi thua, thời hắn gian hùng
Muốn ngưng lúc xấu, muốn ngừng vận xui
Lén cầm súc sắc đang chơi
Một quân ngậm miệng nuốt trôi xuống liền
Thế rồi hắn lại la lên:
"Quân bài không đủ ta nên tạm dừng."
Cái trò bịp bợm bất lương
Khó mà qua mặt gạt ông nhà giàu
Cho nên chỉ được ít lâu
Ông bèn dạy hắn trước sau một lần,
Ông đem thuốc độc vô ngần
Bôi vào súc sắc để dần khô đi
Nhìn vào không khác lạ chi
Tưởng như vô hại dễ gì nhận ra
Rồi ông một bữa tìm qua
Rủ người bài bạc như là trước đây
Chơi gieo súc sắc cầu may
Trò chơi diễn tiến như ngày trước thôi.
Thoạt tiên hắn thắng cuộc chơi
Gieo quân súc sắc nhờ trời thật hên,
Chẳng bao lâu hắn thua liền
Thế là tới lúc bạc tiền trôi ra
Hắn bèn giở thói tinh ma
Lấy quân súc sắc ngậm và nuốt luôn
Thật kín đáo, thật tinh khôn,
Ông nhà giàu mới ôn tồn nói ngay:
"Ai mà nuốt súc sắc này
Sẽ mau gánh lấy chuyện đầy tang thương
Điều gian xảo, chuyện bất lương
Luôn luôn mang lại trăm đường hiểm nguy.”
*
Sau khi nuốt súc sắc kia
Kẻ gian lừa lọc tức thì ngã ra
Người đau đớn, miệng rên la
Rõ ràng súc sắc quả là hiểm nguy,
Ông nhà giàu vốn từ bi
Nghĩ thầm đã dạy kẻ kia đủ rồi
Giờ đây phải cứu hắn thôi
Để lâu thuốc độc ngấm thời chết ngay
Thế là ông vội ra tay
Chế pha một loại thuốc hay gia truyền
Uống vào nôn mửa ra liền
Đưa cho hắn uống quả nhiên tốt lành
Anh chàng nôn mửa thật nhanh
Kìa quân súc sắc rành rành hiện ra.
Khi cơn nguy hiểm đã qua
Ông nhà giàu giúp hắn ta phục hồi
Pha đường ngọt trộn sữa tươi
Cho người ngộ độc uống thời khỏe thêm
Xong rồi ông khẽ nhủ khuyên:
"Bạn thân đối xử phải nên thật tình
Đừng lừa bịp kẻ tin mình
Con đường gian xảo có thành công đâu
Chỉ mang lại những khổ đau
Tu tâm, sửa tính cho mau là vừa."

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
POISON DICE
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Ở Ba La Nại thuở xưa
Nơi miền bắc Ấn có vua trị vì
Nhà vua có vị quan kia
Đại thần hiền trí rất chi có tài,
Một hôm vua thích dạo chơi
Trong công viên đẹp, đất trời bao la
Nhiều người trong chốn hoàng gia
Theo vua đi dạo thật là đông vui
Gần khu rừng nọ xanh tươi
Có hồ trong mát tuyệt vời biết bao
Cả đoàn bèn ghé lại mau
Nhà vua xuống tắm thấy sao hài lòng
Vua mời hoàng hậu xuống cùng
Mời thêm cung nữ vui chung rộn ràng
Mọi người cởi bỏ nữ trang
Cởi đồ trang sức đang mang trên người
Rồi gom góp lại một nơi
Sai cô giúp việc phải ngồi giữ canh
Mọi người xuống tắm hồ xanh
Giỡn nô giữa cảnh hữu tình thênh thang,
Bất ngờ trong số nữ trang
Có dây chuyền nọ kết bằng ngọc trai
Mà hoàng hậu quý nhất đời
Do vua ban tặng cho người vợ yêu.
*
Trên cành cây rất cheo leo
Một con khỉ cái đang trèo quanh đây
Khỉ tò mò đã lâu nay
Khi nhìn thấy nữ trang ngay dưới mình
Dây chuyền phô sắc đẹp xinh
Thật là quyến rũ, quả tình đáng mê
Thế là khỉ muốn trộm về
Để đeo lên cổ mà khoe thân mình,
Khỉ bèn kiên nhẫn ngồi rình
Chờ cô giúp việc vô tình ngủ quên.
Cô ta thời lúc thoạt tiên
Ngồi canh đồ đạc để bên đàng hoàng
Sau vì cái nắng chang chang
Khiến cô mệt mỏi mơ màng thiếp đi
Khỉ ta nào có chờ chi
Trên cao nhảy xuống còn gì nhanh hơn
Như gió thổi, tựa mưa tuôn
Trộm dây chuyền nọ rồi chuồn lên cây
Sợ rằng các khỉ quanh đây
Thấy dây chuyền đẹp giành ngay của mình
Sẵn cây có hốc trên cành
Khỉ bèn khéo léo giấu nhanh dây chuyền
Rồi ngồi canh gác lặng yên
Làm như vô tội, lành hiền, thơ ngây.
*
Cô nàng giúp việc dưới cây
Mơ màng, choàng tỉnh biết ngay lỗi lầm
Vội vàng kiểm soát mọi phần
Thấy dây chuyền mất vô ngần hoảng kinh
Cô la kêu cứu thất thanh
Bao nhiêu lính gác ở quanh tới liền
Khi nghe tin mất dây chuyền
Họ bèn tìm gặp vua hiền báo tin
Vua sai lính tráng đi tìm
Bắt ngay thủ phạm để đem dẫn trình,
Sợ vua nổi giận thình lình
Lính lao đi kiếm tận tình khắp nơi
Công viên lùng sục tơi bời
Mong sao tìm được ra người gian manh.
Ngoài công viên, ngay khúc quanh
Bất ngờ có một dân lành đi ngang
Anh trên đường trở về làng
Sau khi đóng thuế muộn màng trên kinh
Anh dân nghèo sợ thật tình
Thấy bao lính tráng dập dình hét la
Hoảng kinh anh vội chạy xa
Lính canh trông thấy thế là rượt theo,
Thật xui cho kẻ dân nghèo
Lính kia bắt giữ khó kêu oan rồi
Bị người đánh đập tơi bời
Bị người la mắng thốt lời hăm he:
"Trộm dây chuyền chính là mi
Hãy mau thú tội ngay đi là vừa."
Thanh niên không dám chần chờ
Nghĩ mình chối tội khó mà thoát ngay
Bị người đánh chết tại đây
Nhận thời có được dịp may về triều
Gặp vua kể lể mọi điều
Có cơ thoát được bao nhiêu oan tình
Thanh niên nhận tội về mình
Lính canh trói lại dẫn trình nhà vua.
*
Dây chuyền nào có để đưa
Nhưng anh khôn khéo khẽ thưa ngọn ngành:
"Kính trình bệ hạ anh minh
Suốt đời tôi thật quả tình nghèo sao
Có chi quý giá đâu nào
Chính quan cố vấn tối cao cung vàng
Sai tôi ăn trộm nữ trang
Dây chuyền tôi đã đưa sang ông rồi.”
Đòi quan cố vấn tới nơi
Khi nghe vua hỏi ông thời nhận ngay:
"Dây chuyền hoàng hậu quý này
Tôi không còn giữ trong tay của mình
Chuyển qua tu sĩ triều đình
Đó là sự thật xin trình vua hay."
Vua đòi tu sĩ tới đây
Ông không chối tội, khai ngay rõ ràng:
"Tâu bệ hạ, món nữ trang
Tôi đưa nhạc trưởng cung vàng còn đâu.”
Vua đòi nhạc trưởng tới mau
Ông này cũng nhận, trước sau khai trình:
"Dây chuyền quý giá thật tình
Tôi đâu còn giữ riêng mình làm chi
Đã trao cô kỹ nữ kia."
Bốn người nhận tội. Thật kỳ lạ thay!
Vua đòi cô gái tới đây
Riêng cô không nhận tội này mà thôi
Và cô dứt khoát trả lời:
"Muôn tâu bệ hạ tôi thời vô can
Nào đâu biết đến nữ trang
Biết gì đồ quý của hoàng hậu đâu.”
Vì trời chiều đã sẫm mầu
Vừng dương sắp lặn ở sau rừng già
Nên vua có lệnh ban ra:
"Ngày mai tiếp tục điều tra muộn gì."
Vua trao năm kẻ tình nghi
Cho quan coi giữ rồi đi về liền
Về hoàng cung để nghỉ đêm
Tạm ngưng vụ trộm dây chuyền tại đây.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE MYSTERY OF THE MISSING NECKLACE

Ch 1: One Crime Leads To Another

của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Đại thần hiền trí hôm nay
Sau khi nghe vụ trộm này đầu đuôi
Mới lên tiếng với mọi người:
"Nếu mà suy đoán vội thời lầm thêm."
Ông suy nghĩ: "Sợi dây chuyền
Bị người trộm ở công viên phía mình
Cửa vào có lính gác canh
Anh chàng bị bắt thời quanh phía ngoài
Muốn vào nào phải chuyện chơi,
Phía trong cũng vậy ra thời dễ đâu
Lính canh cẩn mật trước sau
Kẻ nào trộm cắp ra vào khó khăn.
Năm người bị cáo liên can
Tài nào cất giấu nữ trang dây chuyền
Thật là kỳ lạ vô biên
Năm người bị giữ tất nhiên oan tình
Muốn cho xét xử công minh
Năm người oan đó cần mình tiếp tay."
Rồi ông thầm nghĩ điều này:
"Công viên nhiều khỉ trong đây vô cùng
Khỉ thường giỡn rất lạ lùng
Chắc là một khỉ trong vùng công viên
Nghĩ rằng đeo sợi dây chuyền
Sẽ làm cho nó thêm duyên mặn mà
So cùng khỉ khác vượt xa
Nên khi người giữ lơ là phút giây
Khỉ ta lén trộm được ngay
Giờ đây còn giữ dây này thích ưa."
Đại thần bèn yết kiến vua
Điều tra vụ trộm xin đưa cho mình
Vua nghe hoan hỉ đồng tình
Lính mang tội phạm dẫn trình trao quan
Quan kêu hầu cận khôn ngoan
Truyền đem năm kẻ tạm giam tức thì
Giam vào chung một phòng kia
Quân hầu rình rập để nghe bên ngoài
Nghe cho kỹ đủ mọi lời
Rồi về thuật lại tức thời cho quan.
*
Năm người nhốt kín phòng giam
Tưởng rằng thoải mái ai làm phiền đâu
Không dè dặt, chuyện cùng nhau
Chẳng còn giữ ý trước sau nữa rồi,
Thoạt tiên cố vấn thốt lời
Trách dân làng nọ: "Mi thời điêu ngoa
Chẳng hề quen biết cùng ta
Cớ sao bày đặt thật là dối gian
Khai dây chuyền, món nữ trang
Mi đưa ta giữ. Thật oan vô cùng."
Dân làng thổ lộ nỗi lòng:
"Thưa ngài quả thật tôi không biết gì
Nào đâu trộm dây chuyền kia
Nhưng vì sợ chết tôi thì man khai
Muốn rằng đổ tội cho ngài
Quyền uy, chức lớn cạnh nơi ngai vàng
Chắc ngài cứu được dễ dàng
Cả hai thoát khỏi nỗi oan thấu trời
Xin ngài đừng giận hờn tôi.”
Đến đây tu sĩ tức thời nói ngay:
"Này ông cố vấn lạ thay!
Anh kia không trộm, không hay biết gì
Chẳng đưa ông dây chuyền chi
Sao ông khai đã trao về cho tôi?"
Ôn tồn cố vấn trả lời:
"Xin ông bớt giận, hai người chúng ta
Quyền hành lớn trong hoàng gia
Cho nên tôi nghĩ chắc là dễ hơn
Kéo ông vào vụ này luôn
Hai người giải quyết bớt phần khó khăn.”
Chợt nghe nhạc sĩ cằn nhằn:
"Vậy ông tu sĩ vu oan cho người
Dây chuyền đâu có đưa tôi
Sao ông thêu dệt những lời xấu xa?"
Giọng ông tu sĩ thiết tha:
"Theo tôi suy nghĩ ông mà bị giam
Nhạc thêm tình cảm chứa chan
Lại càng thú vị, lại càng du dương
Nên nhân vụ trộm nữ trang
Tôi bèn khai dối mở đường giúp ông.”
Giọng cô kỹ nữ vang phòng:
"Này tên nhạc sĩ gian hùng gớm ghê
Ta đây nào có quen mi
Chưa hề nói chuyện, có hề gặp đâu
Sao mi gian dối trước sau
Trộm kia đổ tội hại nhau tàn đời?”
Chợt ông nhạc sĩ cả cười:
"Ôi nàng kỹ nữ tuyệt vời dáng hoa
Xin đừng giận giữ cùng ta
Ta khai gian dối để mà cầu mong
Rằng nàng sẽ bị giam chung
Năm người có dịp vui cùng đấy thôi.”
*
Năm người can phạm thốt lời
Chỉ riêng cô kỹ nữ khai chân thành
Không hề thay đổi lời mình,
Bốn người kia cũng quả tình vô can.
Nấp rình nghe được rõ ràng
Quân hầu về thuật cho quan ngọn ngành
Nghe xong quan nghĩ thật nhanh:
"Chính là bọn khỉ trên cành trộm thôi
Trước đây mình đoán đúng rồi
Dây chuyền ta phải thu hồi lại ngay."
Quan bèn thảo kế hoạch hay
Sai người làm giả nhiều dây, nhiều vòng
Đồ trang sức đẹp vô cùng
Sai quân bắt khỉ ở vùng công viên
Cho đeo đồ giả vào liền
Đeo xong thả chúng về trên cây cành
Rồi quan ra lệnh lính canh
Hãy theo rõi khỉ loanh quanh chớ rời
Hãy nhìn kỹ khắp nơi nơi
Thấy dây bị trộm tức thời ra tay
Rượt theo bắt lấy khỉ này
Chính là kẻ trộm sợi dây chuyền rồi.
*
Khỉ ăn trộm ung dung ngồi
Canh chừng dây chuỗi giấu nơi hốc cành
Đến khi dáo dác nhìn quanh
Thấy bao khỉ khác cạnh mình lăng xăng
Vừa nhảy nhót, vừa khoe khoang
Thân đeo vòng chuỗi, nữ trang rẻ tiền
Khỉ bèn tỏ ý khinh liền:
"Những đồ giả đó chẳng nên tự hào
Dễ gì so với ta sao
Dây chuyền ta có ai nào sánh ngang."
Khỉ moi lấy món nữ trang
Đeo lên trên cổ, nghênh ngang chuyền cành
Thế là lập tức lính canh
Nhận ra dây chuỗi, rượt nhanh theo liền
Khỉ ta chạy trốn cuồng điên
Đu cành, nhảy nhót dây chuyền rớt ra
Rơi ngay xuống đám cỏ hoa
Lính canh lượm lấy thật là mừng thay
Đưa quan trình báo vua ngay.
Đầu đuôi chuyện khỉ vùng này trộm dây
Quan bèn thuật lại vua hay
Rồi thưa: "Những kẻ trước đây oan tình
Dù cho nhận tội về mình,
Khỉ là thủ phạm đích danh chuyến này!"
Nghe xong vua phán: "Lành thay,
Vừa nhiều sáng suốt lại đầy khôn ngoan.
Trộm vì túng quẫn, tham lam,
Dối vì sợ hãi dâng tràn con tim,
Còn như sự thật khuất chìm
Thời cần suy xét mới tìm được thôi.”
Vua ban thưởng, khen hết lời
Khen quan hiền trí là người có công.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE MYSTERY OF THE MISSING NECKLACE
Ch 2: The Mystery Is Solved
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Ở trên thế giới ngày xưa
Một thời "ngũ giới" người chưa biết rành
Tại Ba La Nại kinh thành
Có ông phú hộ nổi danh rất giàu
Cửa nhà, vườn ruộng trước sau
Lại thêm súc vật từ lâu họp bầy
Một đoàn bò lớn lao thay
Khiến ông phải mướn một tay chăn bò.
Mỗi năm khi lúa nhấp nhô
Ngày mùa lúa mọc ruộng bờ xanh tươi
Chàng chăn bò lại tức thời
Đem bầy súc vật vào nơi rừng già
Cho bò gặm cỏ nhởn nha
Và rồi sản xuất sữa bơ hàng ngày
Chàng chăn bò thâu lượm ngay
Mang về cho chủ nhà đây để dùng.
*
Khi đưa súc vật vào rừng
Hiểm nguy trong đó lại thường xảy ra
Cạnh khu rừng cũng không xa
Có con sư tử lân la rình mồi
Ưa thịt sống, ham máu tươi
Đàn bò kinh hoảng nên hồi hộp luôn
Sống trong sợ hãi chập chờn
Tinh thần căng thẳng, xác thân suy đồi
Sữa bơ sản xuất ít rồi
Chủ nhân thấy vậy thốt lời hỏi han
Chàng chăn bò vội thở than
Trình bày mọi việc rõ ràng đầu đuôi:
"Thưa ông chủ, dễ hiểu thôi
Bò cần yên tĩnh nghỉ ngơi an lành
Không hề xáo trộn thần kinh
Mới cho nhiều sữa để mình uống ăn,
Khi bò sợ hãi bất an
Chỉ vì sư tử ở gần một bên
Nên bò lo lắng thường xuyên
Sữa bò sản xuất tất nhiên không nhiều."
Sau khi nghe rõ mọi điều
Chủ nhân giàu có đăm chiêu nghĩ rằng:
"Thật ra cũng chẳng khó khăn
Ta làm theo kiểu thợ săn bẫy mồi.”
Ông dò hỏi kỹ một lời:
"Thế con sư tử khi chơi trong rừng
Có thân con vật nào không?"
Chàng chăn bò đáp: “Thưa trong rừng già
Hươu nai sống khắp gần xa
Có con nai nọ thật là xinh xinh
So ra bé nhỏ thật tình
Cao chừng nửa thước, dáng hình dễ coi
Thường cùng sư tử rong chơi
Đôi bên quấn quýt lâu đời thân nhau."
Chủ nhân ngẫm nghĩ hồi lâu
Rồi đưa kế hoạch thâm sâu tuyệt vời:
"Đàn bò cần được thảnh thơi
Mới cho nhiều sữa giúp người chăn nuôi
Bắt ngay nai nhỏ làm mồi
Hãy mang thuốc độc và rồi chà lên
Khắp trên thân thể nai hiền
Giữ nai ít bữa, thuốc liền khô đi
Thả nai nhỏ về rừng kia
Thế là sư tử tức thì lâm nguy
Khi mà sư tử chết đi
Hãy khiêng xác nó mang về cho ta
Đàn bò sẽ lại nhởn nha
Không còn sư tử để mà hoảng kinh
Lại thảnh thơi, lại an bình
Sữa bơ sản xuất cho mình nhiều thêm."
*
Chăn bò theo đúng lệnh trên
Bắt nai, tẩm độc rồi liền thả ra
Khi nai trở lại rừng già
Con sư tử nọ quả là vui thay
Cho nên mất cảnh giác ngay
Tỏ ra bất cẩn bữa nay mất rồi
Không hít gió, không ngửi mùi
Chẳng hề cẩn thận đánh hơi xem chừng
Liếm quanh nai vẻ vui mừng
Tỏ tình quyến luyến vô cùng tương thân
Thế là thuốc độc ngấm dần
Con sư tử nọ lìa trần thảm thương!

