Trang web BuddhaSasana

Times (Unicode) font

TRUYỆN THƠ TIỀN THÂN ĐỨC PHẬT

Tập 3 - KHỈ VÀ CÁ SẤU

Tâm Minh Ngô Tằng Giao

* DIỆU PHƯƠNG XUẤT BẢN 2006 *

-ooOoo-

TRUYỆN TIỀN THÂN ĐỨC PHẬT được ghi chép trong Kinh Bổn Sanh (Jàtaka). Đây là tập thứ 10 trong Tiểu Bộ Kinh. "Tiền thân" là những đời sống trước, những kiếp quá khứ. Mỗi truyện thường gồm: phần truyện hiện tại, phần truyện quá khứ, phần kết hợp và một bài kệ.

Phần "TRUYỆN HIỆN TẠI" kể một câu truyện được xem là đang xảy ra trong thời Đức Phật còn tại thế. Nhân dịp này Đức Phật nhắc lại một câu truyện trong quá khứ có liên quan.

Phần "TRUYỆN QUÁ KHỨ" kể một câu truyện từ thời xa xưa có liên hệ đến những nhân vật trong câu truyện hiện tại. Trong truyện quá khứ luôn luôn có sự hiện diện của một vị Bồ Tát, vị này là tiền thân của Đức Phật.

Phong cách đạo đức của các vị Bồ Tát thật toàn hảo từ sự suy tư cho đến lời ăn tiếng nói và việc làm. Ngài là nhân vật chính cao cả, phi thường với nếp sống chân thiện, hướng thượng. Ngài thường giáo hóa người chung quanh bằng tấm gương đạo đức của chính mình. Ngài có đầy đủ các đức tính như trì giới thanh tịnh, bố thí rộng rãi, Thiền định tinh tấn liên tục và hành trì hạnh nhẫn nhục cao độ đến mức xả thân. Các vị Bồ Tát này khi thì làm thú vật, khi thì làm người, đôi khi làm chư thiên, có lúc làm thần cây v.v…

Phần "KẾT HỢP" là phần liên kết truyện hiện tại với truyện quá khứ. Chỉ rõ sự liên hệ giữa những nhân vật chính trong hai câu truyện, để rồi “nhận diện tiền thân” tức là nói rõ ra rằng "người này" "sinh vật này" trong truyện quá khứ "là ai" trong truyện hiện tại.

Mỗi truyện tiền thân có một bài "KỆ". Kệ đó thường dựa vào câu truyện để đưa ra lời phê bình.

Tập TRUYỆN TIỀN THÂN ĐỨC PHẬT được coi là do các đệ tử của Đức Phật trước tác và mượn tiếng là Phật dạy để phổ biến những lời giáo huấn của Đức Phật. Người ta suy ra rằng các vị này sống trong thời Đức Phật hoặc chỉ sau đó khoảng vài chục năm. Đầu tiên truyện được truyền khẩu, về sau người ta sưu tập lại và ghi chép thành kinh sách.

Các truyện tiền thân thật sự là những tài liệu có giá trị cả về mặt văn học, sử học, ngôn ngữ học, đạo đức học và giáo dục Phật giáo... Truyện có mục đích tạo niềm tin vào đạo pháp trong mọi tầng lớp xã hội. Truyện mở ra một kỷ nguyên mới trong cung cách truyền bá đạo Phật.

Các truyện tiền thân này, nhất là các truyện về súc vật, nhiều khi vượt qua biên giới tôn giáo và trở thành cổ tích dân gian, nửa thần thoại, nửa thực tế, không lệ thuộc một tôn giáo nào hay xứ sở nào cả. Đây là gia tài chung của nền văn hóa dân gian. Chính vì vậy mà các truyện tiền thân này rất được phổ biến, không những trong giới Phật tử mà còn lan ra khắp cả mọi địa phương và mọi dân tộc nữa. Truyện tồn tại với giá trị độc đáo trong nền văn chương thánh thiện của thế giới. Mặc dù đã hơn hai ngàn năm trăm năm qua kể từ khi những truyện này được kể, ngày nay truyện vẫn chứa đựng sự hấp dẫn và còn có khả năng lôi cuốn làm say mê tâm hồn các độc giả trẻ em cũng như người lớn.

*

Các truyện tiền thân Đức Phật đã được nhiều người kể lại, thường là bằng văn xuôi, đôi khi bằng tranh ảnh. Trong cuốn sách này, và có lẽ đây là lần đầu tiên, truyện được kể lại bằng một ngôn ngữ bình dị dưới hình thức thơ, những vần thơ "lục bát" có tính cách thuần túy dân tộc, để người đọc và người nghe dễ hiểu và dễ nhớ.

Tác giả khi kể lại truyện tiền thân bằng thơ đã dựa vào tài liệu tiếng Anh tương đối ngắn gọn và đơn giản là: "BUDDHIST TALES FOR YOUNG AND OLD" của Ven. Kurunegoda Piyatissa Maha Thera và Todd Anderson. Tài liệu gồm 2 cuốn với tổng cộng 100 truyện.

Phần tranh phụ họa trong cuốn thứ nhất (1995) là do Sally Bienemann, Millie Byrum và Mark Gilson. Phần tranh phụ họa trong cuốn thứ nhì (1996) là do John Patterson. Vì truyện kể nhắm cho các độc giả phương Tây nên các tranh vẽ hầu như thiếu sắc thái Á Đông.

Tài liệu trên đây không đề cập tới phần “Truyện Hiện Tại” mà chỉ đơn giản đề cập đến phần “Truyện Quá Khứ” của các truyện tiền thân mà thôi.

Cuối sách là phần "Nhận Diện Tiền Thân Đức Phật” giới thiệu cho mọi người được biết người nào, sinh vật nào, thần nào là vị Bồ Tát (tức tiền thân Đức Phật) trong câu truyện quá khứ đã kể ở trên.

Tác giả khi kể truyện lại bằng thơ cũng đã tham khảo thêm các truyện về tiền thân Đức Phật của Hòa thượng Thích Minh Châu và cư sĩ Nguyên Tâm Trần Phương Lan dịch từ nguyên bản tiếng Pali và tiếng Anh, do Viện Nghiên cứu Phật học Việt Nam ấn hành.

Bộ "TRUYỆN THƠ TIỀN THÂN ĐỨC PHẬT” của cư sĩ Tâm Minh Ngô Tằng Giao gồm nhiều tập. Tập số 3 này gồm 25 truyện thơ và có nhan đề là: "KHỈ VÀ CÁ SẤU."

Ước mong rằng người đọc cũng như người nghe truyện sẽ ghi nhớ mãi trong tâm cái nếp sống đạo đức chân chính cùng những lời khuyên dạy quý báu của vị Bồ Tát trong truyện để cùng nhau cố gắng noi theo hầu đạt được cái Chân, Thiện, Mỹ trong cuộc sống hàng ngày.

Ngày xưa ở tại ven sông
Có chàng khỉ sống ung dung một mình
Mạnh sức lực, lớn thân hình
Thêm tài nhảy nhót tài tình kể chi.
Giữa sông có đảo đẹp kia
Bao nhiêu cây cối rậm rì xanh tươi
Trái cây ngon ngọt khắp nơi
Nào hồng, nào chuối chào mời khỉ ta.
Từ bờ tới đảo khá xa
May thay có đá nhô ra giữa dòng
Khỉ ta thấy tiện vô cùng
Từ bờ nhảy tới giữa sông lấy đà
Nhún chân trên đá nhô ra
Nhảy thêm lần nữa là qua đảo rồi.
Sáng qua đảo khỉ dạo chơi
Trái cây ăn uống đã đời tại đây
Lang thang thỏa thích cả ngày
Vầng dương gần lặn mới quay trở về
Cũng như buổi sáng khác chi
Nhảy về trên tảng đá kia giữa dòng.
*
Một nơi ở cạnh con sông
Có đôi cá sấu sống trong bụi bờ
Cuộc đời thoải mái nên thơ
Thế rồi vợ sấu bất ngờ mang thai
Kể từ đó thích ăn hoài
Chỉ ưa món lạ khác người chung quanh,
Anh chồng chiều vợ thật tình
Luôn đi kiếm thứ vợ mình thích ăn.
Khỉ thường nhảy nhót nhiều lần
Nhảy qua nhảy lại xa gần đều hay
Và đều thán phục lắm thay,
Vợ chàng cá sấu cũng đầy ngạc nhiên
Một hôm nói với chồng liền:
"Em thèm ăn được trái tim khỉ này."
Anh chồng chiều vợ lâu nay
Hứa rằng sẽ lấy tim ngay cho nàng.
Anh chồng tính toán kỹ càng
Bơi ra tảng đá, vội vàng leo lên
Nằm che tảng đá phía trên
Nghĩ rằng khỉ sẽ về liền ngang đây
Tất nhiên phải nhảy lưng này
Sấu thời bắt khỉ được ngay dễ dàng.
*
Suốt ngày trên đảo lang thang
Chiều về khỉ mới tìm đường qua sông
Nhìn ra tảng đá giữa dòng
Thấy hình như đá bềnh bồng cao thêm
Thật kỳ lạ, khỉ nghi liền!
Khỉ nhìn mực nước ở bên hai bờ
Thấy bình thường! Càng thêm ngờ!
Mắt tinh khỉ nhận thấy ra sấu rồi
Sấu nằm trên đá đó thôi,
Thử xem hư thực khỉ thời la lên:
"Hỡi anh tảng đá bạn hiền
Chắc luôn mạnh giỏi ở trên sông này?"
Hỏi ba lần, lớn tiếng thay
Khỉ bèn hỏi tiếp: "Bạn hay trả lời
Và thường nói chuyện với tôi
Hôm nay sao lại im hơi lạ kỳ?"
Anh chồng cá sấu nghĩ suy:
"Đá này có lẽ mọi khi đáp lời
Bây giờ im lặng lâu rồi
Ta nên lên tiếng khỉ thời khỏi nghi
Nhân cơ hội gạt khỉ kia."
Sấu bèn đáp lại: “Tôi thì bình yên
Cám ơn bạn khỉ lành hiền
Cần gì cứ nói tôi liền tiếp tay."
Khỉ ranh mãnh hỏi: "Ơ hay!
Bạn là ai vậy? Nằm đây làm gì?"
Sấu ta không kịp nghĩ suy
Thế là vội vã tức thì xưng tên:
"Ta là cá sấu sông bên."
Khỉ cười: "Sao bạn nằm trên đá này?"
Sấu la: "Ta đợi bạn đây
Để mà lấy trái tim ngay bây giờ
Khỉ ơi khó thoát tay ta."
Khôn ngoan khỉ nghĩ: "Quả là nguy tai
Sấu kia nói đúng quá trời
Đường về chỉ có đá nơi giữa dòng
Ta nào vượt được mà mong
Ta nên lừa sấu mới hòng thoát qua."
Nghĩ xong khỉ lớn tiếng la:
"Sấu ơi! Bạn thắng được ta thật rồi
Ta trao bạn trái tim thôi
Bạn nên há miệng ta thời tặng đây
Khi ta nhảy tới đá này
Trái tim bạn sẽ có ngay đấy mà!"
Sấu nghe vội há miệng ra
Há cho thật lớn, từ xa chờ mồi
Há to nên mắt nhắm thôi
Nào còn trông thấy đất trời gì đâu.
Khỉ co chân phóng thật mau
Nhún mình nhảy tót lên đầu sấu kia
Rồi từ đó nhảy tiếp đi
Qua bờ, qua bến rất chi lẹ làng.
*
Sấu ta mở mắt bàng hoàng
Không ngờ khỉ vượt dễ dàng qua sông
Thấy rằng khỉ giỏi vô cùng
Sấu bèn ca ngợi chiến công của người:
"Khỉ ơi! Bạn thật tuyệt vời
Nếu so với bạn tôi thời xấu xa
Giờ đây hổ thẹn quá mà
Chỉ vì chiều vợ hóa ra gian tình.
Bạn thời chính đáng quang minh
Chỉ lo tự cứu thân mình mà thôi
Không hề làm hại tới ai.
Bạn treo gương tốt sáng soi mọi bề!"
Anh chồng cá sấu quay về
Thật thà kể lại vợ nghe ngọn ngành.
Thoạt tiên vợ rất bực mình
Nghĩ chồng chẳng chịu nhiệt tình, thiết tha
Nhưng rồi ngày tháng trôi qua
Đến khi vợ sấu sinh ra con rồi
Nhìn con mẹ thấy vui tươi
Bao nhiêu chuyện cũ tức thời quên luôn.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
MR. MONKEY AND SIR CROCODILE
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

* 2 *

Ngày xưa có một ông vua
Trị vì đất nước êm ru trong ngoài
Vua sinh ra được hai trai
Vua bèn chỉ định một người nối ngôi
Đó là anh lớn mà thôi
Còn phần quân đội em thời lo toan.
Vua già yếu, một thời gian
Lìa trần để lại ngai vàng cho con
Người anh lên nắm quyền luôn
Trở thành vua mới với muôn quyền hành.
Người em giờ lại trở thành
Một người kế vị cho anh sau này.
Anh làm vua được ít ngày
Một quan hầu cận tại đây gian tình
Ghét người em nên tâu trình
Đặt điều vu khống người mình không ưa:
"Em trai định giết hại vua
Âm mưu tranh chức kể như lâu rồi."
Thoạt tiên vua chẳng tin lời
Tên gian nói mãi vua thời cũng nghi
Thế là đến một ngày kia
Người anh ra lệnh tức thì bắt em
Nhốt vào trong khám tối đen
Tay chân xiềng xích quấn thêm đọa đày.
Người em tù tội buồn thay
Nghĩ rằng: "Mình vốn lâu nay đàng hoàng
Nào đâu giành giật ngai vàng
Nào đâu có ý bạo tàn giết anh
Ta không oán hận anh mình
Chỉ xin sự thật hiển linh lúc này."
Tập trung ý chí lại ngay
Người em cầu nguyện với đầy thành tâm:
"Nếu ta không phạm lỗi lầm
Lòng này trong sạch sáng ngần trước sau
Xin xiềng xích đứt ra mau
Cửa tù mở rộng ra bầu trời cao!"
Lời cầu linh ứng biết bao
Xiềng rơi! Cửa mở! Ai nào ngờ đâu
Thật là một phép nhiệm mầu
Người em thoát chạy vào sâu rừng già
Tới nơi hẻo lánh thật xa
Nhân dân vùng đó quả là tốt thay
Nhận ra hoàng tử em ngay
Họ thường kính trọng từ ngày xa xưa
Thương yêu, quý mến, thích ưa
Họ bèn tìm cách nhân từ bao che
Giúp chàng trốn tránh kín đi
Khiến vua đâu có dễ chi kiếm tìm.
*
Sau khi mọi chuyện tạm yên
Nhân dân cư ngụ trong miền suy tôn
Mời hoàng tử lãnh đạo luôn
Toàn vùng lập một đạo quân kiêu hùng.
Chàng em tự nhủ trong lòng:
"Trước đây ngôi báu ta không hề màng
Anh ta lại cứ nghi oan
Coi ta như địch, phũ phàng biết bao
Giờ ta sẽ tiến quân vào
Trở thành địch thủ. Ai nào hơn ai?"
Chàng mang quân vây vòng ngoài
Gửi thư tuyên chiến so tài tranh đua:
"Một là nhường lại ngôi vua
Hai là chiến đấu ăn thua ngoài thành."
Thế là tin tức loan nhanh
Bao nhiêu dân chúng rời kinh đô liền
Theo về phía hoàng tử em
Tỏ lòng ủng hộ với niềm yêu thương.
Vua anh quyết giữ ngai vàng
Cho nên chuẩn bị sẵn sàng đấu tranh
Trước khi ra khỏi cổng thành
Tới thăm hoàng hậu tâm tình đôi câu:
"Chiến tranh thắng bại hay đâu
Nào ai biết được mai sau thế nào
Bà đang thai nghén, nguy sao!
Nếu ta tử trận, bà vào rừng đây
Trốn càng xa thời càng hay
Lo con sinh nở sau này bình an."
Cửa thành mở rộng thênh thang
Hai bên tham chiến tan hoang đôi đường
Chẳng may anh bị tử thương
Thế là tin tức dữ hung loan truyền
Trong cung hoàng hậu nghe tin
Nhớ lời vua dặn, bà bèn trốn ngay
Giả trang hành khất nghèo thay
Áo quần rách rưới, mặt mày lấm lem
Trên đầu một thúng đội lên
Chứa nhiều châu báu nhưng nhìn ai hay
Vì bà phủ lớp gạo này
Gạo dơ bẩn của ăn mày lang thang,
Ai thèm trộm! Ai thèm màng!
Mặt trời chưa tỏ, trăng vàng còn nguyên.
*
Rời kinh đô bà đi liền
Không ai nhận biết vợ hiền của vua,
Quen trong cung cấm thời xưa
Bà ra cửa Bắc, ngần ngừ bước chân
Đi đâu? Bối rối vô ngần,
Nhớ ra nơi chốn có lần ghé qua
Đó là thành phố Căm Pa
Bà bèn tìm chỗ ngồi ra lề đường
Hỏi thăm xem khách thập phương
Có ai qua đó xin nương theo liền.
Bấy giờ có một người hiền
Tu hành tinh tấn bao tiền kiếp qua
Khi là thú vật hiền hòa,
Khi là thần thánh thật là quyền năng,
Khi là người thấm đạo vàng
Đường tu tốt đẹp rỡ ràng. Lành thay!
Thời gian nghe kể truyện này
Thời bồ tát đó tới ngày tái sinh
Hiện nằm trong bụng mẹ mình
Là bà hoàng hậu cung đình mất ngôi,
Khi bồ tát sắp ra đời
Khắp nơi rung chuyển, cõi trời xôn xao
Vua trời Đế Thích thuở nào
Nghe tin tới giúp với bao chân tình
Ông bèn hóa phép hiện hình
Thành ra ông lão hiền lành lái xe
Có giường nằm, có mái che
Tới bên hoàng hậu tức thì nói ra:
"Nào ai muốn đi Căm Pa
Ta thời chở giúp nề hà chi đâu.”
Bà hoàng hậu đáp lại mau:
"Cháu xin đi kẻo chờ lâu lắm rồi.”
Ông bèn nói: "Cũng được thôi
Lên xe ta sẽ tức thời chở đi.”
Vì ngày sinh đã gần kề
Cho nên bà mẹ nặng nề tấm thân
Xe cao, leo khó bội phần
Ông già vội nói: "Chớ ngần ngại chi
Cứ giơ chân bước lên đi
Lái xe kinh nghiệm ta thì giúp thêm."
Tuân lời bà mẹ bước lên
Ông già hóa phép đất liền dâng cao
Bà leo lên dễ dàng sao
Bà bèn tự nhủ: "Ai nào khác đâu
Ông là thần với phép mầu."
Rồi bà mệt mỏi chìm sâu giấc nồng.
Xe ngừng tại một dòng sông
Bà còn say ngủ ở trong xe hàng,
Ông già đánh thức nhẹ nhàng:
"Dậy đi xuống tắm sông vàng nơi đây
Rồi thay quần áo mới này."
Ông đưa quần áo đẹp ngay cho bà
Sau khi ăn uống qua loa
Bà nằm thiếp ngủ, giấc hoa tuyệt vời.
Buổi chiều xe tới một nơi
Bà bừng tỉnh dậy thốt lời hỏi thăm,
Đưa bà xuống, ông nói rằng:
"Thành Căm Pa đó con đang mong chờ
Thôi ta đi tiếp bây giờ.”
Nói xong ông phóng khuất mờ chân mây.
Sau khi vào thành phố này
Bà ngồi trong quán tại đây dò chừng.
*
Đã từ lâu ở trong vùng
Có nhà hiền triết vô cùng giỏi giang
Thường xuyên giúp đỡ xóm làng
Thầy đang rảo bước trên đường ra sông
Năm trăm đệ tử theo ông
Cùng nhau đi tắm nước trong sông vàng
Đang đi thầy thấy bà hoàng
Ngồi trong một quán bán hàng phía xa
Sắc xinh tươi, nét mặn mà,
Trẻ trong bụng mẹ toát ra phía ngoài
Hào quang mầu nhiệm tuyệt vời
Thầy nhờ cặp mắt tinh đời mới hay
Tự nhiên thương cảm bà ngay
Như thương em ruột tràn đầy tình thân
Thầy bèn dấn bước lại gần
Một mình vào quán hỏi han thân tình:
"Bà từ đâu đến một mình?"
Thấy thầy có vẻ chân thành, hiền lương
Bà bèn thổ lộ can trường
Rằng mình vốn gốc bà hoàng trong cung
Rằng chồng ra trận tử thương,
Rằng bà trốn chạy tìm đường cứu con.”
Thầy hiền triết bèn nói luôn:
"Bà đừng lo nghĩ héo hon thảm sầu
Nhà tôi của cải rất giàu
Giúp bà mọi chuyện trước sau tận tình
Coi như em của gia đình,
Nhìn tôi, lớn tiếng kêu anh đi nào
Và rồi cố khóc nghẹn ngào."
Bà hoàng làm bộ khóc gào thảm thương.
Vừa khi đệ tử ngoài đường
Bước vào thấy cảnh lạ thường diễn ra
Thầy hiền triết nói: "Đây là
Cô em thất lạc xa nhà đã lâu
Bất ngờ mới gặp lại nhau."
Thầy sai hầu cận chở mau cô về
Tường trình cho vợ thầy nghe
Nhắn bà săn sóc mọi bề cho yên.
Vợ thầy chào đón cô em
Mời vào tắm rửa cho thêm khoẻ người
Mời lên giường nằm nghỉ ngơi
Chăm lo em gái của nơi nhà chồng.
Khi thầy tắm táp đã xong
Thầy cùng đệ tử ngoài sông về nhà
Giờ ăn tối mời em ra
Cùng nhau tham dự chan hòa tình thân
Mời em ở lại nhà luôn
Coi như đoàn tụ quây quần bên nhau.
Bà hoàng hậu vài ngày sau
Tới kỳ sinh nở con đầu chờ mong
Một trai đẹp đẽ vô song
Rất là xinh xắn, vô cùng tinh anh.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
KING FRUITFUL AND QUEEN SIVALI
Ch. 1: Rebirth Of The Bodhisatta
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

* 3 *

Chàng hoàng tử lớn thật nhanh
Thường xuyên bị trẻ chung quanh chê cười
Cho rằng cậu bé kém người
Xa nguồn quý phái, gần nơi bần hàn
Cậu buồn, tìm mẹ hỏi han
Mẹ cho biết cậu là hoàng tử xưa
Cha từng là một vị vua
Mất ngôi, tử trận, vì thua em mình:
"Con dòng quý tộc cung đình."
Cậu nghe biết vậy quả tình sướng vui.
Đến khi mười sáu tuổi đời
Cậu hoàng tử nhỏ nay thời lớn khôn
Học hành thông thạo các môn
Cả văn lẫn võ cậu luôn có tài
Thành thanh niên trẻ, đẹp trai
Nhưng lòng vẫn mãi u hoài chuyện xưa.
Một ngày nghĩ đến ngôi vua
Chàng bèn nảy ý muốn thu ngôi về
Hỏi thăm mẹ: “Vậy trước kia
Ra đi mẹ có mang gì quý không?"
Mẹ chàng đáp: “Con yên lòng
Mẹ mang theo của báu trong cung vàng
Để con nay sống dễ dàng
Không cần chi phải lo toan kiếm tiền
Con đừng suy tính gì thêm
Ngai vàng lo lấy lại liền là hơn."
Chàng thưa: "Con rất tạ ơn
Nhưng con chỉ muốn nửa phần đó thôi
Để đi tàu tới một nơi
Bán buôn vàng bạc sinh sôi làm giàu."
Mẹ ngăn: “Con chớ đi đâu
Biển khơi vùi dập thuyền tàu hiểm nguy
Tiền đây có sẵn thiếu chi.”
Chàng thưa: "Con quyết định đi chuyến này
Nửa phần tài sản còn đây
Mẹ dùng thoải mái như ngày hoàng cung."
Nói xong chàng chẳng ngập ngừng
Tàu dong buồm lướt ra vùng biển khơi.
*
Tại kinh đô chốn xa vời
Vào thời gian đó vua thời ốm đau
Thuốc thang nào giúp gì đâu
Bệnh tình quá nặng, từ lâu liệt giường.
*
Trên con tàu vượt đại dương
Ba trăm năm chục người cùng đi buôn
Bảy ngày êm ả cánh buồm
Bỗng đâu bão tố dập dồn nổi lên
Con tầu nghiêng ngả muốn chìm
Mọi người kinh hoảng khóc rên não nề
Khẩn cầu thần thánh cứu nguy
Chỉ riêng hoàng tử gan lì, bình tâm
Không cần nhờ đến thánh thần
Tự tìm cách cứu bản thân của mình,
Nhúng dầu quần áo cho nhanh
Để phòng cái lạnh ở quanh thấm người,
Biển khơi sóng gió nổi trôi
Ăn thêm no bụng sợ rồi thiếu ăn,
Cột buồm leo mãi lên dần
Leo cho đến tận nơi phần đỉnh cao
Nên khi tàu ngập sóng trào
Mọi người đều bị chìm vào dòng sâu
Làm mồi cho cá còn đâu
Quanh tàu mặt biển nhuốm mầu máu tuôn
Chàng còn ôm đỉnh cột buồm
Một mình sống sót, phóng luôn ra ngoài.
*
Cùng khi đó tại lâu đài
Nhà vua chắc sắp lìa đời hôm nay.
*
Chàng hoàng tử trẻ gặp may
Ra công bơi suốt bảy ngày bảy đêm
Thành tâm tụng niệm liên miên
Mãi thương mẹ góa, không quên đạo vàng.
Thời xưa ngự trị đại dương
Nữ thần biển cả thường thường hiện ra
Để mà cứu giúp người ta
Những người hiếu đễ, thật thà, hiền lương.
Nữ thần thử thách nhiều đường
Thấy chàng quả thật kiên cường đáng khen
Lòng can đảm, chí vững bền
Cố công, gắng sức liên miên không ngừng
Nữ thần khen ngợi vô cùng
Hỏi nay chàng muốn tới vùng nào đây,
Chàng thưa muốn tới được ngay
Chốn kinh đô đó lâu nay nguyện thầm,
Nữ thần quyền phép vô ngần
Đưa chàng đi chẳng khó khăn chút nào
Tới kinh đô, thần bước vào
Một vườn xoài lớn lao xao lá cành
Đặt chàng trên tảng đá xanh
Linh thiêng nổi tiếng kinh thành từ lâu
Mơ màng chàng có hay đâu,
Nữ thần quay lại biển sâu tức thời.
*
Nhà vua không có con trai
Chỉ sinh một gái đẹp người, thông minh
Vua hấp hối trong cung đình
Các quan chầu chực ở quanh bên giường
Chờ xin ý kiến quân vương
Chọn ai để nối ngai vàng mai sau
Nhà vua trăn trối lại mau
Vài điều cần thiết hàng đầu ưu tiên
Làm tiêu chuẩn chọn vua hiền
Triều đình ghi nhớ, đâu quên được lời.
Sau khi vua đã qua đời
Các quan cố gắng tìm người lên thay
Nhưng nào dễ kiếm ra ngay
Điều vua đòi hỏi gắt gay vô cùng:
"Một là công chúa mến thương,
Hai là nhận biết đầu giường của vua,
Ba là tài nghệ có thừa
Giương ra nổi cánh cung xưa nặng nề,
Bốn là thông thái mọi bề
Kiếm ra mười sáu nơi kia chôn vàng
Cùng châu báu trong kho tàng."
Các quan lúng túng, hoang mang tìm hoài
Nhưng mà không tuyển được ai
Phải nhờ tu sĩ đại tài hoàng cung
Xin ngài cố vấn mọi đường
Tìm người thay thế ngôi vương trị vì.
Trầm ngâm tu sĩ nghĩ suy
Và rồi đề nghị lấy xe vua dùng
Buộc vào bốn ngựa oai hùng
Ngựa này tự chạy khắp vùng chung quanh
Ngựa thường ngừng chốn hiển linh
Có người tài đức, trở thành quốc vương
Không cần ai phải cầm cương
Để xe tự chạy về phương nhiệm mầu.
Ngài làm phép, ngài nguyện cầu
Rồi xe chuyển bánh chạy mau ra ngoài.
*
Rời kinh đô xe chạy hoài
Tới bên tảng đá vườn xoài xe ngưng
Quan quân theo gót vui mừng
Nghĩ người trên tảng đá thần là vua.
Chàng hoàng tử ngủ say sưa
Nào đâu hay biết chuyện vừa xảy ra.
Ngài tu sĩ của hoàng gia
Muốn tìm cách thử để mà rõ thêm
Lệnh cho chiêng trống vang rền
Nhưng người nằm ngủ vẫn yên giấc nồng
Không động tâm, chẳng núng lòng
Ngài tu sĩ tới xem trong chân người
Gót chân dấu ấn tuyệt vời
Khiến ngài vội vã thốt lời mừng vui:
"Người này xứng đáng nối ngôi
Nào ai trên khắp cõi đời sánh ngang.”
Ngài bèn đánh thức ông hoàng
Thỉnh ông về ngự ngai vàng. Lành thay!
Ông hoàng tử bèn hỏi ngay
Biết vua ở tại chốn đây qua đời
Không con trai để nối ngôi
Chỉ còn con gái một người mà thôi
Ông hoàng vui vẻ nhận lời
Quan quân vội rước về nơi kinh thành.
Trước khi lên nắm quyền hành
Chàng hay biết được ngọn ngành chuyện xưa
Bao điều kiện để làm vua
Bao điều vua trước đòi đưa thử tài
Chàng lần lượt vượt qua thôi
Thành công xong mới lên ngôi trị vì.
Thoạt tiên là đón mẹ về,
Trả ơn hiền triết trước kia giúp mình
Khi chàng là trẻ sơ sinh
Cưu mang mẹ ở gia đình ông ta,
Kho tàng kiếm được vừa qua
Chàng đem bố thí hết ra cho người
Những người nghèo khó khắp nơi
Khiến cho dân chúng vui tươi ăn mừng
Gần xa lễ lạc tưng bừng
Hân hoan chào đón tân vương của mình
Nhân từ, tài giỏi, tinh anh
Khắp trên đất nước thanh bình hoan ca.
*
Một thời gian ngắn trôi qua
Năm nay vườn của hoàng gia được mùa
Ông làm vườn bèn dâng vua
Trái cây ngon ngọt ông vừa hái xong,
Vua ăn, khoan khoái cõi lòng
Muốn đi thăm viếng cây trong vườn này,
Tới vườn vua chợt thấy ngay
Hai cây xoài lớn tại đây ngược đời
Tuy đều cành lá tuyệt vời
Một không có trái ở nơi trên cành
Một thời trái chín treo quanh
Vua ăn vào thấy quả tình thơm ngon
Quan quân sau đó ăn luôn,
Đến khi vua dạo khắp vườn trở lui
Nhìn cây này thấy hỡi ôi
Giờ trông dáng dấp tả tơi buồn tình
Trái ngon, cành đẹp, lá xinh
Người ta đua hái cây thành xác xơ
Tả tơi, tan nát, chỏng chơ.
Cây kia không trái vẫn như lúc đầu
Lá xanh phô sắc khoe mầu
Vua nhìn lòng chợt buồn rầu nghĩ suy:
"Ngai vàng ta có khác gì
Giống cây có trái giữ chi được bền
Bạc vàng, châu báu, uy quyền
Càng nhiều càng sợ mất liền, than ôi!
Sống đời nào có thảnh thơi
Hoang mang trí óc, rối bời tâm can
Ta nên từ giã ngai vàng
Theo gương ẩn sĩ rừng hoang tu hành."
Sau khi trở lại kinh thành
Vua trao quyền lại triều đình ngay thôi
Lên lầu cao của lâu đài
Sống đời ẩn dật của người đi tu,
Sau chừng bốn tháng ẩn cư
Nhà vua dứt khoát giã từ hoàng cung
Cạo râu, xuống tóc, vào rừng
Ẩn tu trong núi chập chùng xa xăm
Triều đình tìm cách cản ngăn
Nhưng đều vô vọng, khuyên can ích gì.
Kể từ ngày đó trở đi
Bước chân vương giả không hề trở lui.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
KING FRUITFUL AND QUEEN SIVALI
Ch. 2: Gaining Power
Ch. 3: Giving Up Power
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

* 4 *

Ngày xưa ở một ngôi làng
Nhiều người có của giàu sang vô cùng
Ông kia giàu nhất trong vùng
Có nhiều vàng bạc chứa trong nhà mình.
Một thời gian tặc nấp rình
Thường hay trộm cướp loanh quanh chốn này
Nên ông tính toán loay hoay
Đem vàng chôn giấu ở ngay ruộng ngoài
Rồi sau ông chợt qua đời
Khiến vàng chôn đó ai người biết đâu.
Thời gian thấm thoắt qua mau
Làng nay đói khổ nhuốm màu loạn ly
Ruộng nương hoang vắng bỏ kia
Không ai canh tác, dân đi mất nhiều.
*
Chàng nông dân nọ rất nghèo
Lất lây kiếm sống tiêu điều bản thân
Cho nên chẳng muốn dời chân
Chiếm khu ruộng nọ quyết tâm cày bừa
Cày hoài cho tới một trưa
Bỗng cày khựng lại, dường như kẹt rồi,
Kẹt vàng chôn dưới đó thôi
Nhưng chàng mới chiếm đất thời không hay
Cho rằng cày kẹt rễ cây
Cho nên chàng vội ngừng tay thăm dò
Đào lên thấy khối vàng to
Chàng mừng nhưng lại đâm lo chuyến này,
Khối vàng chói sáng quý thay,
Nếu đem đi lúc ban ngày sáng trưng
Nhiều người thấy! Kẹt vô cùng!
Chàng bèn vùi lấp vàng trong ruộng đồng
Đợi đêm về tối mênh mông
Sẽ quay lại lấy cũng không muộn màng.
Canh khuya trở lại lấy vàng
Anh chàng đào bới kho tàng ra coi
Khối vàng to nặng quá trời
Nhấc thời không nổi, kéo thời chẳng đi
Vàng kia đâu nhúc nhích chi
Dù xô, dù đẩy vàng thì nằm nguyên
Anh chàng thất vọng vô biên
Nghĩ mình số phận tối đen cả đời.
*
Sau khi than thở đôi lời
Chàng bèn ngồi xuống tận nơi xem vàng,
Chao ơi cả một kho tàng!
Thấy vàng to quá khó mang một lần
Chàng suy ngẫm rồi nhủ thầm:
"Muốn đem về dễ chỉ cần phân chia
Mỗi lần mang một phần về
Thế là thanh toán vàng kia dễ dàng."
Rồi chàng tính toán mơ màng:
"Chia vàng làm bốn phần bằng nhau ngay,
Một phần sinh sống buổi nay,
Một phần tiết kiệm cho ngày mai sau,
Một phần phát triển hoa màu
Canh nông cày cấy về lâu về dài,
Một phần ta giúp người ngoài
Phát tâm bố thí những ai khốn cùng
Và làm việc thiện trong vùng,
Bốn phần như vậy vô cùng đẹp thay.”
Nghĩ xong chàng thực hiện ngay
Chia vàng làm bốn. Lòng đầy thảnh thơi,
Mỗi lần mang một phần thôi
Đi về bốn chuyến êm xuôi dễ dàng.
Y theo kế hoạch dùng vàng
Sống đời hạnh phúc, dân làng kính yêu.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
A HUGE LUMP OF GOLD
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

* 5 *

Khỉ kia nhiều vợ, lắm con
Thuở xưa tụ họp ở luôn vùng này
Thật là đông đúc vui vầy
Khỉ cha cai trị cả bầy từ lâu
Tự xưng chúa tể đứng đầu
Đa nghi, ác độc ai đâu sánh cùng,
Bầy con đông đúc sống chung
Nhiều trai, ít gái. Khỉ không an lòng
Sợ trai lớn mạnh kiêu hùng
Chiếm quyền lãnh đạo tột cùng trên ngôi
Dù mình còn sống ở đời
Cho nên khỉ chúa tức thời thẳng tay
Đẻ con trai, khỉ cắn ngay
Thiến luôn đứa trẻ từ ngày mới sinh,
Khỉ con bại hoại thân hình
Lớn lên yếu đuối khó tranh chấp gì
Khỉ cha mãi mãi trị vì
Đứng làm chúa tể ngôi kia vững hoài.
*
Một bà vợ khỉ mang thai
Sợ rằng nếu đẻ con trai chuyến này
Con thời bị thiến khổ thay
Tội tình con trẻ, đắng cay mẹ hiền
Mẹ kia vội trốn đi liền
Vào khu rừng thẳm, ẩn miền núi xa
Nơi đây mẹ khỉ sinh ra
Một trai nhỏ nhắn thật là tinh anh.
Ít lâu khỉ nhỏ lớn nhanh
Kiêu hùng, vạm vỡ, trưởng thành, tinh khôn.
Một hôm chàng khỉ ngồi buồn
Tần ngần hỏi mẹ: "Cha con đâu rồi?”
Nghiêm trang mẹ khỉ trả lời:
"Cha con hiện ở xa nơi chốn này
Rừng cây khuất cuối chân mây
Ông là chúa tể một bầy rất đông
Con là dòng giống của ông
Con là hoàng tử chứ không tầm thường."
Chàng hoàng tử khỉ vui mừng:
"Mẹ đưa con tới mình cùng gặp ông."
Mẹ kinh hoàng nói: "Không! Không!
Cha con ác độc vô cùng con ơi
Ông luôn thiến các con trai
Sợ trai lớn mạnh giành ngôi của mình."
Chàng hoàng tử khỉ nhiệt tình:
"Giờ đây con đã trưởng thành lớn khôn
Mẹ đừng lo sợ cho con,
Tự con lo liệu, mẹ còn ngại chi."
Mẹ nghe, tin tưởng mọi bề
An tâm mẹ dẫn con về chốn xưa.
*
Con vui biết mấy cho vừa
Cha thời trái lại rất ư ngại ngùng
Nhìn con lớn mạnh trẻ trung
Nghĩ thầm: "Nó sẽ vô cùng hiểm nguy
Ngai vàng ta sẽ mất đi
Nó càng thêm lớn ta thì chẳng yên
Ta nên giả bộ lành hiền
Ôm hôn rồi giết nó liền bữa nay
Ôm cho chặt, siết mạnh tay
Chắc là nó tắt thở ngay chứ gì."
Đâu cần tính toán thêm chi
Thế là chúa khỉ tức thì mừng con:
"Lòng ta cứ mãi héo hon
Nhớ con xa vắng ta buồn gớm ghê."
Dang tay chào đón con về
Cha ôm thật chặt cố ghì giết con
Nhưng hoàng tử khỉ lớn khôn
Sức trai mạnh mẽ vượt hơn cha mình
Chàng ôm lại cũng nhiệt tình
Vòng tay rắn chắc ôm quanh siết vào,
Thương cho chúa khỉ biết bao
Xương như gãy nát, đớn đau vô vàn.
Sau khi gặp gỡ kinh hoàng
Trong lòng chúa khỉ lại càng lo âu
Sợ rồi ra chẳng bao lâu
Con mình tìm cách trước sau giết mình
Gian manh chúa khỉ nghĩ nhanh
Đến con quỷ dữ ở quanh trong vùng
Quỷ La Sát thật tàn hung
Ao sâu ngự trị đã từng nhiều năm
Ai liều bước xuống, nhúng chân
Quỷ thời ăn thịt bao lần tha đâu
Nghĩ xong chúa khỉ nói mau:
"Ôi con yêu quý! Từ lâu ta chờ
Mong con trở lại từng giờ
Ta nay mệt mỏi tuổi già yếu thay
Ta trao con lại từ đây
Quyền hành cai quản cả bầy khỉ đông
Con về đúng lúc vô cùng
Mình cần tổ chức lễ mừng nay mai
Đội vương miện, con lên ngai
Nên mình phải có nhiều loài hoa thơm
Hoa không có đủ trong vườn
Cho nên con phải tới luôn mé rừng
Có ao rộng lớn vô chừng
Bao nhiêu hoa đẹp thơm lừng kể chi
Con đi mau hái mang về
Hoa sen, hoa súng thôi thì thênh thang
Màu xanh, màu trắng, màu vàng
Hái cho đủ loại rồi mang hoa về.”
Chàng hoàng tử khỉ: "Khó gì
Thưa con sẽ tới ao kia bây giờ."
Chẳng cần đợi, không cần chờ
Chàng hoàng tử khỉ tìm ra ao liền.
*
Ao hoa rực rỡ thần tiên
Đưa nhau phô sắc một miền đẹp thay
Chàng không nhảy xuống hái ngay
Mà đi quan sát quanh đây một vòng
Dấu chân sao thấy lạ lùng
Xuống ao thì có, nhưng không trở về,
Biết ao có quỷ trị vì
Biết mưu khỉ chúa gớm ghê bạo tàn
Vừa cẩn thận, lại khôn ngoan
Chàng đi quan sát kỹ hơn quanh bờ
Tìm ra một chỗ bất ngờ
Đôi bờ chật hẹp không xa cách nhiều
Nhảy qua nhảy lại hai chiều
Hái hoa mà khỏi phải liều xuống ao
Thò tay hái dễ dàng sao
Mỗi lần chàng nhảy, hái vào ít hoa
Một thời gian ngắn trôi qua
Hoa bây giờ hái tính ra đủ dùng.
Giữa ao chợt nổi đùng đùng
Quỷ La Sát nọ bỗng vùng nhô lên
Quỷ nhìn chàng khỉ nói liền:
"Bạn tinh khôn lắm, đáng khen vô vàn
Hái hoa coi bộ dễ dàng
Mà không bước xuống ao vàng này đây
Khiến ta đành chịu bó tay
Không làm hại được, hôm nay thua rồi.”
Quỷ trồi lên đi tới nơi
Nói thêm: "Này bạn khỉ ơi nhớ rằng
Đủ ba đức tính vạn năng
Ai mà có sẽ thuộc hàng tối cao
Kẻ thù khó đánh bại nào:
Một là khôn khéo trước sau mọi đường,
Hai là can đảm phi thường
Ba là trí tuệ sáng bừng chân tâm,
Bạn hầu như đủ ba phần
Cho nên không kẻ nào hơn bạn rồi
Hãy cho ta biết bạn ơi
Tại sao liều mạng tới nơi ao này
Hái hoa về làm gì đây?”
Chàng hoàng tử khỉ đáp ngay thật thà:
"Cha ta nhường chức cho ta
Sai ta tới để hái hoa đem về
Dùng trong lễ sắp tới kia
Đội lên vương miện thêm bề trang nghiêm."
Quỷ bèn tôn kính thưa liền:
"Thưa ngài hoàng tử tôi xin theo hầu
Ngài không mang nặng được đâu
Để hoa tôi vác theo sau tức thời."
*
Từ xa chúa khỉ thấy rồi
Trong lòng thầm nghĩ, rối bời tâm can:
"Tưởng rằng quỷ sẽ bạo tàn
Giúp mình trừ khử dễ dàng khỉ con
Ai dè nó vẫn sống còn
Quỷ kia lại biến thành luôn người hầu
Âm mưu thất bại còn đâu
Bao điều nguy hại tới mau bây giờ
Thật là một chuyện bất ngờ
Mạng ta kề cận bên bờ vực sâu."
Kinh hoàng, hốt hoảng, lo âu
Trái tim chúa khỉ chợt đâu tan tành
Vỡ thành bảy mảnh thật nhanh
Thế là chúa khỉ gian manh tàn đời.
Sau khi chúa khỉ chết rồi
Cả bầy còn lại tức thời cùng nhau
Họp bàn rồi quyết định mau
Bầu chàng hoàng tử cầm đầu từ đây
Làm vua lãnh đạo cả bầy
Chan hòa nhân ái, tràn đầy từ tâm.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
A PRINCE OF MONKEYS
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