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE CARELESS LION
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Hồi xưa tại xứ sở kia
Có nhiều tôn giáo rất chi lạ đời
Giống nhau ở khắp mọi nơi
Đều cùng dạy dỗ những người tu thân:
"Muốn cho tâm trí sáng ngần
Muốn mau diệt hết mọi phần khổ đau
Phải theo phương pháp nhiệm mầu
Là nên hành hạ dài lâu thân mình
Càng hành xác thật nhiệt tình
Càng mau đắc đạo trở thành thánh nhân,
Những người thánh thiện tuyệt luân
Dữ dằn hành hạ xác thân hàng đầu!”
Mọi người đều đã từ lâu
Hầu như đồng ý cùng nhau chuyện này.
*
Một thanh niên nọ tại đây
Quyết tìm chân lý, điều hay điều lành
Cho nên khởi sự tu hành
Để mong khám phá ngọn ngành xem sao
Chàng ngưng lối sống thuở nào
Không theo lề thói như bao người thường
Bắt đầu hành xác mọi đường
Áo quần trút bỏ chẳng vương trên người
Trần truồng đi lại khắp nơi
Ít lâu thân thể chàng thời bẩn dơ
Bụi trùm đầu, đất bám da,
Vấn đề ăn uống thấy mà hãi kinh
Đâu còn theo cách thường tình
Không còn biết đến vệ sinh là gì
Uống thì nước tiểu sá chi
Ăn thì bùn đất, đôi khi phân bò
Sợ người thấy chẳng hay ho
Muốn cho thoải mái đường tu an lành
Tập trung tư tưởng tinh anh
Chàng tìm vào ở rừng xanh xa vời,
Mỗi khi chợt thấy bóng người
Chàng bèn vội vã tức thời trốn đi
So cùng với chú nai kia
Rụt rè, nhút nhát khác gì nhau đâu.
Khi mùa đông giá u sầu
Ban đêm chàng ngủ dưới bầu trời cao
Mặc cho tuyết lạnh thét gào,
Ban ngày chàng lại chui vào lùm cây
Tuyết tan nước đẫm vai gầy
Trên cành rơi xuống buốt đầy thân côi.
Khi mùa hè nóng thiêu người
Ban ngày chàng sống ngoài trời cháy da
Dù cho nắng gắt toả ra
Nắng tia thiêu đốt thật là tang thương,
Canh khuya nắng chẳng còn vương
Dưới cây chàng lại tìm đường ngủ đêm,
Chàng hành thân xác triền miên
Nghĩ tu như vậy trở nên thánh hiền
Tâm mình sẽ sáng suốt thêm
Đường tu chàng quyết giữ bền mãi thôi.
*
Một ngày khi sắp lìa đời
Chập chờn cửa tử chàng thời thấy ra
Bóng mình ẩn hiện nhạt nhòa
Tái sinh địa ngục xót xa vô cùng
Chao ơi hình ảnh hãi hùng
Tựa như tia chớp sáng bừng chân tâm
Khiến chàng chợt ngộ bản thân
Tu theo tà đạo sai lầm lâu nay
Thật là vô dụng lắm thay
Thân kia mãi khổ, tâm này chẳng an
Ngay khi tăm tối xua tan
Vô minh đã dứt anh chàng may sao
Hướng về chánh đạo thanh cao
Tái sinh thiên giới biết bao an lành.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE HOLY MAN WHO TRIED TO BE TOO HOLY
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Có hai phương cách thông thường
Thực thi tôn giáo cõi dương trần này
Một là hãy sống xa đây
Xa nơi trần tục như thầy tu thôi
Nhắm vào mục đích ở đời
Là mong chứng nghiệm những lời cao xa
Con đường Đạo Pháp thăng hoa
Hoàn toàn giải thoát lìa xa luân hồi.
Hai là theo gót những người
Thực thi tôn giáo ngay nơi cõi này
Chẳng còn chia cách tại đây
Cùng nhau chung sống tràn đầy tình thân
Nếu tìm được kẻ tuyệt luân
Đứng ra lãnh đạo vô ngần hiền lương
Một vua của khắp muôn phương
Của toàn thế giới ngát hương hợp quần
Không chia cách, chẳng ly phân
Đó là quan niệm người dân một thời.
*
Truyện ngày xưa có một người
Tên là Thiện Kiến ngoài đời biết danh
Ông nêu gương thật tốt lành
Đề cao nguyên tắc thi hành trị dân:
"Xấu xa tâm ý lìa dần
Tinh thần tự chủ, bản thân chân thành
Hận thù xoá bỏ cho nhanh
Trung kiên, nhẫn nhục, hiền lành, thiện lương
Rộng lòng bố thí thập phương
Thắm tình chân lý, ngát hương đạo mầu!”
Mọi người trên khắp hoàn cầu
Thấy gương Thiện Kiến bắt đầu lưu tâm
Trong lòng thầm phục bội phần
Và cùng tự nguyện quây quần sống chung
Dưới quyền lãnh đạo của ông
Coi ông như vị quốc vương tuyệt vời,
Tiếng ông vang dội khắp nơi
Khiến cho vua chúa đương thời rủ nhau
Tìm vua Thiện Kiến cho mau
Để mà học hỏi trước sau tâm thành.
Quốc vương Thiện Kiến tâm tình:
"Một là hãy tránh sát sinh ở đời
Hai là đừng lấy của người
Ba là tham dục ta thời tránh xa
Bốn đừng dối trá điêu ngoa
Năm đừng uống rượu kẻo mà say sưa!"
Năm điều hướng dẫn nhà vua
Trong khi trị nước chớ ư lơ là
Thêm điều thứ sáu đặt ra:
"Tự do dân chúng nhớ mà tuân theo
Nào là tín ngưỡng giáo điều
Nào là phong tục của nhiều địa phương
Hãy tôn trọng, chớ coi thường!"
Lời vàng khích động quốc vương khắp miền
Các vua bèn họp lại liền
Cùng xin quy tụ dưới quyền của ông
Sống an lạc, sống hòa đồng
Thắm tình trăm họ, đẹp lòng muôn dân
Ông cai trị khắp xa gần
Khắp trên thế giới dần dần nổi danh
Vua "Đại Thiện Kiến” anh minh,
Kinh đô ông ở trở thành trung tâm
Đẹp lộng lẫy, đẹp tuyệt trần
Tường thành châu báu sáng ngần bao quanh
Ngoài ra có bốn cổng thành
Xây bằng ngọc thạch long lanh khoe mầu
Bên ngoài san sát chen nhau
Bảy hàng cây quý báu châu đầy cành
Mỗi khi gió thổi qua nhanh
Cây rung lên những âm thanh tuyệt vời
Du dương thoảng vọng khắp nơi
Dân nghe cảm thấy cuộc đời lên hương.
*
Nhà vua có một cái giường
Làm bằng bảy món bạc vàng, quý kim
Nhà vua trị nước bình yên
Một thời gian đã êm đềm trôi qua
Khi vua đau, sắp băng hà
Nằm trên giường quý xa hoa bội phần
Tám mươi tư ngàn nữ nhân
Cạnh bên hoàng hậu quây quần quanh vua
Thương yêu hoàng hậu khẽ thưa:
"Xin vua hãy hướng tâm tư của ngài
Về kinh thành đẹp tuyệt vời
Về bao châu báu xây nơi cổng thành
Về cây quý giá bao quanh
Để mà cảm thấy tâm mình sướng vui."
Vua Đại Thiện Kiến thốt lời
Khuyên: "Hoàng hậu chớ tham đời phù hoa
Mà nên khuyến khích thân ta
Hãy mau xả bỏ lìa xa mọi điều.”
Ngạc nhiên hoàng hậu dấu yêu
"Thưa vì sao vậy?" bà nêu hỏi liền
Nhà vua khẽ đáp thản nhiên:
"Vì giờ ta sắp quy tiên đã gần."
Nghe xong hoàng hậu, nữ nhân
Và triều đình với đại thần cùng nhau
Thảy đều rơi lệ đớn đau
Nhà vua ngăn cản: “Khóc sầu ích chi
Mọi người hãy nín ngay đi
Hãy nghe ta nói những gì thiết thân,
Ngẫm xem ở chốn dương trần
Dù là vương quốc bội phần lớn lao
Thâu gồm khắp cả năm châu
Hay là nhỏ bé như bao hột mè
Cũng đều phải biến hoại đi
Sinh rồi phải diệt, có gì dài lâu
Dù là vua khắp hoàn cầu
Hay là tên trộm từ lâu nghèo hèn
Cũng đâu tồn tại lâu bền
Vô thường vạn vật! Chớ quên điều này!"
Rồi vua khuyên họ từ đây
Mở lòng bố thí với đầy từ tâm
Cố mà giữ giới chuyên cần.
Vua Đại Thiện Kiến lìa trần thảnh thơi
Tái sinh nơi chốn tuyệt vời
Cõi trời, thiên giới, muôn người cầu mong.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
CLEAR-SIGHTED THE GREAT KING OF THE WORLD
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Nơi miền Bắc Ấn Độ xưa
Ở Ba La Nại có vua cầm đầu
Vua sinh con đủ trước sau
Một trăm hoàng tử cùng nhau quây quần,
Hoàng tử út khác vô ngần
Lớn lên thông thái xa gần nức danh.
Lệ thường ở chốn kinh thành
Có Phật Độc Giác du hành từ xa
Ghé qua cung điện hoàng gia
Để mà khất thực thật là nghiêm trang
Các ngài không giảng lời vàng
Vì vào thời đó trong hàng chúng sanh
Ít người hiểu được ngọn ngành,
Nhưng ai đau khổ chân thành trong tâm
Muốn tìm hiểu để tu thân
Các ngài thương xót ân cần dạy ngay.
Chàng hoàng tử út một ngày
Nghĩ mình không biết mai này sao đây
Nối ngôi vua khó lắm thay
Chín mươi chín hoàng tử ngay trên mình
Chàng bèn nảy một lòng thành
Tìm Phật Độc Giác chân tình hỏi han.
Một hôm các Phật dừng chân
Để mà khất thực. Vua ân cần mời
Chàng hoàng tử út tới nơi
Mang theo nước sạch rồi ngồi kề bên
Rửa chân cho các ngài liền
Đến khi các Phật đã yên mọi phần
Chàng thành kính dâng thức ăn
Và rồi nhân đó hỏi thăm chuyện mình
Xem tương lai có tốt lành
Có làm vua tại kinh thành này chăng?
Phật Độc Giác trả lời chàng;
"Dễ gì thừa hưởng ngai vàng được đâu
Nhiều anh án ngữ trên đầu
Tuy nhiên hoàng tử chớ sầu muộn chi
Sẽ làm vua ở xứ kia
Nếu mà có khả năng đi kịp thời
Bảy ngày thôi phải tới nơi."
Chàng nghe lời phán liền tươi cõi lòng
Nhưng Phật Độc Giác nói luôn:
"Đường đi tới đó vô cùng gian nguy
Phải băng qua cánh rừng kia
Gọi là Rừng Quỷ rất chi hãi hùng
Bao nhiêu loại quỷ trong rừng
Nhất là nữ quỷ bên đường hiện ra
Dùng bùa phép dựng cửa nhà
Dọc theo đường lộ thật là khang trang
Bên trong đồ đạc sẵn sàng
Giường nằm sang trọng, bạc vàng điểm tô
Màn nhung buông phủ hững hờ
Dạ xoa nữ quỷ ngồi chờ nơi đây
Hiện hình thiếu nữ thơ ngây
Biết bao xinh đẹp, lại đầy dễ thương
Thốt lời dụ khách qua đường:
‘Đi xa mỏi mệt mời chàng nghỉ chân!’
Khách kia mê mẩn tâm thần
Hố sâu tình dục có ngần ngại đâu
Sau ân ái là thương đau
Kẻ tình si bị giết mau, nào ngờ,
Quỷ ăn thịt chẳng đợi chờ
Máu người thắm đỏ hoen bờ gối chăn.
Khách du tham sắc mỹ nhân
Quỷ kia vẻ đẹp tuyệt trần phô nhanh,
Khách du ưa thích âm thanh
Quỷ đưa tiếng hát trữ tình du dương,
Khách du ưa thích mùi hương
Nước hoa quỷ sức vấn vương da người
Khách du ưa vị ngọt bùi
Quỷ dâng thực phẩm ăn thời mê say
Khách ưa xúc cảm đôi tay
Thịt da mềm mại quỷ này hiến dâng.
Nếu hoàng tử vững tinh thần
Dễ dàng kiểm soát giác quan của mình
Bảy ngày thông suốt lộ trình
Ngôi vua tại đó sẽ giành được thôi.”
Nghe xong hoàng tử cúi người
Chân thành cảm tạ những lời nhủ khuyên
Xin thêm Phật Độc Giác trên
Một bùa hộ mạng đeo liền thủ thân
Giã từ các Phật ân nhân
Giã từ cha mẹ quyết tâm lên đường
Về nhà sửa soạn hành trang
Năm người hầu cận sẵn sàng xin theo
Dù hay sẽ lắm hiểm nghèo
Hứa tuân theo lệnh với nhiều hăng say.
*
Quả nhiên nữ quỷ hôm nay
Tại nơi Rừng Quỷ hiện ngay đón người
Khi đoàn hoàng tử tới nơi
Quỷ dùng bùa phép tức thời làm ra
Lâu đài, dinh thự nguy nga
Cao sang rất mực, xa hoa muôn phần
Dạ xoa đội lốt mỹ nhân
Mời đoàn hoàng tử dừng chân chốn này.
Một người hầu cận mắc ngay
Nhìn thân hình nữ mê say mất rồi
Bắt đầu đi chậm lại thôi,
Quan tâm hoàng tử thốt lời hỏi han
Kẻ tham sắc dục than van:
"Chân đau di chuyển vô vàn khó khăn
Hãy cho tôi tạm nghỉ chân
Rồi tôi theo gót không cần chờ chi."
Cãi lời khuyên, hắn ở lì
Năm người còn lại bèn đi không chờ.
Kẻ "Tham Sắc" với dạ xoa
Sau ngày ân ái, tiêu ma cuộc đời
Quỷ kia ăn sống nuốt tươi
Thương thay cho kẻ tham nơi sắc hình.
Ăn xong quỷ vượt lên nhanh
Đón đầu hoàng tử, hiện thành mỹ nhân
Dựng lâu đài đẹp vô ngần
Chúng ngồi ca hát bổng trầm du dương
Đàn thánh thót, nhạc âm vang
Một người hầu cận mơ màng lắng nghe
Âm thanh quyến rũ say mê
Để rồi xoay bước hướng về quỷ kia
Tàn đời sau đó còn chi
Kẻ "Tham Tiếng" chết cũng vì âm thanh.
Ăn xong quỷ lại vượt nhanh
Đón đầu hoàng tử hương tình rắc gieo
Dựng lâu đài ngát hương yêu
Một hầu cận nữa lại siêu lòng rồi
Mùi thơm tho quyến rũ người
Để rồi xoay bước về nơi thơm lừng
Bị ăn thịt thật não nùng
Kẻ "Mê Hương" đã mệnh chung vì mùi.
Ăn xong quỷ lại vượt thôi
Đón đầu và dựng một nơi bán hàng
Đầy thức ăn, rộng thênh thang
Thơm tho mùi vị, xốn xang lòng người
Một người hầu cận tới nơi
Say mê ăn uống chẳng dời chân đi
Thế là mắc bẫy quỷ kia
Kẻ "Tham Vị" chết não nề tang thương.
Ăn xong quỷ lại đón đường
Dựng lên dinh thự sẵn giường trong đây
Gối chăn mềm mại dưới tay
Đệm nhung, màn lụa phơi bày sắc tươi
Hiện thành gái đẹp chào mời
Kẻ hầu cận cuối tức thời sa chân
Quỷ ăn thịt chẳng ngại ngần
Kẻ "Mê Xúc" chết xác thân tan tành.
*
Chỉ còn hoàng tử một mình
Xuyên ngang Rừng Quỷ tiến nhanh hào hùng
Quỷ đều bỏ cuộc nửa chừng
Riêng con quỷ nọ không ngừng theo đuôi
Hoá thành gái đẹp tuyệt vời
Bám theo hoàng tử như người thân thương,
Khi gần đi tới bìa rừng
Vài tiều phu thấy vui mừng hỏi thăm:
"Hỡi cô đẹp tựa trăng rằm
Ai đi phía trước xăm xăm một mình?"
Quỷ bèn đáp giọng tâm tình:
"Chồng tôi giận dỗi nỡ đành bỏ đi
Cưới nhau nào có lâu chi
Cho nên tôi phải tức thì đuổi theo.”
Tiều phu nghe giọng đáng yêu
Vượt ngang hoàng tử khẽ kêu lên rằng:
"Hãy dừng chân lại chờ nàng
Vợ thời xinh đẹp sao chàng bỏ bê?"
"Nó là quỷ dữ gớm ghê
Dụ người ăn thịt có nề hà chi
Nào đâu phải vợ con gì."
Ông hoàng nói với người đi hỏi mình.
Quỷ bèn nhỏ nhẹ trần tình:
"Chồng nào giận dỗi cũng thành thói quen
Vợ mà gọi quỷ, chẳng nên."
Nói xong quỷ lại theo liền mồi ngon
Hoá thành vợ sắp có con
Bụng to bước vội theo luôn chẳng rời.
Ai trông thấy cũng hỏi thôi
Ông hoàng lại phải thốt lời phân bua:
"Đây là quỷ dữ không vừa
Dụ người, ăn thịt có chừa ai đâu.”

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE PRINCE AND THE SHE-DEVILS
Ch 1: Five Meals In The Forest
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Người đi trước quỷ theo sau
Một ngày hoàng tử ghé vào xứ kia,
Hiện hình gái đẹp xuân thì
Quỷ theo hoàng tử bước đi không rời,
Vào thành phố để nghỉ ngơi
Thấy khu đền vẻ lâu đời linh thiêng
Chàng hoàng tử ghé vào liền
Có bùa hỗ trợ càng thêm nhiệm mầu,
Quỷ theo vào có được đâu
Ở ngoài, nán lại phía sau đợi chờ.
Hiện hình gái đẹp như mơ
Nữ thần quyến rũ ngẩn ngơ lòng người.
*
Vua trong vương quốc rong chơi
Hôm nay vua chợt tới nơi chốn này
Thấy hình dạng quỷ đẹp thay
Vốn nòi ham sắc mê ngay quỷ rồi
Sai quân hầu tới hỏi thôi:
"Mỹ nhân đã có bạn đời hay chưa?”
"Có chồng rồi!" quỷ khẽ thưa
"Chồng tôi đang ở đền thờ trong kia.”
Phía trong hoàng tử lắng nghe
La ngay: "Không phải vợ gì của tôi
Đó là quỷ dữ tanh hôi."
Quân hầu quay lại y lời trình vua
Vua bèn phán: "Đẹp vô bờ
Hoa không có chủ còn chờ đợi chi
Thuộc quyền ta! Hãy rước đi!”
Quân hầu vội đón quỷ kia lên ngồi
Trên lưng voi ghé tới nơi.
Sau khi du ngoạn vua thời quay lui
Về hoàng cung dù tối trời
Vua phong người đẹp lên ngôi huy hoàng
Chánh cung hoàng hậu cao sang
Đêm nay chung giấc mộng vàng ái ân.
Quỷ làm thêm đẹp tấm thân
Khiến vua mê mẩn tâm thần canh thâu,
Chợt đâu quỷ nhỏ giọt châu
Vật mình khóc lóc, gục đầu rên la,
Ngạc nhiên vua hỏi cho ra
Quỷ bèn than thở thật là thảm thê:
"Nhiều người ghen tức cười chê
Thiếp đây hạ cấp, nay về hoàng cung
Hưởng ơn mưa móc tột cùng
Không cha, không mẹ cũng không gia đình,
Nếu vua thương thiếp thật tình
Xin ban cho thiếp quyền hành tối đa
Khắp trên vương quốc bao la
Để không ai dám tỏ ra khinh thường."
Lắc đầu vua đáp: “Dù thương
Quyền ta chỉ có khắp vương quốc này
Với người phạm tội tại đây.”
Quỷ bèn quyến rũ chau mày làm duyên
Nên vua nhượng bộ thêm liền:
"Ta cho nàng được uy quyền ít thôi
Quanh trong cung cấm đủ rồi.”
Quỷ thầm thỏa mãn thốt lời tạ vua.
Đợi khuya vua ngủ say sưa
Quỷ quay vội lại rừng xưa hiện hình
Gom nhanh các quỷ quanh mình
Hiện hình trở lại cung đình cho mau
Dữ dằn ăn thịt đua nhau
Người cùng súc vật thoát đâu đọa đày
Vua thời "hoàng hậu" phanh thây
Quỷ kia vứt lại xương đầy hoàng cung.
*
Hôm sau dân chúng trong vùng
Thấy cung vua khóa đều cùng lo âu
Hè nhau phá cửa để vào
Gặp ngay cảnh tượng xiết bao hãi hùng
Bấy giờ họ mới đồng lòng
Tin lời chàng trẻ ở trong ngôi đền
Nói rằng người đẹp như tiên
Được làm hoàng hậu cạnh bên ngai vàng
Chỉ là quỷ dữ rừng hoang
Dụ người, ăn thịt kinh hoàng lâu nay.
Chàng hoàng tử út giỏi thay
Tại đền thờ nọ ra tay canh phòng
Sợ rằng lũ quỷ tấn công
Thức cầm gươm đứng, quyết không lơ là
Lá bùa hộ mệnh giăng ra
An bình đợi sáng chan hòa ánh dương.
Mọi người ở tại hoàng cung
Sau khi dọn dẹp xong cùng bàn nhau:
"Chàng thanh niên nọ giỏi sao
Giác quan tự chủ, có đâu yếu hèn
Gái kia dù đẹp như tiên
Sắc phô quyến rũ, chẳng thèm quan tâm
Quả là một bậc đại nhân
Đưa lên ngôi báu muôn phần xứng thay."
Mọi người đồng ý chuyện này
Quan cùng dân chúng tới ngay ngôi đền
Mời chàng hoàng tử về liền
Khi chàng chấp thuận họ bèn hồi cung
Chàng hoàng tử chí hào hùng
Giờ lên ngôi báu nơi vùng xa xôi
Trị vì vương quốc tuyệt vời
Rất là đúng phép, mọi người đều vui
Chàng không tham đắm buông xuôi
"Sắc, thanh, hương, vị, xúc" thời chẳng ham.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE PRINCE AND THE SHE-DEVILS
Ch 2: A Feast In The Palace
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Ngày xưa có một vị thầy
Rất là nổi tiếng, giỏi, hay, lắm tài
Năm trăm đệ tử theo ngài
Học câu dưỡng tánh, học bài tu tâm,
Một người đệ tử thiết thân
Tên cha mẹ đặt vô ngần khó nghe
Tên là Xấu, bị cười chê
Nên anh than thở: "Tên chi đọa đày!"
Hôm nay anh tới thăm thầy
Xin thầy tìm cách đổi ngay cho mình:
"Một tên tốt đẹp thật tình
Để bà con ở chung quanh khỏi cười
Lại thêm may mắn trong đời.”
Thầy nghe xong khẽ thốt lời nhủ khuyên:
"Trước khi con muốn đổi tên
Hãy nên đi khắp các miền gần xa
Để nghe ngóng hầu tìm ra
Tên nào con thấy đẹp mà lại hên
Tìm xong trở lại đây liền
Thầy làm buổi lễ đổi tên tốt lành."
*
Anh chàng Xấu bèn du hành
Làng thôn in gót, thị thành đặt chân
Sau khi đi khắp xa gần
Một ngày anh tới nơi phần đất kia
Có người vừa chết tức thì
Hỏi tên người đó anh nghe trả lời:
"Anh chàng Bất Tử qua đời
Bà con chôn cất bùi ngùi biết bao."
Anh kinh ngạc nói: "Lẽ nào
Tên là Bất Tử mà sao chết rồi?"
Đám đông nghe vậy bật cười:
"Tên dùng phân biệt mọi người với nhau
Có hề ảnh hưởng gì đâu
Tên dù Bất Tử sống lâu bao giờ
Hỏi ngớ ngẩn! Nghĩ khù khờ!"
Anh nghe nói vậy bất ngờ tỉnh ra.
Anh chàng tiếp tục đi xa
Chợt đâu thấy kẻ hét la đánh người
Nạn nhân bị đập tơi bời
Tò mò anh hỏi chuyện thời rõ ngay:
"Cô kia thiếu nợ bao ngày
Bị người hành hạ thẳng tay đòi tiền."
Anh chàng Xấu bèn hỏi liền:
"Thế thì cô ấy có tên là gì?"
Người ta vội đáp tức thì:
"Tên Giàu, tốt đẹp kể chi! Đáng buồn!”
Anh nghe tỏ vẻ tần ngần:
"Tên Giàu sao lại nợ nần khổ thay."
Người chung quanh nói: "Ơ hay!
Tên dùng để gọi người này người kia
Nào đâu có ảnh hưởng chi
Tên Giàu mà lại nhiều khi nghèo hèn
Ai mà không biết chắc điên."
Anh nghe nói vậy sáng thêm cõi lòng.
Giờ anh tiến bước thong dong
Và rồi chợt gặp một ông lạc đường
Hỏi tên nghe thấy bất thường:
"Tôi tên Hướng Dẫn ở phương xa về
Đến đây lạc bước vùng quê."
Anh nghe nói vậy bèn chê bai liền:
"Tên hay vậy nghĩ buồn thêm
Tên là Hướng Dẫn mà quên nẻo đường
Làm sao giúp khách thập phương?"
Ông kia vội đáp: “Điên cuồng làm sao!
Đặt tên là để gọi nhau
Chứ đâu có dính dáng vào bản thân."
Thế là sáng tỏ mọi phần
Anh chàng tên Xấu chẳng cần đi thêm
Giờ đây mãn nguyện vô biên
Không còn thắc mắc với tên của mình
Anh ngưng ngay cuộc hành trình
Quay về chốn cũ quả tình an tâm.
Đến chào thầy, thầy hỏi thăm
Anh thưa: "Tên gọi hết làm phiền con
Tên Bất Tử chẳng sống còn,
Tên Giàu đặt vậy lại luôn nghèo tiền
Dù tên Hướng Dẫn vẫn phiền
Vẫn hay lạc lối và quên đường về
Tên nào có ảnh hưởng chi
Nào đâu tạo được chuyện gì cho ai
Chỉ dùng để nhận diện người,
Tự mình làm chủ cuộc đời mình thôi
Con tên Xấu cũng được rồi
Mẹ cha đã đặt con thời giữ nguyên."
Lời thầy kèm nụ cười hiền:
"Bông hồng dù có gọi tên thế nào
Hương thơm vẫn tỏa ngạt ngào
Tên dù xấu, đẹp cớ sao muộn phiền!”