* 6 *

Xưa trong làng nhỏ vùng quê
Có ông đánh trống chuyên nghề lâu nay
Một hôm ông được cho hay
Tại Ba La Nại nơi đây ăn mừng
Có phiên hội chợ tưng bừng
Bao người tham dự vô cùng đông vui
Ông bèn quyết định tới nơi
Trổ tài đánh trống kiếm chơi ít tiền,
Ông mang con trai theo liền
Vì nhiều bài trống cần thêm một người
Con ông nghề cũng giỏi thôi
Cha con cùng đánh trống thời tuyệt luân.
Tới nơi hội chợ nhiều dân
Cha con biểu diễn vô ngần thành công
Những người thích trống rất đông
Nghe xong thưởng bạc, khen không tiếc lời
Đến khi hội chợ vãn rồi
Cha con tiền bạc kiếm thời đầy tay
Cùng nhau quyết định rời đây
Trở về làng cũ lòng đầy niềm vui.
*
Đường về xa tít mù khơi
Cha con buộc phải qua nơi rừng già
Âm u, tăm tối, bao la
Mọi người đều biết thật là hiểm nguy
Quân gian ẩn núp thiếu chi
Mưu toan cướp bóc khách đi ngang rừng.
Chàng con tỏ vẻ hào hùng
Kiếm đường đối phó tưởng chừng tinh khôn
Trống mang ra đánh dập dồn
Làm như một phái đoàn đông lắm người
Cướp nghe sẽ sợ hãi thôi
"Càng ồn càng tốt!" chàng cười vênh vang.
Người cha thấy vậy vội vàng
Ngăn con rồi giảng rõ ràng cho nghe:
"Thường thường những phái đoàn kia
Nếu là đám rước uy nghi đông người
Làm ồn. Đánh trống. Đúng rồi!
Để xua quân cướp tức thời tránh xa
Nhưng mà tiếng trống đánh ra
Luôn theo nhịp điệu rất là xuôi tai
Làm như họ chẳng sợ ai
Trống vang từng nhịp khoan thai rồi ngừng
Ngừng xong lại trổi vang lừng
Luân phiên như vậy cướp rừng sợ ngay
Con nên theo cách đánh này,
Đánh hoài không nghỉ chẳng hay chút nào."
Chàng con ngu dại biết bao
Tưởng rằng tài trí mình cao hơn đời
Không theo lệnh, chẳng nghe lời
"Càng ồn càng tốt!" chàng cười tự kiêu.
*
Trong rừng bọn cướp rõi theo
Khi nghe tiếng trống đánh kêu vang ầm
Thoạt tiên bọn cướp nghĩ thầm:
"Đây là đám rước ta cần nể nang
Oai nghiêm, hùng mạnh, giàu sang
Chắc đoàn hộ tống dềnh dàng lớn lao."
Khi nghe kỹ thấy ồn ào
Om sòm tiếng trống vọng vào rừng hoang
Cứ liên tục. Chẳng nhịp nhàng
Nghe ra cuồng loạn bất thường kể chi
Giống như chú chó nhỏ kia
Thấy con chó lớn tức thì sủa vang
Chỉ vì hãi sợ kinh hoàng
Sủa vang để tự trấn an cho mình.
Cướp kia quả thật thông minh
Đoán ra mọi việc tài tình lắm thay
Chúng mò ra dò xét ngay
Quả nhiên chỉ thấy tại đây hai người
Chúng bèn đánh gục cả đôi
Bao nhiêu tiền bạc cướp rồi còn chi
Mồ hôi nước mắt trôi đi
Cha con vất vả, nay thì trắng tay,
Phóng mình cướp chạy như bay
Cùng nhau khuất bóng rừng cây mịt mùng.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
TWO WAYS OF BEATING A DRUM
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

* 7 *

Ngày xưa có một ông thầy
Vừa nhiều kiến thức lại đầy tài năng
Danh thầy vì thế lừng vang
Học trò xin học ngày càng đông thêm.
Cùng thời đó ở cạnh miền
Có gia đình nọ bạc tiền giàu sang
Vừa sinh con quý như vàng
Một trai kháu khỉnh vẻ vang vô cùng
Từ đây đốt lửa ăn mừng
Lửa thiêng một ngọn cháy bừng luôn luôn.
Đến khi đứa trẻ lớn khôn
Tới mười sáu tuổi chẳng còn thơ ngây
Mẹ cha bèn nói cho hay:
"Lửa này cháy rực từ ngày sinh con
Nếu con muốn tái sinh luôn
Cõi trời cao đó không còn buồn vương
Thời nên mang lửa vào rừng
Và thờ thần lửa bập bùng hiển linh,
Nếu con ở lại gia đình
Phải lo sản nghiệp và dinh cơ nhà
Thời con chịu khó đi xa
Đến thầy nổi tiếng để mà học khôn."
Chàng thanh niên trả lời luôn:
"Ở nhà sung sướng còn hơn ở rừng."
Thế là chàng được lên đường
Mang theo một số tiền vàng trong tay
Coi như học phí trả thầy
Để xin học lấy điều hay ở đời.
Một vài năm học dần trôi
Chàng nay tốt nghiệp, mừng vui về nhà
Bấy giờ cha mẹ chàng ta
Lại càng mong mỏi chàng là thầy tu
Đúng theo ước nguyện thời xưa
Mẹ chàng luôn nghĩ: "Con dù lớn khôn
Lập gia đình có vợ con
Còn mong chuyện đó là còn khổ đau
Đàn bà nguy hiểm biết bao
Ta nên tìm cách ngăn mau lúc này."
Bà bèn hỏi: "Con giờ đây
Học hành đã giỏi, đã hay hơn người
Thế còn môn học tuyệt vời
‘Gia đình bất hạnh’ con thời học chưa?"
Chàng bèn thành thật kính thưa:
"Con chưa học cái mẹ vừa nói đây.”
Mẹ khuyên: "Hãy trở lại thầy
Để mà xin học môn này thêm đi!"
*
Bấy giờ thầy khả kính kia
Trong nhà còn mẹ rất chi là già
Vừa yếu đuối, lại mù loà
Mình thầy nuôi nấng cho bà quanh năm
Cả khi tắm lẫn lúc ăn
Nên thầy nghỉ dạy để chăm sóc bà
Vào rừng sống khuất nẻo xa
Lo tròn chữ hiếu thật là đẹp thay.
Khi trò quay trở lại đây
Tìm vào rừng thẳm xin thầy học thêm
Nghe trò nói thầy hỏi liền:
"Gia đình bất hạnh là tên môn này
Vậy ai nói để con hay?”
Chàng thưa ý mẹ mới đây khuyên mình
Thầy thầm nghĩ: "Lạ thật tình!
Môn này chắc nói gia đình đau thương
Đàn bà một số bất thường
Ác tâm gây khổ cho chồng đấy thôi.”
Thầy bèn khẽ nói: "Được rồi
Mẹ con muốn vậy thầy thời giúp con
Môn này cần thực tập luôn
Bắt tay vào việc trông nom người nhà,
Hiện thầy có một mẹ già
Thay thầy con hãy coi bà từ đây
Nhất là tắm táp hàng ngày
Dùng lời êm ái, dùng tay nhẹ nhàng
Xát chà thân thể kỹ càng
Trong khi đang tắm dịu dàng nói thêm:
‘Bà ơi dù đã cao niên
Nhưng da bà mịn như tiên giáng trần
Thật là đẹp đẽ vô ngần
Chắc hồi bà trẻ muôn phần đẹp hơn’
Con nên tán tụng bà luôn
Nếu bà có nói với con điều gì
Thời con đừng giấu giếm chi
Hãy về kể lại ta nghe ngọn ngành
Đừng vì xấu hổ giấu quanh.
Nếu con làm vậy tâm thành ít lâu
Thời con sẽ tiến bộ mau
Cái môn bất hạnh đớn đau gia đình
Coi như con đã đạt thành
Mẹ con kiêu hãnh vinh danh con liền."
Thanh niên đồng ý như trên
Hứa theo đúng mọi lời khuyên của thầy
Bắt đầu “môn học” từ đây
Trông coi bà lão hàng ngày rất chăm
Mỗi khi chà xát da nhăn
Miệng luôn khen ngợi: "Giống làn da non!"
Những lời tán tụng véo von
Bà già nghe mãi chẳng còn hồ nghi
Tưởng mình trẻ giống xưa kia,
Tưởng thanh niên nọ đã mê say mình
Muốn kết duyên, muốn trao tình
Như là chồng vợ xuân xanh thuở nào
Bà bèn hỏi. Chàng đáp mau
Dùng lời nịnh hót từ lâu nay rồi:
"Thưa bà quả đúng vậy thôi
Nhưng mà trắc trở, than ôi khó lòng!
Vì bà là mẹ thầy con
Thầy thời nổi tiếng khắp trong vùng này
Rất là đáng kính xưa nay
Con nào gây nhục cho thầy được đâu.”
Bà già ngẫm nghĩ hồi lâu
Rồi thì thầm nói: "Đừng sầu muộn chi
Muốn gần ta chẳng khó gì
Ai gây trở ngại giết đi là vừa."
Chàng nghe, sợ hãi khẽ thưa:
"Con theo thầy học quá ư lâu rồi
Nay tuy chiều ý bà thôi
Giết thầy đâu nỡ. Quả thời khó sao!”
Bà già hạ giọng thì thào:
"Chính ta sẽ giết, lẽ nào bó tay."
Làm như đồng ý chuyện này
Chàng về kể lại thầy hay ngọn ngành
Nhưng chàng kinh ngạc thật tình
Thấy thầy bình tĩnh khen mình ngay thôi:
"Kể ta nghe là đúng rồi
Coi như nhiệm vụ con thời lo xong."
Tử vi thầy giỏi vô cùng
Biết rằng mẹ sắp mệnh chung, chầu trời
Thầy tìm cách thử lòng người
Thử thêm lần nữa ngay nơi mẹ già.
Gỗ mềm thầy lấy làm ra
Một pho tượng giống như là bản thân
Giống thầy y hệt mọi phần
Rồi cho tượng đắp phủ chăn trên giường
Nơi thầy nằm ngủ thông thường
Lấy dây thầy buộc từ chân tượng này
Kéo dài ra khỏi nơi đây
Rồi đưa dây tới tận tay anh chàng
Nghiêm trang thầy khẽ dặn rằng:
"Đầu dây này hãy đưa sang cho bà
Cùng rìu nhỏ để giết ta
Nói rằng tới lúc để bà ra tay
Xem bà quyết định sao đây
Xem bà có giết con hay không nào."
Thanh niên kinh ngạc xiết bao
Trò theo thầy dạy, biết sao bây giờ.
Chàng quay trở lại bà già
Bà mù chờ đợi. Chàng ta thưa rằng:
"Thầy tôi đang ngủ trong giường
Lần theo dây tới giết không khó gì
Đây rìu sắc bà cầm đi
Nếu bà muốn giết xin tùy bà thôi."
Bà già hào hứng thốt lời:
"Nếu con hứa hẹn không rời bỏ ta
Thời ta quản ngại chi mà."
Thanh niên hứa chẳng rời xa sau này.
Bà già mù đứng dậy ngay
Cầm rìu run rẩy theo dây dẫn đường
Lần mò tới tận bên giường
Sờ vào tượng gỗ tưởng rằng là con
Kéo chăn đang phủ lên luôn
Giơ rìu chặt xuống đâu còn ngại chi
Nghĩ rằng chặt trúng cổ kia
Khi nghe tiếng "phập" bà thì biết ngay
Con bà đã chẳng nằm đây
Chỉ là tượng gỗ bằng cây trên giường.
Chợt nghe la hoảng thất thường
Giọng ông thầy rất thảm thương hỏi rằng:
"Trời ơi sao quá phũ phàng
Mẹ ơi có biết mẹ đang làm gì?"
Mẹ già nghe giọng nói kia
Bất thần bừng tỉnh rất chi sững sờ
Biết rằng mình đã bị lừa
Trong cơn kích động bất ngờ xảy ra
Tim ngưng đập, thật xót xa
Chết ngay tại chỗ rất là đáng thương
Số bà đã tới cùng đường
Tử vi đoán đúng rõ ràng chẳng sai.
Ông thầy hỏa táng thi hài
Rải lên hài cốt đủ loài hoa thơm
Thầy quay qua dạy trò luôn:
"Thật ra không có một môn học nào
Gọi là bất hạnh khổ đau,
Cội nguồn đau khổ trước sau do người
Do đàn bà ác ở đời
Gây ra bất hạnh trong nơi gia đình.
Phần con may mắn thật tình
Mẹ con thông thái hiền lành lắm thay
Gửi con tới học nơi đây
Muốn cho con biết điều này đấy thôi
Rằng đàn bà ở trên đời
Có người tốt đẹp, có người xấu xa,
Chính con thấy bà mẹ ta
Dạy con bài học thật là hiếm hoi
Mong rằng con hiểu rõ rồi
Bây giờ hãy trở lại nơi quê nhà."
*
Khi về mẹ hỏi chàng ta
Rằng: "Môn ‘bất hạnh’ bây giờ học chưa?"
Chàng bèn kính cẩn quỳ thưa
Rằng môn học đó kể như đã rành,
Mẹ hiền hỏi giọng tâm tình:
"Giờ con muốn lập gia đình nữa chăng
Hay rời cõi tục rộn ràng
Quyết tâm vào chốn rừng hoang tu hành?"
Chàng bèn đáp lại chân thành:
"Con không muốn lập gia đình làm chi
Nhiều người độc ác gớm ghê
Con từng chứng kiến mà tê tái lòng
Nay con muốn được thong dong.
Sống đời tu sĩ ở trong rừng già!"
Sau khi từ biệt mẹ cha
Chàng tìm an lạc, lánh xa bụi trần
Tu thiền định chốn sơn lâm
Đến khi mãn nghiệp lên tầng trời cao.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
TWO MOTHERS
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

* 8 *

Ngày xưa có một ông vua
Thích chơi bài với tế sư trong triều
Mỗi khi súc sắc được gieo
Vua thường lên giọng nói theo câu này
Coi như bùa phép cầu may:
"Nếu thời cơ tới trong tay của mình
Đàn bà sẽ chẳng trung trinh
Lao vào tội lỗi, ngoại tình, xấu xa!"
Mỗi khi thần chú đọc ra
Thời vua thắng mãi, thật là lạ thay.
Cho nên theo với tháng ngày
Ông thầy cúng tế tiền bay mất dần
Trong cơn thua thiệt nghĩ thầm:
"Chính câu thần chú đã ngầm hại ta
Cho nên ta phải tìm ra
Một cô con gái thật là trung trinh,
Tốt hơn tìm trẻ sơ sinh
Đem về nuôi lớn để dành riêng ta
Canh chừng cẩn mật trong nhà
Không cho tiếp xúc bước ra phía ngoài
Đàn ông không biết một ai
Chỉ riêng biết đến một người là ta
Tất nhiên chẳng có tâm tà
Chung tình mãi mãi. Thế là thành công.
Bạc bài chẳng sợ khốn cùng
Tiền vào như nước ngại ngùng chi đâu.”
*
Giỏi về tướng số từ lâu
Một hôm chợt thấy bên cầu bước sang
Một người thai nghén nghèo nàn
Sẽ sinh con gái, nhìn nàng đoán ra
Ông thầy cúng mời về nhà
Nuôi nàng ăn ở để mà sinh con,
Khi sinh con gái vừa xong
Ông liền mua đứt, chờ mong sau này.
Ông bày kế hoạch thật hay
Nhốt riêng đứa trẻ suốt ngày một nơi
Nhờ đàn bà nuôi trẻ thôi
Tuyệt nhiên không thấy bóng người đàn ông
Lớn lên chỉ biết có chồng
Chính là thầy cúng vẫn thường vào ra
Canh chừng kiểm soát cô ta
Quanh năm chu đáo như là tù nhân,
Ông này độc ác bội phần
Vì ham bài bạc nhẫn tâm vô bờ.
Khi cô gái còn trẻ thơ
Ông ngưng đánh bạc đợi chờ, ngóng trông
Khi cô lớn thành vợ chồng
Tất nhiên chỉ biết một lòng thủy chung
Ông mời vua đánh bạc cùng
Biết rằng bùa phép sẽ không hại mình.
Vua đồng ý, vui thật tình
Nghĩ nhờ thần chú sẽ giành thắng ngay
Gieo súc sắc nói cầu may:
"Nếu thời cơ tới trong tay của mình
Đàn bà sẽ chẳng trung trinh
Lao vào tội lỗi, bạc tình, xấu xa!"
Vua chưa ném súc sắc ra
Tế sư thầy cúng bất ngờ nói thêm:
"Mình tôi ngoại lệ thật hên
Có cô vợ trẻ ngày đêm chung tình!"
Quả nhiên câu chú hết linh
Nhà vua trước thắng nay thành ra thua
Đâu còn may mắn như xưa
Sau nhiều lần bại nhà vua đoán rằng
Ông thầy nhốt vợ kỹ càng
Ở nơi kín đáo nên nàng trung trinh
Điều tra về sự trung thành
Quả nhiên thấy rõ ngọn ngành chẳng sai,
Vua bèn thuê một chàng trai
Từ lâu nổi tiếng có tài ăn chơi
Âm mưu tìm cách đến nơi
Trổ tài quyến rũ, buông lời tán dương.
Chàng trai tính toán đủ đường
Rồi hàng mỹ phẩm vội vàng mở ra
Gần lâu đài nhốt nàng ta
Để mà tìm cách lân la gặp nàng.
*
Lâu đài cao những bảy tầng
Mỗi tầng một cửa kỹ càng gác canh
Toàn đàn bà đứng vây quanh
Tuyệt nhiên vắng hẳn bóng hình đàn ông,
Riêng thầy độc nhất là chồng
Lầu cao nhốt vợ, thong dong ra vào.
Cô nàng có một bà hầu
Cận kề chăm sóc từ lâu chu toàn
Thức ăn, mỹ phẩm, áo quần
Mình bà lo liệu mọi phần êm xuôi.
Chàng điều tra kỹ khắp nơi
Biết bà thất lạc một người con trai
Từ hồi còn nhỏ, lâu rồi
Chàng liền nghĩ kế tức thời làm ngay
Đón đường bà buổi sáng nay
Quỳ luôn trước mặt chắp tay thưa rằng:
"Mẹ ơi! Mẹ nhớ con chăng
Riêng con tìm mẹ đã hằng bao lâu
Hôm nay nhờ có phép mầu
Cho con gặp mẹ vui đâu bất ngờ.”
Bà hầu nghe nói sững sờ
Vốn người chất phát nhân từ bao năm
Tưởng con thật nên động tâm
Bạn chàng dàn cảnh đứng gần nói thêm:
"Hai người giống hệt như in."
Bà hầu nghe vậy càng tin con mình
Ôm chàng nức nở tâm tình
Mừng vui đoàn tụ thình lình chốn đây.
Chàng bèn hỏi chuyện bà ngay:
"Mẹ đang sinh sống độ này ra sao?"
Bà hầu kể rõ trước sau
Nói thêm rằng phải đi mau mua hàng
Mua về mỹ phẩm cho nàng
Cô nàng chủ nhỏ cao sang, đẹp người.
Sau khi nghe nói vậy rồi
Chàng bèn lên tiếng: "Mẹ ơi! Không cần
Đến hàng con chỗ thật gần
Dầu thơm, mỹ phẩm mẹ cầm về đi
Con xin biếu hết sá gì,
Tiền thời mẹ giữ có chi ngại ngần,
Biếu nàng hoa để kết thân
Hoa này rực rỡ vô ngần tốt tươi
Tựa như nhan sắc nàng thôi
Con nghe mẹ tả lòng thời xốn xang."
*
Bà hầu về lại phòng nàng
Trao hoa, kể lể rõ ràng đầu đuôi
Bà thời mừng, nàng thời vui,
Bà từ khi đó tới lui cửa hàng
Lấy đồ mỹ phẩm cho nàng
Tiền thời bỏ túi dễ dàng êm xuôi.
Khi tình thân nảy nở rồi
Chàng bèn đóng kịch làm người tang thương
Một ngày giả bộ liệt giường
Ốm đau vì chót vấn vương cô nàng
Tương tư đến độ võ vàng
Bà hầu hốt hoảng thương chàng hỏi han
Chàng bèn thổ lộ tâm can:
"Con yêu cô chủ vô vàn mẹ ơi,
Xa nàng con chết mất thôi."
Bà hầu: "Nếu vậy để rồi mẹ lo.”
Bà về kể lại cho cô
Cô nghe nổi máu tò mò lên ngay
Đàn ông độc nhất lâu nay
Mà cô được biết là thầy già nua
Chồng cô chung đụng từ xưa
Nay nghe có kẻ thích ưa yêu mình
Đàn ông khác? Lạ thật tình!
Nên cô đồng ý tiếp anh chàng này
Nếu bà mang được vào đây.
Bà hầu mừng rỡ loay hoay tìm đường.
Lâu đài kiểm soát kỹ càng
Bảy tầng đâu có dễ dàng vào ra
Người canh gác toàn đàn bà
Đàn ông lai vãng khó qua các phòng.
Bà già khôn khéo vô cùng
Quét gom bụi bặm khắp trong lâu đài
Gom vào kín đáo một nơi
Mỗi ngày có dịp ra ngoài mua hoa
Bà dùng thùng lớn đẩy ra
Rắc lên bụi bặm phủ qua ngoài thùng
Những người khám xét ngại ngùng
Bụi tung lên mặt đã từng nhiều phen
Bị hắt hơi, bị ho hen
Nhiều lần như vậy họ quen lệ rồi
Khám chi nữa, khổ thêm thôi
Bà hầu thong thả tới lui đẩy thùng
Và rồi giai đoạn cuối cùng
Chàng trai được giấu vào trong thùng ngồi
May chàng mảnh khảnh dáng người
Ngồi trong thoải mái, hoa thời phủ lên
Đẩy thùng qua bảy cửa liền
Bà hầu đẩy tuốt lên trên phòng nàng,
Sững sờ nàng thấy bóng chàng
Trẻ trung, tươi mát, điệu đàng, dễ thương
Thuyền tình ghé bến yêu đương
Cả hai kề cận ngát hương ái tình
Thế là nàng hết trung trinh
Vài ngày nàng giục chàng nhanh chân về.
Chàng bày mưu trước khi đi
Trả thù thầy cúng còn chi thú bằng:
"Thoạt tiên nàng hãy giấu chàng
Vào trong tủ kín kỹ càng một nơi,
Khi chồng nàng tới đây rồi
Tỏ ra yêu quý nàng thời múa may
Giỡn đùa bịt mắt ông này
Đòi ông cho vợ lấy tay đập đầu."
Chiều nàng ông có ngại đâu
Nào ngờ nàng lại đập đau thật tình
Thật ra nàng đã nghịch tinh
Để thanh niên nọ lén nhanh ra ngoài
Dùng hai tay với sức trai
Đập đầu ông lão xong rồi trốn ngay,
Mắt thầy bịt kín nào hay
Nghĩ nàng sao lại mạnh tay bất thường
Ông xuống lầu mãi vấn vương
Biết đâu bài học cho phường gian manh,
Bây giờ nàng hết trung thành
Chắc rằng bùa chú lại linh chuyến này.
*
Vài ngày quấn quít đắm say
Chàng trai từ biệt giờ đây ra về
Thùng hoa lại chở chàng đi
Chàng vào trình báo chi li sự tình
Cho vua nghe rõ chuyện mình
Nhận tiền hậu hĩnh vua dành thưởng công.
Hôm sau vua rất ung dung
Rủ rê thầy cúng hoàng cung đánh bài
Ông thầy vui vẻ nhận lời
Nghĩ mình cờ bạc vẫn thời vận hên.
Gieo súc sắc vua đọc lên
Vẫn câu bùa chú đã quen của mình
Chê đàn bà chẳng trung trinh,
Và thầy cúng cũng nói nhanh chen vào
Khen cô vợ trẻ tốt sao
Riêng mình ngoại lệ từ bao lâu rồi.
Tiếc thay mọi chuyện đổi dời
Giờ đây vua thắng, thầy thời thua đau
Vua vui kể lại trước sau
Âm mưu đen tối từ lâu của thầy
Bảy tầng lầu nhốt tại đây
Một cô con gái thơ ngây tội tình
Để rồi cô chẳng trung trinh
Và vua kết luận: "Khi mình gian manh
Ép người khác phải trung thành
Dễ gì đạt được. Chỉ đành uổng công."
*
Ông thầy buồn bực trong lòng
Trở về buộc tội vợ không đàng hoàng
Nàng bèn thách đố sẵn sàng
Để mà minh chứng rằng nàng trung trinh
Nhờ thần lửa để chứng minh:
"Không ai đụng tới thân mình trước đây
Trừ riêng chồng tự lâu nay
Nếu mà dối trá thân này cháy thiêu."
Ông chồng tin tưởng ít nhiều
Dựng dàn lửa cháy thể theo lời nàng.
Cuộc thề thử lửa sẵn sàng
Chung quanh người khắp xóm làng chờ trông
Lúc nàng sắp bước vào trong
Để xem có bị lửa hồng đốt thân
Chàng thanh niên lén đứng gần
Theo như kế hoạch đã dàn cảnh ra
Chàng liền nắm tay nàng ta
Tay chàng lôi kéo, miệng la vang ầm:
"Thầy này độc ác vô ngần
Tại sao muốn hại xác thân vợ mình
Ngưng ngay lửa cháy cực hình
Chớ gây thêm mãi tội tình gớm ghê."
Nàng bèn vội rút tay về
Quay qua nói với chồng kề cận bên:
"Lời tôi cam kết thề nguyền
Giờ đây thử lửa chẳng nên nữa rồi
Vì người ta nắm tay tôi,
Riêng tôi thiện chí mãi thời còn đây.”
Ông chồng chợt nhận ra ngay
Bị người lừa gạt đắng cay vô cùng
Ông ta nổi giận đùng đùng
Đuổi xua cô gái. Cô mừng ra đi
Giờ đây thoát khổ nạn kia
Tự do, sung sướng còn gì quý hơn.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE PRIEST WHO GAMBLED WITH A LIFE
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

* 9 *

Ngày xưa có một phú ông
Sinh cô con gái hình dung mỹ miều
Bề ngoài nhan sắc đáng yêu
Bề trong tàn ác đủ điều. Tiếc thay!
Người làm cô đánh thẳng tay
Thêm lời chửi bới đắng cay bạo tàn
Họ khinh ghét nên gọi nàng
"Tiểu thư độc ác” tiếng lan khắp vùng.
Một hôm cô xuống tắm sông
Một mình bơi lội giữa dòng nước xanh
Mấy cô hầu gái ở quanh
Giỡn đùa tạt nước thỏa tình vui chơi
Đất trời êm ả khắp nơi
Đột nhiên giông bão tơi bời nổi lên,
Rủ nhau hầu gái trốn liền
Riêng nàng bơi lỡ gần bên kia bờ
Mấy cô hầu gái làm ngơ
Muốn nhân cơ hội này mà bỏ rơi
Dịp may thanh toán con người
"Tiểu thư độc ác” cuộc đời gớm ghê,
Bão giông gầm thét bốn bề
Cuốn cô gái dữ xuôi đi theo dòng.
Người làm về gặp phú ông
Nhìn trong đám họ thấy không có nàng
Ông bèn hỏi, họ thưa rằng:
"Một mình cô chủ bơi ngang qua dòng
Thế rồi biến mất trên sông
Ngay khi trời nổi bão giông sóng gầm!"
Phú ông hội họp thân nhân
Chia nhau đi kiếm xa gần thấy đâu.
*
Gần sông, trong chốn rừng sâu
Có thầy ở ẩn từ lâu tu hành
Chuyên môn thiền định nhiệt thành
An nhiên, tự tại, xả nhanh chuyện đời
Nửa khuya cô gái nổi trôi
Vang lời cầu cứu ngang nơi túp lều
Thầy nghe được tiếng người kêu
Vội vàng đốt đuốc lần theo cứu nàng,
Cứu xong an ủi dịu dàng
Cho nàng hết sợ, rồi mang nàng vào
Trong lều sưởi ấm biết bao
Mời nàng hoa quả ngọt ngào để ăn
Xong rồi thầy mới hỏi thăm:
"Sao trôi xuống chốn xa xăm thế này?"
Cô bèn vội kể lại ngay
Đầu đuôi mọi sự vừa gây muộn phiền
Thầy nghe thương cảm vô biên
Để cô ngủ lại vài đêm trong lều
Thầy ra nghỉ cạnh suối reo
Uy nghi thiền định quyết theo đến cùng.
Vài ngày thoang thoảng hương rừng
Cô nàng bình phục vui mừng tạ ơn
Thầy khuyên cô trở về luôn
Nhưng cô nán lại có buồn về đâu
Nghĩ thầy tu chốn rừng sâu
Thân tâm an lạc, đạo mầu uyên thâm
Không còn vương vấn mùi trần
Đâu còn quyến luyến tương thân vợ chồng
Nên cô quyết muốn thử lòng
Thử đưa thầy trở lại vòng yêu đương,
Cô từ chối chẳng lên đường
Quyết dùng nhan sắc dễ thương của mình
Giăng ra một mạng lưới tình
Khiến cho ẩn sĩ tu hành lâu nay
Công phu theo gió nhẹ bay
Đường trần đau khổ mê say quay đầu.
Sống chung chưa được bao lâu
Cô nàng chán cảnh u sầu rừng xanh
Vẳng nghe tiếng gọi thị thành
Bóng người đông đúc, âm thanh ồn ào
Nàng bèn trổ giọng ngọt ngào
Đòi về sống chốn lao xao xóm làng,
Ông bèn chiều chuộng cô nàng
Về nơi gần đó đôi đàng sống chung
Ông đi kiếm sống trong vùng
Bán bơ, bán sữa ngại ngùng gì đâu
Dân làng quanh quẩn thân nhau
Ông đưa ý kiến trước sau giúp đời
Họ thành công, họ vui tươi
Tặng ông chỗ ở. Mọi người mến ưa
Gọi ông "hiền sĩ sữa bơ"
Ông vui cuộc sống nên thơ cạnh nàng.
*
Một ngày bọn cướp tới làng
Tấn công, cướp bóc kinh hoàng khắp nơi
Bắt theo đi một số người
Vợ ông hiền sĩ chúng thời chẳng tha
Thấy nàng nhan sắc mặn mà
Nên tên đầu đảng dành ra riêng mình
Bắt làm vợ. Thật tội tình!
Sau khi vào chốn rừng xanh khuất rồi
Cướp bèn thả hết mọi người
Riêng nàng đầu đảng có đời nào tha.
Mọi người khi trở về nhà
Đầu đuôi câu chuyện kể ra ngọn ngành
Ông hiền sĩ nghĩ: "Vợ mình
Không khi nào chịu dứt tình cùng ta
Thế nào nàng cũng thoát ra
Tìm đường quay trở lại nhà nàng thôi."
Nghĩ làng vận xấu tới thời
Dân làng bèn bỏ đi nơi khác liền
Mình ông ở lại, vững tin
Vợ mình chắc chắn không quên trở về.
*
Phần nàng theo tướng cướp kia
Sống chung thoải mái nàng thì thấy vui
Chuyển lòng, thay dạ, đổi đời
Sợ chồng cũ tới sẽ lôi mình về
Mất đi nếp sống thỏa thuê
Nên nàng suy tính kiếm bề giết ông
Nàng ta giả bộ ngóng trông
Viết thư cầu cứu tỏ lòng yêu thương
Mong ông vào chốn rừng hoang
Ra tay giải cứu cho nàng thoát đây.
Nhận thư ông vội tin ngay
Mò vào hang cướp hăng say liều mình
Cứu nàng cho trọn ân tình
Nàng bèn tỏ vẻ trung thành lứa đôi
Giấu ông trốn kín một nơi
Đợi đêm thanh vắng hai người trốn đi.
Khi tên tướng cướp trở về
Say sưa, hung dữ nửa khuya tối trời
Cô nàng phản bội ngay thôi
Chỉ cho tướng cướp rõ nơi giấu chồng
Cướp kia nổi máu dữ hung
Lôi chồng ra đánh thẳng thừng không tha
Dù đau đớn chẳng kêu la
Ông chồng chỉ khẽ xót xa thốt lời:
"Vô ơn bội nghĩa quá trời
Tình đời gian ác, con người điêu ngoa!"
Ông chồng vừa thấy được ra
Một bài kinh nghiệm thật là đắng cay.
Cướp kia đánh mãi mỏi tay
Trói ông chồng lại qua ngày hôm sau
Lại hành hạ thật đớn đau
Ông chồng chỉ thốt một câu buồn đời:
"Vô ơn bội nghĩa quá trời
Tình đời gian ác, con người điêu ngoa!"
Ngạc nhiên cướp mới dò la
Hỏi chồng sao chỉ thốt ra câu này,
Nhân khi nàng còn ngủ say
Ông chồng buồn bã kể ngay sự tình
Chính vì vợ chẳng trung trinh
Lại thêm độc ác khiến mình khổ đau
Lừa chồng vào chốn rừng sâu
Muốn chồng bị hại còn đâu lo gì.
*
Tuy hung dữ chẳng u mê
Cướp kia bất chợt nghĩ về bản thân:
"Chồng nàng tử tế vô ngần
Nàng còn đối xử bất nhân tuyệt tình
Cho nên nghĩ lại phận mình
Chắc chi lành lặn an bình mai sau
Ta cần trừ khử nàng mau
Kẻo mà mang họa thảm sầu mạng vong."
Cướp bèn cởi trói ông chồng
Ôn tồn an ủi: "Xin ông đừng phiền
Hãy quên đi chuyện đảo điên
Giờ tôi bảo vệ đừng nên lo gì."
Cô nàng đang ngủ li bì
Cướp vào đánh thức: “Dậy đi hỡi nàng
Đem người này tới ven làng
Chúng ta sẽ giết anh chàng tại đây.”
Khi ra tới địa điểm này
Cướp làm bộ trói chân tay chồng liền
Nói nàng đứng giữ cạnh bên
Cướp cầm gươm sắc giơ lên khỏi đầu
Rồi nhanh tay chém xuống mau
Thay vì chém trúng ngay vào chồng kia
Lưỡi gươm rơi xuống nặng nề
Chém vào nàng vợ đứng kề chết tươi
"Tiểu thư độc ác” tàn đời.
Cướp tuy ác độc có thời hoàn lương.
*
Vài ngày sau cảnh tang thương
Anh chàng tướng cướp tìm đường ra đi
Nhìn hiền sĩ dáng từ bi
Hỏi thăm: “Ngài định đi về phương nao
Và rồi sinh sống thế nào?"
Trầm tư hiền sĩ chỉ vào chốn xa:
"Cuộc đời sinh sống tại gia
Tôi đâu còn có thiết tha chút gì
Muốn về lại chốn rừng kia
Từ nay thiền định quyết đi đến cùng.
Anh chàng cướp chẳng ngập ngừng:
"Xin thầy cho phép đi cùng từ đây
Để theo thầy học điều hay
Tâm này an lạc, thân này thảnh thơi."
Chẳng vương của cải tanh hôi
Giã từ nếp sống một thời bất lương
Cướp theo hiền sĩ lên đường
Quyết tìm về chốn thơm hương tu thiền.
Sau bao năm tháng êm đềm
Hai người thoát tục, vào miền thanh cao.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE WICKED LADY AND
THE BUTTERMILK WISE MAN
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

* 10 *

Thành Ba La Nại có thầy
Rất là nổi tiếng dạy hay vô cùng
Thôn quê thành thị các vùng
Học trò tới học khoảng chừng năm trăm.
Một chàng ở chốn xa xăm
Rời quê lên tỉnh quyết tâm học hành
Chỉ quen thôn dã non xanh
Nào quen nếp sống thị thành xôn xao
Vậy mà yêu gái má đào
Sống nơi đô hội từ bao lâu rồi
Tình yêu chất ngất lên ngôi
Đôi tim chung nhịp kết đôi vợ chồng.
Sau khi đám cưới vừa xong
Chàng còn theo học vẫn không xa thầy
Nhưng rồi chỉ được ít ngày
Chàng thường vắng mặt không hay đến trường.
Vợ chàng thuộc loại tai ương
Chuyên làm những chuyện mà nàng ưa thôi
Tuy rằng đã có chồng rồi
Vẫn luôn lang chạ với người bạn trai
Lòng chung thủy đã tàn phai
Mỗi khi phản bội xong thời làm vui
Về nhà ăn nói dịu lời
Chiều chồng hết mức ai người ngờ đâu,
Để rồi qua ít ngày sau
Tính thời lại xấu, càu nhàu sớm trưa
Lại la lối rất khó ưa
Ra tay hà hiếp quá ư cục cằn
Anh chồng khổ sở kêu than:
"Vợ sao thái độ quanh năm thất thường!”
Gia đình cuộc sống chán chường
Khiến chàng sầu muộn không màng bút nghiên,
Khi chàng được biết rõ thêm
Vợ mình phụ bạc chàng liền khổ đau
Học hành tha thiết nữa đâu
Luôn luôn bỏ lớp trước sau nhiều lần.
Một ngày nhân chỗ tình thân
Ông thầy lên tiếng ân cần hỏi han
Chàng bèn thổ lộ tâm can:
"Vợ con tính nết hoang đàng xấu xa
Nhưng mà con chẳng nói ra
Biết ai cứu giúp để mà thở than."
*
Thầy khuyên giải, giọng trấn an:
"Này con lo nghĩ miên man làm gì
Hãy nhìn những nhánh sông kia
Mọi người xuống tắm phân bì chi đâu
Dù nghèo khó hay sang giàu,
Hãy nhìn đường phố từ lâu rộn ràng
Mở ra cho khách thập phương
Mọi người đi lại dễ dàng quanh năm,
Hãy nhìn những kẻ hảo tâm
Dựng lên những chốn nghỉ chân dọc đường
Cho người rong ruổi đường trường
Nghỉ đêm dừng bước tạm nương an lành,
Cũng như giếng nước trong xanh
Xóm làng mời khách bộ hành giải lao
Con ơi, ngẫm giống vậy sao!
Đàn bà một số có đâu trung thành
Thường hay phản bội chồng mình
Để rồi lén lút ngoại tình. Tội thay!
Vợ con ăn ở thế này
Con dù buồn khổ chẳng thay đổi gì
Khi hung dữ, lúc nhu mì
Khi thời dâm đãng, lúc thì hiền lương
Vợ con tính khí đôi đường
Tâm con nên giữ bình thường là hay
Chuyện không đổi bấy lâu nay
Thời con hờn giận chuyện này ích chi."
*
Học trò gốc ở miền quê
Nghe lời thầy giáo muôn bề tiếng tăm
Giờ đây chàng đã bình tâm
Dù cho vợ có lỗi lầm đáng chê
Chàng thanh thản, chàng từ bi
Buông trôi oán hận, xua đi muộn sầu.
Thế rồi chỉ ít lâu sau
Vợ thành thị thấy chồng sao nhân từ
Chuyện mình lang chạ thói xưa
Đâu còn kín nữa, kể như lộ rồi
Vợ ngưng tội lỗi ngay thôi
Đổi thay nếp sống thành người thủy chung.
Chồng do hiểu biết, cảm thông
Tan cơn cuồng nộ, dẹp lòng hận sân.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
COUNTRY MAN AND CITY WIFE
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