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
A MAN NAMED BAD
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Cậu con trai sinh ra đời
Trong gia đình nọ một thời xưa xa
Đặt tên Khôn, nối nghiệp nhà
Lớn lên buôn bán thật là khôn lanh
Tại Ba La Nại kinh thành
Chàng Khôn thường rủ bạn anh đi cùng
Hai bên hùn vốn buôn chung
Bạn anh tên gọi lẫy lừng: Đại Khôn.
Một lần tổ chức chuyến buôn
Năm trăm xe cộ dập dồn đi xa
Chất đầy hàng hóa xa hoa
Hai người khôn khéo bán ra kiếm lời
Thành công tốt đẹp tuyệt vời
Tiền vào như nước hai người đều vui,
Đoàn xe hoan hỉ trở lui
Về Ba La Nại nghỉ ngơi ít ngày.
Khi chia tiền lãi chuyến này
Bạn chàng lên tiếng nói ngay ý mình:
"Chia ba phần thật hợp tình
Tôi hai, anh một, công bình biết bao."
Chàng Khôn bèn hỏi: "Tại sao
Bạn chi tôi ít nghe nào lọt tai?"
Bạn chàng giải thích khoan thai:
"Anh tên Khôn vậy so tài kém tôi
Đại Khôn tất phải hơn rồi
Tên hơn nên được chia lời nhiều hơn.”
Chàng Khôn: "Tên chẳng liên quan
Chỉ dùng để gọi, chẳng can hệ gì
Vốn bằng nhau không khác chi
Tiền lời hợp lý là chia đồng đều.”
Cả hai tranh cãi sớm chiều
Không người nào chịu nghe theo người nào.
*
Đại Khôn thầm nghĩ trong đầu:
"Phải tìm cho được mưu sâu thắng người.”
Hắn tìm ông bố hắn thôi
Nhờ ông già nấp trong nơi cây này
Cây to rỗng ruột lâu nay
Chui trong ruột đó vào ngày hôm sau:
"Khi chúng con đến thỉnh cầu
Hỏi về lời lãi chia nhau thế nào
Giả làm thần bố phán mau
Đại Khôn tài trí từ lâu hơn người
Tiền lời đáng hưởng gấp đôi,
Còn Khôn được một phần thôi, chớ phiền.”
Đại Khôn sau đó đi liền
Gặp Khôn và nói: "Không nên mất lòng
Nhờ thần phân xử là xong
Thần cây cổ thụ trong vùng gần đây.”
Chàng Khôn đồng ý: “Tốt thay
Thần cho ý kiến chắc hay vô cùng."
Tới cây cổ thụ bên rừng
Hai người quỳ xuống khấn chung một lời:
"Chúng con có việc nhờ ngài."
Ông già đang nép kín người trong cây
Tức thời giả giọng hỏi ngay:
"Việc chi hãy nói, ta đây sẵn sàng?"
Chàng con bịp bợm tâu rằng:
"Chúng con hùn vốn đem hàng đi buôn
Con tên gọi là Đại Khôn
Cùng Khôn là bạn, lời luôn chuyến này
Vậy nên chia chác sao đây?”
Ông già giả giọng phán ngay: "Rõ rồi
Khôn thời chỉ một phần thôi
Đại Khôn đáng được gấp đôi, hai phần!"
Khôn nghe thiên vị vô ngần
Quyết tâm tìm hiểu có thần thật không
Lấy rơm khô ném vào trong
Vào nơi rỗng ruột giữa lòng thân cây
*
Rồi châm lửa vứt vào đây
Lửa vừa bùng cháy khói bay mịt mùng
Thế là xảy chuyện lạ lùng
Có người nấp ở phía trong hoảng hồn
Chui ra khỏi hốc cây luôn
Hoá ra là bố Đại Khôn đây mà!
Ông già bị phỏng kêu la
Bao lời trách móc thốt ra thật buồn:
"Đặt tên con là Đại Khôn
Tiếc thay con lại chỉ luôn dại khờ
Lo lừa bịp rất ngu ngơ
Tuy rằng khéo léo nhưng mà chẳng khôn
So cùng người bạn đi buôn
Chàng Khôn kia tỏ ra hơn con nhiều."
Nghe lời mắng nhiếc đủ điều
Đại Khôn hổ thẹn ra chiều ăn năn
Lời vàng soi sáng tâm can
Tiền lời chia lại hai phần bằng nhau.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
A MAN NAMED WISE
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Nơi miền bắc Ấn Độ xưa
Trong gia đình nọ mới vừa sinh ra
Một trai vui vẻ cửa nhà
Đến khi khôn lớn tỏ ra khác người
Không ham vương vấn chuyện đời
Thú vui trần tục chàng thời xả luôn
Tìm vào Hy Mã Lạp Sơn
Sống đời ẩn sĩ tâm hồn thanh cao
Thế rồi hương đạo dạt dào
Năm trăm người đã tìm vào xin theo
Trở thành đệ tử sớm chiều
Tôn chàng làm vị thầy nhiều uy danh.
Thầy lo tinh tấn tu hành
Lại luôn thiền định nhiệt thành bản thân
Đạt quyền năng bậc siêu nhân
Như bay lơ lửng trên tầng hư không
Hay là đọc được nỗi lòng
Tâm tư thầm kín người chung quanh mình
Thần thông đó quả thật tình
Khiến cho đệ tử tâm thành phục ngay.
*
Vào mùa mưa gió năm nay
Hai trăm năm chục người quay về làng
Theo chân đệ tử trưởng tràng
Lấy hàng, lấy muối để mang về dùng
Phái đoàn chưa trở lại rừng
Thời ông thầy sắp mệnh chung chốn này
Bao nhiêu đệ tử còn đây
Vây quanh chỉ hỏi ông thầy một câu:
"Thầy tu thiền định đã lâu
Cuối cùng đạt phép nhiệm mầu gì chăng?”
Thầy đang mệt, khó nói năng
Trong cơn hấp hối thoảng vang lời ngài
Chỉ nghe một tiếng "Không" thôi
Rồi thầy từ giã cõi đời ra đi
Tái sinh lên cõi trời kia.
Vây quanh đệ tử rất chi ngỡ ngàng
Chờ mong nghe những lời vàng
Thần thông bí quyết ẩn tàng cao siêu
Giờ nghe "không" chỉ bấy nhiêu
Nên cùng thất vọng, đăm chiêu, luận bàn:
"Cả đời thầy rất gian nan
Tu hành, thiền định rõ ràng thâm sâu
Vậy mà đạt được gì đâu
Chỉ nghe thầy nói "không". Sao lạ kỳ!"
Nghĩ thầy không đạt được chi
Đường tu thất bại thấy thì đáng thương
Có gì đâu để tán dương
Họ bèn hỏa táng bình thường vậy thôi
Chẳng chi khác với người đời
Lễ nghi trang trọng họ thời bỏ qua.
*
Khi đoàn đệ tử đi xa
Việc xong, trở lại rừng già thảnh thơi
Mới hay thầy đã qua đời
Trưởng tràng bèn hỏi những người anh em:
"Có ai hỏi kịp thầy xem
Thầy tu kết quả có đem lại gì
Có chi vĩ đại lạ kỳ?”
Anh em ở lại tức thì nói ngay:
"Khi thầy hấp hối tại đây
Chúng tôi có hỏi kịp thầy đôi câu
Rằng thầy có đạt pháp mầu?
Thời thầy chỉ nói trước sau một lời
Rằng ‘không’, chỉ có vậy thôi
Chúng tôi thiết nghĩ suốt đời tu thân
Thầy mình thất bại vô ngần
Không hề đạt được một phần thành công
Mọi người do đó tán đồng
Lễ nghi danh dự là không đúng đường
Chỉ chôn cất theo cách thường."
Anh chàng đệ tử trưởng tràng nghe xong
Thở dài, nói rất buồn lòng:
"Tiếc rằng huynh đệ đã không hiểu rồi
Thầy mình tu suốt cả đời
Giờ đây kết quả tuyệt vời lắm thay
Cái ‘Không’ thầy đạt được đây
Quả là tuyệt đích mà thầy cầu mong."
Trưởng tràng sau đó dài dòng
Giảng ra ý nghĩa chữ "Không" của thầy
Tiếc thay huynh đệ quanh đây
Nào ai hiểu thấu lời hay được nào.
*
Lúc này trên cõi trời cao
Nơi thầy đã tái sinh vào vẻ vang
Thầy nghe đệ tử trưởng tràng
Tận tình giảng giải lời vàng, ý hay
Nhưng mà đệ tử của thầy
Chẳng ai hiểu được, tiếc thay vô cùng
Cho nên thầy phải buộc lòng
Quay về tu viện, trên không hiện hình
Thân lơ lửng, dáng nghiêm minh
Ông thầy thương đệ tử mình u mê
Bèn lên tiếng, giọng uy nghi
Trước tiên khen trưởng tràng kia hết lời
Sau quay qua dạy mọi người:
"Kẻ nào nghe Pháp mà rồi hiểu ngay
Thời so ra thật lành thay
Khá hơn những kẻ không hay biết gì
U mê, thiếu trí, ngu si
Trăm năm mãi chẳng nghĩ suy đúng đường.”
Xong thầy khuyến khích đạo tràng
Năm trăm đệ tử thân thương của mình
Tu siêng năng, học tận tình
Hiểu ra Chân Lý ngọn ngành thâm sâu
Hiểu ra Giáo Pháp nhiệm mầu
Bên kia bờ giác tiến mau tới liền.
*
Lời thầy dạy há dám quên
Năm trăm đệ tử hành thiền, tu thân
Rất tinh tấn, rất chuyên cần
Và rồi kết quả muôn phần tốt tươi
Khi mãn nghiệp, lúc lìa đời
Năm trăm đệ tử cõi trời tái sinh
Cùng nơi với vị thầy mình
Thanh cao rất mực, quang vinh vô vàn.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
ACHIEVING NOTHING
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Ba La Nại sống yên lành
Chợt đâu xẩy cuộc chiến tranh bạo tàn
Đội quân của nước lân bang
Bao vây, xâm chiếm gieo tang tóc rồi
Nhà vua bị giết hại thôi
Còn bà hoàng hậu bị người đoạt ngay
Giữ trong chốn hoàng cung này
Kề bên vua mới sau ngày xâm lăng
Chỉ riêng hoàng tử cung vàng
May thay đã kiếm được đường thoát thân
Chui theo dãy ống cống ngầm
Ra ngoài tụ họp dân quân quanh vùng
Tạo thành lực lượng khá đông
Quyết tâm chống chọi, nức lòng đấu tranh
Cùng quay về chốn kinh thành
Ước mong dựng lại triều đình trước kia.
Chàng hoàng tử bèn gửi đi
Một thông điệp nói rất chi hào hùng:
"Vua xâm lược phải phục tùng
Đầu hàng, rút khỏi hoàng cung tức thời
Kinh thành trao lại ngay thôi
Hay là chiến đấu để rồi diệt vong.”
Mẹ hoàng tử ở trong cung
Nghe tin con dọa tấn công kinh thành
Sợ rằng thảm họa chiến tranh
Sẽ làm thiệt mạng dân lành chốn đây
Nhân từ vốn tính xưa nay
Nên bà muốn tránh đọa đày sinh linh
Bà bèn dò xét tình hình
Xong ngầm gửi tới con mình bức thư
Khuyên hoàng tử: "Gắng đợi chờ
Đừng nên gây chiến bây giờ chẳng hay
Bao lương thực trong thành này
Chỉ còn vừa đủ bảy ngày mà thôi
Không củi lửa, hết nước nôi
Bao vây cửa ngõ các nơi ra vào
Là dân chúng sẽ xôn xao
Sẽ mau nổi loạn, lẽ nào chịu yên
Hạ vua xâm lược xuống liền
Trao con quyền bính, tôn lên ngai vàng
Mẹ con ta lại vẻ vang,
Hãy nghe lời mẹ tránh đường chiến tranh!”
Mẹ khuyên hợp lý, hợp tình
Cho nên hoàng tử chân thành theo ngay
Bao vây các cổng thành này
Chặn đường tiếp tế bảy ngày bảy đêm
Chẳng cần chiến đấu chi thêm
Quả nhiên dân chúng trở nên điên cuồng
Tự nhiên đói khát bất thường
Người dân tụ họp tìm phương sống còn
Đua nhau nổi loạn lên luôn
Giết vua xâm lược gây nguồn chiến chinh
Gieo khốn khó, tạo điêu linh,
Rồi dân mở rộng cửa thành khắp nơi
Tìm hoàng tử và thỉnh mời
Vào hoàng cung để lên ngôi trị vì.
Lòng từ ích lợi kể chi
Lời khuyên hoàng hậu còn gì quý hơn
Không bạo động tránh tang thương
Tránh gây đổ máu phơi xương dân lành.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
A MOTHER’S WISE ADVICE
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Ngày xưa có tám ngàn voi
Quây quần vui sống cuộc đời bình an
Nơi vùng Hy Mã Lạp Sơn
Gần bên hồ rộng gió ngàn vờn quanh
Hồ liền sáu vịnh nước xanh
Nhìn thời thấy giống sáu hình ngà voi
Thiên nhiên phong cảnh tuyệt vời
"Sáu Ngà" hồ đẹp, mọi người đặt tên.
Vì thần thông giỏi vô biên
Du hành có thể bay trên bầu trời
Voi đầu đàn được lên ngôi
Khắp trong vương quốc chúa voi trị vì.
Chúa voi sinh hoàng tử kia
Thân thì trắng toát, mặt thì hồng tươi
Đỏ dưới chân, đỏ trên môi
Voi hoàng tử quả khác đời rất xa:
"Là Bồ Tát, đã trải qua
Bao nhiêu tiền kiếp thật là khác nhau
Khi là thần sống dài lâu
Khi là thú vật đớn đau cuộc đời
Đôi khi lại sống kiếp người
Tử sinh, sinh tử luân hồi cuồng quay."
Qua nhiều triệu năm trước đây
Voi hoàng tử với lòng đầy khát khao
Học theo Phật Pháp tối cao
Ước mong đắc đạo khác nào Phật đâu
Voi yêu kính Phật từ lâu
Nên voi tu học đạo mầu chuyên tâm
Mỗi khi vấp váp sai lầm
Là thêm kinh nghiệm tu thân sửa mình
Voi tu " thập thiện" nhiệt thành:
"Sát sinh, trộm cắp, dục tình tránh xa
Không lời lừa dối điêu ngoa
Không lời thêu dệt lại qua đôi chiều
Không lời thô ác đặt điều
Tham, sân, si cũng xả theo dòng đời.”
Nghiệp lành theo giữ đủ mười
Thân tâm thanh lọc, xa rời vô minh
Trải qua nhiều kiếp tái sinh
Kiếp này tạm mượn dáng hình voi thôi.
Voi hoàng tử lớn lên rồi
Thân hình to lớn, vòi dài uốn cong
Như xích bạc mạnh vô song,
Vì voi có sáu ngà trông oai hùng
Hiên ngang, vĩ đại, lạ lùng
Sáu màu khoe sắc ngà trông tuyệt vời
Nên voi tên cũng lạ đời
Mọi người ca tụng chàng: "Voi Sáu Ngà"!
Khi voi chúa chết bất ngờ
Chàng voi hoàng tử thay cha cầm đầu
Lên ngôi lãnh đạo trước sau
Tám ngàn voi quý cùng nhau theo chàng
Voi thông minh, voi khôn ngoan
Tiếng tăm lừng lẫy lan tràn chốn xa:
"Dưới quyền voi chúa sáu ngà
Bầy voi xứng đáng để mà vinh danh."
Bầy voi cũng rất tâm thành
Cúng dường chư Phật ở quanh núi đồi
Phật Độc Giác năm trăm người
Tự mình giác ngộ, suốt đời tĩnh tu
Các ngài chan chứa tâm từ
Thấy người đau khổ vô bờ quanh đây
Các ngài muốn dạy điều hay
Mong người giải thoát kiếp này êm xuôi
Tiếc thay hầu hết mọi người
Không ham pháp quý, cứ vùi bến mê
Sống thời mạt pháp não nề
Cho nên các vị không hề dạy ai
Luôn im miệng, chẳng thốt lời
Đáng buồn cho chúng sinh thời đó sao!

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
KING SIX TUSKER AND THE QUEEN WHO HATED HIM
Ch.1: Rebirth Of The Bodhisatta
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Hồ dài và rộng biết bao
Giữa hồ không có cây nào mọc lên
Nước hồ trong vắt êm đềm
Tựa như khối ngọc thần tiên vô cùng
Nước mênh mông khắp một vùng
Hoa sen, hoa súng chập chùng lượn nhanh
Trắng, hồng phô sắc trời xanh
Đếm ra bảy lớp bao quanh giữa hồ,
Tiếp liền là nước lững lờ
Mọc ra lúa đỏ nhấp nhô khoe mầu
Voi dù đứng cũng không sâu,
Kế là cây nhỏ họp nhau thành rừng
Hoa thơm đếm đủ mười từng
Vàng, xanh, trắng, đỏ tưng bừng múa reo,
Rồi là rừng đậu mọc theo
Rồi rừng bìm bịp, dưa leo, bí bầu
Rồi rừng mía mọc chen nhau
Rồi chuối, rồi mít quả đâu thiếu gì
Rừng tre, vườn táo, hàng me
Tính ra đủ loại cực kỳ tốt tươi
Nơi đây phong cảnh tuyệt vời
Thật là tráng lệ một thời xa xưa.
Bao quanh là núi mộng mơ
Đếm ra bảy ngọn vách phô sắc vàng
Vừa rực rỡ, vừa chói chang
Tựa như ánh sáng vừng dương đầu ngày
Ngọn cao, ngọn thấp đẹp thay
Thất sơn bao bọc hồ này thân thương
Góc hồ ở mạn Đông phương
Một nơi mặt nước gió thường thổi qua
Mọc lên sừng sững cây đa
Thân cao, to lớn, vươn ra bốn cành
Chĩa về bốn hướng ở quanh
Tám ngàn chồi mọc vươn nhanh lên trời
Đẹp sao khó nói nên lời
Bồng lai tiên cảnh so thời cũng ngang.
Phía Tây hồ có động vàng
Phía trong Kim Động thênh thang vô cùng
Hai voi hoàng hậu trong cung
Thường cùng voi chúa vào vùng động sâu
Bà hoàng Khả Ái đứng đầu
Bà hoàng Duyên Dáng đứng vào hàng hai
Tám ngàn voi xếp hàng dài
Cùng nhau vào động là nơi an lành
Tránh mùa mưa bão hoành hành,
Nhưng về mùa hạ nóng hanh núi đồi
Cả đoàn lại kéo ra chơi
Gốc cây đa lớn tạm thời ẩn thân
Nhánh cây che mát vô ngần
Thêm hồ có gió mơn man thổi vào.
*
Một ngày hoa nở đẹp sao
Vườn hoa Đại Thọ đón chào chúa voi
Cùng hai hoàng hậu tới nơi
Tùy tùng hộ tống nhạc trời vang xa
Chúa voi đi đụng cành hoa
Bà hoàng Duyên Dáng quả là không hên
Lá khô, kiến đỏ rơi liền
Bay xuôi chiều gió bám trên thân bà,
Chánh cung Khả Ái đứng xa
Đứng nơi khuất gió vậy mà duyên may
Phấn hoa theo cánh hoa bay
Gieo hương thơm ngát bám đầy châu thân
Voi Duyên Dáng chợt nổi sân
Nghĩ thầm: "Voi chúa có phần xấu xa
Chiều voi Khả Ái hơn ta
Hôm nay đối xử tỏ ra bạc tình."
Thế là oán hận nảy sinh
Thù này mong dịp để thanh toán rồi.
Một ngày nhân buổi đẹp trời
Đoàn voi xuống tắm đùa chơi trong hồ
Muôn hoa đẹp đẽ sắc phô
Voi thi nhau hái điểm tô thân người,
Một voi dâng đến chúa voi
Đóa sen thật lớn, bảy chồi thơm hương
Chúa voi nhận đóa sen hường
Sau khi rảy phấn lên vừng trán xong
Bèn đưa tặng lại chánh cung
Bà hoàng Khả Ái vui mừng tạ ơn
Voi Duyên Dáng bèn nổi cơn
Nổi lòng ghen ghét thiệt hơn nữa rồi:
"Phen này mình lại kém người."
Căm thù voi chúa nay thời gia tăng.
*
Một ngày voi chúa sẵn sàng
Gom nhiều thực phẩm để mang cúng dường
Các Phật Độc Giác thân thương
Đủ năm trăm vị trong rừng kế bên,
Voi Duyên Dáng cũng theo liền
Cũng mang cúng Phật tạo thêm phước lành
Thầm cầu nguyện chuyện riêng mình:
"Lìa trần mong được tái sinh cung vàng
Làm công chúa, làm bà hoàng
Tại Ba La Nại vẻ vang cuộc đời,
Làm hoàng hậu của vua rồi
Mong thêm nhan sắc, vua thời mê say
Sẽ dành quyền lực trong tay
Trả thù voi chúa chuyến này khó chi
Tâu vua kiếm thợ săn kia
Cung tên tài giỏi sai đi vào rừng
Dùng tên độc bắn tử thương
Giết xong voi chúa lấy luôn cặp ngà
Mang về dâng tặng hoàng gia
Trả thù như vậy mới là xong xuôi."
Sau khi ước nguyện vậy rồi
Bà hoàng Duyên Dáng biếng lười uống ăn
Tấm thân cứ héo mòn dần
Một thời gian ngắn từ trần ngay thôi.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
KING SIX TUSKER AND THE QUEEN WHO HATED HIM
Ch.2: Home And Family
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Tái sinh vương quốc xa xôi
Làm nàng công chúa dáng người đẹp xinh
Voi Duyên Dáng lúc trưởng thành
Quốc vương cho kết duyên lành lứa đôi,
Vua Ba La Nại cưới rồi
Phong nàng làm chánh hậu nơi cung đình.
Không quên kiếp trước của mình
Nàng mong rửa hận thỏa tình bấy lâu
Nàng bèn giả bộ ốm đau
Xanh xao dáng ngọc, u sầu nét hoa
Nghe tin vua vội ghé qua
Vuốt lưng, thăm hỏi tỏ ra ân cần:
"Mắt nhung nàng đẹp tuyệt trần
Cớ sao héo uá đau buồn xanh xao?”
Nàng bèn khẽ đáp ngọt ngào:
"Thiếp ôm mộng ước nhưng sao khó thành
Nên buồn lo mãi quẩn quanh."
Vua cười: "Nàng cứ thật tình nói đi
Nay nàng ưa thú vui gì
Ta liền ban tặng có chi ngại ngùng."
Nàng thưa: "Thật khó vô cùng,
Xin cho triệu tập khắp trong nước nhà
Các tay thiện xạ tài ba
Bấy giờ thiếp sẽ nói ra ước nguyền."
Vua nghe chiều ý nàng liền
Sai quân đánh trống lệnh truyền thợ săn
Trong vương quốc khắp xa gần
Phải về tụ tập trước sân triều đình.
Thợ săn tuân lệnh nhiệt tình
Sáu mươi ngàn thợ vội trình diện ngay
Mang theo tặng vật về đây
Vua mời hoàng hậu. Nàng đầy sướng vui.
Nàng lên tiếng bảo đám người :
"Ta nằm mơ thấy ở nơi rừng già
Có con voi trắng sáu ngà
Ngà voi tuyệt mỹ khiến ta ước hoài."
Thợ săn cả đám đáp lời:
"Tổ tiên săn bắn mấy đời đã qua
Nào nghe voi trắng sáu ngà
Nơi đâu voi ở xin bà chỉ cho."
Nàng nhìn đám thợ lô nhô
Thấy chàng kia dáng dấp thô vô cùng
Chân tay vạm vỡ to phồng
Rậm râu, sẹo cổ, mặt trông dữ dằn
Tên là Đại Cẩu, thợ săn
Chàng này kiếp trước thù hằn chúa voi,
Nàng trông ưng ý ngay thôi
Nhủ thầm: "Đây chính là người giúp ta."
Nàng bèn xin phép vua nhà
Để đưa Đại Cẩu lên tòa lầu cao
Chỉ tay về phía rừng sâu:
"Bên kia là núi, phía sau núi này
Có Kim Động to lớn thay
Có cây đa lớn tại đây lâu đời
Tám ngàn cành vươn khắp nơi
Đó là vương quốc của voi sáu ngà
Lớn to, mạnh mẽ, kiêu sa
Có tài chiến đấu tỏ ra hàng đầu
Tám ngàn voi khác theo sau
Đội quân hung dữ ai nào sánh ngang."
Thợ săn hỏi, giọng hoang mang:
"Biết bao châu báu trong hoàng cung đây
Sao bà lại thích ngà này
Hay bà muốn thợ bỏ thây rừng già?"
Nàng bèn nói, giọng thiết tha:
"Ta thù voi chúa sáu ngà thâm sâu
Từ trong kiếp trước đã lâu
Chứ đâu phải thấy lần đầu trong mơ
Hãy săn voi, giết giùm ta
Giết xong ta thưởng món quà tạ ơn
Năm ngôi làng đẹp biếu luôn.”
Nàng lên tiếng nói tinh khôn dụ người.
Thợ săn nghe nói thuận lời
Xin nàng chỉ lối tới nơi động vàng
Tới nơi voi tắm bình thường
Để mà tính kế dễ dàng giết voi.
Kiếp xưa nàng nhớ mãi thôi
Nơi voi hay tắm không đời nào quên
Chỉ đường cho thợ săn liền:
"Hồ sâu trong mát giữa miền hoa thơm
Trong vùng Hy Mã Lạp Sơn
Gần cây đa lớn cành vươn lá dày
Chúa voi thường tắm hồ này
Tắm xong đủng đỉnh từ đây trở về
Có hoàng hậu theo cận kề
Cài sen vương miện muôn bề yêu thương."
Sau khi hướng dẫn tỏ tường
Thợ săn đồng ý lên đường săn voi,
Nhưng nàng hoãn bảy ngày trời
Sau khi tạm thưởng cho người hiên ngang
Một ngàn đồng quý tiền vàng
Cho về chuẩn bị sẵn sàng đi xa.
Rồi thợ rèn, rồi thợ da
Nàng cho triệu tập thật là khẩn trương
Để làm dụng cụ bất thường
Dùng săn voi dữ trong rừng nay mai,
Bảy ngày sản xuất xong xuôi
Đồ dùng đặc biệt cho người thợ săn
Thêm đồ uống, thêm thức ăn
Lương khô thực phẩm chu toàn lắm thay,
Thợ săn trở lại đúng ngày
Sau khi nhận lệnh, chia tay lên đường
Dẫn theo một đám tùy tùng
Vượt bao thôn xóm tới vùng xa xôi
Khi gần biên địa vắng người
Một mình thợ dấn bước nơi hiểm nghèo.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
KING SIX TUSKER AND THE QUEEN WHO HATED HIM
Ch.3: The Hate-filled Queen.
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Một mình không có ai theo
Hết băng rừng rậm lại trèo non cao
Qua vùng ngập nước lao xao
Qua vùng lầy lội xiết bao nhọc nhằn
Cuối cùng đến đỉnh Kim Sơn
Núi cao đầy quỷ ẩn thân chốn này
Thời gian để tới được đây
Bảy năm, bảy tháng, bảy ngày. Lâu thay!
Thợ nhìn trước mắt thấy ngay
Cây đa vĩ đại lá dầy phủ giăng
Tám ngàn cành lớn vươn ngang
Nơi đây voi chúa hiện đang ẩn mình
Sáu ngà vươn thật hãi kinh
Có tài chiến đấu khoẻ, nhanh, hào hùng
Lại thêm quân đội tùy tùng
Tám ngàn voi quý canh chừng một bên
Không xa hồ nước thần tiên
Chúa voi tắm lội thường xuyên lâu rồi
Quanh hồ cây cỏ tốt tươi
Bướm ong bay lượn, đất trời thăng hoa.
Thợ săn theo rõi từ xa
Đường đi voi chúa hắn ta ghi lòng
Sau khi voi chúa đi xong
Hắn đào một hố sâu trong ven đồi
Ngụy trang hầm hố xong xuôi
Sáng sau hắn tới nấp nơi hố này
Mang cung tên ẩn trong đây
Trên đầu tóc buộc giống thầy tu thêm
Thành ngay một chỏm phía trên
Áo vàng hắn khoác vào bên phía ngoài,
Khi voi chúa vừa tới nơi
Kẻ gian tên độc tức thời bắn ra
Mũi tên cực độc ngấm qua
Chúa voi gầm thét vang xa núi rừng
Cả đoàn voi rống vang lừng
Bước chân hoảng loạn một vùng nát tan
Chúa voi nhìn thấy kẻ gian
Điên cuồng xông tới hung tàn chẳng nương
Chợt nhìn ra mầu thân thương
Mầu vàng tu sĩ thông thường hay mang
Không nên xâm phạm phũ phàng
Cho nên voi chúa vội vàng dừng chân
Rồi voi chúa dạy kẻ gian:
"Kẻ nào tội lỗi vương mang thân mình
Đầy gian xảo, thiếu chân tình
Áo vàng dù khoác xứng danh đâu nào
Thân tâm thanh tịnh khó sao!
Còn người chế ngự được bao lỗi lầm
Tự an tâm, tự điều thân
Quyết theo chánh pháp bước chân rộn ràng
Mới xứng danh khoác áo vàng!"
Chúa voi sân hận chẳng vương chút gì
Giọng bình thản hỏi chàng kia:
"Sao anh muốn giết ta vì cớ chi
Hay ai xúi dục anh đi?”
Thợ săn Đại Cẩu tức thì vội thưa:
"Bà hoàng yêu quý của vua
Tại Ba La Nại đã đưa ý này
Nói rằng nằm mộng mới đây
Thấy ngài nên muốn chiếm ngay cặp ngà."
Nghe xong voi chúa suy ra:
"Chính nàng Duyên Dáng của ta kiếp nào
Tái sinh hoàng hậu tối cao
Tại Ba La Nại với bao uy quyền
Muốn ta chết để thỏa nguyền
Chứ đâu có muốn lấy riêng cặp ngà."
Chúa voi ra lệnh thiết tha:
"Hãy cưa lấy bộ ngà ta bây giờ
Khi ta còn sống. Đừng chờ!
Về trao hoàng hậu mê mờ ác tâm."
Thợ săn nghe vậy mừng thầm
Cầm cưa đứng dậy tiến gần chúa voi
Tưởng rằng ngà dễ cắt thôi
Nào ngờ voi chúa thân người quá cao
Cắt ngà đâu có dễ nào
Voi bèn cúi thấp mình vào bên tai
Nằm kê đầu dưới đất đai
Thợ săn theo chiếc vòi dài trèo lên
Thọc cưa vào miệng voi liền
Muốn cưa cho đứt hai bên cặp ngà
Miệng voi máu chợt ứa ra
Trông voi tình cảnh thật là đớn đau
Thợ săn cưa có được đâu
Ngà voi to chắc dễ nào mà cưa
Chúa voi bình thản tâm tư
Thốt lời: "Ta sức quá ư đuối rồi
Nhưng ta vẫn cố giúp thôi
Anh đưa tay hãy nâng vòi ta lên."
Thợ săn theo đúng lệnh trên
Chúa voi cố sức cuộn liền cán cưa
Dùng vòi liên tục đẩy đưa
Đôi ngà lần lượt kể như đứt lìa
Chúa voi đưa tặng thợ kia
Nhắn rằng: "Anh hãy mang về hoàng cung
Tặng cho hoàng hậu đáng thương
Tâm tà đưa lạc vào đường u mê
Mong bà sớm thấy nẻo về
Ngà này dù quý ta thì tiếc đâu
Lòng ta mong ước trước sau
Bao nhiêu công đức từ lâu vun trồng
Làm nhân duyên đẹp vô cùng
Giúp ta đắc đạo, cõi lòng thăng hoa!”
Chúa voi bèn hỏi thêm ra:
"Anh đi từ chốn quê nhà đến đây
Thời gian phải mất bao ngày?"
Thợ săn kể lể rõ ngay hành trình
Chúa voi khẽ nói ân tình:
"Anh quay về chốn đế kinh chuyến này
Với thần lực ngà quý đây
Thời gian chỉ mất bảy ngày mà thôi."
Sau khi thợ săn đi rồi
Đàn voi tản mát khắp nơi tụ về
Cùng hoàng hậu Khả Ái kia
Tiếc thay voi chúa đã lìa trần gian
Cả đoàn hỗn loạn, hoang mang
Xót thương đau đớn, khóc than não nề
Rồi sau đó kéo nhau đi
Báo tin Phật Độc Giác nghe tỏ tường
Rằng voi chúa đã tử thương
Thỉnh mời quý vị lên đường tới nơi
Viếng thăm lần chót thi hài
Hiện đang quàn tại rừng ngoài khoảng không,
Năm trăm vị Phật đồng lòng
Nhẹ bay lên vượt không trung đi liền
Theo nhau đáp xuống đất thiêng,
Hai voi khỏe mạnh nâng lên thi hài
Tỏ lòng sùng kính các ngài
Rồi nâng cao nữa lên đài hỏa thiêu
Chúa voi toàn thể kính yêu
Thi hài hỏa táng lửa reo bập bùng
Suốt đêm trong thánh địa rừng
Các Phật Độc Giác ngồi cùng tụng kinh
Hôm sau vào lúc bình minh
Đài thiêng tắt lửa, hương lành ướp tro
Tám ngàn voi kéo xuống hồ
Bên nhau tắm rửa giã từ chốn đây
Theo hoàng hậu Khả Ái ngay
Hướng nơi chốn cũ và quay trở về
Đầu chia nhau đội tro kia
Nghiêm trang, thành kính kéo đi một đoàn.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
KING SIX TUSKER AND
THE QUEEN WHO HATED HIM
Ch.4: The Hunt.
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Thợ săn vượt núi băng ngàn
Bảy ngày về tới ngay hoàng cung thôi
Mang theo được cặp ngà voi
Lung linh tỏa chiếu sáng ngời linh thiêng
Gặp hoàng hậu hắn vui liền
Vội vàng dâng cặp ngà lên tâu trình:
"Lệnh bà đã được hoàn thành
Đây ngà voi chúa rừng xanh qua đời."
Bà hoàng hoảng hốt thốt lời:
"Vậy ngài đã chết thật rồi hay sao?"
Nâng niu ngà quý thuở nào
Hào quang sáu sắc phô mầu long lanh
Đặt lên quạt nạm ngọc xanh
Ôm ngà nàng chợt tỏ nhanh nỗi lòng:
"Chúa voi tiền kiếp là chồng
Quân vương một thuở mặn nồng bên nhau
Giờ đây ngài có còn đâu
Thợ săn sát hại đớn đau bạo tàn
Mũi tên độc hại vô vàn
Khiến ngài thiệt mạng tiêu tan cuộc đời
Thợ săn theo lệnh ta sai
Coi như ta đã giết ngài còn chi."
Quá đau thương! Quá sầu bi!
Khiến nàng chịu đựng thêm gì bữa nay
Tim nàng vỡ nát ra ngay
Và nàng tức khắc tại đây từ trần,
Chút vô minh, chút lòng sân
Gây ra bao sự muôn phần tang thương.
Sau này truyện tích kể rằng
Chính nàng Duyên Dáng là hoàng hậu xưa
Kiếp sau quyết chí đi tu
Nghe lời Phật dạy rất ư tâm thành
Nữ tu giác ngộ thật nhanh
Hoàn toàn giải thoát ngọn ngành khổ đau.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
KING SIX TUSKER AND THE QUEEN WHO HATED HIM
Ch.5: The Victorious Queen.
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Tại Ba La Nại thời xưa
Một đêm hoàng hậu nằm mơ tuyệt vời:
"Ngỗng vàng nói chuyện như người
Trăm câu thông thái, ngàn lời cao xa!"
Sáng ra hoàng hậu thiết tha
Kể cho vua rõ rồi bà cầu xin
Xin vua sai người đi tìm
Ngỗng vàng hiền triết để đem ngỗng về,
Vua dò hỏi khắp mọi bề
Biết rằng có loại chim kia lạ lùng:
"Ngỗng vàng đó! Giống vô cùng!"
Nhưng không dễ gặp, khắp vùng hiếm hoi,
Quần thần góp ý ngay thôi
Khuyên vua xây hồ lớn nơi ngoại thành
Hoa tươi, lá thắm, nước xanh
Ngỗng vàng, chim chóc vờn quanh mấy hồi.
Bấy giờ trên núi xa vời
Ngỗng rừng sinh sống thảnh thơi họp đàn
Tính ra tới chín chục ngàn
Đứng đầu ngỗng chúa lông vàng long lanh.
Khi hồ nước được hoàn thành
Bao nhiêu cây cảnh vây quanh trên bờ
Dưới hồ mặt nước nên thơ
Bông sen, bông súng lững lờ muôn hoa,
Hằng ngày lúa được vãi ra
Gọi mời chim chóc gần xa tụ về
Sống an lành, ăn thoả thuê
Có người bảo vệ không hề hiểm nguy.
Thế là tin tức loan đi
Ngỗng rừng nghe thấy tức thì hân hoan
Đến trình với chúa ngỗng vàng
Muốn cùng nhau kéo cả đàn về kinh
Xem hồ, xem cảnh hữu tình
Sống lâu đỉnh núi buồn tênh lâu rồi,
Ngỗng vàng đồng ý rong chơi
Cả đàn hoan hỉ nhắm nơi kinh thành
Về Ba La Nại cho nhanh
Trời quang bay lượn, hồ xanh đón chào
Hồ thơm ngát, hương ngạt ngào
Nhà vua ra lệnh trước sau canh chừng
Bẫy giăng kỹ lưỡng một vùng
Người rình chờ đón chim rừng tới đây.
*
Thế rồi buổi sáng hôm nay
Thợ săn canh gác thấy ngay chim trời
Một đàn đông đảo tới nơi
Dẫn đầu chim lớn lông thời long lanh
Màu vàng phô sắc trời xanh
Nhắm ngay hồ nước lượn quanh đáp vào
Chín mươi ngàn ngỗng lao xao
Cùng bay dày đặc khác nào đám mây
Lưới giăng sẵn đã lâu ngày
Ngỗng vàng đáp xuống mắc ngay lưới rồi
Khổ thay ngỗng chúa, than ôi!
Bay quanh đàn ngỗng rối bời kêu la
Không chim nào dám xông pha
Tìm đường cứu chúa thoát ra lưới này
Cả đàn vươn cánh tung bay
Trở về núi cũ trốn đây an toàn
Chỉ riêng một ngỗng đầu đàn
Đó là ngỗng bạc, kiên gan, trung thành
Tới bên ngỗng chúa của mình
Tỏ ra trọn nghĩa, trọn tình cùng nhau
Ngỗng vàng khuyên: "Hãy đi mau
Kẻo mà bị bắt khổ đau cuộc đời.”
Quyết tâm, ngỗng bạc đáp lời:
"Dù cho nguy hiểm tôi thời chẳng đi
Mặc cho sống chết sá gì."
Ngỗng vàng ngỗng bạc đang khi tâm tình
Thợ săn xuất hiện thình lình
Bên hồ thấy ngỗng, giật mình ngẩn ngơ
Ngỗng vàng đẹp vẻ kiêu sa
Dáng hình vương giả thật là nghiêm trang.
Chợt nghe ngỗng bạc kêu van:
"Xin ông thả chúa ngỗng vàng của tôi."
Thợ săn từ tốn thốt lời:
"Ngỗng vàng! Sao bạn đến nơi chốn này
Mà không thấy lưới giăng đây?”
Ngỗng vàng vội đáp: “Khi hay biết rằng
Cuộc đời sắp chấm dứt ngang
Và rồi cái chết lẹ làng kề bên
Ích gì mà đấu tranh thêm
Con sông số mệnh ta nên xuôi dòng
Nên không thấy được lưới ông.”
Thợ săn cảm kích trong lòng nói thêm
Hỏi chàng ngỗng bạc kề bên:
"Tại sao bạn chẳng bay lên mà về?
Còn như ngỗng mắc lưới kia
Là ai mà bạn không lìa xa nhau?"
Anh chàng ngỗng bạc buồn rầu:
"Đó là ngỗng chúa đứng đầu đàn tôi
Vừa là bạn quý lâu đời
Biết bao tình nghĩa, bỏ rơi sao đành
Dù thân tôi có tan tành
Cũng xin tình nguyện ở quanh chết cùng."
Thợ săn nghe giọng hào hùng
Cho nên cảm phục trong lòng biết bao
Nghĩ thầm: "Ngỗng thật thanh cao
Chứa chan can đảm, dạt dào thân thương
Nếu ta hại chúa ngỗng vàng
Thần linh chắc sẽ phũ phàng phạt ta
Ta nên thả ngỗng vàng ra
Tiền vua ban thưởng thiết tha làm gì."
Thợ săn vội gỡ bẫy kia
Và săn sóc ngỗng rất chi nhiệt thành
Rồi lên tiếng: "Hãy bay nhanh
Bay về núi cũ an lành tấm thân."
Chàng ngỗng bạc vui vô ngần
Hết lời ca ngợi lòng nhân của người:
"Nguyện cầu cho bạn suốt đời
Sống trong hạnh phúc, an vui, sang giàu."
Ngỗng vàng lên tiếng hỏi mau;
"Bẫy tôi do lệnh từ đâu thế này?"
Thợ săn: “Lệnh của vua đây
Chiều theo hoàng hậu một ngày nằm mơ."
Rồi ông kể rõ chuyện ra
Ngỗng vàng suy nghĩ: "Vậy ta nên về
Về kinh đô, yên mọi bề
Thợ săn được thưởng không hề thiệt chi
Còn vua nghe nói từ bi
Lại thêm sáng suốt còn gì quý hơn,
Ta sẽ xin vua ban ơn
Thả ta bay nhảy tại luôn hồ này
Thế là mọi chuyện lành thay."
Ngỗng vàng bèn quyết định ngay thốt lời:
"Ông nên mau mang chúng tôi
Về kinh vua đúng lệnh ngài mới đây
Phần tôi thời có dịp may
Gặp vua, hầu chuyện tỏ bày tâm tư."
Thợ săn nghe vậy ngần ngừ
Sợ rằng ngỗng sẽ rất ư hiểm nghèo
Ngỗng vàng thuyết phục đủ điều
Cuối cùng ông cũng xuôi theo đồng lòng.
*
Thợ săn về tới hoàng cung
Vua và hoàng hậu vô cùng mừng vui
Nhìn hai ngỗng đẹp tuyệt vời
Một thời như tuyết trắng nơi non ngàn,
Một thời óng ánh sắc vàng
Vua đưa hai ngỗng lên ngang cây sào
Sào vàng quý giá biết bao
Vua mang thực phẩm ngon vào mời chim
Ngỗng vàng sau đó cả đêm
Cùng vua thảo luận liên miên chuyện đời
Chuyện vua cai trị khắp nơi
Làm sao đúng đắn cho người ngợi ca:
"Bao trách nhiệm chớ lơ là,
Phô trương đạo đức sáng lòa muôn nơi,
Việc lành đừng có buông lơi,
Nêu cao chân lý rạng ngời nhân gian,
Phô thêm trí tuệ chứa chan,
Xứng danh cương vị ngai vàng biết bao."
Thế rồi buổi sáng hôm sau
Ngỗng vàng, ngỗng bạc cùng nhau lên đường
Vua và hoàng hậu thân thương
Tiễn đôi ngỗng đẹp về phương xa vời
Bay qua cửa sổ ra ngoài
Đôi chim tung cánh cuối trời thênh thang.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE GOLDEN GOOSE
Trong "The Stories Of Buddha’s Former Births"
của Anjali Pal)