* 11 *

Ngày xưa có một gia đình
Tiền rừng bạc bể quả tình giàu sang
Con trai sinh được một chàng
Trưởng thành, học vấn vững vàng vừa xong
Chàng bèn quyết chí một lòng
Bao nhiêu tham dục chàng không còn màng
Xuất gia vào chốn rừng hoang
Sống đời ẩn sĩ đạo vàng chuyên tâm.
*
Một ngày thiếu muối để ăn
Chàng rời núi Tuyết về thăm kinh thành
Ngủ qua đêm rất an lành
Trong vườn thượng uyển cây cành tốt tươi,
Hôm sau vào lúc sáng trời
Sau khi tắm rửa, tóc thời cột lên
Chiếc y chàng xếp một bên
Áo da dê núi khoác lên thân rồi
Ra đi khất thực khắp nơi
Bước chân thư thái, dáng người ung dung,
Khi chàng tới cổng hoàng cung
Vua nhìn ẩn sĩ vô cùng oai nghi
Lòng thán phục, tâm nể vì
Truyền mời hiền sĩ ghé về trong cung
Tiếp người long trọng, tiệc tùng
Cao lương, mỹ vị cúng dường thành tâm
Chàng bèn cảm tạ ân cần.
Vua mời chàng hãy dừng chân chốn này
Vào hoa viên ở luôn đây
Vua cung cấp bốn thứ ngay cúng dường:
"Thức ăn, quần áo thông thường
Tiện nghi chỗ ở, sẵn sàng thuốc men."
Nhận lời lưu lại hoa viên
Chàng trong mười sáu năm liền tĩnh tâm
Trở nên thanh tịnh vô ngần
Đạo vàng thuyết giảng, vua quan thấm nhuần.
*
Một ngày vua phải mang quân
Ra nơi biên địa dẹp mầm loạn ly
Trước khi cất bước ra đi
Vua chăm sóc ẩn sĩ kia tận tình
Rồi truyền hoàng hậu đẹp xinh
Khi mình vắng mặt thay mình trông coi.
Từ Tâm hoàng hậu tuyệt vời
Thông minh, khôn khéo, thạo đời, đảm đang
Thay vua chăm sóc đàng hoàng
Để ông hiền sĩ dễ dàng tu thân.
Một ngày bày sẵn thức ăn
Nhưng ông hiền sĩ bất thần chậm sang
Trong khi chờ đợi cúng dường
Từ Tâm hoàng hậu điểm trang mặn mà
Thân người tắm rửa nước hoa
Xiêm y lộng lẫy, dáng bà tốt tươi
Bà nằm trên ghế thảnh thơi
Đợi chờ hiền sĩ tới nơi cúng dường.
Sau khi chậm trễ bất thường
Thế là hiền sĩ vội vàng tới ngay
Vào cung điện chợt ngất ngây
Thấy bà hoàng hậu tại đây tuyệt vời,
Khi nghe vọng tiếng chân người
Bà bèn ngồi dậy, xiêm rơi vô tình
Phô ra lồ lộ thân hình
Chao ơi quyến rũ đẹp xinh cực kỳ
Ôi thôi thanh tịnh còn chi
Lòng người ô uế chỉ vì nữ nhân,
Dục tình nhen nhúm trong tâm
Bốc ngùn ngụt tựa lửa thần khác chi
Tựa như rắn hổ mang kia
Ngóc đầu khỏi giỏ mỗi khi nghe kèn
Thế là mất hết lực thiền
Tâm hồn sa đọa đảo điên rối bời
Như là quạ cụt cánh rơi
Trong khi bay lượn giữa trời thênh thang.
Không ăn nổi bữa cúng dường
Ông mang thực phẩm tìm đường trở lui
Về nơi am thất mình rồi
Lên giường nằm liệt thân người thảm thay
Bỏ ăn bỏ uống bảy ngày
Bóng hình hoàng hậu cuồng quay não nề.
*
Sau khi dẹp loạn trở về
Ghé thăm hiền sĩ vua thì ngạc nhiên
Thấy ông nằm liệt giường bên
Tưởng ông đau ốm vua liền vỗ chân
Hỏi thăm sức khoẻ ân cần
Chân thành hiền sĩ trút tâm sự mình:
"Nhìn hoàng hậu, khởi dục tình."
Vua cười: "Hoàng hậu xin dành cho ông
Để cho ông được thỏa lòng
Chúng ta về lại hoàng cung. Xin mời!"
Vua cùng hiền sĩ tới nơi
Từ Tâm hoàng hậu đón người thiết tha,
Nhà vua ra lệnh cho bà
Hãy vào trang điểm thật là tươi xinh
Với quần áo đẹp trên mình,
Nhà vua bí mật tâm tình đôi câu
Nhờ bà khéo léo cách nào
Cứu hiền sĩ khỏi đảo chao tâm hồn,
Bà hoàng hậu trấn an luôn
Rằng bà có cách tinh khôn giúp người.
Vua trao hoàng hậu xinh tươi
Cho ông hiền sĩ nổi trôi biển tình.
*
Cả hai ra khỏi cung đình
Ông đang mơ cuộc hành trình yêu đương
Chợt nghe bà nói thân thương:
"Giờ mình cần chỗ để nương thân rồi
Một nơi để ở mà thôi
Về trình vua rõ mong người cấp cho."
Quả nhiên vua chẳng chối từ
Cấp cho lều cũ rất ư tồi tàn.
Nhận lều bà cất tiếng than:
"Nơi này dơ bẩn hoang tàn biết bao!"
Bà không chịu bước chân vào
Nói ông dọn dẹp cách nào sạch đi
Khiến ông lại phải quay về
Xin vua dụng cụ quản chi xa gần.
Rồi bà đòi hỏi nhiều lần
Gây ra nhiều chuyện khó khăn muộn phiền:
"Tô tường, trét vách, sửa nền
Kiếm thêm bàn ghế, mùng mền, chiếu chăn
Rồi đồ dùng để nấu ăn…”
Tới lui bao chuyến nhọc nhằn trước sau
Cuối cùng ngồi cạnh bên nhau
Trong phòng im lắng bà đâu ngại ngùng
Bất ngờ nắm lấy râu ông
Tay vùng giật mạnh, miệng cùng la lên:
"Sao ông lại nỡ chóng quên
Mình là hiền sĩ tu thiền thanh cao
Từ lâu thanh tịnh biết bao
Giờ đây bỗng chốc rơi vào vô minh!"
Ông nghe tiếng thét thình lình
Trong tâm bừng ngộ, giật mình tỉnh ra
Sau cơn cuồng loạn mê mờ
Cúi đầu hổ thẹn thẫn thờ khẽ than:
"Con đường tham dục chớ ham
Đọa vào địa ngục vô vàn đớn đau!"
Ông kêu lên: "Hãy trả mau
Nữ nhân trả lại, chớ đâu chần chờ
Trả hoàng hậu lại cho vua
Ta quay trở lại rừng xưa tu hành!"
Ông bèn thực hiện ý mình
Gặp vua ông nói tâm tình đôi câu:
"Tôi vừa chìm xuống dòng sâu
Cõi lòng khát ái sóng sầu bủa vây
Chính vì người nữ này đây
Xin trao hoàng hậu từ nay trả ngài."
*
Từ Tâm hoàng hậu thật tài
Vô cùng thông thái, tuyệt vời khôn ngoan
Tặng cho ẩn sĩ non ngàn
Món quà vô giá muôn vàn quý thay
Bao nhiêu "thiền lực" trước đây
Đã từng bị mất, giờ này phát huy,
Trước khi ẩn sĩ ra đi
Ông bèn thuyết pháp vua nghe điều lành,
Trở về chốn cũ rừng xanh
Lánh xa cõi tục kinh thành mãi thôi,
Nhiều năm thiền định dần trôi
Hưởng nhiều an lạc của đời ẩn tu
Cõi trần ông chợt giã từ
Tái sinh thiên cảnh rất ư tốt lành.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE WISDOM OF QUEEN TENDERHEARTED
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

* 12 *

Ngày xưa tại một làng quê
Một đêm bị cướp kéo về tấn công
Cướp đi tài sản của dân
Cướp xong chúng lại lanh chân trốn liền
Trốn vào rừng rậm kề bên,
Trai làng tụ họp nhau bèn đuổi theo
Vây khu rừng rậm, hò reo
Truy lùng kẻ cướp đến chiều hôm sau
Nhưng nào bắt được ai đâu
Cho nên họ lại rủ nhau về làng.
Khi đi ngang đám ruộng nương
Thấy ba kẻ lạ mặt đương cấy cày
Thế là họ bắt giữ ngay
Cho rằng bọn cướp tới đây trá hình:
"Đừng nên làm bộ ngay tình
Để mà giả dạng biến thành nhà nông
Hãy theo ta vào hoàng cung
Để vua phán xử thanh trừng tụi bay."
Ba nông dân bị trói tay
Giải về cung điện giam ngay vào tù
Nhốt trong ngục tối âm u
Chờ vua trị tội cho chừa máu gian.
Ngay lâu đài, ở ngoài sân
Hôm sau vang tiếng than van não nề
Một bà tới khóc thảm thê
Mấy ngày liên tục muôn bề đau thương.
Sớm kia vua chợt đi ngang
Nghe vang tiếng khóc truyền mang bà vào
Hỏi xem nguyên cớ vì sao
Bà bèn kể lể trước sau chuyện mình:
"Thưa đại vương rất anh minh
Chồng con tôi chịu cực hình trong đây
Thêm anh tôi nữa, khổ thay
Tôi than số phận đọa đày bản thân."
Vua truyền mang các tù nhân
Ba người trình diện trước sân triều đình
Vua là một vị anh minh
Cho nên vua phán: "Thương tình nhà ngươi
Trong ba người chọn một người
Chọn ai ta sẽ tức thời tha ra."
Bà năn nỉ, giọng thiết tha:
"Xin ngài phóng thích cả ba người này."
Nhà vua: "Ba tội nhân đây
Ta tha cho một là may lắm rồi."
*
Sau khi suy nghĩ một hồi
Bà kia rướm lệ nghẹn lời thốt ra:
"Nếu không xin được cả ba
Thời anh tôi đó ngài tha cho về."
Vua nghe thấy lạ lùng ghê
Chồng và con lại không hề vấn vương
Xin tha anh, thật bất thường,
Nhà vua lên tiếng ngỡ ngàng hỏi thăm:
"Chồng con sao chẳng quan tâm
Mà xin anh ruột, có lầm lẫn không?"
Bà kia thổ lộ nỗi lòng
Muôn vàn chí lý, vô cùng thông minh:
"Thưa đại vương, chồng của mình
Dù cho có mất cũng đành lòng thôi
Sau này khắp nẻo đường đời
Kiếm người thay thế nghĩ thời khó chi,
Con mình cũng vậy khác gì
Giờ đây dù có mất đi chẳng phiền
Tương lai sẽ lại có thêm
Chồng con dễ kiếm, dễ tìm biết bao.
Riêng anh trai khó làm sao
Vì cha với mẹ tôi nào còn đây
Cả hai khuất núi lâu nay
Làm sao tìm được người thay anh mình."
Vua nghe cảm khái thật tình
Lại thêm mến sự thông minh của bà
Trong lòng thầm nghĩ: "Quanh ta
Nhiều quan cao cấp thua xa người này
Tuy quê mùa nhưng giỏi thay
Ta nên ban phần thưởng ngay cho bà."
Vua tuyên bố: "Tha cả ba
Chồng, con, anh ruột ta tha cho về."

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
A WIFE AND MOTHER
WHO WAS A SISTER FIRST
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

* 13 *

Một ông thầy thuốc ngày xưa
Có tài trị bệnh rất ư tuyệt vời
Chuyên về rắn độc cắn người
Nọc kia chữa khỏi tức thời, thật hay!
Thế rồi chợt đến một ngày
Có người lặn lội tới đây thỉnh mời
Người nhà bị rắn cắn rồi
Mong ông chữa trị cứu đời nạn nhân
Ông thầy thuốc chẳng ngại ngần
Tới nơi khám bệnh, ân cần phán ngay:
"Có hai cách chữa bệnh này
Một là uống thuốc lâu nay thường dùng,
Hai là chịu khó truy lùng
Bắt con rắn độc đã từng cắn ta
Buộc cho rắn phải hút ra
Hết luôn nọc độc, thế là thoát nguy."
*
Gia đình bàn cãi, xin đi
Kiếm cho được rắn quản chi nhọc lòng
Sau khi bắt được rắn xong
Trao cho thầy thuốc mong ông trổ tài.
Ông thầy hỏi rắn một lời:
"Phải chăng mi đã cắn người này đây?”
Rắn lên tiếng: "Đúng vậy thay.”
Ông thầy: "Mi phải hút ngay nọc về
Mút ra khỏi vết thương kia."
Cứng đầu rắn đáp: “Lạ kỳ làm sao
Hút nọc ra? Không đời nào
Ta không làm vậy từ bao lâu rồi."
Ông thầy nghiêm nghị thốt lời:
"Mi không tuân lệnh ta thời thiêu mi
Ném mi vào lửa ngại chi."
Xong ông chất củi tức thì nhóm lên
Lửa hồng hừng hực kề bên
Hăm thiêu thân xác rắn liền nơi đây.
Nào ngờ rắn vững chí thay
Tỏ ra cương quyết khó lay chuyển lòng
Rắn lên tiếng nói hào hùng:
"Ta thà chết cháy quyết không rút lời!"
Nói xong rắn vươn thân người
Bò trườn về phía có nơi lửa hừng.
*
Ông thầy thấy lạ vô cùng
Hành nghề chữa rắn danh lừng xưa nay
Chưa hề gặp cảnh ngộ này
Nên ông cảm phục rắn đây tức thì
Thật là can đảm khó bì
Giơ tay ông cản rắn kia bò vào.
Ông dùng bùa chú nhiệm mầu
Kèm theo thuốc tốt từ lâu chữa người
Rút ra chất độc tức thời
Thuốc men công hiệu cứu đời nạn nhân
Ông thầy nhìn rắn nghĩ thầm:
"Vững bền ý chí rất cần lắm thay
Mỗi khi làm những điều hay
Những điều chính đáng hàng ngày quanh ta."
Ông mang "ngũ giới" giảng ra
Rồi khuyên rắn: "Hãy tránh xa đường tà
Những điều xấu phải bỏ qua
Nhớ đừng gây hại, cố mà tu thân."
Ông đem thả rắn ngoài sân
Rắn như tỏ ngộ, tần ngần bò đi.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE STRONG-MINDED SNAKE
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Xuất thân từ một gia đình
Chuyên trồng cây trái, rau xanh trong vườn
Chàng trai nay đã lớn khôn
Thường dùng cuốc xẻng chuyên môn sới cày
Khai quang mảnh đất quanh đây
Trồng dưa, bầu, bí hàng ngày rất chăm
Rồi đem bán để kiếm ăn
Sống đời chật vật khó khăn bần hàn,
Gia tài sau một thời gian
Chỉ còn một xẻng theo chàng khắp nơi
Người đâu xẻng đấy mãi thôi
Tựa như gậy trúc đỡ người thầy tu
Bước đi trong cánh rừng thưa,
Mọi người vì vậy thường ưa gọi chàng
"Hiền nhân cuốc xẻng" lang thang
Bà con ái ngại, xóm làng mến thương.
Một ngày chàng nghĩ chán chường:
"Cuộc đời ta sống tầm thường ích chi
Chỉ làm vườn, uổng phí đi
Ta nên chuyển hướng ngay thì tốt hơn
Vào tu thiền chốn thâm sơn
Sẽ luôn hạnh phúc, sẽ luôn an bình."
Nghĩ xong chàng tỏ nhiệt tình
Giấu đi cái xẻng của mình một nơi
Quyết tâm thay đổi cuộc đời
Vào tu thiền định thảnh thơi rừng già.
Đường thiền chưa kịp thăng hoa
Nẻo trần chàng lại đã sa chân rồi
Vấn vương cuốc xẻng mãi thôi
Cố quên chẳng được xẻng thời xưa kia
Thiền đâu còn tác dụng chi
Nên chàng bỏ cuộc quay về làng thôn
Lại tìm xẻng, lại làm vườn
Lao vào cuộc sống tầm thường trước đây.
Nhưng rồi chỉ được ít ngày
Anh chàng nhàm chán cuốc cày nếp xưa
Làm vườn trồng trọt hết ưa
Lại đem giấu xẻng đi như thuở nào
Rừng thiêng vẫy gọi chàng vào
Lại tu thiền định với bao nhiệt tình.
Tưởng rằng mọi chuyện tốt lành
Nào ngờ cuốc xẻng quẩn quanh tâm hồn
Khiến chàng lại bỏ về luôn
Đi về như vậy sáu lần chẳng ngưng.
*
Tới lần thứ bảy lìa rừng
Về vườn cầm xẻng chàng bừng ngộ ra
Nguyên nhân chính yếu sâu xa
Chỉ vì cuốc xẻng cũ mà khổ thân
Tới lui quanh quẩn bảy lần
Nên chàng quyết định bỏ luôn xẻng này:
"Vứt đi dứt khoát từ nay
Ném lòng sông ở vùng đây, tiếc gì!
Rồi quay lại nẻo cũ kia
Rừng thiền vĩnh viễn tìm về nương thân."
Chàng mang xẻng ra bờ sông
Nhủ thầm: "Đừng dõi mắt trông kẻo phiền
Nhớ nơi vứt nó không nên,
Dù cho tham ái nổi lên sau này
Ta ra tìm nó nơi đây
Cũng không tìm thấy. Thoát ngay bụi trần."
Chàng nhắm mắt, chàng quyết tâm
Trên đầu quay xẻng ba lần phóng ra
Giữa dòng sâu xẻng văng xa
Sau này khó kiếm nó mà vớt lên,
Trong lòng hoan hỉ vô biên
Chàng la thật lớn giữa miền thênh thang
Như sư tử rống ầm vang:
"Thắng rồi! Chiến thắng vinh quang đạt rồi!”
Tiếng la vọng khắp núi đồi
Bất ngờ lúc đó vua thời đi ngang
Vua vừa thắng trận vẻ vang
Dẹp quân phản loạn biên cương trở về
Sau khi tắm dưới sông kia
Cưỡi voi lộng lẫy uy nghi về thành
Về Ba La Nại uy danh
Nhân dân chờ đón linh đình hoan ca,
Vua nghe thấy tiếng chàng la
Ngài truyền lệnh hỏi cho ra sự tình
Sai quân đi kiếm dẫn trình
Ngài lên tiếng hỏi: "Nghe anh khoe rằng
Anh vừa chiến thắng huy hoàng
Thắng ai? Hãy nói rõ ràng phân minh."
Khoan thai chàng mới thưa trình:
"Đại vương dù có tạo thành chiến công
Thắng trăm ngàn địch sa trường
Ngẫm ra chiến thắng ích không nhiều gì
Vì tương lai kẻ thù kia
Tìm đường phục hận, khó bề được yên,
Chiến công độc nhất vững bền
Đó là chiến thắng não phiền tâm ta
Do tham dục phát sinh ra
Mới là chiến thắng thật là tối cao."
*
Vua nghe lời nói nhiệm màu
Trong lòng tỏ ngộ, tan mau não phiền
Tâm tư hướng đến cửa thiền
Muốn rời cõi tục qua miền an vui
Có chân hạnh phúc tuyệt vời
Vua bèn trịnh trọng ngỏ lời hỏi mau:
"Thưa hiền nhân, thật lành sao
Bây giờ ngài định đi đâu thưa ngài?"
Chàng bèn đáp rất khoan thai:
"Tôi rời cõi tục vào nơi thanh nhàn
Trong rừng Hy Mã Lạp Sơn
Tu thiền, xả hết trầm luân não phiền."
Vua nghe phát khởi lòng tin
Tỏ bày nguyện vọng với hiền nhân kia:
"Cho tôi theo gót cùng đi
Giờ tôi cũng muốn xa lìa hoàng gia!"
Cả hai nhắm phía rừng già
Đi về phương Bắc thật là thảnh thơi.
Quan, quân tất cả mọi người
Cũng đều ngỏ ý tức thời theo chân.
Tin lành loan khắp nhân dân
Dân Ba La Nại muôn phần mừng vui
Ùn ùn theo gót hai người
Bỏ vùng phiền não, vào nơi hương thiền.
Kinh thành trống vắng im lìm
Vua trời Đế Thích trên miền trời cao
Thấy người lũ lượt theo nhau
Di cư vĩ đại tiến vào rừng hoang
Ngài bèn ra lệnh vội vàng
Tạo khu cư trú sẵn sàng trong đây
Sai thần xây cất làm ngay
Để mà đón phái đoàn này tới nơi,
Đất trời hoan hỉ chào mời
Hiền nhân cùng với mọi người ẩn cư
Mùi thiền ngan ngát rừng xưa
Đưa người thoát tục qua bờ thơm hương
Xuất gia, lối đạo tìm nương
"Từ, bi, hỉ, xả" trọn đường tu thân.
Mọi người cố gắng vô ngần
Tu hành đắc đạo hưởng nguồn sướng vui
Sau này tới lúc qua đời
Được sinh lên tận cõi trời Phạm Thiên.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE SHOVEL WISE MAN
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Ông thầy giáo kiêm thầy tu
Tại thành phố nọ rất ư có tài
Cho nên theo học với ngài
Năm trăm đệ tử miệt mài bút nghiên.
Một hôm củi đốt cần thêm
Năm trăm chàng trẻ tuổi liền đi xa
Vào núi thẳm, tới rừng già
Để mà lượm củi, để mà gom cây.
*
Một chàng khi tới nơi đây
Gặp cây trụi lá, vốn hay biếng lười
Nghĩ thầm: "Cây chẳng còn tươi
Cành khô dễ bẻ, ta thời thật hên
Cần chi phải lượm củi liền
Hãy làm một giấc cho thêm khoẻ người
Kệ cho thiên hạ hụt hơi
Khi nào xong việc họ rời về đây
Ta leo vội vã lên cây
Bẻ cành gom lại có ngay củi xài."
Thế là chàng cởi áo ngoài
Trải ra trên đất nằm dài ngủ luôn
Ngáy to khoan khoái tâm hồn
Tấm thân lười biếng chập chờn mê say.
Khi mặt trời ngả về Tây
Học trò hái củi giờ đây trở về
Trên vai củi vác nặng nề
Đi ngang nhìn thấy chàng kia mơ màng
Họ bèn đá nhẹ vào chàng
Để mà đánh thức kẻ ham ngủ nhiều:
"Dậy đi trời đã xế chiều
Mau lo lượm củi rồi theo chân về."
Chàng đang nửa tỉnh nửa mê
Giật mình thức giấc khi nghe tiếng người
Ngồi lên, dụi mắt, tức thời
Leo lên hái củi sợ trời tối tăm
Bẻ cành mới biết mình lầm
Cây khô chưa chết, nhiều phần còn tươi
Bẻ cành, cành quật ngược thôi
Đập ngay vào mắt chàng lười một bên,
Một tay ôm mắt kêu rên
Một tay chàng cố với lên bẻ cành
Bẻ cho nhiều, bẻ cho nhanh
Xong rồi vác củi phóng mình theo đuôi
Lẹ chân cho kịp toán người
Chàng là người chót về rồi mừng sao,
Học trò củi đã chất cao
Chàng lười xếp củi mình vào tầng trên.
*
Có gia đình mãi làng bên
Muốn gieo nhân tốt cho nên cúng dường
Mời thầy, trò khắp trong trường
Hôm sau quá bộ qua làng thọ trai
Thầy bèn dạy đệ tử ngài:
"Các con dậy sớm sáng mai đi liền
Dịp này thực tập học thêm
Trang nghiêm làm lễ tạo niềm tin chung
Dậy vào lúc mới rạng đông
Sau khi ăn sáng băng đồng đi luôn,
Khi về vào lúc hoàng hôn
Mang phần thí chủ làng thôn cúng dường
Để ta thọ hưởng ở trường
Ta không rảnh để lên đường ngày mai."
Hôm sau vừa mới sáng trời
Năm trăm đệ tử tuân lời dậy ngay
Chờ ăn sáng. Nhưng buồn thay!
Bà làm bếp lấy củi ngay tầng đầu
Củi chàng lười, nấu được đâu
Vừa tươi, vừa ẩm lửa nào cháy lên
Bà già cố thổi liên miên
Nấu ăn không được cho nên trễ rồi
Đến khi rõ chuyện đầu đuôi
Màn sương tan loãng, mặt trời lên cao
Giờ đi cũng chẳng kịp nào
Thế là cả bọn kéo vào trình thưa:
"Thưa thầy buổi lễ trễ giờ
Nguyên do có kẻ thường ưa biếng lười
Không làm gì, chỉ ngủ thôi."
Họ bèn thuật lại chuyện nơi rừng già
Chuyện đi kiếm củi vừa qua
Để rồi kết luận: "Củi mà còn tươi
Và nhà bếp lấy lầm rồi
Làm sao nấu nướng kịp thời để đi.”
Thầy lên tiếng: "Kẻ ngu si
Lại thêm lười biếng hại thì thấy ngay,
Chuyện gì làm được hôm nay
Chớ nên hoãn lại đến ngày hôm sau."

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE GREEN WOOD GATHERER
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Ngày xưa có một chàng voi
Thân người bạc trắng dễ coi vô cùng
Long lanh như ánh sao rừng
Chân thời bóng láng oai hùng bước đi
Miệng tươi đỏ tựa hoa kia
Mắt trong huyền diệu khác gì báu châu
Lung linh phô đủ năm mầu
Đây là vẻ đẹp từ lâu bên ngoài,
Tâm voi cũng đẹp tuyệt vời
Từng tu "thập thiện" từ thời xa xưa
Qua bao kiếp tốt vô bờ
Giờ đây voi có tâm từ chứa chan.
*
Chàng voi lớn giữa non ngàn
Trong vùng Hy Mã Lạp Sơn chập chùng
Các voi ở khắp quanh vùng
Tỏ ra kính trọng, phục tùng chàng voi
Quây quần tụ lại một nơi
Dần dần nhiều đến tám mươi ngàn rồi
Thế là xáo trộn tơi bời
Còn đâu an tĩnh như thời trước đây,
Chàng bèn vội tách ra ngay
Sống riêng một góc rừng này tĩnh tâm,
Chàng voi thánh thiện muôn phần
Nên voi khắp chốn xa gần mệnh danh
"Chúa voi Đức Hạnh” rừng xanh
Bầy voi thán phục tâm thành thiết tha.
*
Một hôm có kẻ phương xa
Từ Ba La Nại tìm ra khu rừng
Mong tìm vật quý trong vùng
Đem về bán lại kiếm đường nuôi thân,
Không quen nơi chốn sơn lâm
Loanh quanh cả buổi lạc dần rừng sâu
Muốn ra nào biết đường đâu
Tới lui mệt mỏi bắt đầu hoang mang
Thân run rẩy, miệng khóc than
Tiếng kêu thảm não âm vang núi đồi.
Chúa voi Đức Hạnh nghe rồi
Động lòng muốn cứu giúp người lâm nguy
Voi lần tìm tới quản chi,
Thấy voi to lớn kẻ kia hãi hùng
Vội vàng chạy trốn điên khùng
Voi nhìn thấy vậy liền dừng bước chân
Kẻ kia mệt, đứng lại luôn,
Voi đi, người lại hết hồn chạy đi
Sau vài lần thấy lạ kỳ
Kẻ kia thầm nhủ: "Có gì hại đâu
Voi kia chắc muốn giúp nhau."
Hắn bèn can đảm quay đầu đứng yên.
Khi vừa chạy tới kề bên
Chúa voi lên tiếng hỏi liền: "Bạn ơi
Sao lang thang chốn núi đồi
Giữa rừng than khóc vang lời thảm thương?"
Kẻ kia: "Tôi bị lạc đường
Sợ rằng bỏ mạng chốn hoang vu này."
Chúa voi tử tế giúp ngay
Đưa về chỗ ở hàng ngày của voi
Trái cây ngon ngọt đem mời
Cho ăn uống mấy ngày trời êm xuôi
Rồi voi chúa nói: "Bạn ơi
Yên lòng, chớ sợ! Leo ngồi lưng ta
Ta đưa ra khỏi rừng già."
Kẻ kia nghe vậy thật là mừng vui
Ngồi lưng voi, nghĩ xa xôi:
"Khi về kể lại cho người khác nghe
Muốn tường thuật rõ mọi bề
Thời ta phải cố mà ghi nhớ đường.”
Nhìn phương hướng, nhớ nẻo rừng
Hắn ghi hình thể trên từng lối qua.
Khi ra khỏi cánh rừng già
Chúa voi vội chỉ hắn ta đường về
Dặn rằng: "Đừng kể ai nghe
Nơi ta sinh sống chớ hề nói ra
Sợ nguy hiểm, nên lo xa."
Nói xong voi từ biệt và trở lui.
*
Về Ba La Nại êm xuôi
Kẻ kia một bữa dạo chơi phố phường
Đi ngang cửa tiệm bên đường
Thấy ngà voi quý tiệm đương trưng bày
Ngà voi khắc chạm đẹp thay
Thợ nghề tinh xảo khéo tay hoàn thành
Hắn bèn hỏi giọng thân tình:
"Ngà voi còn sống các anh có cần?"
Thợ cười: "Hỏi lạ vô ngần
Ngà voi còn sống muôn phần quý hơn."
Hắn vui vẻ miệng hứa luôn:
"Nay mai tôi sẽ bán buôn ngà này."
Chỉ ham tiền, đáng buồn thay
Quên ơn voi chúa trước đây cứu mình
Vô ơn, bạc nghĩa, bội tình
Hắn theo lối cũ rừng xanh tìm vào
Mang theo cưa sắt trong bao
Rắp tâm cưa cắt ngà đâu ngại ngùng.
Thấy người, voi rất lạ lùng:
Hỏi: "Anh bạn trở lại rừng làm chi?"
Tên gian bịa chuyện lâm li:
"Voi ơi gia cảnh tôi thì khổ đau
Cuộc đời cơ cực đã lâu
Hôm nay quay lại mong cầu xin voi
Ngà voi một khúc nhỏ thôi
Đem về bán lại cầm hơi qua ngày."
Chúa voi thương hại tràn đầy:
"Được thôi, ta sẽ cho ngay, dễ mà
Có cưa không? Hãy lấy ra."
Hắn thưa: "Dạ có, quả là từ tâm."
Chúa voi quỳ thấp đôi chân
Đưa ngà trắng bạc không ngần ngại chi
Tên gian vội vã cưa đi
Mỗi bên một khúc ngà thì khá to
Chúa voi nói giọng hiền từ:
"Ngà này giá trị rất ư nhiệm mầu
Đưa ta giải thoát được mau
Soi đường giác ngộ, qua cầu vô minh
Sẽ khôn ngoan, sẽ tinh anh
Tinh thông các Pháp, đạt thành đạo tâm.”
Tên gian nào có thấm nhuần
Bao lời vàng ngọc chẳng cần lọt tai
Đem ngà bán, lấy tiền xài
Ít ngày là hết, kéo dài chẳng lâu
Thế là hắn lại quay đầu
Vào rừng năn nỉ thỉnh cầu chúa voi:
"Voi ơi tiền bạc vừa rồi
Đủ dùng thanh toán nợ thôi, không nhiều
Vẫn nghèo hèn, vẫn tiêu điều
Nên tôi quay lại để liều xin thêm."
Chúa voi hoan hỉ cho liền,
Tên gian cưa hết ngà bên phía ngoài
Sát vào da, hết chiều dài
Ra về không hé nửa lời cám ơn
Máu tham ám ảnh tâm hồn
Hắn mờ con mắt không còn lương tri,
Mang ngà voi hắn đi về
Ăn tiêu hoang phí, hả hê, hoang đàng
Trắng tay, trở lại rừng hoang
Đặt điều xin xỏ, tìm đường kêu la
Ngà voi giờ cụt sát da
Chúa voi Đức Hạnh bao la nhân từ
Vẫn cho người, chẳng chần chừ
Tên gian nào có còn chờ gì đâu
Đầu voi trèo vội lên mau
Moi da, móc thịt vào sâu chân ngà
Sâu trong thịt, thấu trong da
Rồi dùng cưa sắt cưa ra. Quản gì!
Cưa xong cầm vội ngà kia
Gốc chân ngà đó máu thì còn rơi
Nghĩ rằng ngà đã hết rồi
Không cần voi nữa. Hắn thời lặng thinh
Chẳng cần cảm tạ ân tình
Mau mau rời khỏi rừng xanh ra về
Sướng vui, thỏa thích, hả hê
Mặc voi đau đớn, không hề nhìn lui.
*
Rừng cây thầm lặng bùi ngùi
Dù cho quả đất lâu đời đã quen
Chở bao sức nặng vô biên
Núi đồi hùng vĩ khắp triền non xa
Chở luôn cả chất thối tha
Phân và nước tiểu tuôn ra hàng ngày
Nhưng không chịu nổi kẻ này
Tham lam, độc ác, tràn đầy xấu xa,
Trời không dung, đất chẳng tha
Cho nên mặt đất nứt ra bất thần
Tạo thành vực thẳm dưới chân
Lửa từ địa ngục phun dần lên cao
Bao quanh kẻ ác, cuốn vào
Lôi ngay xuống đáy xiết bao kinh hồn.
*
Người gian tham, kẻ vô ơn
Thường đào mồ để tự chôn chính mình.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE ELEPHANT KING GOODNESS
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Ở Ba La Nại xa xưa
Trị vì là một vị vua lâu đời
Vua sinh ra một con trai
Lớn lên độc ác ít ai sánh cùng
Kiêu căng, bạo ngược, tàn hung
Khiến người hầu cận, tùy tùng không ưa
Trong triều đình, ngoài cung vua
Mọi người tránh né chàng từ lâu nay
Như xa quỷ đói quanh đây
Như xa rắn độc thường hay cắn người
Danh chàng nổi khắp mọi nơi
"Ông hoàng Ác Độc” tiếng đời tanh hôi.
*
Một hôm hoàng tử đi bơi
Tới dòng sông nọ êm xuôi sóng vàng
Nhiều người theo phục vụ chàng
Bỗng đâu giông tố phũ phàng nổi lên
Đất trời mù mịt bốn bên,
Tỏ ra anh dũng vượt trên hàng đầu
Chàng ra lệnh vài quân hầu
Theo chàng giỡn sóng há đâu sờn lòng:
"Đưa ta ra tắm giữa dòng
Tắm xong trở lại bờ sông bên này."
Đám quân hầu kinh ngạc thay
Nhưng đành tuân lệnh chàng ngay tức thì,
Khi bơi ra giữa dòng kia
Họ ngầm đồng ý: “Còn chi may bằng
Đây là dịp quý như vàng
Chúng ta hãy thủ tiêu hoàng tử đi,
Con người ác độc kể chi
Nhà vua nào có dễ gì biết ra,
Tên ác quỷ, đồ yêu ma
Thân vùi sông nước, chúng ta được nhờ.”
Nói xong là họ bất ngờ
Dìm chàng hoàng tử rất ư bạo tàn
Xuống dòng sông cuộn sóng vàng
Bão giông gầm thét ầm vang hãi hùng.
Khi quay trở lại bờ sông
Mọi người vặn hỏi, họ cùng nhau thưa:
"Chúng tôi phải trở lại bờ
Chắc là hoàng tử bơi xa trước rồi
Về Ba La Nại êm xuôi
Ông bơi giỏi nhất trên đời thua ai.”
Mọi người về lại lâu đài
Khi vua cha hỏi con trai của mình
Cả đoàn vội vã tâu trình
Tưởng rằng hoàng tử về thành từ lâu,
Vua bèn tụ họp quân hầu
Đi tìm hoàng tử nào đâu thấy gì.
Lúc này ngoài bến sông kia
Gió mưa ào ạt, bốn bề tối đen
Sóng xô hoàng tử nổi chìm
Tưởng như thần chết kề bên bắt người
May thay tay với tới nơi
Thân cây khô nọ đang trôi giữa dòng
Chàng bèn nắm chặt chẳng buông
Khóc than sợ chết não nùng canh thâu.
*
Trước đây có một nhà giàu
Ở Ba La Nại, ốm đau qua đời
Ông ta chôn giấu một nơi
Tiền vàng trị giá bốn mươi triệu đồng
Kho tàng vùi tại bờ sông
Luyến lưu tài sản nên ông hóa thành
Một con rắn bò quẩn quanh
Quanh nơi chôn giấu để canh chừng vàng.
Gần nơi đó có một chàng
Chết đi cũng giấu kho tàng bờ sông
Tiền vàng ba chục triệu đồng
Vì tham tài sản trong vùng nói trên
Chết rồi mà vẫn không quên
Tái sinh làm chuột bò bên kho tàng.
Khi trời giông tố phũ phàng
Rắn cùng với chuột sóng vàng cuốn trôi
Tổ thời nước ngập mất rồi
Cả hai sợ chết nên bơi vội vàng
Vừa khi hoàng tử trôi ngang
Khúc cây khô đó giữa đường cứu nguy
Rắn và chuột mừng kể chi
Mỗi con bám lấy cây kia một đầu.
Trên bờ sông mọc từ lâu
Cây bông gòn nọ vươn cao lá dầy
Vẹt xanh làm tổ bao ngày
Hôm nay bão lớn nên cây đổ nhào
Chìm vào sóng nước thét gào
Vẹt ta muốn trốn nhưng nào dễ bay
Nên đành đậu lại khúc cây,
Bốn sinh mạng bám tại đây chòng chành
Cùng nhau "hoàng tử triều đình
Kề bên rắn, chuột, vẹt xanh" xuôi dòng.
*
Có ông thầy ở ven sông
Đang tu khổ hạnh, sống trong túp lều
Rừng khuya nghe vẳng tiếng kêu
Từ tâm nổi dậy thầy liều cứu nguy
Nhảy sông kéo khúc cây kia
Vào bờ yên ổn há chi ngại ngần
Bốn sinh mạng được an phần
Về lều hong lửa vô ngần mừng vui
Thầy cho sưởi ấm thân người
Rồi cho ăn uống nghỉ ngơi tốt lành,
Chỉ riêng hoàng tử bất bình
Vì thầy không tiếp đãi mình ưu tiên
Vừa bực bội, vừa muộn phiền
Chàng ôm mộng trả thù riêng sau này.
Sau khi khoẻ khoắn ít ngày
Nạn nhân từ biệt ông thầy ra đi.
Rắn thưa: "Ơn huệ khắc ghi
Bạc vàng thầy có cần chi sau này
Gọi con, con sẽ đến ngay.”
Chuột thưa: "Xin nhớ ơn thầy há quên
Khi thầy cần bạc cần tiền
Gọi con con sẽ dâng liền tạ ơn."
Vẹt: "Con chỉ có gạo thơm
Họ hàng con sẽ kính dâng biếu thầy."
Cuối cùng từ biệt nơi đây
Chàng kia sân hận còn đầy, vẫn thưa:
"Sau này tôi lên làm vua
Thầy cần chi tới tôi đưa cúng dường.”
*
Bốn mùa xoay chuyển bình thường
Ông thầy một buổi rời rừng ra đi
Thử lòng bốn nạn nhân kia
Xem lời ơn nghĩa còn gì hay không
Thầy đi dọc suốt bờ sông
Gọi tên rắn, chuột để mong giúp mình,
Cả hai đều rất nhiệt tình
Kho tàng chôn giấu tâm thành chỉ ngay
Thầy đâu có nhận hôm nay
Hẹn quay lại lấy một ngày tương lai,
Khi thầy lên tiếng: "Vẹt ơi!"
Vẹt bay ngay lại nhắc lời hứa xưa
Sẵn sàng thực hiện bây giờ
Thầy vui nói vẹt cứ chờ ít lâu.
Cuối cùng thầy rảo bước mau
Về kinh đô để ngõ hầu gặp vua
Ngài đi khất thực hiền từ
Đi quanh đường phố để chờ vào cung.
Chợt đâu đám rước tưng bừng
Bất ngờ đi tới vô cùng oai nghi
Vua là hoàng tử xưa kia
Giờ lên ngôi báu trị vì quốc gia
Lưng voi vua cưỡi kiêu sa
Trang hoàng lộng lẫy thật là đẹp thay
Chợt vua trông thấy dáng thầy
Nhủ thầm: "Thuở trước tên này khinh ta
Giờ đây không cửa không nhà
Lang thang khắp chốn để mà ăn xin
Về đây hắn sẽ phao tin
Kể công cứu giúp, gây phiền lắm đây
Ta nên trừ khử hắn ngay."
Vua ra lệnh bắt trói thầy giải đi
Mỗi khi tới ngã tư kia
Lại dừng chân đánh rất chi đọa đày
Lệnh vua: "Hãy giải tên này
Ra ngoài thành phố phơi thây, chặt đầu
Làm gương cho kẻ về sau
Xin ăn quen thói từ lâu biếng lười.”
Quân hầu theo đúng lệnh thôi,
Dù thân tơi tả, dù người đớn đau
Miệng ngài chỉ nói một câu:
"Cổ nhân đã dạy đúng sao vô cùng
Vớt cây củi mục giữa dòng
Còn hơn vớt kẻ tanh lòng, vô ơn!"
Chung quanh dân chúng nghe than
Cùng nhau thắc mắc hỏi han ông thầy
Thầy bèn kể lại cho hay
Đầu đuôi câu chuyện từ ngày cứu vua.
Dân nghe bất mãn vô bờ
La lên tức giận: "Ai ngờ manh tâm
Vô ơn, độc ác, bất nhân
Vua mà như vậy giúp dân được gì
Chỉ gây tai họa hiểm nguy
Hãy mau trừ khử, còn chi mong nhờ."
Dân Ba La Nại bất ngờ
Tấn công vũ bão tên vua kia liền
Gươm đao, gậy gộc, cung tên
Giết vua độc ác chẳng thèm tiếc thương.
Tôn vinh thầy làm quốc vương,
Ngài lên cai trị bốn phương an lành.
*
Một ngày ngài rời kinh thành
Về thăm bạn cũ ở quanh sông vàng
Tùy tùng theo cả một đoàn
Rừng xanh, sóng nước âm vang tiếng ngài:
"Rắn ơi!" rồi đến “Chuột ơi!”
Cả hai xuất hiện. Giữ lời. Hiến dâng
Hai kho tàng chôn ở gần
Quốc vương ra lệnh cho quân đào về.
Rồi ngài gọi đến vẹt kia
Vẹt liền bay lại đứng kề một bên
Thưa rằng lời hứa chẳng quên
Họ hàng nhà vẹt xin tìm gạo ngay.
Ngài vui: "Thật tốt lành thay
Gạo thời để đấy, hôm nay chưa cần.”
Cả ba sinh vật quây quần
Theo chân bạn cũ nương thân triều đình
Quốc vương tiếp đãi nhiệt tình
Như là khách quý của mình từ lâu.
Quốc vương nhân hậu hàng đầu
Giúp người nghèo khó ai đâu sánh cùng.
Quốc vương ngự trị trong cung
Cùng ba sinh vật sống chung suốt đời
Luôn hòa hợp, mãi thảnh thơi
Đến khi quá vãng họ thời tái sinh
Đi theo nghiệp của riêng mình
Thật là tốt đẹp, hương lành thơm đưa.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
FOUR IN A LOG
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Các thần cây thuở xa xưa
Đứng đầu có một vị vua trị vì,
Một ngày vua cũ chết đi
Vua thần cây mới tức thì lên thay
Nhà vua gửi khắp Đông Tây
Một thông điệp báo: “Từ nay các thần
Dù ở xa hay ở gần
Tự mình chọn chỗ trú chân cho mình."
Thần cây một số đồng tình
Ở nguyên cây cũ đã thành thói quen,
Riêng thần lãnh đạo rừng bên
Khôn ngoan, thông thái bèn khuyên các thần:
"Hãy nên xúm xít ở gần
Bên nhau nương tựa an thân trong rừng
Đừng nên tản mát ngoài vùng
Đừng ra khoảng trống vì không an lành
Cây trơ trọi đứng một mình
Gặp cơn bão tố quả tình gian nguy!"
Các thần hiền trí nghĩ suy
Nghe lời lãnh đạo không đi khỏi rừng.
Tiếc thay một số coi thường
Nghĩ rằng lãnh đạo cũng không hơn gì
Tự kiêu, bàn tán muốn đi:
"Rừng này đông đúc sống chi khổ đời
Hãy tìm ra chỗ có người
Ra ngoài thành phố là nơi tốt lành,
Các thần cây chốn thị thành
Được bao dân chúng ở quanh cúng dường
Suốt năm lễ vật tưng bừng
Lại còn lắm kẻ tính thường dị đoan
Vì mê tín đến cầu van
Phụng thờ dâng cúng các thần trên cây
Cuộc đời sung sướng tại đây.
Rừng hoang ở lại chốn này ích chi!"
Nhiều thần quyết định ra đi
Xóm làng, thành thị tìm về nương thân
Chọn cây mới để trú chân
Thân cây to lớn giữa phần đất hoang
Một mình mọc giữa thênh thang
Bà con tế lễ vẻ vang vô cùng.
*
Một ngày trời đất mịt mùng
Bão giông đang thổi tới vùng này đây
Gió to, sấm sét giăng đầy
Xum xuê to lớn nên cây đổ nhào
Thần không nơi tựa thân vào
Lá cành rơi gãy ào ào tung bay
Bật luôn gốc rễ thảm thay
Nơi cư trú mới thần cây tan tành.
Riêng thần cây đám rừng xanh
Chọn nơi cư trú ở quanh một vùng
Cây rừng quấn quýt vô cùng
Dù cho nghiêng ngả cũng không hề gì
Quả là liên kết kể chi
Mặc cho bão đến bão đi tung hoành
Cây luôn bền vững tươi xanh
Thần cây rừng vẫn an lành bên nhau.
Thần cây thành thị khổ đau
Cây thời gãy đổ còn đâu “cửa nhà"
Kéo về rừng cũ xót xa
Thốt lời than thở thật là thảm thương:
"Tụi tôi bạc phước vô cùng!"
Thần cây lãnh đạo trong rừng phán ngay:
"Đây là hậu quả không hay
Cho ai vô trí lại đầy tự kiêu
Lời khuyên đúng đắn chẳng theo
Rước vào thảm họa sớm chiều tránh đâu!”