Gần chân Hy Mã Lạp Sơn
Chúa voi trắng đẹp sống luôn nơi này
Chúa voi cai trị tại đây
Tám ngàn voi sống họp bầy cùng nhau
Chúa voi thường rất buồn rầu
Vì voi có mẹ từ lâu mù lòa
Hằng ngày voi vào rừng già
Quả ngon, trái ngọt hái ra gửi về
Mong cho mẹ được no nê
Nào ngờ mẹ lại không hề được ăn
Đàn voi độc ác vô ngần
Lén giành ăn hết cả phần mẹ voi
Buổi chiều trở lại nhà rồi
Khi voi thấy mẹ đói thời xót xa
Quyết đưa mẹ vào rừng già
"Đàn voi ích kỷ thiết tha làm gì."
Khi đàn voi ngủ li bì
Chúa voi giắt mẹ lánh đi vào rừng
Lên trên núi ở trong vùng
Vào hang đá nọ vô cùng tốt tươi
Cạnh hồ sen đẹp tuyệt vời
Lá hoa giỡn sóng reo vui lạ thường.
*
Một hôm có gã thợ rừng
Từ Ba La Nại đến vùng này đây
Thăm bà con đã lâu ngày
Tới bên hồ nước chẳng may lạc đường
Bàng hoàng, lo sợ, hãi hùng
Khóc cho số phận thảm thương nghẹn lời.
Dưới hồ voi trắng đang bơi
Chợt nghe sầu não tiếng người than van
Bèn lên bờ tính hỏi han
Thợ rừng hoảng sợ vội vàng chạy đi
Đuổi theo voi nói: "Sợ chi!
Tôi không có ý hại gì anh đâu
Sao anh than khóc thảm sầu?"
Thợ rừng: "Tôi lạc rừng sâu bảy ngày
Quẩn quanh đói khát trong đây.”
Voi bèn an ủi với đầy từ tâm:
"Tôi đưa khỏi chốn sơn lâm
Rồi về quê cũ muôn phần bình yên."
Voi đưa vòi thấp xuống liền
Thợ rừng bám đó leo lên lưng ngồi
Voi đưa ra khỏi rừng rồi
Anh theo đường cũ về nơi kinh thành.
*
Về Ba La Nại an lành
Chợt nghe tin tức loan nhanh phố phường
Rằng voi quý của quốc vương
Vừa đây mới chết, ngài đương buồn rầu
Muốn tìm voi khác thay mau
Sẽ ban tiền thưởng trước sau rất nhiều.
Thợ rừng vội vã vào triều
Chuyện voi trắng chốn cheo leo non ngàn
Kể vua nghe thật rõ ràng
Trình rằng nhớ chỗ, dễ dàng bắt voi,
Vua đồng ý, cử đoàn người
Theo anh thợ nọ vào nơi rừng già.
Sau thời gian ngắn xông pha
Băng ngang đồng ruộng, xuyên qua núi đồi
Cả đoàn tới được rừng rồi
Suối hồ hoang dã, đất trời bình yên
Họ bèn rón rén tới nhìn
Thấy voi trắng nọ quả nhiên tuyệt vời
Dưới hồ voi trắng thảnh thơi
Hái sen mềm mại búp tươi đem về
Dâng lên cho mẹ voi kia
Mẹ mù đâu có thể đi ra ngoài.
Chàng voi trắng chợt đánh hơi
Nhận ra mùi lạ, biết người ở quanh
Nhìn lên thấy lính triều đình
Cùng anh thợ nọ đứng rình ở trên
Chàng voi nghĩ: "Tên đê hèn
Không màng ân nghĩa, sớm quên ơn người
Bọn này ta diệt dễ thôi
Sức ta mạnh mẽ ai thời sánh ngang
Nhưng ta không muốn tang thương
Tránh phương tàn ác, theo đường từ bi
Ta nên để họ bắt đi
Gặp vua xin thả bề gì cũng yên
Voi theo kế hoạch đó liền
Theo đoàn lính tráng, theo tên gian hùng.
Đêm về voi mẹ trông chừng
Mù loà chờ đợi, con không thấy về
Nghe ồn ào biết hiểm nguy
Biết con bị bắt lôi đi mất rồi
Mẹ voi than khóc kêu trời
Thương con sẽ bị ra nơi chiến trường
Đánh nhau thời dễ tử thương
Mẹ con như vậy hết đường gặp nhau
Mẹ mù nằm ẩn hang sâu
Cõi lòng tan nát đớn đau vô cùng.
Nghe tin voi trắng về cung
Dân Ba La Nại vui mừng liên hoan
Khắp kinh thành đều trang hoàng
Kết vòng hoa đẹp mang choàng cổ voi
Đồ ăn, thức uống ngon sơi
Mọi người lũ lượt mang mời voi ngay
Nhưng voi lại lãnh đạm thay
Bỏ ăn, bỏ uống, héo gầy tấm thân,
Sợ voi yếu sức dần dần
Khiến cho tính mạng có phần lâm nguy
Mọi người báo quốc vương nghe
Vua thân hành tới voi kia trong chuồng
Cho voi ăn rất thân thương
Nhưng voi từ chối không màng chút chi
Ngạc nhiên vua hỏi tức thì:
"Ngươi không hãnh diện chút gì hay chăng
Giúp cho vương quốc vẻ vang?"
Chàng voi than thở: "Tôi màng ăn đâu
Chỉ cầu mong mãi trước sau
Trở về nuôi mẹ hang sâu mù loà
Thân tàn, sức yếu, tuổi già
Không ai chăm sóc chắc là chết thôi."
Vua nghe xúc động bồi hồi
Nên vua quyết định thả voi tức thì.
Chàng voi cảm tạ, ra đi
Giã từ vua quý, quay về hang xưa
Tới nơi vui mấy cho vừa
Mẹ voi còn sống nằm chờ đợi con
Hai tai nghe ngóng bồn chồn
Chàng voi hút nước ở luôn dưới hồ
Rưới lên lưng mẹ voi mù
Khiến cho mẹ tưởng trời mưa, lầm bầm:
"Trái mùa! Mưa lạ vô ngần
Chắc là thần ác bất thần ra tay
Con ta vắng mặt tại đây
Nào ai bảo vệ, khổ thay thân già."
Chàng voi trắng đến sát bà
Quỳ bên, an ủi thật là yêu thương
Mẹ voi nhận được tiếng chàng
Đứng lên vội vã rống vang vui mừng.
Chàng voi kể lại tận tường
Chuyện chàng theo lính lên đường về kinh
Chuyện nhà vua phóng thích mình
Mẹ voi cảm động thật tình tri ân:
"Quốc vương đức độ bội phần
Chúc vua hạnh phúc, chúc dân an lành."
Bên hồ sen nước long lanh
Mẹ con voi trắng sống quanh êm đềm
Chàng voi phụng dưỡng mẹ hiền
Đến ngày voi mẹ quy tiên chầu trời.
*
Thời gian lần lượt dần trôi
Tới phiên voi trắng êm xuôi lìa trần
Nhà vua ra lệnh quần thần
Dựng pho tượng đá ở gần hồ xưa
Giữa thiên nhiên cảnh hoang sơ
Tượng chàng voi trắng nên thơ vô cùng
Hằng năm vua với hoàng cung
Cùng bao dân chúng tưng bừng đến đây
Liên hoan quanh tượng voi này
Ngày "Hội Voi Trắng" tràn đầy thân thương
Nhớ voi từng sống vẻ vang
Dạt dào chữ hiếu, thênh thang tâm từ.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
WHITE ELEPHANT
Trong "The Stories Of Buddha’s Former Births"
của Anjali Pal)

Tại vùng Hy Mã Lạp Sơn
Tám mươi ngàn khỉ họp đàn sống chung
Dưới quyền khỉ chúa hào hùng,
Gần khu vườn ở cánh rừng bên sông
Có cây vĩ đại vô cùng
Xoài ngon, trái lạ, thơm lừng đó đây
Thấy xoài chín mọng giăng đầy
Khôn ngoan khỉ chúa dặn ngay cả đàn:
"Hãy mau hái hết mà ăn
Nếu không xoài rớt trôi lăn sông ngòi
Xuôi về thành phố xa xôi
Loài người ăn được tức thời ưa luôn
Mò tới gốc, tìm tới nguồn
Rừng ta sinh sống chẳng còn được yên
Người ta xâm phạm tới liền."
Khỉ nghe. Theo đúng lệnh trên tức thì.
Ngờ đâu có một trái kia
Ẩn trong tổ kiến khó bề nhận ra
Trên cành thấp mọc lòa xòa
Xoài rơi xuống nước trôi xa dập dình
Về Ba La Nại kinh thành
Thoát qua mắt khỉ tinh ranh cả bầy.
*
Vua Ba La Nại sáng nay
Tắm sông mát mẻ nhân ngày thảnh thơi
Mấy người đánh cá gần ngài
Chợt đâu vớt được trái xoài trên sông
Họ nhìn kinh ngạc vô cùng
Rồi bèn kính cẩn đem dâng vua hiền
Vua nhìn, tự hỏi ngạc nhiên:
"Trái cây gì lạ? Ở miền nào đây?”
Hỏi dân chài lưới sông này
Họ thưa đồng loạt không hay biết gì,
Vua bèn hỏi kiểm lâm kia
Họ thưa: "Trái đó rất chi xa vời
Trái xoài tên gọi lâu rồi
Ở trên rừng thẳm khuất nơi non ngàn
Dưới chân Hy Mã Lạp Sơn."
Khi vua ăn thử thấy thơm lạ thường
Vị ngon ngọt mãi vấn vương
Khiến vua ham muốn tới rừng tìm cây
Dù xoài ở rất xa đây
Vua không ngần ngại định ngày ra đi.
Dòng sâu, nước xiết quản chi
Một đoàn thuyền ngược sông kia lên rừng
Vượt bao sóng nước chập chùng
Vua và quân lính tùy tùng tới nơi
Lên bờ đến gốc cây xoài
Hái ăn một bữa tuyệt vời thơm ngon,
Trời khuya sau buổi hoàng hôn
Nhà vua nằm ngủ dưới luôn gốc xoài
Lính canh gác ở vòng ngoài
Lửa rừng thắp sáng toả dài chung quanh.
Về khuya bầy khỉ chuyền cành
Nhảy lên hái trái xoài giành lẫn nhau
Gây ồn ào giữa canh thâu
Khiến vua thức giấc ngẩng đầu nhìn lên
Thấy ngay bầy khỉ ở trên
Vua bèn gọi lính tới liền để sai:
"Hãy bao vây ngay cây xoài
Cung tên bắn hạ hết loài khỉ kia
Ngày mai làm thịt ngay đi
Xoài cùng thịt khỉ ăn thì chắc ngon."
Khỉ trên cây nghe hết hồn
Vội tìm khỉ chúa báo luôn sự tình:
"Cây xoài đã bị vây quanh
Tìm đường nào thoát được nhanh chốn này?"
Trấn an khỉ chúa nói ngay:
"Ta tìm cách cứu khỏi đây. An lòng!"
Chàng trèo lên một cành cong
Chuyền ra ngọn xoải qua sông khá dài
Rồi chàng lấy sức phóng người
Bờ bên kia nhảy qua thời dễ thôi,
Chiều ngang sông ước lượng rồi
Tre non một đoạn bằng nơi chiều này
Chặt ra chàng xử dụng ngay
Một đầu buộc chặt thân cây tức thì
Quanh lưng mình quấn đầu kia
Rồi chàng lấy sức đu về ngang sông
Tre non thành chiếc cầu vồng
Để cho bầy khỉ sẽ cùng theo nhau
Leo qua mà thoát hiểm mau,
Tiếc thay chúa khỉ tính sao sai lầm
Quên phần tre buộc quanh thân
Cầu tre do đó một phần hụt đi
Thật là nguy hiểm kể chi.
Hy sinh khỉ chúa tức thì vươn ra
Dùng lưng mình để nối qua
Khiến cầu vừa đủ dài mà sang sông.
Quay nhìn bầy khỉ hãi hùng
Anh chàng khỉ chúa hào hùng hét lên:
"Lưng ta hãy bước chân liền
Tới cầu tre, vượt qua bên kia bờ
Hãy trốn nhanh, đừng chần chờ.”
Tám ngàn chú khỉ xót xa cúi đầu
Chào chàng khỉ chúa thật mau
Bước lên lưng chúa qua cầu bình an
Thế là thoát hiểm cả đàn.
Nào ngờ một khỉ bạo tàn ác tâm
Ghét ganh chúa khỉ bội phần
Từ lâu muốn hại, nay nhân dịp này
Nhảy lên lưng, giẫm mạnh thay
Khiến lưng chúa khỉ gẫy ngay tức thì,
Khỉ gian ác qua bờ kia
Không thèm ngó lại chút gì nạn nhân
Mặc cho khỉ chúa một thân
Đang nằm bất tỉnh vô ngần tang thương.
*
Nhà vua thức giữa đêm trường
Vô tình chứng kiến khỉ đương cứu bầy
Xả thân, bỏ mạng, tan thây
Gương hy sinh ở trên cây tuyệt vời
Nhà vua cảm động nghẹn lời
Sáng sau truyền lệnh cho người trèo lên
Đỡ chàng khỉ chúa xuống liền
Nước thơm tắm rửa khắp trên thân người
Áo vàng mềm mại mặc ngoài
Vua thân ái hỏi: "Nhà ngươi là gì
Mà can đảm cứu khỉ kia
Mạng mình chẳng tiếc, từ bi lạ thường?"
Mặc dù sắp bị tử thương
Anh chàng khỉ chúa nhẹ nhàng thưa ngay:
"Tôi là thủ lãnh cả bầy
Chỉ huy, dẫn dắt tại đây lâu rồi
Cả bầy thương mến tin tôi
Tôi đâu nuối tiếc cõi đời làm chi
Khi đưa bầy thoát hiểm nguy.
Đứng đầu đất nước trị vì muôn dân
Muốn cho tốt đẹp mọi phần
Không nên coi trọng tấm thân của mình
Ưu tiên lo lắng tâm thành
Cho nguồn hạnh phúc an lành của dân."
Nói xong khỉ chúa từ trần
Núi rừng vẳng tiếng nhạc buồn ngân xa.
Nhà vua ra lệnh tang ma
Trang nghiêm hỏa táng như là quốc vương
Để ghi kỷ niệm hào hùng
Dựng lên ngọn tháp giữa vùng rừng hoang.
Khi vua trở lại cung hoàng
Về Ba La Nại trong hằng bao năm
Nhớ lời khỉ chúa trối trăn
Trị dân đúng Pháp, gieo nhân tốt lành.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE GREAT-HEARTED MONKEY
Trong "The Stories Of Buddha’s Former Births"
của Anjali Pal)