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
NEW HOMES FOR THE TREE SPIRITS
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Có chàng cá nọ thuở xưa
Trong hồ vui sống nhởn nhơ cuộc đời
Cùng bao loài cá rong chơi
An bình, hòa hợp, thảnh thơi bốn mùa.
Một năm trời chợt không mưa
Thế là hạn hán bất ngờ xảy ra
Mùa màng khô héo gần xa
Sông hồ cạn nước thật là nguy thay
Rùa và cá sống hồ này
Đến khi mắc cạn chui ngay xuống bùn
Đáy hồ ẩm ướt vẫn còn
Đồng thời ẩn núp hầu mong an toàn.
Quạ thời vui vẻ vô vàn
Nhào vào quắp cá lên ăn ngon lành
Cá thời bé bỏng thân hình
Trốn chui không kịp hoảng kinh điên cuồng.
*
Nhìn đồng loại thấy thảm thương
Muôn phần đau khổ, trăm đường nguy vong
Nên chàng cá động tấc lòng
Tâm từ nổi dậy cầu mong phép lành
Nghĩ thầm chỉ có riêng mình
Cứu đồng loại khỏi tội tình dài lâu
Nhưng cần thể hiện phép mầu
Phi thường, huyền diệu mới cầu hồng ân.
Từ lâu chàng cá tu thân
Tâm thời thanh lọc sáng ngần nêu gương
Luôn nhân từ, mãi hiền lương
Sát sinh tội ác chẳng vương khi nào
Cá mong chú nguyện thỉnh cầu
Dâng lên một hạnh nhuốm mầu thật chân
Nói lên sự thật bản thân
Để trời trải rộng lòng nhân lúc này
Cho mưa tuôn nước xuống đây
Cứu loài cá khỏi đọa đày chết thêm.
*
Đáy hồ chàng cá vươn lên
Xác thân to lớn nhuộm đen vì bùn
Bóng như một phiến gỗ mun
Mắt thời mở lớn nhìn luôn lên trời
Như là ngọc thạch sáng ngời
Thỉnh cầu mưa xuống, thốt lời thiết tha:
"Hỡi thần mưa, bạn của ta
Ta nhìn đồng loại xót xa vô cùng
Tại sao mưa bỗng lại ngưng?
Ta luôn giữ giới, ta thường tu thân
Cho nên thanh tịnh vô ngần
Ta sinh làm cá. Cá ăn mọi loài
Ăn luôn đồng loại lâu rồi
Nhưng ta gìn giữ sống đời sạch trong
Tránh sát sinh gây tử vong
Đây là sự thật vô cùng linh thiêng
Nên ta nghĩ ta có quyền
Yêu cầu bạn hãy mưa liền ngay đi
Đừng gây hạn hán làm chi
Để cho loài cá thoát nguy chuyến này!"
Cá lên tiếng dõng dạc thay
Như là ra lệnh, giọng đầy quyền uy
Cho thần mưa phải thực thi:
"Gom mây, góp gió mưa về dưới đây
Đừng cho lũ quạ cơ may
Để mà giết cá như ngày vừa qua,
Hãy cho quạ thấy được ra
Hành vi ác độc xấu xa của mình,
Giọt mưa lành giúp chúng sinh
Trôi cơn sầu muộn, dâng tình thân thương!"
*
Quả nhiên trời đất lạ thường
Mưa tuôn nước xuống ruộng nương ao hồ
Mùa màng lẫn cá và rùa
Thảy đều hoan hỉ đón mưa chan hòa.
Mừng thay chàng cá nhà ta
Sống đời thánh thiện tạo ra phép mầu,
Kiếp này cá sống ít lâu
Tái sinh theo nghiệp mai sau của mình.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE FISH WHO WORKED A MIRACLE
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Ngày xưa có một anh chàng
Sinh ra trong cảnh giàu sang, quyền hành
Nhưng khi tới tuổi trưởng thành
Tự nhiên chàng cảm thấy mình không vui
Vì lăn lộn suốt cuộc đời
Chạy theo dục lạc của người trần gian
Tầm thường, nhàm chán vô vàn
Chàng đâu có muốn, có ham chút gì
Nên chàng quyết định ra đi
Xuất gia! Thiền định! Tiếc chi sang giàu
Tìm vào núi thẳm rừng sâu
Tu hành khổ hạnh há đâu ngại ngùng.
*
Ít lâu chợt thiếu muối dùng
Nên thầy quyết định lìa rừng một hôm
Ra đi khất thực làng thôn
Trên đường bỗng gặp đoàn buôn lữ hành
Cùng đi theo một lộ trình
Họ mời gia nhập chân tình thiết tha
Thầy tham gia, chẳng nề hà,
Đến khi chiều tối người ta tạm ngừng
Dừng chân cắm trại ven rừng
Để cùng ngơi nghỉ chờ vừng dương lên
Mọi người mệt mỏi ngủ liền
Riêng thầy khởi sự hành thiền tại đây
Đi kinh hành dưới gốc cây
Tập trung tư tưởng vào ngay cõi thiền
Ung dung, tự tại, an nhiên
Nở hoa tịnh lạc khắp miền nội tâm
Cả đêm tiếp tục bước chân
Giữ nguyên trạng thái tinh thần tươi vui.
*
Trong khi đó cướp tới nơi
Năm trăm tên cướp im hơi cận kề
Bao vây doanh trại bốn bề
Chờ đoàn ăn tối xong thì ra tay
Đợi người mê mệt ngủ say
Lén ra trộm cướp dễ thay vô cùng.
Nhưng khi vừa định tấn công
Cướp nhìn ra thấy bóng ông thầy rồi
Thầy đi quanh mãi không thôi
Tưởng người canh gác chúng thời bảo nhau:
"Hãy chờ đợi một ít lâu
Đợi tên kia ngủ có đâu vội gì
Cướp bây giờ không lợi chi
Thấy ta tên đó tức thì la lên
Cả đoàn buôn sẽ dậy liền
Cùng nhau chống cự gây phiền cho ta."
Cướp đâu có nhận biết ra
Thầy đang thiền định thật là tập trung
Không nhìn thấy bọn cướp rừng
Cũng không lưu ý tới vùng quanh ông.
Cướp chờ ông ngủ tấn công
Ông thời thiền định lòng vòng đi quanh
Canh khuya tiếp tục kinh hành
Đi hoài gần tới bình minh mới ngừng
Xả thiền, khoan khoái lạ thường
Người trong doanh trại cũng đương dậy rồi
Thế là cơ hội buông trôi
Cướp bừa, trộm ẩu có mòi hiểm nguy
Chúng bèn ném gậy gộc đi
Vài tên bực tức chửi thề, nói nhanh:
"Bớ này các bạn lữ hành
Chính vì tên đứng gác canh của đoàn
Thức hoài không chịu đi nằm
Cứ đi rảo bước suốt năm canh trưòng
Chúng ta mất dịp ăn hàng
Đoàn nên trọng thưởng cho chàng đó nghe."
Nói xong bọn cướp bỏ đi
Tìm con mồi khác coi bề dễ hơn.
*
Khi trời sáng, người trong đoàn
Thấy bao gậy gộc ngổn ngang phơi bày
Cướp đi bỏ lại rừng này
Hoảng kinh họ đến gặp thầy hỏi thăm:
"Thầy không sợ cướp hay chăng?”
Nhà tu khổ hạnh đáp rằng: “Sợ chi?
Ta đâu có của cải gì
Mà lo sợ cướp lấy đi của mình
Đời ta không bị hoảng kinh
Non xa, rừng thẳm mặc tình rong chơi,
Ai nhiều của mới sợ thôi
Còn ta khổ hạnh suốt đời tu thân
Lòng từ bi làm hành trang
Trên đường giải thoát thênh thang đón chờ.”
Nhà tu hoan hỉ vô bờ
Vang lời thuyết pháp thật là thuận duyên
Về "vô uý" của người thiền
Chẳng hề hãi sợ, đảo điên cõi lòng.
Cả đoàn cung kính nghe xong
Cúi đầu đảnh lễ vô cùng trang nghiêm.
*
Một thời khổ hạnh qua thêm
Từ, bi, hỉ, xả hương thiền thấm nhanh
"Tứ vô lượng tâm" đạt thành
Qua đời thầy được cõi lành tái sinh.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE MEDITATING SECURITY GUARD
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Nơi miền Bắc Ấn thuở xưa
Tại Ba La Nại có vua trị vì
Vua nằm ngủ một đêm kia
Mơ mười sáu giấc rất chi hãi hùng
Mồ hôi chảy ướt đẫm lưng
Sáng sau thức dậy vô cùng hoảng kinh
Trái tim vẫn đập thình thình
Vua tin rằng bản thân mình nguy nan
Trong cơn hốt hoảng hoang mang
Vua cho triệu tập các quan triều đình
Cùng tu sĩ giỏi chiêm tinh
Đoán điềm giải mộng giúp mình thoát nguy.
Nhà vua kể lại chi li
Những cơn ác mộng chợt về hồi đêm.
Mọi người bàn tán liên miên
Vò đầu, bóp trán rồi liền thưa ngay:
"Giấc mơ thật khủng khiếp thay
Nói lên chỉ một điều này mà thôi
Đó là tai họa tới rồi."
Nhà vua sợ hãi thốt lời hỏi mau:
"Vậy thời nguy hiểm ra sao
Nói cho ta rõ há đâu ngại ngùng."
Mọi người nói: "Chuyện dữ hung
Ba điều xảy tới hoàng cung chuyến này
Một là vương quốc lung lay,
Hai là sinh mạng vua đầy nguy nan,
Ba là tài sản cung vàng
Có cơ tiêu tán tan hoang sớm chiều."
Vua nghe xong đủ ba điều
Rùng mình kinh hãi khẽ kêu lên rằng:
"Làm sao để tránh được chăng
Tự nhiên họa tới cung vàng, sợ thay
Mách cho ta cách nào đây
Để mà ngăn đại họa này xảy ra?"
Tế sư cả nhóm thiết tha:
"Chúng ta phải cúng thật là lớn lao
Bao nhiêu súc vật gom vào
Giết đem tế lễ khẩn cầu thần linh
Ra tay tế độ nhiệt tình
Mới mong giúp đỡ triều đình thoát nguy."
Vua thường chín chắn nghĩ suy
Lại thêm nhân hậu, từ bi ngập tràn
Lúc này sợ hãi hoang mang
Chẳng phân phải trái, không màng đúng sai
Tin lời cố vấn bên tai
Tế sư là bậc đại tài, anh minh
Nên vua chấp nhận sát sinh
Tế thần chuẩn bị linh đình lớn lao,
Họ cùng lên tiếng lao xao
Giúp vua quyết trổ tài cao chuyến này
Hầu ngăn vận xấu lại ngay:
"Vua an tâm, có thần đây giúp ngài!"
Tế sư nghĩ tới món lời
Bạc tiền hậu hĩnh do nơi tế thần
Ngoài ra thịt cũng hưởng phần
Hưởng thêm thức uống, đồ ăn ngon lành.
Thế là mọi việc tiến hành
Chọn khu đất trống ngoại thành khó đâu
Họ đào hầm hố thật sâu
Nhốt bao sinh vật khổ đau hãi hùng
Loài dưới nước, loài trên không
Loài trên mặt đất khắp vùng gần xa
Vẫy vùng, giãy giụa, kêu la
Dưới hầm chờ chết thấy mà thảm thương.
*
Tế sư trưởng của quốc vương
Có chàng đệ tử giỏi giang vô cùng
Tuy rằng còn rất trẻ trung
Có tâm nhân hậu, có lòng từ bi
Thấy người tế lễ lạ kỳ
Thấy bao sinh vật lâm nguy, hỏi liền:
"Lời thầy con há dám quên
Lâu nay thầy dạy điều hiền, điều hay,
Vậy nay giết những mạng này
Cứu cho mạng khác. Thưa thầy được chăng?”
Tế sư trưởng vội nói rằng:
"Hãy nhìn thực tế rõ ràng con ơi
Bao nhiêu món lợi tới rồi
Chính vì tế lễ ta thời giàu sang,
Hay con muốn giữ kho tàng
Giữ gìn của báu cung vàng cho vua?"
Anh chàng đệ từ bèn thưa:
"Điều con muốn biết thầy chưa trả lời
Nếu thầy dung túng mọi người
Sát sinh tàn bạo. Con thời thiết chi
Không tham gia chuyện lạ kỳ."
Thưa xong đệ tử bỏ đi một mình
Tới hầm xem xét tình hình
Tìm phương cứu vãn sinh linh cách nào.
*
Trong gia đình nọ sang giàu
Thượng lưu xã hội từ lâu lắm rồi
Làm tế sư đã bao đời
Nhưng sao lại có một người lạ thay
Không ham cuộc sống kiểu này
Giàu sang, quyền thế phủi tay chẳng cầu
Vào núi thẳm, tới rừng sâu
Sống đời ẩn sĩ đạo mầu tu thân
Tập trung thiền định chuyên cần
Đạt ngay hỉ lạc nội tâm vững vàng
Đạt thêm cả những quyền năng
Lắm tài, nhiều phép phi thường lạ sao,
Thầy yêu súc vật biết bao
Khi nghe tế lễ thầy nào lặng thinh
Quyết tâm ngăn việc sát sinh
Tìm cơ dạy kẻ vô minh dại khờ
Dị đoan mê tín nên chừa,
Thầy bèn đi gặp tế sư ngay liền
Thầy dùng quyền phép siêu nhiên
Về Ba La Nại ngồi trên đá chồng
Giữa vườn thượng uyển đầy bông
Thân hình sáng tựa vừng Đông trên trời.
*
Chàng trai đệ tử tới nơi
Nhìn thầy tự nhủ: "Đây rồi thánh nhân
Trông sao thánh thiện vô ngần."
Chàng bèn ngồi xuống dưới chân ông thầy
Sau khi đảnh lễ, chắp tay,
Thầy bèn lên tiếng hỏi ngay chàng rằng:
"Ba La Nại trong cung vàng
Nhà vua có thật hiền lương trị vì
Nói cho ta rõ ngay đi?”
Chàng trai nghe vậy tức thì kính thưa:
"Vua thời hiền đức nhân từ
Gần đây nghe các tế sư tâu trình
Cho nên chuẩn bị sát sinh
Vì nằm mộng mà hoảng kinh lạc đường,
Những cơn mộng giữa đêm trường
Nhờ thầy phân tích rõ ràng phân minh
Để vua ngưng lệnh sát sinh
Ra tay phóng thích sinh linh dưới hầm."
Thầy tu biểu lộ từ tâm:
"Nếu vua tới hỏi ta phân tích liền
Giúp vua tránh chuyện cuồng điên."
Chàng: "Xin thầy hãy ở nguyên chỗ này
Con mời vua tới đây ngay.”
Chàng trai mừng rỡ vội quay về triều
Gặp vua trình đủ mọi điều
Thêm rằng thầy nọ rất nhiều tài năng
Bao nhiêu giấc mộng cung vàng
Thầy thời suy đoán rõ ràng êm xuôi.
Vua nghe trình báo thời vui
Bèn cùng chàng trẻ tới nơi gặp thầy
Đám đông tụ họp theo ngay
Mong nghe thầy đoán mộng này ra sao.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
16 DREAMS, Ch. 1: Panic
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Thầy tu vui vẻ đón chào,
Nhà vua đảnh lễ, ngồi vào cạnh bên
Vua lo mộng chẳng lành hiền
Nhờ thầy giải thích những điềm trong mơ,
Vua lần lượt kể rõ ra
Những cơn ác mộng thật là hãi kinh.
*
Mộng đầu: “Sân của triều đình
Bỗng từ bốn hướng chạy nhanh vào liền
Bốn con bò đực đen tuyền
Chung quanh dân xúm lại thêm đông người
Tưởng bò đánh lộn tơi bời
Nhưng bò gầm thét xong rồi bỏ đi.”
Thầy bèn suy đoán: “Ngại chi
Giấc mơ này ứng hiện về tương lai
Khi vua bất chính, bất tài
Và trong dân chúng lắm người bất lương
Tương lai việc ác gia tăng
Còn như việc thiện ngày càng vắng đi
Tiết trời điên đảo kể chi
Mùa màng khô héo, dân thì đói ăn
Mây đen bốn phía bủa giăng
Tưởng chừng mưa bão tan hoang khắp miền
Nhưng rồi sấm chớp nổi lên
Trời không bão tố, mây đen tan liền
Tựa như bốn chú bò đen
Trong mơ gầm thét xong bèn bỏ đi.
Xin vua đừng sợ hãi chi
Đời này không xảy chuyện gì hại đâu
Sát sinh tế lễ trước sau
Tế sư tổ chức làm giàu mà thôi!"
*
Về cơn ác mộng thứ hai
Nhà vua kể tiếp: "Lạ đời biết bao
Thấy cây con mọc không cao
Trồi lên vài tấc mà sao trên cành
Đơm hoa đẹp, kết trái lành?"
Thầy bèn suy đoán: “Quả tình tương lai
Khi mà thế giới suy đồi
Đất đai cằn cỗi, con người chết non,
Gái còn trẻ đã sinh con
Như cây có trái khi còn chưa cao.
Đời này chưa xảy ra nào
Xin vua bình tĩnh, đừng sầu thêm ra!"
*
Về cơn ác mộng thứ ba
Nhà vua kể tiếp: "Quả là lạ thay
Thấy con bò cái quanh đây
Sinh con vừa mới một ngày mà thôi
Mẹ sao bú sữa con rồi?"
Thầy bèn suy đoán rằng: “Đời mai sau
Sự tôn kính chẳng còn đâu
Mẹ cha già cả sống lâu sẽ phiền
Cháu con cai quản bạc tiền
Đôi khi ngược đãi bề trên não lòng
Mẹ cha lệ thuộc cháu con
Tựa bò cái phải bú luôn con mình
Dù bò con mới được sinh,
Còn đời nay vẫn tốt lành như xưa!"
*
Về cơn ác mộng thứ tư
Nhà vua kể tiếp: "Rất ư lạ thường
Đoàn xe di chuyển trên đường
Trên xe chở nặng chất hàng đầy xe
Đoàn bò con kéo xe đi
Nhưng vì yếu đuối xe thì đứng yên
Còn bò đực đứng một bên
Dù cho khoẻ mạnh không thèm giúp chi
Chỉ đi theo, thật lạ kỳ?”
Thầy bèn ngẫm nghĩ và suy đoán rằng:
"Đời tương lai tại cung vàng
Một khi vua chúa bất lương, ngu đần
Không tin dùng các đại thần
Các quan kinh nghiệm vô ngần khôn ngoan
Lại dùng bọn trẻ nghênh ngang
Vô tài, bất tướng, tham lam, ngông cuồng
Chỉ gây thêm chuyện nhiễu nhương
Và gây ứ đọng việc trong triều đình
Tựa bò con yếu thân mình
Xe đâu kéo nổi nên đành đứng yên,
Vua chê người giỏi, người hiền
Gây ra rắc rối, tạo thêm nhọc nhằn!"
*
Về cơn ác mộng thứ năm
Nhà vua kể tiếp: "Ngựa ăn trong chuồng
Nhưng đầu ngựa thật bất thường