Tại Ba La Nại thuở xưa
Bà hoàng hậu quý mới vừa sinh xong
Một trai hoàng tử đầu lòng
Mọi người vui vẻ khắp trong cung đình.
Khi chàng mười sáu xuân xanh
Đi xa chàng cố học hành khổ công
Các môn tài nghệ tinh thông,
Thành tài trở lại hoàng cung xa vời.
Khi vua cha vừa qua đời
Chàng hoàng tử nọ tức thời nối ngôi
Trị vì đúng Pháp mãi thôi
Thế là đất nước tới hồi quang vinh
Các quan trong khắp triều đình
Tỏ ra xử án công bình nổi danh
Hết kẻ gian, còn dân lành
Pháp đình do đó vắng tanh lạ kỳ.
Vua hiền một buổi nghĩ suy
Xem mình còn khiếm khuyết gì hay chăng
Để lo sửa cho đàng hoàng
Quốc dân thêm tốt, ngai vàng thêm uy,
Vua hiền từ đó trở đi
Bắt đầu tìm hiểu rất chi tận tình:
"Quanh cung điện, trong triều đình
Thấy không ai trách chê mình một câu
Toàn lời ca ngợi trước sau
Chắc người nể sợ nói đâu thật lòng."
Nhà vua thầm nghĩ vậy xong
Bèn rời khỏi chốn nội cung ra ngoài
Nhưng rồi cũng chẳng có ai
Nêu ra khuyết điểm chê bai chút gì.
Quanh kinh thành ngài ra đi
Khắp nơi không tiếng trách chi đến mình
Từ nội thành, tới ngoại thành
Toàn nghe ca ngợi tiếng lành mà thôi
Nhà vua suy nghĩ kỹ rồi
Quyết đi các tỉnh xa xôi chuyến này
Bao nhiêu việc nước trong đây
Giao cho quan lại tạm thay thế mình.
Cải trang thành một dân lành
Lên đường với kẻ trung thành đánh xe
Trong thành thị, ngoài làng quê
Cả vùng biên địa rất chi xa vời
Nhà vua dò hỏi mọi nơi
Toàn nghe dân chúng thốt lời khen vua
Cuối cùng từ chốn biên khu
Dân tình nghe đủ, xe đưa ngài về.
*
Bấy giờ ở nước cận kề
Nhà vua cai trị mọi bề an vui
Ko Sa La nước đẹp tươi
Có vua đạo đức, mọi người ngợi ca
Nhà vua cũng rất thiết tha
Muốn tìm khuyết điểm để mà tu thân
Khi vua đi khắp xa gần
Cũng toàn nghe tiếng người dân khen mình
Ngài quay về lại kinh thành
Trong lòng cảm thấy an lành biết bao.
*
Nhưng rồi chuyện bất ngờ sao
Hai vua cùng lúc đi vào lối kia
Con đường chật hẹp vùng quê
Chỉ vừa đủ một chiếc xe trên đường
Ngược chiều xe chẳng chịu nhường
Lái xe đều muốn đối phương tránh mình
Hai xe bối rối thật tình
Lái xe bèn hỏi vòng quanh thăm dò
Để mang mọi chuyện ra so
Thời vua hai nước tình cờ ngang nhau
Uy danh, thế lực, sang giàu
Lại thêm tuổi tác có đâu khác gì
Thật là khó xử kể chi
Cuối cùng hai kẻ lái xe đồng tình
Đem so giới đức vua mình
Ai hơn sẽ được quyền dành ưu tiên
Đi trên đường hẹp này liền
Ai thua sẽ phải chịu phiền tránh qua.
Lái xe nước Ko Sa La
Khoe rằng vua hắn thật là nêu gương:
"Mang cứng rắn đối kẻ cương,
Mang mềm mỏng đối kẻ thường hay nhu
Mang nhân đức đối hiền từ
Và mang bất thiện trao đưa kẻ tà,
Vậy mong bạn tránh lối qua
Vua tôi giới đức so ra hơn người.”
Lái xe kia vội trả lời
Vua Ba La Nại tôi thời khác xa:
"Lấy từ bi, lấy ôn hòa
Thắng cơn nóng giận bùng ra thét gầm,
Lấy hiền lành, lấy thiện tâm
Thắng lòng hung ác bất nhân khó lường,
Lấy tâm bố thí cúng dường
Thắng hàng keo kiệt, thắng phường tham lam,
Lấy chân thật để đập tan
Những trò hư ngụy, dối gian ở đời.”
Lái xe kia vừa dứt lời
Vua Ko Sa La tức thời ngộ ra
Lệnh cho xe mình dẹp qua
Để mà nhường lối rất là thành tâm
Vua xuống xe và đích thân
Bước qua xe khách ân cần hỏi han
Vua Ba La Nại lân bang
Cả hai càng trò truyện càng cảm thông
Vua Ba La Nại thật lòng
Góp bao ý kiến vô cùng quý thay
Cho ông vua nước bạn này
Để mà trị quốc từ nay phú cường.
*
Hai vua từ biệt lên đường
Vua Ba La Nại về vương quốc mình
Gây bao công đức nhiệt tình
Cuối đời, mãn nghiệp, vua sinh lên trời.
Còn vua Ko Sa La thời
Nhớ câu căn dặn, nhớ lời nhủ khuyên
Trở về vua thực hiện liền
Làm bao việc thiện chẳng quên lời vàng
Cuối đời từ giã nhân gian
Sinh lên thiên giới vô vàn vẻ vang.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE KING’S LESSON
Trong "Stories Of The Buddha"
của Caroline A.F. Rhys Davids)

Tại Ba La Nại một thời
Nhà vua cai trị là người hại dân
Hung tàn, phi pháp, bất nhân
Tạo bao nghiệp ác vô ngần xấu xa
Sưu cao, thuế nặng ban ra
Lại thêm hình phạt thật là gắt gao
Nhân dân bị ép khác nào
Mía trong máy ép, từ bao lâu rồi,
Vua không hề có tình người
Không thương ai cả, dù nơi cung vàng
Nhà vua khe khắt, bạo tàn
Vợ con cùng với các quan u sầu
Coi vua có khác gì đâu
Như là hạt bụi làm đau mắt người
Như là sạn lẫn cơm thôi
Như dao mũi nhọn đâm nơi tay mình.
Một ngày vua chết thình lình
Thế là dân chúng mặc tình sướng vui
Họ cười nói, họ vui chơi
Đón mừng hoàng tử nối ngôi trị vì,
Thi hài vua hoả táng đi
Với ngàn xe củi lửa thì bốc cao
Tro tàn còn chẳng là bao
Dùng trăm ghè nước đổ vào tắt ngay.
Ngai vàng vua mới lên thay
Nhà vua giới đức đó đây chào mừng
Thật hoan hỉ, thật tưng bừng
Hội hè rộn rã, tiệc tùng liên miên
Bà con sung sướng như điên
Khắp nơi trống dội, khắp miền cờ bay
Trên ngai vua thật oai thay
Lính cầm lọng trắng che ngay trên đầu
Oai phong lẫm liệt biết bao
Triều đình, quan lại đứng chầu chung quanh
Vòng ngoài là những lính canh
Cùng đoàn giữ cửa trung thành từ lâu.
*
Một người giữ cửa chợt đâu
Lại than, lại khóc buồn rầu khôn nguôi
Trong khi thiên hạ vui cười
Nhà vua thấy lạ buông lời hỏi han:
"Cha ta vừa mới từ trần
Toàn dân tỏ vẻ vô ngần sướng vui
Chỉ riêng ngươi lại sụt sùi
Cha ta chắc đối với ngươi tốt lành
Và từng yêu mến thật tình?"
Anh chàng gác cửa chân thành vội thưa:
"Tôi nào thương tiếc nhà vua
Khi vua còn sống thường ưa đánh người
Thang lầu lên xuống cạnh tôi
Vua hay ngừng lại và rồi nắm tay
Đánh tôì tám cái đầu này
Nặng như cây búa trong tay thợ rèn,
Qua đời vua chắc chẳng quên
Bên kia thế giới vẫn quen tật này
Đánh đầu người đã quen tay
Thế là vua lại sẽ gây muộn phiền
Những người cõi đó cuồng điên
Nếu mà họ trả vua liền về đây
Nghe mà khủng khiếp lắm thay
Đầu tôi lại bị đánh ngay liên hồi
Nghĩ mà buồn bã đấy thôi
Nên tôi lo lắng để rồi khóc than.”
Vua hiền lên tiếng trấn an:
"Lo chi! Vua đã thành than tro rồi
Ngàn xe củi đốt thân ngài
Cả trăm ghè nước mọi người tưới lên
Lại thêm đào đất bốn bên
Vua còn đâu nữa, chớ nên lo gì,
Chúng sinh khi đã chết đi
Đi luôn theo nghiệp trước kia của mình
Xác thân cũng đã tan tành
Làm sao trở lại quẩn quanh cõi trần
Để mà quấy rối xa gần
Nhà ngươi chớ sợ! Yên tâm từ giờ!"
Anh chàng giữ cửa nghe ra
Trong lòng cảm thấy quả là êm xuôi
Hai dòng lệ hết tuôn rơi
Thay vào là một nụ cười an tâm.
Nhà vua trẻ cai trị dân
Trị vì đúng Pháp, lòng nhân dạt dào
Luôn luôn bố thí đẹp sao
Gây bao công đức, tạo bao phước lành
Đến khi mãn nghiệp của mình
Giã từ dương thế, tái sinh cõi lành.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE TAWNY KING
Trong "Stories Of The Buddha"
của Caroline A.F. Rhys Davids)

Thuở xưa có chú diều hâu
Rất là hiếu thảo, ai đâu sánh cùng
Chim nuôi cha mẹ trong rừng
Ở vùng Linh Thứu chập chùng núi non,
Một mùa bão táp dập dồn
Gió gào buốt giá, mưa tuôn tràn đầy
Diều hâu khốn khổ cả bầy
Không hề chịu nổi nên bay đi liền
Đến Ba La Nại gần bên
Rủ nhau đậu lại ở trên bức tường
Cả bầy run lạnh thảm thương,
Có ông triệu phú giàu sang trong vùng
Trên đường ra bến tắm sông
Bất ngờ trông thấy mủi lòng thương chim
Dụ chim về dưới mái hiên
Trú mưa, đốt lửa sưởi thêm ấm người,
Bãi chôn bò ở gần nơi
Phú ông sai lấy thịt rơi đem về
Cho chim ăn uống thỏa thê
Sai con bảo vệ thêm bề an vui.
Khi mưa gió chấm dứt rồi
Diều hâu lành mạnh tức thời bay đi
Về nơi rừng núi trước kia
Họp nhau bàn tính cách gì trả ơn
Ơn người có tấm lòng vàng
Chim cùng quyết định: “Cả đàn chúng ta
Từ nay bay khắp gần xa
Thấy chi vải vóc hay là nữ trang
Ta nên lượm đừng để vương
Rồi mang thả xuống nhà thương gia này."
*
Kể từ buổi đó vui thay
Diều hâu cất cánh tung bay khắp trời
Thấy ai đem vải ra phơi
Hay đồ trang sức để nơi sân nhà
Chim rình chờ họ lơ là
Rồi nhanh như cắt bay sà xuống ngay
Chụp mau những thứ phơi đây
Bay quanh trở lại thả đầy xuống sân
Nhà thương gia, nhà ân nhân,
Phú ông nhận biết chim thầm trả ơn
Ông gom đồ đó lại luôn
Cất đi một chỗ đâu còn tham chi.
Những người đã mất của kia
Đều cùng nổi giận tức thì kéo nhau
Trình vua rõ chuyện diều hâu,
Vua bèn ra lệnh quân hầu ra tay
Bắt ngay chim diều hâu này
Một con là đủ, từ đây phăng lần
Tìm ra đồ chẳng khó khăn,
Quân hầu cùng với thợ săn tuân hành
Khắp nơi lưới bẫy giăng quanh
Diều hâu hiếu thảo trở thành nạn nhân
Mắc đôi cánh, kẹt đôi chân
Đưa về vua để xử phân rõ ràng.
Phú ông bất chợt đi ngang
Trên đường tới chốn cung vàng hầu vua
Nhìn chim ông động tâm từ
Dặn quân hầu giữ chim cho tốt lành
Ông theo họ đến hoàng thành
Rồi cùng vào giữa triều đình với chim.
Vua tra hỏi diều hâu liền:
"Nhân dân bị trộm khắp trên phố phường
Các ngươi phạm tội đó không?”
Diều hâu thành thật mọi đường nhận ngay.
Nhà vua khen: "Vậy tốt thay!
Bọn ngươi cất giấu đồ này ở đâu?”
Chim thưa: "Tất cả diều hâu
Lấy xong đồng loạt bỏ vào nhà kia
Nhà ông triệu phú cận kề
Tại Ba La Nại, không hề thiếu chi."
Nhà vua: "Vì lý do gì
Cả bầy chim lại cứ đi trộm hoài?"
Chim thưa: "Tính mạng chúng tôi
Phú ông cứu giúp, nay thời trả ơn."
Nhà vua thắc mắc hỏi luôn:
"Diều hâu đôi mắt tinh hơn mọi loài
Xa trăm dặm cũng thấy hoài
Sao ngươi chẳng thấy bẫy người ta giăng?”
Diều hâu bình thản thưa rằng:
"Chúng sinh tai họa khi đang chờ mình
Và thân mạng hết an lành
Dễ gì biết được sự tình chi đâu
Nên va chạm lưới thật mau."
Nhà vua nghe vậy, gật đầu cảm thông
Vua quay qua hỏi phú ông.
Phú ông xác nhận: "Thưa không sai gì!
Những đồ vật bị trộm kia
Sẵn sàng hoàn trả lại về chủ nhân
Hiện còn đầy đủ mọi phần,
Chỉ xin hoàng thượng ban ân chuyến này
Cho diều hâu được thả ngay
Diều hâu hiếu thảo lại đầy nghĩa, nhân.”
Vua hiền chấp thuận, ra ân
Thế là đồ đạc chủ nhân lấy về
Còn diều hâu hiếu thảo kia
Hướng nơi rừng cũ bay đi đẹp lòng.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE VULTURE
Trong "Stories Of The Buddha"
của Caroline A.F. Rhys Davids)

Gia đình điền chủ thời xưa
Có con trai nọ mới vừa sinh ra
Đẹp lòng mẹ, hài lòng cha
Khi chàng khôn lớn cả nhà vui tươi.
Đột nhiên ông nội qua đời
Cha chàng từ đó thành người khổ đau
Nhớ thương ông nội dài lâu
Tro tàn hài cốt cha đâu nỡ rời
Mang về chôn cất tận nơi
Nấm mồ xây giữa vườn thời đẹp thay,
Mỗi khi cha đến nơi đây
Thường mang phủ khắp mộ đầy bông hoa
Khóc than nước mắt nhạt nhòa
Uống ăn cha chẳng thiết tha nữa rồi
Chẳng buồn tắm rửa thân người
Việc nhà việc cửa cha thời bỏ lơ.
Chàng trai thấy vậy xót xa
Nghĩ thầm: "Mình phải giúp cha lành hiền
Ngưng đau khổ, dứt muộn phiền
Chuyện này ai sẽ làm nên ngoài mình."
Khi chàng dạo bước ngoại thành
Thấy con bò chết nằm quanh bên đồi
Chàng bèn mang cỏ thật tươi
Cùng bao nước uống tới nơi cạnh bò
Mời bò: "Cỏ hãy ăn no!
Nước ngon hãy uống! Ta lo sẵn sàng!"
Bà con qua lại thấy chàng
Nghĩ chàng mất trí và đang điên cuồng
Thế là họ vội tìm đường
Chạy về báo lại cha chàng đầu đuôi.
Cha chàng nghe nói rụng rời
Đang ngồi than khóc ở nơi vườn nhà
Tạm ngưng giọt lệ xót xa
Rời mồ ông nội chạy ra tìm chàng
La lên: "Con thật bất thường
Xác bò chết sắp xình trương lên rồi
Đưa nước tốt, mời cỏ tươi
Bò sao ăn uống, con thời u mê."
Chàng con thưa: "Cha nhìn kìa
Bò còn đầy đủ tứ chi, thân người
Đủ cả đầu, thêm cả đuôi
Thời bò sống lại mấy hồi đó cha!
Còn như ông nội ở nhà
Thân người hỏa táng thành ra tro tàn
Đầu mình cùng với tay chân
Có còn đâu nữa, đã tan biến rồi
Cha còn than khóc mãi thôi
Theo con thiết nghĩ tức cười lắm sao
Chẳng tinh khôn một chút nào
Chỉ thêm nhọc xác tổn hao tâm thần."
Cha chàng chợt tỉnh, nghĩ thầm:
"Con ta quả thật vô ngần khôn ngoan
Biết điều gì đúng cần làm
Tỏ ra khôn khéo khuyên can cha mình."
Ông bèn nói, giọng tâm tình:
"Con tôi trí tuệ, tinh anh vô ngần
Giờ đây cha đã nhận chân
Đâu tồn tại mãi tấm thân con người
Vô thường sự vật trên đời
Mong manh như giọt sương rơi đầu cành
Từ nay cha nguyện tâm thành
Xua cơn bi thảm quẩn quanh trong đầu,
Con như làn nước nhiệm mầu
Tưới vào dập tắt lửa sầu trong cha,
Con như tay khéo nhổ ra
Cái gai nhức nhối xót xa muộn phiền,
Lòng cha giờ thật bình yên
Tràn nguồn an lạc, xa miền thương đau.”

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE SUJATA
Trong "Stories Of The Buddha"
của Caroline A.F. Rhys Davids)

Trong vương quốc nọ thuở xưa
Có chàng hoàng tử mới vừa sinh ra
Vua cha cùng với hoàng gia
Đón mừng quý tử thật là vui tươi,
Ông quan tể tướng đồng thời
Cũng vừa sinh được ra đời một trai,
Thế là đôi trẻ cả hai
Lớn lên kết bạn thân hoài cùng nhau,
Tới khi mười sáu tuổi đầu
Cả hai được gửi đi vào trường xa
Học hành tài nghệ thăng hoa
Xong xuôi cùng trở về nhà ngay thôi.
Nhà vua vui vẻ truyền ngôi
Cho chàng hoàng tử. Khắp nơi chào mừng.
Ông quan tể tướng theo gương
Xin về ẩn dật, muốn nhường chức ngay
Con ông được cử lên thay
Được nhà vua trẻ từ nay tin dùng.
Cả hai cai trị khắp vùng
Thật là đúng Pháp toàn vương quốc nhà.
*
Kinh thành có một thương gia
So bề tài sản thật là giàu sang
Có con gái đẹp khuôn trăng
Như tiên nữ chốn cung Hằng khác chi
Yêu kiều, diễm lệ, mê ly
Mọi người chiêm ngưỡng say mê vô vàn.
Ông thương gia vào cung vàng
Gặp vua, đề nghị dâng nàng vào cung
Để hầu hạ vị quân vương,
Mời tiên tri khắp bốn phương về chầu
Để xem tướng quý hàng đầu
Của người mỹ nữ muốn hầu cận vua.
Vị quân vương chẳng chối từ
Thuận theo kế hoạch đúng như đã bàn
Cử tiên tri, một phái đoàn
Đến thăm dò tại nhà nàng xem sao.
Thương gia tiếp đẹp biết bao
Tiệc tùng trọng thể đón chào quý thay
Đang khi dự tiệc tại đây
Thời nàng xuất hiện, đắm say lòng người
Thấy nàng nhan sắc tuyệt vời
Tiên tri các vị tức thời ngất ngây
Tựa như người uống rượu say
Trí kia chợt mất, tâm này chợt điên
Lỡ lời, ăn nói quàng xiên
Làm điều thất thố gây phiền chủ gia
Bị nàng giận, đuổi khỏi nhà
Thật là nhục nhã, quả là đắng cay
Cả đoàn bực tức về ngay
Tường trình vua rõ, lời đầy dối gian:
"Nàng không xứng cạnh ngai vàng
Tựa như phù thủy hung tàn mà thôi."
Vua nghe tâu rõ vậy rồi
Chối từ người đẹp, không mời vào cung.
Nàng hay tin, bực vô cùng
Sinh lòng oán hận quốc vương vô vàn.
Thương gia sau đó gả nàng
Cho quan tể tướng bạn vàng của vua
Vị quan trẻ tuổi mến ưa
Yêu nàng vợ trẻ, coi như thiên thần.
*
Kiếp xưa người đẹp tuyệt trần
Vốn là cô gái nghèo nàn mà thôi
Nhưng lòng từ chẳng kém người
Cúng dường, bố thí cô thời quản chi
Luân hồi nhiều kiếp qua đi
Kiếp này giàu, đẹp, dậy thì xinh tươi.
*
Năm nay hội lớn tới rồi
Mùa mưa vừa dứt khắp nơi ăn mừng
Cả kinh thành đều tưng bừng
Cửa nhà sáng rực, phố phường vui reo.
Trước khi tể tướng vào triều
Ra đi dặn vợ mến yêu đôi lời:
"Linh đình đám rước khắp nơi
Nhà vua tham dự vui chơi chuyến này
Trước tiên ngài sẽ qua đây
Khi ngài tới cửa, nhớ ngay một điều
Vì nàng nhan sắc mỹ miều
Nếu nàng lộ diện sẽ nhiều nguy tai
Nên nàng tránh đừng gặp ngài
Để cho ngài khỏi rối bời tâm tư."
Sau khi lo bảo vệ vua
Ông quan trẻ tuổi, nhân từ, vào cung
Vầng dương vừa khuất sau rừng
Bóng trăng xuất hiện không trung sáng ngần
Đuốc đèn rực rỡ nhà dân
Xe vua cùng với quần thần dạo quanh
Thanh bình trên khắp kinh thành
Vị vua cao cả, uy danh rạng ngời.
Trước tiên vua ghé thăm nơi
Dinh quan tể tướng tường ngoài kín vây
Trên cao cửa sổ dinh này
Vợ quan tể tướng tại đây ngóng chờ
Giỏ hoa để sẵn phòng hờ
Thấy vua ghé tới nàng phô sắc liền
Đẹp tuyệt trần, đẹp như tiên
Ló đầu ném xuống vua hiền đầy hoa
Dáng mê hồn, vẻ thướt tha
Vua nhìn lên thấy lòng đà ngất ngây
Điên cuồng, rạo rực, đắm say
Bao nhiêu tâm trí hầu bay xa vời
Đâu còn nhận biết quanh ngài,
Vua lên tiếng hỏi thăm người đánh xe
Về người đẹp tại lầu kia
Đánh xe trình rõ chi li mọi điều.
Mắt tinh, người đẹp mỹ miều
Thấy nhà vua trẻ có chiều đê mê
Vẻ như dao động nặng nề
Nàng liền đóng cửa và đi trở vào
Bóng hồng khuất nẻo lầu cao
Dưới lầu vua trẻ nôn nao tâm hồn
Vừa ngây ngất, vừa bồn chồn
Hội hè, đám rước đâu còn thiết chi
Lệnh cho xe quay trở về
Vào phòng riêng cứ nằm mê mẩn người
Huyên thuyên nói nói cười cười
Cận thần thấy vậy tức thời báo ngay
Trình quan tể tướng được hay
Quan về hỏi vợ, lòng đầy lo âu.
Vợ thưa lại chuyện trên lầu
Ném hoa cho kẻ lạ đâu biết gì:
"Ông này đứng dưới lầu kia
Răng hô, bụng bự khó bề nhận thay
Vua hay quan chức chi đây!
Khi hoa ném xuống người này nhìn lên
Rồi quay xe bỏ đi liền
Nào đâu có rõ vua hiền hay ai."
Ông quan tể tướng thở dài:
"Thế là nàng đã hại đời của ta
Khổ quốc vương, khổ hoàng gia
Mai ta tìm cách để mà giúp vua."
*
Hôm sau tể tướng nhân từ
Vào chầu vua lúc trời vừa hừng đông
Đứng ngay ngoài mé cửa phòng
Nghe vua nói sảng ở trong một mình
Huyên thuyên lời kẻ si tình
Ông quan tể tướng triều đình nhận ra:
"Vua đang mê mẩn vợ ta
Nếu không thoả nguyện chắc là chết thôi
Bổn phận ta là bầy tôi
Phải lo tìm cách cứu ngài khỏi nguy."
Về nhà tể tướng nghĩ suy
Quan kêu thân tín thầm thì đôi câu:
"Có cây rỗng ruột từ lâu
Trong đền thần nọ ở đầu làng kia
Đêm nay đợi lúc trời khuya
Nhà ngươi bí mật hãy đi tới đền
Chui vào cây rỗng ngồi yên
Chờ ta tới đó khấn nguyền thần linh.”
Quan thêm khi quan trần tình
Vái van cầu nguyện vua mình bình an
Thời thân tín giả giọng thần
Phán rằng: "Tể tướng bình tâm nghe này!
Vua không bệnh hoạn chi đây
Chỉ vì tình ái đọa đày tấm thân
Vua si mê quý phu nhân
Si mê nhan sắc mỹ nhân vợ ngài
Ngài cần dâng vợ ngài thôi
Nhà vua thoả nguyện tức thời hết nguy!"
Hôm sau tể tướng tức thì
Thi hành kế hoạch đúng y dự trù
Lời thần mách bảo nhân từ
Để quan tể tướng cứu vua chuyến này,
Quan tể tướng phổ biến ngay
Các quan lớn nhỏ được hay biết liền
Triều đình trút hết muộn phiền
Kéo nhau yết kiến vua hiền cho mau
Ông quan tể tướng trình tâu
Mong vua tuyển vợ mình vào trong cung.
Vua nghe tâu chợt ngại ngùng
Vội lên tiếng hỏi như bừng cơn mê:
"Thế là các vị thần kia
Biết ta say đắm cuồng si vì nàng
Nên không xử sự đàng hoàng
Nghĩ suy sai lạc, nói năng ngông cuồng?”
Ông quan tể tướng thưa luôn:
"Quả tình đúng vậy. Quần thần đều hay.”
Vua thầm nhủ: "Hổ thẹn thay
Thế gian truyền tụng chuyện này của ta
Thật hèn hạ, quá xấu xa
Giờ đây nghĩ lại thật là đáng chê."
*
Nhà vua hối hận muôn bề
Những điều chân chính đã về trong tâm
Lòng ngài thanh thản bội phần
Chẳng còn tham đắm mỹ nhân nữa rồi,
Biết dừng lại đúng lúc thôi
Nhà vua trẻ bỗng thốt lời tâm can:
"Ta không muốn phản bạn vàng
Muốn theo chánh đạo vô vàn thơm hương,
Nêu chánh pháp, giữ kỷ cương
Đóng vai một vị quốc vương tốt lành
Công bằng, chính trực, tinh anh
Để dân được hưởng an bình bốn phương
An cư, lạc nghiệp, phú cường
Còn như nghiệp ác chớ vương làm gì!
Ta mong tể tướng quên đi
Đừng bao giờ nhắc chuyện về phu nhân
Dù cho người đẹp tuyệt trần,
Chúng ta tình bạn thiết thân thuở nào
Giữ trong sạch, giữ thanh cao
Lòng trần tham ái dễ nào nhuộm dơ!"

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE UMMADANTI
Trong "Stories Of The Buddha"
của Caroline A.F. Rhys Davids)

-ooOoo-

1) TRUYỆN NGƯỜI BẮN CUNG NHỎ BÉ
Người bắn cung nhỏ bé là tiền thân Đức Phật.

2) TRUYỆN ẨN SĨ TRONG VƯỜN VUA
Sư trưởng có năm trăm đệ tử là tiền thân Đức Phật.

3) TRUYỆN ANH HÙNG TÊN "XUI"
Người triệu phú là tiền thân Đức Phật.
Người bạn tên Xui là A Nan.

4) TRUYỆN THẮC MẮC TRẺ THƠ
Vị đại triệu phú là tiền thân Đức Phật.

5) TRUYỆN HỌC THEO LOÀI RẮN
Vị tế sư của vua là tiền thân Đức Phật.

6) TRUYỆN THẦY TU THỜ VẬN MAY
Thầy tu khổ hạnh không mê tín dị đoan, không thờ vận may là tiền thân Đức Phật.

7) TRUYỆN GIẢ DẠNG THẦY TU
Nhà buôn là tiền thân Đức Phật.

8) TRUYỆN TỬ TẾ MỘT CHIỀU
Vị triệu phú ở Ba La Nại là tiền thân Đức Phật.

9) TRUYỆN SÚC SẮC TẨM ĐỘC
Ông nhà giàu ham chơi súc sắc là tiền thân Đức Phật.

10) TRUYỆN BÍ MẬT DÂY CHUYỀN MẤT TRỘM
Ch.1: Từ tội này tới tội khác

11) TRUYỆN BÍ MẬT DÂY CHUYỀN MẤT TRỘM
Ch.2: Khám phá bí mật.
Quan đại thần hiền trí điều tra ra vụ trộm là tiền thân Đức Phật.

12) TRUYỆN SƯ TỬ BẤT CẨN
Ông phú hộ tại Ba La Nại là tiền thân Đức Phật.

13) TRUYỆN ẨN SĨ KHỔ HẠNH
Thanh niên tu hành xác theo tà đạo là tiền thân Đức Phật.

14) TRUYỆN VUA ĐẠI THIỆN KIẾN
Vua Đại Thiện Kiến là tiền thân Đức Phật. Hoàng hậu là mẹ của La Hầu La.

15) TRUYỆN HOÀNG TỬ VÀ CÁC NỮ QUỶ
Ch.1: Năm Bữa Ăn Trong Rừng

16) TRUYỆN HOÀNG TỬ VÀ CÁC NỮ QUỶ
Ch. 2: Bữa Tiệc Trong Hoàng Cung
Chàng hoàng tử út là tiền thân Đức Phật.

17) TRUYỆN MỘT NGƯỜI TÊN "XẤU"
Vị thầy có năm trăm đệ tử là tiền thân Đức Phât.

18) TRUYỆN MỘT NGƯỜI TÊN "KHÔN"
Người buôn bán tên Khôn là tiền thân Đức Phật.

19) TRUYỆN ĐẠT ĐƯỢC CHỮ “KHÔNG”
Vị thầy đạt được chữ “không” là tiền thân Đức Phật.

20) TRUYỆN LỜI MẸ KHUYÊN
Hoàng tử con của vua tại Ba La nại là tiền thân Đức Phật.

21) TRUYỆN CHÚA VOI SÁU NGÀ
Ch. 1: Bồ Tát Tái Sinh

22) TRUYỆN CHÚA VOI SÁU NGÀ
Ch. 2: Nơi Ở Và Gia Đình

23) TRUYỆN CHÚA VOI SÁU NGÀ
Ch. 3: Hoàng Hậu Đầy Hận Thù

24) TRUYỆN CHÚA VOI SÁU NGÀ
Ch. 4: Cuộc Săn

25) TRUYỆN CHÚA VOI SÁU NGÀ
Ch. 5: Hoàng Hậu Đắc Thắng
Chúa voi sáu ngà là tiền thân Đức Phật.

26) TRUYỆN NGỖNG VÀNG
Ngỗng vàng là tiền thân Đức Phật. Ngỗng bạc là A Nan. Nhà vua là Xá Lợi Phất. Thợ săn là Xa Nặc. Bộ tộc Thích Ca là đàn ngỗng rừng.

27) TRUYỆN VOI TRẮNG
Voi trắng là tiền thân Đức Phật. Voi mẹ bị mù là hoàng hậu Ma Gia. Nhà vua là A Nan.

28) TRUYỆN KHỈ TỪ BI
Khỉ chúa là tiền thân Đức Phật. Vua là A Nan. Khỉ ác độc là Đề Bà Đạt Đa.

29) TRUYỆN BÀI HỌC CỦA NHÀ VUA
Vua tại Ba La Nại là tiền thân Đức Phật. Người đánh echo vua lŕ Xá Lợi Phất.
Vua tại Ko Sa La là A Nan. Người đánh echo vua lŕ Mục Kiền Lięn.

30) TRUYỆN VUA HUNG ÁC
Hoàng tử con vua là tiền thân Đức Phật. Vua hung ác là Đề Bà Đạt Đa.

31) TRUYỆN DIỀU HÂU HIẾU THẢO
Diều hâu có hiếu là tiền thân Đức Phật. Thương gia triệu phú là Xá Lợi Phất. Vua là A Nan.

32) TRUYỆN CHÀNG CON KHÔN NGOAN
Chàng con khôn ngoan là tiền thân Đức Phật.

33) TRUYỆN NGƯỜI ĐẸP TUYỆT TRẦN
Nhà vua trẻ là tiền thân Đức Phật. Tể tướng trẻ là Xá Lợi Phất. Người lái xe là A Nan. Người đẹp tuyệt trần là Liên Hoa Sắc.

-ooOoo-

Bốn cuốn truyện thơ về "Tiền Thân Đức Phật" của cư sĩ Tâm Minh Ngô Tằng Giao gồm có tất cả là 116 truyện thơ. Cuốn thứ 1 là "Quỷ trong sa mạc" (2004). Cuốn thứ 2 là "Kế hoạch hoàng tử" (2005). Cuốn thứ 3 là "Khỉ và cá sấu" (2006). Cuốn thứ 4 là "Ẩn sĩ khổ hạnh" (2007).

Qua các câu truyện được kể người đọc nhận thấy Đức Phật trước khi trở thành Phật đã trải qua nhiều kiếp sống trong quá khứ. Trong các tiền kiếp này Đức Phật chỉ là một vị Bồ Tát xuất hiện dưới nhiều vai trò khác nhau, khi là thú vật, lúc là người, lúc lại là các vị thần hoặc chư thiên. Trong các truyện kể thời nhân vật nổi bật nhất, thường đóng vai trò quan trọng và linh động nhất chính là Bồ Tát.

Khi Bồ Tát là thú vật thời mang thân xác chó, bò, ngựa, nai, dê, khỉ, voi, cá, ngỗng, chim vv…

Khi Bồ Tát là người thời trong cuộc sống bình thường đã đóng vai nông dân, nhà buôn, thợ hớt tóc, người đánh trống, người bắn cung, người bán sữa, thầy thuốc, thầy dạy học danh tiếng, ông triệu phú, ông phú hộ, người có trí, đệ tử thầy bùa chú v.v… Trong cuộc sống danh giá thời làm tế sư cho vua, quan cố vấn cho vua, đại thần hiền trí của vua, thầy của hoàng tử trong cung vàng. Trong cuộc sống tu hành thời làm thầy tu ở ẩn, thầy tu đắc đạo, thầy tu thiền định, thầy tu khổ hạnh, thầy tu theo tà đạo, thầy tu sư phụ có nhiều đệ tử. Ngoài ra vị Bồ Tát này 8 lần làm hoàng tử, 9 lần làm vua, 5 lần làm vị thần cây và một lần làm vua trời Đế Thích.

Ðây mới chỉ nói đến 116 truyện trong 4 cuốn truyện thơ trên, chưa đề cập đến các truyện khác còn lại, tổng cộng khoảng gần 550 truyện. Nhưng nhìn chung, chúng ta thấy trong khi một số vai trò trong truyện lộ ra bản chất xấu xa, đầy những tham, sân, si thời vị Bồ Tát vì đóng vai trò tiền thân Đức Phật nên phong cách đạo đức hoàn toàn tuyệt diệu từ lời nói, từ suy tư cho đến việc làm, cách xử thế.

Khi thì tỏ ra tài trí, khôn ngoan, khi thì có đạo đức và từ tâm, khi thì thật thà, liêm chính rất mực dù Bồ Tát là người đi buôn, người đánh trống, thầy thuốc, thầy dạy học, quan trong triều đình, hoàng tử hay ngay cả lúc chỉ là thú vật như nai, khỉ, dê, chó, ngựa, bò, voi, ngỗng, cá, chim v.v…

Tâm bố thí, cúng dường được thể hiện dù trong hoàn cảnh nghèo hay giàu, dù khi Bồ Tát là những phú ông, những bậc triệu phú.

Lòng yêu chuộng đạo mầu, ý chí muốn tu hành giải thoát cũng thường được thể hiện ngay cả khi Bồ Tát đang làm vua đầy sung sướng, đầy quyền uy ở trên ngai vàng. Bất cứ trong vai trò nào thời vị Bồ Tát cũng luôn luôn tìm cách thuyết pháp, truyền bá đạo mầu, giảng dạy điều hay lẽ phải cho chúng sinh nghe để theo đó mà tu tâm dưỡng tánh. Đôì khi Bồ Tát đóng vai ẩn sĩ tu hành bị chao đảo, bị vô minh thoáng hiện trong tâm, lầm lạc theo khổ hạnh, theo tà đạo nhưng rồi cuối cùng cũng giác ngộ và trở lại con đường chân chính.

Những truyện về tiền thân Đức Phật là một kho tàng văn học được kết hợp hài hòa giữa lời Đức Phật dạy theo truyền thống kinh điển bác học với truyền thuyết cổ tích dân gian phong phú, đa dạng. Rất nhiều chuyện liện hệ đến phép xử thế đạo đức ở đời, nên đã được truyền tụng qua nhiều thời đại và đã vượt biên giới Ấn Độ để lan ra khắp nơi với ảnh hưởng sâu rộng đến nhiều nền văn học trên thế giới. Các truyện này đã trở thành nguồn cảm hứng vô tận cho các hoạt động sáng tác thi ca nhạc kịch, hội họa, điêu khắc v.v… từ ngàn xưa cho đến tận đời nay.

Thi hào La Fontaine của nước Pháp hồi thế kỷ thứ 17 đã từng nổi tiếng với những "Truyện Ngụ Ngôn" trong đó thú vật thường đóng vai trò chính. Ông "nhân cách hóa" loài vật để cho chúng có thể đối thoại với nhau và qua đó chứa đựng quan niệm sống chân chính. Ông nhắm mục đích nêu cao đạo đức bằng cách dùng loài vật để dạy loài người về cách xử thế sao cho đúng mực, cho hợp với Chân, Thiện, Mỹ. Ông công nhận đã lấy tài liệu, đã tìm nguồn cảm hứng từ những kho tàng cổ tích Hy Lạp, La Mã và Ấn Độ để viết lại thành những truyện ngụ ngôn có tính cách tân kỳ theo óc sáng tạo của mình.

Mỗi truyện tiền thân thường gồm có bốn phần: phần "truyện hiện tại", phần "truyện quá khứ", phần "kết hợp" và một bài "kệ".

Phần "Truyện hiện tại" kể một câu truyện được xem là đang xảy ra trong thời Đức Phật còn tại thế, đề cập tới một sự kiện liên hệ đến Phật, Pháp, Tăng hay quần chúng đã làm đề tài bàn luận của Tăng chúng tại chánh pháp đường. Nhân đó, Ðức Phật kể một chuyện quá khứ theo lời yêu cầu của các vị này. Thí dụ như khi ở tịnh xá Kỳ Viên, có một tỳ kheo khó bảo, không chịu chấp nhận những lời khuyến giáo. Đức Phật bèn hỏi vị này. Tỳ kheo nhận đúng vậy. Đức Phật mới nói tới những tai hại mà hành động này có thể gây ra và Ngài kể lại truyện trong một tiền kiếp, trong quá khứ có liên quan. Truyện này là truyện "Nai Trốn Học" (tập I, truyện 15).

Phần "Truyện quá khứ" kể một câu truyện từ thời xa xưa có liên hệ đến những nhân vật trong câu truyện hiện tại. Trong truyện quá khứ luôn luôn có sự hiện diện của một vị Bồ Tát trong một vai trò nào đó, vị này là tiền thân của Đức Phật. Dù ở hoàn cảnh nào, Bồ tát luôn thể hiện tài năng trí tuệ hay đức tính tốt đẹp phi thường, đó là mầm mống của trí tuệ vô thượng trong đời cuối cùng của Ngài trước khi thành đạo. Có một hay nhiều bài kệ, khi thì do Bồ Tát nói, khi thì do Đức Phật nói, phần lớn dưới hình thức một bài dạy về đạo đức. Thí dụ trong truyện quá khứ "Nai Trốn Học" nói trên thời chú nai thuở đó không chịu nghe lời thầy dạy, chỉ ham chơi, ham nghịch, thường xuyên trốn học để rồi một hôm bị sa chân, bị mắc bẫy thợ săn, không đường thoát, kết cuộc bị giết banh da, xẻ thịt rất là thảm thương.

Phần "Kết hợp" là phần liên kết truyện hiện tại với truyện quá khứ. Chỉ rõ sự liên hệ giữa những nhân vật chính trong hai câu truyện, để rồi “nhận diện tiền thân" tức là nói rõ ra rằng "người này", "sinh vật này" trong truyện quá khứ "là ai" trong truyện hiện tại. Thí dụ trong truyện "Nai Trốn Học" nói trên thời Đức Phật cho biết con nai trốn học trong quá khứ chính là tiền kiếp của tỳ kheo khó bảo trong hiện tại. Nai em gái, mẹ của nai trốn học, là Liên Hoa Sắc. Nai anh đóng vai thầy dạy học trong truyện quá khứ này là Đức Phật trong hiện tại.

Mỗi truyện tiền thân có một bài "Kệ". Kệ đó phần lớn do Bồ Tát nói, có khi do Đức Phật nói. Kệ dựa vào câu truyện để đưa ra lời phê bình khi nhận xét những sự việc đã xảy ra, có khi là một lời cảnh cáo những nhân vật trọng yếu, sai trái, có khi là một lời khuyên dạy đạo đức, dựa trên câu truyện đã xảy ra. Nghiên cứu các bài kệ này cũng là một nguồn cảm hứng đặc biệt, và các bài kệ được xem là phần cổ kính nhất của các truyện tiền thân này.

Với lòng tin tưởng ở luật nhân quả, ở sự luân hồi trong Phật giáo người đọc truyện tiền thân Đức Phật sẽ tự mình rút ra được những bài học thật quý giá để hành xử trong cuộc sống hàng ngày trên bước đường tu tập bản thân: "sống sao cho có đạo đức, nhận thức rõ ràng về mọi ý nghĩ và hành động của mình đồng thời phát triển sự hiểu biết và trí tuệ."

* * *

Các hình vẽ phụ họa đã được bỏ đi trong nội dung các truyện phổ biến trên website.

* * *

* Soạn giả không giữ bản quyền.
* Hoan nghênh tái bản
hoặc phổ biến dưới bất kỳ hình thức nào khác.

* * *

LIÊN LẠC: giaongo@msn.com

-ooOoo-

Ðầu trang | Tập 1| Tập 2 | Tập 3 | Tập 4

Trang web BuddhaSasana

Times (Unicode) font

TRUYỆN THƠ TIỀN THÂN ĐỨC PHẬT

Tập 4 - ẨN SĨ KHỔ HẠNH

Tâm Minh Ngô Tằng Giao

* DIỆU PHƯƠNG XUẤT BẢN 2007 *

-ooOoo-

TRUYỆN TIỀN THÂN ĐỨC PHẬT được ghi chép trong Kinh Bổn Sanh (Jàtaka). Đây là tập thứ 10 trong Tiểu Bộ Kinh. "Tiền thân" là những đời sống trước, những kiếp quá khứ. Mỗi truyện thường gồm: phần truyện hiện tại, phần truyện quá khứ, phần kết hợp và một bài kệ.

Phần "TRUYỆN HIỆN TẠI" kể một câu truyện được xem là đang xảy ra trong thời Đức Phật còn tại thế. Nhân dịp này Đức Phật nhắc lại một câu truyện trong quá khứ có liên quan.

Phần "TRUYỆN QUÁ KHỨ" kể một câu truyện từ thời xa xưa có liên hệ đến những nhân vật trong câu truyện hiện tại. Trong truyện quá khứ luôn luôn có sự hiện diện của một vị Bồ Tát, vị này là tiền thân của Đức Phật.

Phong cách đạo đức của các vị Bồ Tát thật toàn hảo từ sự suy tư cho đến lời ăn tiếng nói và việc làm. Ngài là nhân vật chính cao cả, phi thường với nếp sống chân thiện, hướng thượng. Ngài thường giáo hóa người chung quanh bằng tấm gương đạo đức của chính mình. Ngài có đầy đủ các đức tính như trì giới thanh tịnh, bố thí rộng rãi, Thiền định tinh tấn liên tục và hành trì hạnh nhẫn nhục cao độ đến mức xả thân. Các vị Bồ Tát này khi thì làm thú vật, khi thì làm người, đôi khi làm chư thiên, có lúc làm thần cây v.v…

Phần "KẾT HỢP" là phần liên kết truyện hiện tại với truyện quá khứ. Chỉ rõ sự liên hệ giữa những nhân vật chính trong hai câu truyện, để rồi “nhận diện tiền thân” tức là nói rõ ra rằng "người này", "sinh vật này" trong truyện quá khứ "là ai" trong truyện hiện tại.

Mỗi truyện tiền thân có một bài "KỆ". Kệ đó thường dựa vào câu truyện để đưa ra lời phê bình.

Tập TRUYỆN TIỀN THÂN ĐỨC PHẬT được coi là do các đệ tử của Đức Phật trước tác và mượn tiếng là Phật dạy để phổ biến những lời giáo huấn của Đức Phật. Người ta suy ra rằng các vị này sống trong thời Đức Phật hoặc chỉ sau đó khoảng vài chục năm. Đầu tiên truyện được truyền khẩu, về sau người ta sưu tập lại và ghi chép thành kinh sách.

Các truyện tiền thân thật sự là những tài liệu có giá trị cả về mặt văn học, sử học, ngôn ngữ học, đạo đức học và giáo dục Phât giáo... Truyện có mục đích tạo niềm tin vào đạo pháp trong mọi tầng lớp xã hội. Truyện mở ra một kỷ nguyên mới trong cung cách truyền bá đạo Phật. Các truyện tiền thân này, nhất là các truyện về súc vật, nhiều khi vượt qua biên giới tôn giáo và trở thành cổ tích dân gian, nửa thần thoại, nửa thực tế, không lệ thuộc một tôn giáo nào hay xứ sở nào cả. Đây là gia tài chung của nền văn hóa dân gian. Chính vì vậy mà các truyện tiền thân này rất được phổ biến, không những trong giới Phật tử mà còn lan ra khắp cả mọi địa phương và mọi dân tộc nữa. Truyện tồn tại với giá trị độc đáo trong nền văn chương thánh thiện của thế giới. Mặc dù đã hơn hai ngàn năm trăm năm qua kể từ khi những truyện này được kể, ngày nay truyện vẫn chứa đựng sự hấp dẫn và còn có khả năng lôi cuốn làm say mê tâm hồn các độc giả trẻ em cũng như người lớn.

Các truyện tiền thân Đức Phật đã được nhiều người kể lại, thường là bằng văn xuôi, đôi khi bằng tranh ảnh. Trong cuốn sách này, và có lẽ đây là lần đầu tiên, truyện được kể lại bằng một ngôn ngữ bình dị dưới hình thức thơ, những vần thơ "lục bát" có tính cách thuần túy dân tộc, để người đọc và người nghe dễ hiểu và dễ nhớ:

1) 25 truyện đầu tiên đã dựa vào tài liệu là hai cuốn: "BUDDHIST TALES FOR YOUNG AND OLD" của Ven. Kurunegoda Piyatissa Maha Thera và Todd Anderson. Phần tranh phụ họa trong cuốn thứ nhất (1995) là do Sally Bienemann, Millie Byrum và Mark Gilson. Phần tranh phụ họa trong cuốn thứ nhì (1996) là do John Patterson. Vì truyện kể nhắm cho các độc giả phương Tây nên các tranh vẽ hầu như thiếu sắc thái Á Đông.

2) 8 truyện sau dựa vào "THE STORIES OF BUDDHA’S FORMER BIRTHS" của Anjali Pal và "STORIES OF THE BUDDHA" của Caroline A.F. Rhys Davids.

Các tài liệu trên đây không đề cập tới phần “Truyện Hiện Tại” mà chỉ đơn giản đề cập đến phần “Truyện Quá Khứ” của các truyện tiền thân mà thôi.

Cuối sách là phần "Nhận Diện Tiền Thân Đức Phật” giới thiệu cho mọi người được biết người nào, sinh vật nào, thần nào là vị Bồ Tát (tức tiền thân Đức Phật) trong câu truyện quá khứ đã kể ở trên.

Tác giả khi kể truyện lại bằng thơ cũng đã tham khảo thêm các truyện về tiền thân Đức Phật của Hòa thượng Thích Minh Châu và cư sĩ Nguyên Tâm Trần Phương Lan dịch từ nguyên bản tiếng Pali và tiếng Anh, do Viện nghiên cứu Phật học Việt Nam ấn hành.

Bộ "TRUYỆN THƠ TIỀN THÂN ĐỨC PHẬT” của cư sĩ Tâm Minh Ngô Tằng Giao gồm nhiều tập. Tập số 4 này gồm 33 truyện thơ và có nhan đề là: "ẨN SĨ KHỔ HẠNH."

Ước mong rằng người đọc cũng như người nghe truyện sẽ ghi nhớ mãi trong tâm cái nếp sống đạo đức chân chính cùng những lời khuyên dạy quý báu của vị Bồ Tát trong truyện để cùng nhau cố gắng noi theo hầu đạt được cái Chân, Thiện, Mỹ trong cuộc sống hàng ngày.

-ooOoo-

Ngày xưa, ngày xửa, ngày xưa
Có gia đình nọ rất ư sang giàu
Chàng con lại lạ lùng sao
Người còng như có bướu sau lưng mình
Tướng trông xấu xí thật tình
Gầy còm, lùn thấp dáng hình khó coi,
Muốn theo học để nên người
Chàng tìm thầy giỏi đương thời trứ danh
Học về tôn giáo cho rành
Cùng môn khoa học, thêm ngành bắn cung
Ai ngờ bắn giỏi lạ lùng
Trở nên vô địch tiếng lừng khắp nơi.
Rời khỏi trường bước vào đời
Chàng thầm nghĩ ngợi: "Mọi người thường ưa
Xét người theo tiêu chuẩn xưa
Bề ngoài là chuộng, còn như thực tài
Dễ gì hấp dẫn được ai.”
Chàng cho rằng đến lâu đài hoàng cung
Muốn xin việc, khó vô cùng
Chắc vua sẽ hỏi: "Người lùn như mi
Thời làm được trò trống chi?"
Thế là hỏng việc, khó bề êm xuôi.
Chàng mong dựa dẫm một người
Bề ngoài bộ mã trông thời dễ coi
Để làm cái gốc mà thôi
Đứng ra lo liệu việc đời chung quanh
Còn chàng thời sẽ ẩn danh
Giữ phần đầu óc, nép mình phía sau
Cả hai kết hợp cùng nhau
Cách này kiếm sống dài lâu dễ dàng.
*
Một hôm dạo bước lang thang
Trong khu thợ dệt thời chàng gặp ngay
Một người cao lớn tại đây
To con, khoẻ mạnh, đẹp thay mã ngoài
Chàng làm quen rồi thốt lời
Hỏi thăm mới biết là người địa phương
Chuyên nghề thợ dệt tầm thường
Chàng bèn thắc mắc: "Đường đường tấm thân
Oai phong lẫm liệt vô ngần
Sao làm thợ dệt chôn chân xóm nghèo?"
Anh cao nói vẻ tiêu điều:
"Bản thân tôi có biết nhiều nghề đâu.”
Thật là thuận tiện biết bao
Chàng bèn đề nghị anh cao bỏ nghề
Hoàng cung chốn đó tìm về
Đúng theo kế hoạch trước kia của mình,
Chàng lên tiếng, giọng tâm tình:
"Gặp vua nói chuyện xin dành bạn thôi
Cho vua biết bạn là người
Bắn cung giỏi nhất ít ai sánh cùng
Vua nhìn bạn sẽ tin dùng
Sẽ thuê ngay đó bạn đừng ngại chi,
Phần tôi sẽ chỉ theo đi
Giúp ngầm cho bạn mỗi khi thấy cần
Việc cung tên đừng ngại ngần
Chính tôi ngầm bắn, đích thân trổ tài
Đôi ta sẽ có tiền hoài
Lại thêm địa vị bao người cầu mong
Chỉ cần bạn biết phục tùng
Làm theo tôi nói, nhớ đừng cãi tôi."
Anh cao thợ dệt nghe rồi
Nghĩ mình chẳng bị thiệt thòi mất chi
Cho nên đồng ý tức thì
Nhắm Ba La Nại cùng đi vào chầu
Gặp vua kính cẩn cúi chào
Vua nhìn bộ mã anh cao đẹp người
Nên lên tiếng hỏi: "Các ngươi
Cần chi mà lại tới nơi triều đình?"
Anh cao thay mặt thưa trình:
"Muôn tâu bệ hạ tôi rành bắn cung
Nghề riêng thông thạo vô cùng
Mong vào phục vụ hoàng cung giúp ngài."
Vua nhìn hình dáng bên ngoài
Thấy anh tốt mã, chắc tài cũng hay
Cho nên tin tưởng anh ngay
Cho anh chức vụ tại đây dễ dàng,
Sau khi ấn định tiền lương
Nhà vua mới hỏi tới chàng lùn kia
Đứng yên lặng, không nói chi
Phía sau khuất dạng, người thì nhỏ con,
Anh cao kính cẩn thưa luôn
Đó là phụ tá chuyên môn của mình.
Kể từ đó trong triều đình
Anh cao thợ dệt được dành chức cao
Được vua trọng dụng biết bao
Hoàn thành công việc vua trao mọi đường,
Thật ra mọi việc đảm đương
Là do tài nghệ của chàng lùn thôi!
*
Ít lâu xảy chuyện nguy tai
Có con cọp dữ sống nơi ven rừng
Luôn rình rập khách qua đường
Để rồi giết hại thảm thương vô vàn
Người dân sợ hãi kêu than
Vua bèn ra lệnh phải ngăn chặn liền.
Anh cao được hỏi trước tiên
Vì là người giỏi cung tên hàng đầu
Anh thưa: "Nào khó gì đâu
Tài tôi dư sức hạ mau cọp này."
Vua tin lời sai đi ngay
Thưởng thêm tiền bạc. Vận may tốt lành!
Anh cao về kể ngọn ngành
Chàng lùn bèn vạch chương trình đi săn:
"Chuyện này bạn hãy đích thân
Một mình thực hiện chẳng cần đến tôi,
Gom dân làng khoảng ngàn người
Mang cung tên đến tận nơi cọp rừng
Tuy rằng bạn có đi chung
Nhưng vào bụi rậm bên đường núp đi
Để dân gặp cọp dữ kia
Dân làng vì cọp lâm nguy nhiều rồi
Cho nên vây giết cọp thôi
Cung tên giáo mác mọi người phóng qua
Cọp tuy dữ, sẽ tiêu ma
Bạn đừng vội vã bước ra phía ngoài
Hãy tìm một sợi dây dài
Dây leo trong bụi rậm thời thiếu chi
Cầm dây chạy tới cọp kia
Giơ dây nói lớn: ‘Ta đi kiếm tìm
Tìm dây trói cọp cuồng điên
Lệnh vua bắt sống cọp liền hôm nay
Sao ai giết cọp tại đây
Vua mà nổi giận làng này khó yên!’
Thế là dân hốt hoảng lên
Sợ vua bắt tội cho nên tìm đường
Bạc tiền hối lộ vội vàng
Để nhờ bạn cứu cả làng thoát nguy,
Riêng phần bạn khi trở về
Được vua trọng thưởng nể vì thêm lên
Tưởng rằng bạn với cung tên
Là người giết cọp dữ bên rừng già."
Đúng theo kế hoạch vạch ra
Anh cao thực hiện quả là thành công
Khi anh trở lại hoàng cung
Được vua trọng thưởng tưng bừng, vẻ vang.
*
Ít lâu sau tại xóm làng
Có tin loan báo mùa màng ruộng nương
Bị trâu hung dữ điên cuồng
Kéo về phá hoại tang thương não nề,
Anh cao lại được cử đi
Chàng lùn cố vấn cứu nguy bạn mình
Đưa kế hoạch, thảo chương trình
Giống như kỳ trước lại thành công thêm
Vua thời thưởng, quan thời khen
Anh cao thợ dệt trở nên giàu rồi
Quyền hành, uy tín hơn người
Say mê danh tiếng anh thời u mê
Tưởng mình tài giỏi mọi bề
Khinh thường và ngỏ ý chê chàng lùn
Không thèm hỏi ý kiến luôn
Nói rằng: "Bạn tưởng bạn hơn tôi à
Bạc tiền danh vọng tạo ra
Xét cho thực sự chính là do tôi
Không ai cần bạn nữa rồi."
Anh cao thô lỗ tuôn lời ra thêm.
*
Ít lâu sau nước kế bên
Sẵn lòng thù nghịch nên liền tấn công
Vây kinh đô, thật nguy vong
Gửi thư tuyên chiến vào trong nội thành
Nhà vua sai kẻ nổi danh
Anh cao thợ dệt từng giành chức cao
Hãy tiên phong ra đối đầu
Phá quân xâm lược, đánh nhau diệt thù,
Anh cao tuân thủ lệnh vua
Cân đai, áo giáp rất ư oai hùng
Cưỡi voi ra thẳng chiến trường
Chàng lùn sợ bạn tử thương chuyến này
Nên mang áo giáp vào ngay
Ngồi sau lưng bạn ra tay giúp ngầm
Theo sau là đám quan quân
Hò reo tiến bước vô ngần hăng say.
Khi nghe trống trận quanh đây
Ầm ầm nổi dậy, hồn bay mất rồi
Anh cao suýt ngã xuống voi
Chàng lùn vội giữ chặt người bạn kia
Lấy dây buộc lại cứu nguy
Anh cao run sợ trông thì thảm sao
Khiến phân, nước tiểu tuôn trào
Ướt lưng voi trận! Ai nào ngờ đây!
Chàng lùn chê: "Từ lâu nay
Bạn từng khoác lác là tay anh hùng
Hôm nay làm chuyện điên khùng
Hoảng kinh phóng uế trên lưng voi rồi
Tuy nhiên tôi nói vậy thôi
Có tôi bảo vệ bạn thời sợ chi
Giờ quay về tắm ngay đi
Khi người sạch sẽ bạn thì dễ coi."
Chàng lùn đỡ bạn xuống voi
Sau khi chỉ trích chê cười anh cao.
*
Một mình còn lại tự hào
Xông ra lâm trận đối đầu địch quân
Chàng lùn vui sướng nghĩ thầm:
"Lúc này tài nghệ ta cần biểu dương
Để vua đừng có coi thường
Xét người cẩn thận, tránh đường lầm sai
Đừng xét đoán theo bề ngoài."
Nghĩ xong chàng phóng qua nơi quân thù
Nhắm nơi đầu não có vua
Phóng vào hét lớn rất ư hào hùng
Phô tài nghệ giỏi vô song
Bất ngờ bắt sống vua không khó gì
Đội quân xâm lược tan đi
Không cần chém giết thêm chi nhọc lòng
Chàng lùn hoàn tất chiến công
Giải vua thù địch vào trong hoàng thành.
Vua Ba La Nại hoan nghênh
Khen chàng tài giỏi, xứng danh người hiền
Ban chức tước, thưởng bạc tiền
Chàng từ khi đó khắp miền vang danh
"Tiểu xạ thủ" của triều đình
Một bậc "hiền triết" rất rành kiếm cung.
Còn anh thợ dệt tầm thường
Nhà vua gửi trả về làng dệt thôi.
"Tiểu xạ thủ" sống trọn đời
Gieo bao công đức cho người chung quanh,
Khi qua đời được tái sinh
Vào nơi xứng đáng nghiệp mình sẵn gây.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
FEAR MAKER AND LITTLE ARCHER
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Thuở xa xưa có một người
Trong gia đình nọ sống đời giàu sang
Nhưng mà ông lại chẳng màng
Chẳng ưa cuộc sống tầm thường thế nhân
Ông vào Hy Mã Lạp Sơn
Sống đời ẩn sĩ ở luôn trong rừng
Hàng ngày thiền định tập trung
Chân tâm phát triển vô cùng an vui
Hưởng thiền lạc thật tuyệt vời
Ung dung, tự tại, xa nơi thị thành
Khi ông thâu nhận môn sinh
Năm trăm người đã nhiệt tình ghi danh.
*
Mùa mưa giăng phủ rừng xanh
Quỳ bên sư trưởng môn sinh thưa thầy:
"Chúng con xin rời khỏi đây
Trở về thành thị ít ngày tạm nương
Để chờ bá tánh thập phương
Sẽ đem muối, giấm cúng dường thành tâm
Nhận xong về chốn sơn lâm
Thầy trò lại sẽ quây quần một nơi."
Thầy đồng ý khẽ thốt lời:
"Các con trở lại khi trời hết mưa
Riêng ta vẫn cứ ẩn tu
Một mình trong chốn rừng thưa an lành."
Tuân lời cả đám môn sinh
Cùng quỳ tạm biệt, về kinh đô liền
Ở vườn vua chốn công viên
Thành Ba La Nại giữa miền hoàng cung.
Hôm sau họ mới thong dong
Ra đi khất thực quanh trong xóm làng
Bà con hoan hỉ cúng dường
Muôn phần hậu hĩnh, trăm đường thành tâm
Vài ngày sau khắp xa gần
Thầy tu khất thực tiếng đồn loan nhanh
Nhà vua nghe được ngọn ngành:
"Các thầy khắc khổ tu hành nêu gương
Các căn nhiếp phục đàng hoàng
Luôn luôn giữ giới nghiêm trang vô ngần
Thật là công đức bội phần.”
Vua nghe vội tới ân cần thăm ngay
Sau khi đảnh lễ các thầy
Vua mời họ ở lại đây suốt mùa
Trong công viên bốn tháng mưa,
Các thầy vui nhận lời vua thỉnh mời.
Kể từ khi đó thảnh thơi
Ăn trong cung điện khỏi dời chân đi.
*
Thế rồi tới một ngày kia
Là ngày "Lễ Rượu" dân thì vui chơi
Người ta uống rượu khắp nơi
Lệ xưa: "Uống rượu cuộc đời gặp may.”
Nhà vua nghĩ đến các thầy
Làm chi có rượu, ai đây cúng dường
Hôm nay nhân lễ bất thường
Rượu ngon vua vội truyền mang biếu thầy,
Thầy đâu quen uống rượu này
Cho nên tất cả cùng say sưa liền
Trở về lại chốn công viên
Các thầy múa hát cuồng điên lạ lùng
Bao đồ đạc vứt lung tung
Rồi nằm thiếp ngủ say không biết gì.
Hôm sau tỉnh, thấy ê chề
Hối vì làm những hành vi đêm rồi
Nghĩ sao bất chính quá thôi
Trong lòng hổ thẹn mọi người khóc than:
"Chúng ta tội lỗi vô vàn
Chỉ vì không được ở gần minh sư!”
Thế là tất cả giã từ
Rời công viên nhắm rừng xưa trở về.
Về xong sắp đặt mọi bề
Rất là ngăn nắp, rất chi gọn gàng
Theo như nếp sống thông thường
Rồi tìm sư trưởng nghiêm trang kính chào.
Thầy mừng, thăm hỏi: “Thế nào
Các con ăn ở ra sao trong thành?
Có hoà hợp, có tịnh thanh?
Có luôn giữ giới tu hành hay chăng?”
Năm trăm đệ tử thưa rằng:
"Chúng con uống rượu cúng dường của vua
Cho nên đều lỡ say sưa
Mất đi chánh niệm từ xưa giữ gìn
Múa ca ăn nói huyên thuyên
Ngu đần như lũ vượn miền rừng hoang
Để rồi hổ thẹn khóc than
May không thành vượn kéo đoàn về đây.”
Thầy từ bi dạy: "Chuyện này
Thời nào cũng có, lâu nay vậy rồi
Các môn sinh ở khắp nơi
Không thầy hướng dẫn, bao người lầm sai.
Rút kinh nghiệm cho tương lai
Đây là bài học nhớ hoài nghe con
Tu hành cần giữ giới luôn
Lánh xa ác hạnh, tiến gần minh sư."
Môn sinh tiếp tục đường tu
Kể từ ngày đó rất ư trưởng thành
Luôn tịnh lạc, mãi an lành
Bên thầy kề cận tu hành nghiêm trang.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
FOREST MONKS IN
A KING’S PLEASURE GARDEN
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Có ông triệu phú thời xưa
Tuy giàu nhưng rất nhân từ đáng khen
Ông thường có một bạn quen
Bạn ông thật tốt nhưng tên lạ lùng
Tên "Xui" nghe xấu vô cùng
Cả hai trước học một trường, ganh đua
Thân tình từ thuở ấu thơ
Đã từng nô giỡn, chơi đùa bên nhau
Giúp nhau mọi việc trước sau
Tuổi xanh tình bạn dài lâu vững vàng.
Sau khi rời mái học đường
Ông Xui quả thật mãi vương muộn phiền
Hết hạn xui, đến vận đen
Việc làm chẳng có, bạc tiền thời không,
Ông Xui thăm bạn thành công
Tiền rừng bạc bể vô cùng giàu sang
Ông nhà giàu thương bạn vàng
Hết lời an ủi, sẵn sàng giúp ngay
Mượn làm quản lý nhà này
Trông coi tài sản hoặc thay mặt mình
Điều hành công việc kinh doanh,
Đẹp thay tình bạn chân thành hiếm hoi.
*
Từ khi có mặt ông Xui
Tên ông được nhắc khắp nơi vang lừng
Tên nghe tuy rất lạ lùng
Mọi người vẫn réo gọi trong khắp nhà:
"Ông Xui có khách phương xa!"
"Ông Xui hãy lẹ chúng ta đi liền!”
"Ông Xui hãy đợi chớ quên!"
Người ta ơi ới kêu tên ông hoài
Các người hàng xóm nghe rồi
Tìm ông triệu phú thốt lời gièm pha:
"Này ông chớ có lơ là
Cái người quản lý cửa nhà của ông
Có tên nghe thật lạ lùng
Tên Xui chắc chắn là không hên rồi
Gây xui xẻo vô phước thôi
Chỉ mang tai họa đến nơi cửa nhà
Thần tiên hay quỷ dạ xoa
Nghe tên Xui cũng chạy xa hoảng hồn
Ông mau đuổi hắn đi luôn
Nếu còn gần hắn không còn vận hên
Hắn nghèo đói, hắn thấp hèn
Đừng nên liên hệ, chẳng nên cận kề."
Ông nhà giàu: "Đừng có chê!
Ông Xui là bạn cùng quê lâu đời
Thân quen từ thuở thiếu thời
Một người bạn quý, tuyệt vời, đáng tin
Nào đâu vì một cái tên
Mà tôi xua đuổi bạn hiền của tôi,
Tên dùng phân biệt con người
Chứ đâu mang lại hên xui bao giờ,
Kẻ điên dại, kẻ khù khờ
Mới suy nghĩ xấu, mê mờ mà thôi
Quẩn quanh mê tín cả đời
Nghĩ tên tốt xấu buông lời dị đoan,
Ai tinh tấn, ai khôn ngoan
Nào đâu phân biệt như hàng hạ căn.”
Thế là ông chẳng băn khoăn
Vẫn dùng người bạn lâu năm của mình.
Một hôm ông phải khởi hành
Đi xa giao dịch kinh doanh ít ngày
Trong khi vắng mặt nơi đây
Ông nhờ bạn quý đứng thay mặt mình
Trông coi tài sản cơ dinh
Biết rằng bạn sẽ chí tình, tận tâm.
*
Cướp kia một bọn ở gần
Nghe tin triệu phú bất thần đi xa
Nghĩ là thuận tiện thời cơ
Để mà đột nhập vào nhà của ông
Cướp tài sản chẳng nhọc công
Cho nên bọn chúng nấp vòng chung quanh
Ẩn mình bóng tối đêm thanh
Mang theo dao, gậy ngồi rình ra tay.
Ông Xui quản lý nhà này
Đã nhiều kinh nghiệm lại đầy nhiệt tâm
Đoán quân gian sẽ viếng thăm
Nên ông không chịu đi nằm ngủ ngay
Thức khuya canh gác trong đây
Khi nhìn thấy cướp bao vây phía ngoài
Ông liền đánh thức mọi người
Cùng làm ầm ĩ khắp nơi trong nhà
Đánh chiêng trống, thổi tù và
Khiến cho kẻ lạ rất là ngạc nhiên
Nghĩ mình lầm lẫn cũng nên
Chủ nhà còn đó, lại thêm nhiều người
Rủ nhau cướp bỏ chạy thôi
Vứt dao, vứt gậy khắp nơi quanh nhà.
Hôm sau mọi người bước ra
Thấy bao vũ khí trông mà hãi kinh
Họ bàn nhau: "Quả thật tình
Quản gia sáng suốt, trung thành quý thay
Nếu không có ông Xui này
Gia tài của chủ giờ đây tiêu tùng!"
Ông Xui nay là anh hùng
Chẳng mang xui xẻo, dữ hung chút gì.
Đến khi triệu phú trở về
Các người hàng xóm tức thì kể ra
Chuyện ông Xui bảo vệ nhà
Chủ nhân nghe được quả là mừng vui
Ông bèn nói với mọi người:
"Đừng nên đánh giá theo nơi tên mình
Cái tâm mới quý thật tình,
Cùng đi bảy bước trở thành bạn thôi,
Đi mười hai bước chung đôi
Mới mong hy vọng thành người bạn thân,
Chung đường cả tháng trời luôn
Mới coi như thể bà con một nhà,
Kề nhau lâu chẳng lìa xa
Bạn thời tương tự thân ta khác gì
Mới là quý hóa kể chi.
Bạn Xui tôi đó ngẫm thì rõ ngay
Chỉ mang hên lại nhà này
Bạn đâu xui xẻo! Đời hay mê mờ!"

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
A HERO NAMED JINX
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Ở Ba La Nại thời xưa
Có ông triệu phú rất ư là giàu
Con trai ông đã từ lâu
Học ham nổi tiếng ai đâu sánh cùng
Tuy nhiều điều cậu tinh thông
Vẫn luôn tìm hiểu có ngừng lại đâu
Mặc dù mới bảy tuổi đầu
Suy tư muốn biết trước sau cội nguồn:
"Đâu là giá trị thật chân?
Đường nào hạnh phúc thế nhân đạt thành?"
Một hôm cậu hỏi cha mình
Những điều thắc mắc chân tình nêu trên
Cha bèn dạy những lời hiền:
"Con ơi muốn tới được miền thanh cao
Sáu đường cao quý tìm vào
Nơi chân hạnh phúc dạt dào thăng hoa:
- Giữ cho khoẻ mạnh thân ta
Bao nhiêu bệnh tật tránh xa được liền
- Nhủ lòng giữ giới cho bền
Đem hương thanh tịnh ướp lên tâm mình
- Nghe lời những vị cao minh
Bề trên, trưởng thượng có kinh nghiệm đời
- Quyết lòng học hỏi những người
Thông câu học vấn, rành lời kinh thơm
- Giữ cho đẹp cõi tâm hồn
Sống theo chánh pháp luôn luôn tốt lành
- Hãy hành động với lòng thành
Chứ không chỉ với nhiệt tình mà thôi.
Đây là sáu nẻo tuyệt vời
Dẫn vào hạnh phúc cuộc đời thế nhân
Khu vườn hạnh phúc tinh thần
Trăm bề hoan lạc, muôn phần thắm tươi.”
Cậu con chăm chú nghe lời
Kể từ khi đó cậu thời nhập tâm
Sáu đường hạnh phúc dấn thân
Bước vào cửa ngõ vô ngần tịnh thanh
Sau này khi đã trưởng thành
Những lời cha dạy an lành mãi theo.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
A QUESTION FROM A SEVEN YEAR OLD
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Ba La Nại thuở xa xưa
Nhà vua có một tế sư giúp mình
Đóng vai cố vấn triều đình
Giỏi giang tột bực, thông minh vô cùng
Gia đình danh giá trong vùng
Tính ông rộng lượng, hay thương mọi người
Thường xuyên bố thí giúp đời
Cho nên ông được khắp nơi nể vì
"Năm điều giới cấm” uy nghi
Ông theo tu tập rất chi chuyên cần
"Sát sinh, trộm cắp, tà dâm
Say sưa, dối trá" ông luôn giữ gìn
Không dám phạm, chẳng hề quên
Đời ông là bậc thánh hiền nêu gương
Nhà vua do đó tán dương
Ông là người tốt trăm đường đáng khen.
*
Lòng tò mò chợt nổi lên
Tế sư bỗng muốn biết thêm một điều:
"Nhà vua kính trọng mình nhiều
Là vì vua đã dựa theo tài mình
Hay mình dòng dõi nổi danh
Hay mình tài sản gia đình giàu sang
Hay do giới đức vẻ vang
Khi mình theo ánh đạo vàng tu thân?"
Suy tư, thắc mắc, phân vân
Nên ông muốn thử một lần xem sao.
Rời hoàng cung ngày hôm sau
Tế sư đâu chịu lẽ nào về ngay
Cố tình ông ghé vào đây
Là nơi tiền bạc hàng ngày đúc ra
Ông bèn làm bộ gian tà
Thò tay lấy trộm thật là lặng yên
Một đồng vàng, cất giấu liền
Nhân viên xưởng đúc lặng im nể vì
Không hề dám nói năng chi
Mọi người kính trọng ông thì đã lâu.
Thế rồi lại tới hôm sau
Diễn ra đúng vậy thấy sao lạ lùng
Lần này ông lấy hai đồng
Nhân viên xưởng đúc cũng không than phiền.
Hôm sau nữa lại lấy tiền
Lần này lấy một nắm liền đầy tay
Ba lần gian xảo kiểu này
Chẳng coi luật pháp tại đây ra gì
Nhân viên họ hết nể vì
Bắt ông tại chỗ, miệng thì la lên:
"Đây là kẻ ba lần liền
Gian manh trộm cắp bạc tiền của vua."
Và rồi cả đám reo hò:
"Kẻ này đạo đức giả đò mà thôi
Làm như lành tốt hơn người."
Họ bèn đánh, trói ông rồi giải đi
Không còn kính trọng chút chi
Giải vào vua xử mọi bề công minh.
Trên đường đi tới triều đình
Thấy nhiều người đứng vây quanh chốn này
Người nuôi rắn đứng trong đây
Đang lo biểu diễn trò hay kiếm tiền
Những trò nguy hiểm vô biên
Để cho rắn độc quấn trên cổ mình
Hổ mang ngóc dậy vờn quanh
Lắc lư theo những âm thanh của kèn
Người nuôi rắn muốn khách xem
Tỏ lòng thán phục và khen can trường.
Tế sư khuyên họ: "Coi chừng!
Chớ nên nắm cổ, cũng đừng nắm đuôi
Không nên quấn rắn quanh người
Hổ mang cực độc, cắn thời chết ngay.”
Người nuôi rắn mắng: "Ngu thay!
Ông nào có biết rắn đây lành hiền
Từ lâu huấn luyện đã quen
Nào đâu có xấu, có hèn như ông
Ông là kẻ trộm trong cung
Vô cùng xảo trá, vô cùng gian manh
Chi nên bị trói thân mình
Còn như rắn nọ tốt lành từ lâu
Đâu cần trói buộc lại đâu."
Tế sư nghe nói cúi đầu nghĩ suy:
"Ngay như rắn độc hại kia
Nếu không cắn bậy còn chi quý bằng
Được coi tốt đẹp hiền lương
Mới hay giới đức người thường cầu mong
Coi như tối thượng vô song
Người ta quý trọng nhất trong cõi trần."
*
Khi mọi người giải tội nhân
Tới vua phán xét xử phân tội tình
Mọi người thuật chuyện ngọn ngành
Tế sư trộm cắp gian manh tiền vàng
Vua nghe xong thoạt ngỡ ngàng
Rồi truyền lệnh phạt kẻ gian tức thì
Phạt theo luật để thị uy.
Tế sư lúc đó còn gì giấu đâu
Ông bèn lên tiếng trình tâu
Ý mình muốn thử từ đầu tới nay
Để xem giới đức tại đây
Có còn được trọng vọng hay suy đồi:
"Bây giờ mọi chuyện rõ rồi
Chỉ vì giả bộ trộm nơi cung vàng
Mà tôi không được nể nang
Bị coi là kẻ thuộc hàng xấu xa
Mới hay giới đức suy ra
Quả là tuyệt diệu, quả là tối cao.
Hổ mang rắn độc biết bao
Khi không gây hại ai nào trách chê
Được người yêu mến mọi bề
Quả là giới đức còn chi quý bằng."
Vua nghe tâu thật rõ ràng
Bèn truyền tha tội trộm vàng của vua
Truyền tha cho vị tế sư,
Nhưng ông sau đó chẳng ưa quyền hành
Thỉnh cầu vua cho phép mình
Giã từ chức vụ triều đình từ lâu
Trở thành tu sĩ rừng sâu
Nhà vua từ chối có đâu thuận lòng
Tế sư cứ mãi cầu mong
Nhà vua thấy vậy cuối cùng chuẩn y.
Tế sư hoan hỉ ra đi
Giã từ cõi tục, tìm về nẻo thơm
Lánh vào Hy Mã Lạp Sơn
Chuyên tâm thiền định bình an tuyệt vời
Đến khi mãn kiếp lìa đời
Tái sinh thiên giới, cõi trời tối cao.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
A LESSON FROM A SNAKE
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Ngày xưa có một chàng trai
Trong gia đình nọ sống đời cao sang
Khi khôn lớn chàng thấy rằng
Dù cho cuộc sống dễ dàng bản thân
Nhưng chân hạnh phúc tối cần
Mọi người tìm kiếm khó khăn vô cùng
Cho nên chàng quyết nhủ lòng
Xả đi tất cả, không mong, không cầu
Vào núi thẳm, tìm rừng sâu
Sống đời ẩn sĩ đạo mầu tu thân
Hành thiền rốt ráo chuyên cần
Đạt mau an lạc trong chân tâm mình.
Một hôm rời chốn rừng xanh
Thầy tu về lại kinh thành ít lâu
Dừng chân trú ngụ đêm thâu
Trong công viên vốn từ lâu an bình
Giữa khu vườn của triều đình,
Hôm sau khất thực vào thành đi rong.
Vua trông thầy thấy hài lòng
Người sao từ tốn, vô cùng trang nghiêm
Nhà vua quý trọng người hiền
Mời vào cung điện dâng liền thức ăn
Mời thầy khổ hạnh dừng chân
Trong công viên đó không cần đi xa,
Thầy đồng ý chẳng nề hà
Kể từ ngày đó vào ra chốn này
Trong công viên ngụ tại đây
Ăn trong cung điện hàng ngày thảnh thơi.
*
Một thầy nọ cũng cùng thời
Ở trong thành phố mọi người biết danh
Có tài xem tướng rất rành
Đoán điềm xấu tốt, dữ lành, hên xui
Nhìn vào vải mặc trên người
Tương lai may rủi ông thời đoán ngay.
Một hôm tắm mát ban ngày
Ông mang quần áo mới may ra dùng
Ông sai một kẻ làm công
Lấy quần lấy áo của ông trong nhà
Khi người làm lấy đồ ra
Thấy vài chỗ rách. "Đúng là chuột thôi
Chuột kia cắn rách áo rồi!"
Người làm trình báo tức thời cùng ông
Ông nhìn vải nghĩ trong lòng:
"Đây là điềm báo vô cùng xấu xa
Chuyện không lành sẽ xảy ra
Chắc là tan cửa nát nhà như chơi
Áo quần phải bỏ đi thôi
Trong nhà chất chứa, cuộc đời nguy nan,
Nếu cho con cái người làm
Dễ gì có thể an toàn được ngay
Vì còn luẩn quẩn nhà này,
Cho người lạ chốn quanh đây cũng phiền,
Nên đem ra nghĩa trang liền
Là nơi xác chết khắp miền tanh hôi
Chỉ chờ thú dữ ăn thôi
Tai ương vải vóc kia thời dứt mau
Nhưng mà thực hiện dễ đâu
Sai người giúp việc họ nào có nghe
Sẽ tham giữ lại đồ kia
Thế là tai ách vẫn kề trong đây
Chỉ nên trao nhiệm vụ này
Cho con trai trưởng nó hay nghe lời."
Ông cho gọi con tới nơi
Và rồi thuật chuyện đầu đuôi tỏ tường
Sai con mang vải tai ương
Đem ra vứt tại nghĩa trang ngoại thành,
"Vải xui hãy tránh cho nhanh
Đừng sờ tay tới, thân mình nguy tai
Hãy dùng một cây gậy dài
Mà mang quần áo ra ngoài nghĩa trang
Xong rồi tắm rửa đàng hoàng
Trước khi trở lại, kẻo mang họa về."
Thầy tu dặn cậu con kia
Cậu theo lệnh đó tức thì đi ngay.
*
Thầy tu khổ hạnh bữa nay
Đi ngang cửa nghĩa trang này dừng chân
Thấy người vứt bộ áo quần
Ông bèn nhặt lấy nhìn gần xem sao
Thấy rằng vải tốt biết bao
Vết răng chuột cắn ai nào nhìn ra
Ông bèn lượm mang về nhà
Về công viên mặc kẻo mà phí đi.
Chàng trai hốt hoảng trở về
Thuật cho cha rõ những gì xảy ra
Cha nghe lo sợ vô bờ
Nghĩ: "Thầy khổ hạnh bất ngờ vạ lây
Vải mang tai họa tới ngay
Ta nên báo để ông này phòng thân
Chớ nên đụng đến áo quần
Hãy lìa bỏ sớm, chớ chần chờ thêm."
Sau khi nghe nói như trên
Thầy tu khổ hạnh hành thiền rừng sâu
Có còn ngần ngại gì đâu
Bèn lên tiếng dạy đạo mầu tối cao
Cho người mê tín biết bao
Từ lâu chìm đắm sâu vào vô minh
Rồi ông khuyên nhủ chân tình:
"Dựa vào vải đoán dữ lành tương lai
Là điều mê tín lầm sai
Điều này hiền trí nhớ hoài chớ quên."
Sau khi nghe tiếng nhủ khuyên
Lời vàng soi sáng bừng thêm tâm người
Thầy tu mê tín một thời
Thấy mình khờ dại bèn rời nẻo mê
Con đường chân lý tìm về
Lời thầy khổ hạnh mọi bề nghe theo
Tu tâm, sửa tánh sớm chiều
Bến bờ giác ngộ dấu yêu đón chờ.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
A PRIEST WHO WORSHIPPED LUCK
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Người ta kể chuyện ngày xưa
Có người trông giống thầy tu vô cùng
Cột đầu, bện tóc, hở lưng
Mặc đồ rách rưới, sống vùng hoang vu
Tựa như một kẻ khổ tu
Sống nhờ vào tấm lòng từ của dân
Bên ngôi làng nhỏ ở gần,
Nhưng đây là kẻ bản thân lọc lừa
Bề trong gian xảo không từ
Bề ngoài giả dạng "thầy tu lành hiền
Chẳng ham chi đến bạc tiền
Thảnh thơi buông xả nơi miền nhân gian."
*
Ông già điền chủ trong làng
Muốn gây công đức nên mang cúng dường
Thức ăn ngon của địa phương
Đồng thời dựng ở mé rừng gần đây
Một am cỏ cho ông thầy
Để thầy trú ngụ hàng ngày tu thân,
Nhìn thầy ông lão nghĩ thầm:
"Bề ngoài có vẻ người chân tu rồi
Chắc thành thật và tốt thôi
Không làm việc xấu. Đây người đáng tin.”
Lo xa trộm cướp nổi lên
Ông đem một số bạc tiền của ông
Đến am lén lút vùi chôn
Tiền vàng đủ một trăm đồng quý thay,
Chôn xong ngỏ ý nhờ thầy
Coi giùm sản nghiệp giấu đây của mình.
Thầy tu lên giọng nghĩa tình:
"Đừng nhiều thắc mắc mà thành đa nghi
Người như ta có ham chi
Đã từng buông xả hết đi chuyện đời
Chẳng ham chiếm đoạt của người
Bạc vàng cõi tục ta thời chẳng mong."
Trở về điền chủ hài lòng
Nhủ thầm mình thật vô cùng khôn lanh
Khi tin tưởng bậc tu hành
Con người chân thật tốt lành biết bao.
Tiễn ông già khỏi rừng sâu
Thầy tu giả dạng khởi đầu máu tham
Nghĩ thầm: "Cả một kho tàng
Đủ cho ta sống vẻ vang trọn đời
Khỏi làm việc, sống thảnh thơi
Khỏi cần khất thực mọi người nữa đâu.”
Thế là chỉ ít ngày sau
Thầy tu gian xảo đào mau lấy vàng
Đem đi chôn lén bên đường
Rồi quay về sống bình thường trong am.
Vài ngày sau thầy ghé thăm
Tới nhà điền chủ uống ăn thân tình
Ăn xong khẽ ngỏ ý mình:
"Nhờ ông tôi sống an bình chốn đây
Một thời gian khá dài thay
Tôi nên chấm dứt việc này ngay thôi
Tu là xa cõi tục rồi
Không nên bám víu một nơi chốn nào
Dù ông có tốt biết bao
Tôi xin được phép rời mau khỏi làng
Tránh điều cấu uế vương mang
Ra đi tiếp bước trên đường tu thân.”
Thốt lời lưu giữ nhiều lần
Vẫn không níu được bước chân của người
Ông già điền chủ đành thôi
Tiễn người ra tới tận nơi đầu làng.
Sau khi rời một quãng đường
Thầy tu giả hiệu đã ngừng bước đi
Trong lòng tính toán nghĩ suy:
"Làm sao lừa dối lão kia bây giờ
Để cho lão khỏi nghi ngờ
Lão điền chủ nọ ngu ngơ vô cùng."
Thế là hắn đến cánh đồng
Ngắt lên một ngọn cỏ bồng dưới đây
Cắm lên búi tóc mình ngay
Xong rồi hắn làm bộ quay vào làng,
Ông điền chủ thật ngỡ ngàng
Thấy thầy quay lại vội vàng hỏi ngay:
"Sao thầy trở lại chốn này?"
Thầy tu giả dạng ra tay bịp đời
Cúi đầu, đưa cỏ, thốt lời:
"Nhà ông có cỏ trên nơi mái nhà
Cỏ này dính lọn tóc ta
Nên ta trở lại để mà trả ông
Của người chẳng dám lấy không
Có luôn giữ giới mới mong tu hành."
Ông già nghe tưởng thật tình
Thốt lời ca ngợi: "Tốt lành kể chi!
Xin thầy đừng nghĩ ngợi gì
Hãy nên vứt cỏ rồi đi khỏi làng
Những người vật chất không màng
Như ngài thanh tịnh xứng hàng chân tu
Không tham dù ngọn cỏ khô
Tôi đây may mắn có cơ cúng dường
Thầy tu giới đức ngát hương.”
Lão ông đảnh lễ vô cùng trang nghiêm
Thầy tu từ biệt đi liền
Thấy người tin tưởng, thầm yên bụng rồi.
*
Bấy giờ từ chốn xa vời
Có nhà buôn nọ qua nơi vùng này
Tính dừng chân nghỉ đêm nay
Bất ngờ nghe được chuyện thầy hiền lương
Nói cùng điền chủ cúng dường
Nhà buôn nghĩ: "Chuyện bất thường lạ sao!
Thật khôi hài biết là bao
Thầy kia chắc trộm vật nào quý hơn
Hơn ngọn cỏ, hơn cọng rơm
Cho nên đóng kịch giả luôn thật thà."
Nhà buôn hỏi giọng điều tra:
"Thế ông điền chủ ở nhà trước đây
Có trao gì cho ông thầy
Để nhờ cất giữ hộ hay không nào?"
Thật tình ông lão thuật mau
Chuyện vàng chôn cất trước sau nhờ thầy.
Nhà buôn: "Ông hãy đi ngay
Để xem tài sản mất hay vẫn còn."
Lão ông nghe nói hoảng hồn
Vội vàng bỏ chạy về luôn tức thì
Đào trong am chẳng thấy gì
Mới hay có kẻ lấy đi hết vàng
Ông già quay lại đầu làng
Báo nhà buôn rõ tìm phương giúp mình.
Nhà buôn: "Kẻ trộm gian tình
Chính là người giả tu hành chứ đâu
Chúng ta hãy đuổi theo mau
Bắt tên lừa đảo túm đầu gian phi.”
Họ cùng rượt đuổi kẻ kia
Bắt quân gian lại rất chi kịp thời,
Sau khi bị đánh tơi bời
Kẻ gian khai rõ ra nơi giấu vàng
Mọi người quay lại đầu làng
Bên đường đào lấy kho tàng kia lên.
Nhà buôn hiền trí dạy liền:
"Hỡi tên đội lốt lành hiền chân tu
Từ lâu giả dối lọc lừa
Dù cho ngọn cỏ làm như chẳng màng
Nhưng ham cả một kho vàng
Hãy ngưng mau tính xấu mang trong người
Quay về nẻo thiện ngay thôi
Tu nhân, tích đức cuộc đời ngay đi.”

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE PHONY HOLY MAN
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Hai nhà buôn thuở xa xưa
Vẫn thường liên lạc thư từ với nhau
Ông già thành thị rất giàu
Ở Ba La Nại từ lâu đời rồi
Chàng kia ở phía xa xôi
Nơi làng biên giới ít người ghé đây,
Hai bên quen biết lâu nay
Nhưng chưa hề có một ngày gặp nhau.
Một hôm hàng hóa tới mau
Nhà buôn biên giới gởi vào kinh đô
Năm trăm xe chất đầy đồ
Chất đầy hàng hóa để chờ bán đi
Chàng trai trẻ dặn đoàn xe
Đến nhờ ông lão giàu kia giúp mình,
Đoàn xe khi tới kinh thành
Biếu quà ông lão tỏ tình tương thân
Ông già tử tế vô ngần
Mời đoàn ăn ở tại luôn trong nhà
Biếu tiền cho họ tiêu pha
Hết lòng đối đãi thật là tốt thay,
Hỏi thăm bạn trẻ xa đây
Mua quà gởi tặng lại ngay bạn mình,
Vì là người chốn kinh thành
Cho nên ông giúp bán nhanh hết hàng
Đoàn xe lời kiếm dễ dàng
Lên đường quay trở về làng nơi xa
Chuyến buôn thuận lợi vừa qua
Đầu đuôi thuật rõ để nhà buôn hay.
*
Thế rồi cho tới một ngày
Chính ông già lại gửi ngay hàng mình
Năm trăm xe rời kinh thành
Nhắm vùng biên giới tiến nhanh tới liền
Đem hàng đi bán trong miền
Nhờ nhà buôn trẻ giúp thêm bán hàng
Đem quà biếu bạn đàng hoàng
Trước sau tình nghĩa vẹn toàn cả hai.
Khi đoàn thành thị tới nơi
Anh chàng biên địa tức thời hỏi thăm
Đoàn buôn vui vẻ thưa rằng
Từ Ba La Nại mang hàng tới đây
Nhờ chàng giúp đỡ một tay:
"Chủ tôi là chỗ thường hay thư từ."
Anh chàng trẻ chẳng ngần ngừ
Nhận quà nhưng lại chối từ chẳng quen:
"Tôi nào có bạn vùng trên
Từ Ba La Nại là miền xa xôi."
Nói xong chàng phá lên cười
Thốt lời mai mỉa giễu người phương xa,
Giễu xong chàng đuổi họ ra
Chẳng màng giúp đỡ, thật là vô ơn.
Đoàn buôn thành thị rất buồn
Phải đành xoay xở bán buôn tự mình
Bán xong trở lại kinh thành
Chuyến buôn biên giới tường trình chủ hay.
*
Thời gian lặng lẽ vần xoay
Chàng buôn biên giới một ngày tương lai
Gửi hàng đi chuyến thứ hai
Năm trăm xe cộ nối đuôi lên đường
Về Ba La Nại bán hàng
Đoàn xe theo lệ thông thường ghé qua
Biếu cho ông lão ít quà
Và nhờ giúp đỡ như là trước đây.
Tiếp đoàn biên giới chuyến này
Người nhà ông lão giành ngay đặc quyền
Thưa cùng chủ: "Cứ lặng yên
Chúng tôi xin tiếp khách liền khó đâu.”
Họ cùng xúm lại bàn nhau
Đưa ngay bọn khách ra mau ngoại thành
Nghỉ đêm trên cánh đồng xanh
Dựng lều, dựng trại vây quanh xe hàng
Đồng thời lên tiếng dặn rằng:
"Đồ ăn, thức uống sẽ mang lại liền
Mang biếu thêm cả chút tiền
Các người hãy cứ ở yên đợi chờ.”
Dặn dò xong khách phương xa
Thế là cả đám người nhà lão ông
Quay về triệu tập thật đông
Bao nhiêu là kẻ làm công họp đoàn
Canh khuya trở lại xe hàng
Cướp ngay hàng hóa sẵn sàng ngại chi
Bò thời đánh đuổi hết đi
Xe thời tháo bánh mang về theo luôn.
Khách phương xa trong đoàn buôn
Hè nhau tháo chạy, tâm hồn hoảng kinh
Chạy về biên giới của mình
Đầu đuôi sự việc tường trình chủ nghe,
Người nhà ông lão buôn kia
Cũng về báo cáo những gì xảy ra.
Lão ông nghe chuyện vừa qua
Dạy rằng: "Những kẻ xấu xa ở đời
Vong ân bội nghĩa với người
Rước về hậu quả tức thời khổ đau
Nào ai còn muốn giúp đâu
Bị người đối xử trước sau tuyệt tình."

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
ONE WAY HOSPITALITY
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Ở Ba La Nại thời xưa
Có nhà giàu nọ rất ưa bạc bài
Ông thường chơi với một người
Cũng mê bài bạc, tứ thời ăn thua
Nhưng người này tính lọc lừa
Đã nhiều mưu mẹo lại thừa tinh ma
Ông nhà giàu vốn thật thà
Tuy ham đánh bạc nhưng mà hiền thay,
Họ chơi súc sắc lâu nay
Được thua nhờ ở vận may do trời.
Người kia tính toán sành đời
Khi ăn, tiếp tục cuộc chơi chẳng dừng
Khi thua, thời hắn gian hùng
Muốn ngưng lúc xấu, muốn ngừng vận xui
Lén cầm súc sắc đang chơi
Một quân ngậm miệng nuốt trôi xuống liền
Thế rồi hắn lại la lên:
"Quân bài không đủ ta nên tạm dừng."
Cái trò bịp bợm bất lương
Khó mà qua mặt gạt ông nhà giàu
Cho nên chỉ được ít lâu
Ông bèn dạy hắn trước sau một lần,
Ông đem thuốc độc vô ngần
Bôi vào súc sắc để dần khô đi
Nhìn vào không khác lạ chi
Tưởng như vô hại dễ gì nhận ra
Rồi ông một bữa tìm qua
Rủ người bài bạc như là trước đây
Chơi gieo súc sắc cầu may
Trò chơi diễn tiến như ngày trước thôi.
Thoạt tiên hắn thắng cuộc chơi
Gieo quân súc sắc nhờ trời thật hên,
Chẳng bao lâu hắn thua liền
Thế là tới lúc bạc tiền trôi ra
Hắn bèn giở thói tinh ma
Lấy quân súc sắc ngậm và nuốt luôn
Thật kín đáo, thật tinh khôn,
Ông nhà giàu mới ôn tồn nói ngay:
"Ai mà nuốt súc sắc này
Sẽ mau gánh lấy chuyện đầy tang thương
Điều gian xảo, chuyện bất lương
Luôn luôn mang lại trăm đường hiểm nguy.”
*
Sau khi nuốt súc sắc kia
Kẻ gian lừa lọc tức thì ngã ra
Người đau đớn, miệng rên la
Rõ ràng súc sắc quả là hiểm nguy,
Ông nhà giàu vốn từ bi
Nghĩ thầm đã dạy kẻ kia đủ rồi
Giờ đây phải cứu hắn thôi
Để lâu thuốc độc ngấm thời chết ngay
Thế là ông vội ra tay
Chế pha một loại thuốc hay gia truyền
Uống vào nôn mửa ra liền
Đưa cho hắn uống quả nhiên tốt lành
Anh chàng nôn mửa thật nhanh
Kìa quân súc sắc rành rành hiện ra.
Khi cơn nguy hiểm đã qua
Ông nhà giàu giúp hắn ta phục hồi
Pha đường ngọt trộn sữa tươi
Cho người ngộ độc uống thời khỏe thêm
Xong rồi ông khẽ nhủ khuyên:
"Bạn thân đối xử phải nên thật tình
Đừng lừa bịp kẻ tin mình
Con đường gian xảo có thành công đâu
Chỉ mang lại những khổ đau
Tu tâm, sửa tính cho mau là vừa."

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
POISON DICE
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Ở Ba La Nại thuở xưa
Nơi miền bắc Ấn có vua trị vì
Nhà vua có vị quan kia
Đại thần hiền trí rất chi có tài,
Một hôm vua thích dạo chơi
Trong công viên đẹp, đất trời bao la
Nhiều người trong chốn hoàng gia
Theo vua đi dạo thật là đông vui
Gần khu rừng nọ xanh tươi
Có hồ trong mát tuyệt vời biết bao
Cả đoàn bèn ghé lại mau
Nhà vua xuống tắm thấy sao hài lòng
Vua mời hoàng hậu xuống cùng
Mời thêm cung nữ vui chung rộn ràng
Mọi người cởi bỏ nữ trang
Cởi đồ trang sức đang mang trên người
Rồi gom góp lại một nơi
Sai cô giúp việc phải ngồi giữ canh
Mọi người xuống tắm hồ xanh
Giỡn nô giữa cảnh hữu tình thênh thang,
Bất ngờ trong số nữ trang
Có dây chuyền nọ kết bằng ngọc trai
Mà hoàng hậu quý nhất đời
Do vua ban tặng cho người vợ yêu.
*
Trên cành cây rất cheo leo
Một con khỉ cái đang trèo quanh đây
Khỉ tò mò đã lâu nay
Khi nhìn thấy nữ trang ngay dưới mình
Dây chuyền phô sắc đẹp xinh
Thật là quyến rũ, quả tình đáng mê
Thế là khỉ muốn trộm về
Để đeo lên cổ mà khoe thân mình,
Khỉ bèn kiên nhẫn ngồi rình
Chờ cô giúp việc vô tình ngủ quên.
Cô ta thời lúc thoạt tiên
Ngồi canh đồ đạc để bên đàng hoàng
Sau vì cái nắng chang chang
Khiến cô mệt mỏi mơ màng thiếp đi
Khỉ ta nào có chờ chi
Trên cao nhảy xuống còn gì nhanh hơn
Như gió thổi, tựa mưa tuôn
Trộm dây chuyền nọ rồi chuồn lên cây
Sợ rằng các khỉ quanh đây
Thấy dây chuyền đẹp giành ngay của mình
Sẵn cây có hốc trên cành
Khỉ bèn khéo léo giấu nhanh dây chuyền
Rồi ngồi canh gác lặng yên
Làm như vô tội, lành hiền, thơ ngây.
*
Cô nàng giúp việc dưới cây
Mơ màng, choàng tỉnh biết ngay lỗi lầm
Vội vàng kiểm soát mọi phần
Thấy dây chuyền mất vô ngần hoảng kinh
Cô la kêu cứu thất thanh
Bao nhiêu lính gác ở quanh tới liền
Khi nghe tin mất dây chuyền
Họ bèn tìm gặp vua hiền báo tin
Vua sai lính tráng đi tìm
Bắt ngay thủ phạm để đem dẫn trình,
Sợ vua nổi giận thình lình
Lính lao đi kiếm tận tình khắp nơi
Công viên lùng sục tơi bời
Mong sao tìm được ra người gian manh.
Ngoài công viên, ngay khúc quanh
Bất ngờ có một dân lành đi ngang
Anh trên đường trở về làng
Sau khi đóng thuế muộn màng trên kinh
Anh dân nghèo sợ thật tình
Thấy bao lính tráng dập dình hét la
Hoảng kinh anh vội chạy xa
Lính canh trông thấy thế là rượt theo,
Thật xui cho kẻ dân nghèo
Lính kia bắt giữ khó kêu oan rồi
Bị người đánh đập tơi bời
Bị người la mắng thốt lời hăm he:
"Trộm dây chuyền chính là mi
Hãy mau thú tội ngay đi là vừa."
Thanh niên không dám chần chờ
Nghĩ mình chối tội khó mà thoát ngay
Bị người đánh chết tại đây
Nhận thời có được dịp may về triều
Gặp vua kể lể mọi điều
Có cơ thoát được bao nhiêu oan tình
Thanh niên nhận tội về mình
Lính canh trói lại dẫn trình nhà vua.
*
Dây chuyền nào có để đưa
Nhưng anh khôn khéo khẽ thưa ngọn ngành:
"Kính trình bệ hạ anh minh
Suốt đời tôi thật quả tình nghèo sao
Có chi quý giá đâu nào
Chính quan cố vấn tối cao cung vàng
Sai tôi ăn trộm nữ trang
Dây chuyền tôi đã đưa sang ông rồi.”
Đòi quan cố vấn tới nơi
Khi nghe vua hỏi ông thời nhận ngay:
"Dây chuyền hoàng hậu quý này
Tôi không còn giữ trong tay của mình
Chuyển qua tu sĩ triều đình
Đó là sự thật xin trình vua hay."
Vua đòi tu sĩ tới đây
Ông không chối tội, khai ngay rõ ràng:
"Tâu bệ hạ, món nữ trang
Tôi đưa nhạc trưởng cung vàng còn đâu.”
Vua đòi nhạc trưởng tới mau
Ông này cũng nhận, trước sau khai trình:
"Dây chuyền quý giá thật tình
Tôi đâu còn giữ riêng mình làm chi
Đã trao cô kỹ nữ kia."
Bốn người nhận tội. Thật kỳ lạ thay!
Vua đòi cô gái tới đây
Riêng cô không nhận tội này mà thôi
Và cô dứt khoát trả lời:
"Muôn tâu bệ hạ tôi thời vô can
Nào đâu biết đến nữ trang
Biết gì đồ quý của hoàng hậu đâu.”
Vì trời chiều đã sẫm mầu
Vừng dương sắp lặn ở sau rừng già
Nên vua có lệnh ban ra:
"Ngày mai tiếp tục điều tra muộn gì."
Vua trao năm kẻ tình nghi
Cho quan coi giữ rồi đi về liền
Về hoàng cung để nghỉ đêm
Tạm ngưng vụ trộm dây chuyền tại đây.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE MYSTERY OF THE MISSING NECKLACE