Có hai cái miệng to cùng há ăn?”
Thầy suy đoán: “Chính lòng tham!
Tương lai vua chúa khôn ngoan chẳng còn
Chọn quan tòa cũng dở luôn
Không phân phải trái, không cần đúng sai
Tham ăn hối lộ miệt mài
Hệt như con ngựa ăn hai miệng liền!”
*
Nhà vua kế đó kể thêm
Giấc mơ thứ sáu dễ quên được nào:
"Thấy đĩa vàng quý biết bao
Lại đưa cho chó tiểu vào trong đây
Chó rừng già họp cả bầy?"
Thầy bèn suy đoán: “Sau này xảy ra
Gốc vua không thuộc hoàng gia
Không là quý tộc, chỉ là thường dân
Nên dùng người vua chẳng cần
Cần chi quý tộc muôn phần giỏi giang
Chỉ dùng giai cấp tầm thường
Hạ lưu xã hội, dễ dàng chỉ huy,
Các quan quý phái lâm nguy
Ngày càng sa sút phải đi nương nhờ
Nhờ giai cấp mới bấy giờ
Đem con gái quý gả cho bọn này
Thật buồn thay, thật uổng thay
Như cho loài chó tiểu ngay chén vàng!"
*
Giấc mơ thứ bảy kể rằng:
"Một người ngồi ghế đang đan dây thừng
Thả dây thòng xuống trong thùng
Chợt đâu chó cái trong rừng ra đây
Đói lòng ăn mãi sợi dây
Người đan dây lại không hay biết gì?"
Thầy suy đoán: “Chớ ngại chi
Chuyện này chỉ xảy ra về mai sau
Đàn bà tham dục tăng mau
Hết ham rượu mạnh, lại cầu đàn ông
Không lo con, chẳng màng chồng
Chỉ lo chăm sóc thỏa lòng tình nhân
Việc nội trợ không quan tâm
Tiêu pha hoang phí bất cần tương lai
Nữ trang mua sắm miệt mài
Tựa như chó cái nuốt hoài sợi dây!"
*
Giấc mơ thứ tám sau đây:
"Thấy bình rất lớn nước đầy bên trong
Và nhiều bình nhỏ trống không
Để ngay trước cửa hoàng cung này rồi
Chợt đâu đủ mọi hạng người
Thuộc bao giai cấp khắp nơi tràn về
Mang theo nước đổ tràn trề
Đổ vào bình lớn không hề ngưng tay
Dù cho bình lớn đã đầy
Mặc cho bình nhỏ quanh đây trống hoài
Không ai đổ nước! Lạ đời?”
Thầy bèn suy đoán: “Chuyện thời mai sau
Khi mà thế giới tàn mau
Đất đai cằn cỗi, hoa màu héo khô
Mọi người khốn khó vô bờ
Vua quan sinh sống cũng như dân thường
Nên vua quan phải tìm đường
Bắt dân phục vụ vô cùng đắng cay
Còn bao sản nghiệp trong tay
Dân đem dâng nộp hết ngay mất rồi
Kho vua quan cứ đầy thôi
Tựa như bình lớn nước thời tràn ra,
Kho dân trơ trọi tiêu ma
Tựa như bình nhỏ quả là trống không!"
*
Sau khi vua đã kể xong
Tám cơn mộng mị tưởng chừng hãi kinh
Được thầy giảng giải hợp tình
Nhà vua cảm thấy tâm mình tạm yên.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
16 DREAMS,
Ch. 2: Roaring Bulls With No Fight
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Tuy nghe thầy giảng lời hiền
Tám cơn mộng mị đầu tiên vừa rồi
Về tương lai mới xấu thôi
Và không liên hệ đến đời nay đâu
Nhưng còn tám giấc mộng sau
Khi vua nhớ lại, trong đầu hoảng kinh
Thế là run rẩy thân mình
Thầy tu thấy vậy thương tình trấn an
Xin nhà vua hãy bình tâm
Kể cho nghe nốt tám lần mơ sau.
*
Giấc mơ thứ chín: "Lạ sao
Ao kia ở giữa thời sâu vô cùng
Chung quanh ao lại cạn nông
Hoa sen năm loại bềnh bồng nhẹ lan
Một bầy súc vật quây quần
Thú hai chân với bốn chân đợi chờ
Chen nhau uống nước gần bờ
Vậy mà bùn chẳng nổi nhơ đục ngầu
Trong khi nước giữa ao sâu
Không ai đụng tới mà sao đầy bùn?"
Thầy bèn suy đoán ra luôn:
"Tương lai vua chúa bất công độc tài
Chẳng còn công lý nữa rồi
Thuế nhiều, tham nhũng, dân thời tang thương
Nghèo nàn đến độ thấu xương
Rủ nhau lánh nạn tìm đường đi xa
Ra nơi biên địa cất nhà
Ven biên do đó rất là đông dân
Trong thành phố, giữa trung tâm
Trở nên vắng vẻ, dần dần hoang vu
Tựa như bùn đục giữa hồ
Còn như nước ở quanh bờ thì trong.
Xin nhà vua cứ an lòng
Đời sau mới bị lâm vòng khổ thôi!"
*
Và đây giấc mộng thứ mười
Nhà vua kể tiếp: "Trong nồi nấu cơm
Gạo thời không chín đều luôn
Bên thời nhão nhoẹt, bên thời sống nhăn
Chín ngon lành chỉ một phần
Điềm chi kỳ dị vô ngần lạ thay?"
Thầy lên tiếng đoán: “Rồi đây
Tới thời mọi chỗ giăng đầy bất lương
Từ vua, quan đến dân thường
Kể luôn thần thánh cùng phường với nhau,
Gió trời thay đổi rất mau
Khi thời quá mạnh, chợt đâu lại ngừng
Cuồng phong nổi khắp không trung
Đền đài thiên giới chuyển rung ầm ầm
Các thần trên đó nổi sân
Khiến mưa rơi xuống xa gần khác nhau
Nơi thì ngập lụt dâng trào
Nơi thì hạn hán hoa màu héo khô
Đôi khi trời chẳng mưa cho,
Mùa màng khác biệt là do mưa nguồn
Tựa như nồi nọ nấu cơm
Ba phần khác biệt đâu còn giống nhau
Đó là điềm gở đời sau
Xin vua yên chí chớ đâu ngại gì!"
*
"Giấc mơ mười một lạ ghê!"
Nhà vua kể tiếp: "Gỗ thì quý thay
Trầm hương đắt giá lâu nay
Mà đem đổi lấy bơ này đã hư?"
Thầy suy đoán: “Chuyện người tu
Tương lai giáo pháp rất ư suy tàn
Nhiều tu sĩ rất tham lam
Chẳng còn hổ thẹn lương tâm chút nào
Chỉ lo lợi dưỡng kiếm vào
Chỉ ham tiền bạc gom sao được nhiều
Dễ gì giảng pháp cao siêu
Mang bao lợi ích, tạo nhiều phước duyên,
Cúng dường đòi hỏi triền miên
Khác gì gỗ quý đổi liền bơ hôi.”
Trấn an vua thầy thốt lời:
"Chuyện này chỉ xảy ra thời tương lai!"
*
Về cơn mơ thứ mười hai
Nhà vua kể tiếp: "Ở ngoài bờ sông
Bí bàu nhẹ, ruột rỗng không
Tại sao chìm xuống dưới sông? Lạ kỳ!"
Thầy suy đoán: “Đừng lo chi
Tương lai thế giới muôn bề đảo điên
Không còn có được vua hiền
Những phường hạ đẳng được quyền vua trao
Làm giàu mau chóng biết bao
Mặc dù dốt nát tài nào có chi,
Những người quý tộc trước kia
Dù cho tài giỏi giờ thì ngồi không
Bị dìm xuống cảnh khốn cùng
Tựa bàu bí rỗng chìm trong sông hồ,
Và ngay cả các thầy tu
Ở trong tôn giáo rất ư đàng hoàng
Bị khinh chê, bị coi thường
Trong khi tu sĩ bất lương khắp miền
Được kẻ trọng, được người tin,
Người tài như bí rỗng chìm đáy sông!”
*
Giấc mười ba cũng lạ lùng
Nhà vua kể lại vô cùng hoang mang:
"Đá từng tảng nặng vô vàn
Nổi trên mặt nước nhẹ nhàng như tơ
Thật là chuyện lạ bất ngờ?"
Thầy lên tiếng đoán: “Đó là tương lai
Đảo điên xã hội khắp nơi
Thuộc dòng quý tộc nhiều người giỏi giang
Có thêm học vấn vững vàng
Nhưng cơ quan lại coi thường khinh chê
Nói ra chẳng có người nghe,
Ngay trong tôn giáo có gì khác đâu
Nhà tu chân chính hàng đầu
Những lời tuyên giảng đạo mầu cao siêu
Chúng sinh không chịu nghe theo
Khác gì trên ngọn sóng triều lênh đênh
Đá to vẫn nổi bồng bềnh
Không chìm xuống đáy, dập dình mãi thôi!"
*
Nghe xong vua mới tiếp lời:
"Giấc mơ mười bốn nghĩ thời hãi ghê
Những con nhái bén cái kia
Thân thời nhỏ bé, sức thì như sên
Mà sao rượt đuổi cuồng điên
Những con rắn lớn vừa đen vừa dài
Sau khi bắt được rắn rồi
Nhái bèn cắn xé tơi bời nhiều phen
Như là cắn đọt ngó sen
Nhái ăn ngấu nghiến rắn liền chẳng tha?”
Thầy nghe xong khẽ giảng ra:
"Mai sau thế giới quả là đảo điên
Con người biến mất tâm hiền
Dữ dằn trong bản chất liền gia tăng
Bao nhiêu tham ái dâng tràn
Bao nhiêu dục vọng nồng nàn hăng say,
Và đàn ông thời buổi này
Trở thành nô lệ trong tay đàn bà,
Những thê thiếp trẻ trong nhà
Lên chân lấn lướt đứng ra nắm quyền
Chỉ huy mọi việc liên miên
Trâu bò, tôi tớ lại thêm ruộng vườn,
Đàn ông bị lấn lướt luôn
Giống như lũ rắn to con khoẻ người
Chết vì nhái bén nhỏ thôi.
Nhưng đây là chuyện trong đời tương lai!”
*
Vua yên lòng khẽ thốt lời
Kể thêm giấc mộng thứ mười lăm ngay:
"Tại đồng quê kỳ lạ thay
Có con quạ nọ tính đầy xấu xa
Đủ mười hạnh ác phô ra
Vậy mà được đám thiên nga cận kề
Theo đuôi hộ tống mọi bề,
Chim lông vàng ánh kiêu kỳ xưa nay
Vua loài chim vương giả thay
Giờ sao hầu cận quạ này khắp nơi?"
Thầy suy đoán: “Chuyện tương lai
Khi vua hèn nhát, bất tài, suy vong
Không hay chi chuyện kiếm cung
Cưỡi voi, cưỡi ngựa cũng không biết rành
Bó tay khi có chiến tranh
Cho nên sợ kẻ khác giành quyền năng
Sợ người truất phế dễ dàng
Họ bèn thực hiện vội vàng mưu sâu
Đưa phường hạ cấp lên mau
Nắm quyền, nắm chức tối cao triều đình,
Đám người quý tộc nay đành
Trở thành thuộc cấp hạ mình thảm thương
Phải theo chầu chực mọi đường
Hầu giai cấp mới nay đương cầm quyền
Như kim nga vương giả trên
Phải theo hầu hạ quạ đen khác gì.
Đại vương đừng có ngại chi.
Giấc mơ kế tiếp ly kỳ hay chăng?”
*
Nhà vua kể tiếp kinh hoàng:
"Giấc mơ mười sáu lại càng lạ sao
Thông thường hổ báo rừng sâu
Đuổi săn dê núi thời đâu lạ gì
Nhưng trong mơ thật ly kỳ
Dê săn bọn hổ báo kia làm mồi,
Khi mà dê bắt được rồi
Dê thời cấu xé tơi bời chẳng tha
Tiếng nhai ngấu nghiến vang xa
Núi rừng muông thú nghe mà hoảng kinh
Mỗi khi dê núi hiện hình
Bao loài muông thú lánh mình trốn ngay?"
Thầy bèn phán: "Chuyện lạ này
Cũng không có ở đời nay bao giờ
Tương lai vua chúa xấu xa
Thật là bất chính, thật là bất minh
Cho nên trao phó quyền hành
Cho phường hạ đẳng quanh mình nắm luôn
Thượng lưu quý tộc tinh khôn
Giờ lâm vào cảnh đau buồn tối tăm
Không quyền thế, sống bất an
Quyền trong tòa án đã tan biến rồi
Bao nhiêu tài sản than ôi
Bị giai cấp mới lần hồi tịch biên
Nếu thưa kiện, nếu than phiền
Tức thời tòa án kia liền hăm he
Trình vua xử tội nặng nề
Cho nên quý tộc tìm bề trốn ngay
Trong lòng sợ hãi tràn đầy,
Tỳ kheo cũng vậy, các thầy chân tu
Bị tỳ kheo xấu chẳng ưa
Nặng lời nhục mạ, đuổi xua bạo tàn
Không ai bảo vệ an toàn
Không ai trợ cấp, nguy nan mọi đường
Thầy tu chân chính kinh hoàng
Đành rời thành phố, xóm làng ra đi
Vào rừng sống, tránh hiểm nguy
Tựa như quý tộc trên kia khác gì
Cả hai đều phải trốn đi
Giống như loài thú trốn khi thình lình
Thấy bầy dê núi hiện hình
Nhai loài hổ báo âm thanh rợn người!"
Thầy tu ẩn sĩ dứt lời
Nhà vua đảnh lễ, đồng thời thưa ngay:
"Những lời đoán mộng của thầy
Vừa nhiều chân lý, lại đầy từ tâm
Lòng tôi nhẹ nhõm vô ngần
Hết cơn sợ hãi, hết phần hoang mang."
Thầy tu nhấn mạnh thêm rằng:
"Sát sinh tế lễ thấy chăng sai lầm
Tế sư bản chất tham lam
Vừa màng lợi dưỡng, lại ham chức quyền,
Bao nhiêu ác mộng kể trên
Nào đâu có ảnh hưởng liền đời nay
Chỉ gây hậu quả sau này
Giờ ngài có tế lễ ngay ích gì.
Ta không còn sợ hãi chi
Nếu tâm trong sạch lòng thì an vui
Hãy theo ‘ngũ giới’ tuyệt vời
Thân tâm thanh lọc, đời người thăng hoa!”
*
Nhà vua cảm tạ thiết tha
Dứt luôn mê tín, hiểu ra sự tình
Hủy ngay tế lễ sát sinh
Thả bầy súc vật! Chân thành tiễn đưa
Tiễn thầy về lại núi xưa.
Kể từ khi đó nhà vua tuân hành
Theo lời phải, làm điều lành
Thường xuyên bố thí chúng sinh hàng ngày
Làm nhiều việc thiện! Đẹp thay!
Qua đời theo nghiệp dựng xây của mình.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
16 DREAMS,
Ch. 3: The Frightening Sound Of
"Munch, Munch, Munch" & Ch. 4: Teaching
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Có ông tỷ phú thời xưa
Giữ vai cố vấn cho vua trong triều
Mặc dù tiền của thật nhiều
Nhưng hình hài lại tiêu điều khó coi
Chân tay què quặt lâu rồi
Lại còn mắt lé khiến người xấu thêm
Đạo mầu ông chẳng có tin
Người ta ghét bỏ gọi tên: "Ông Què".
Tính ông hà tiện gớm ghê
Bo bo giữ của không hề cho ai,
Bản thân cũng khổ dài dài
Dám đâu hưởng thụ cho nơi chính mình
Người ta vội vã đồn quanh
Coi nhà ông ở đã thành cái ao
Từ lâu bị quỷ nhập vào
Ai xin nước uống ông nào cho đâu.
Tổ tiên ông đã từ lâu
Tận tình bố thí tiếp nhau bảy đời
Khi ông thừa hưởng gia tài
Chẳng theo truyền thống tuyệt vời nói trên,
Căn nhà bếp của tổ tiên
Cùng "nhà bố thí" ông liền huỷ đi
Thế là chẳng nấu nướng gì
Không còn phải tốn kém chi thêm phiền,
Những người nghèo khó đến xin
Ông thời đánh đuổi liên miên thẳng thừng,
Bạc tiền tích lũy không ngừng
"Ông Keo tỷ phú" toàn vùng chẳng ưa.
*
Một hôm sau buổi chầu vua
Trở về qua quãng rừng thưa dọc đường
Ông Keo thấy một dân làng
Đi xa mỏi mệt nên đang tạm dừng
Ngồi đây uống rượu ung dung
Rượu thời loại rẻ, nhắm cùng cá khô
Cá hôi thối không thể ngờ
Nhưng ông Keo lại lơ mơ thấy thèm,
Rượu thèm nhưng sợ tốn tiền
Bây giờ mà uống sẽ phiền lắm đây
Nhiều người sẽ xúm lại ngay
Thôi thì ráng nhịn qua ngày cho xong,
Cá không ngon, rượu chẳng nồng
Vẫn theo ám ảnh khiến ông khổ đời
Trở nên đau ốm mất rồi
Gày gò, mạch máu khắp người nổi lên
Vào giường nằm sấp kêu rên
Vợ ông thấy lạ bà liền hỏi ông:
"Ông đang bệnh hoạn phải không?
Hay là vua tức giận ông điều gì?
Hay buồn vì lũ con kia?
Hay là tôi tớ đôi khi hỗn hào?"
Ông im miệng, ông lắc đầu
Sợ rằng nói thật tốn hao bạc tiền.
Vợ thương ông hỏi liên miên
Cuối cùng ông mới nói: "Thèm rượu thôi."
Vợ cười: "Chuyện dễ quá trời
Cả làng này uống cũng mời được ngay.”
Ông la lên: "Bà lạ thay
Mời người hao tốn, chớ bày đặt thêm."
Vợ ông tính nấu rượu riêng
Đủ cho ông uống đỡ ghiền vài hôm
Nhưng ông ngăn vợ nói luôn:
"Nhà mình nấu rượu bà con biết liền
Chạy qua đòi uống cũng phiền,
Nếu ra tiệm rượu mua đem về nhà
Nhỡ làng xóm biết mò qua
Chỉ vì chút rượu hoá ra hao tài."
Ông Keo khe khẽ rỉ tai
Sai người ra tiệm phía ngoài làng xa
Lén mua chút rượu về nhà
Rồi mang rượu đó lén ra mé rừng
Sai người làm đứng canh chừng
Ông vào bụi rậm quay lưng ra ngoài
Rụt rè, uống rượu lai rai
Nhìn quanh bốn phía sợ ai tới gần.
*
Cha ông xưa tốt vô ngần
Tâm từ rộng lớn, lòng nhân tràn đầy
Cho nên khi chết lành thay
Tái sinh tốt đẹp lên ngay cõi trời
Làm thiên chủ thật tuyệt vời
Làm vua Đế Thích từng trời băm ba.
Một ngày trên cõi cao xa
Vua trời muốn biết việc nhà kiếp nay
Khi hay mọi chuyện xấu này
Gia đình truyền thống đổi thay mất rồi
Chẳng còn bố thí cho người
Vua trời quyết định tức thời ra tay
Tìm cơ giáo hóa con ngay
Dạy con điều thiện, điều hay cần làm
Ngưng keo kiệt, dứt tham lam
Hiểu ra nhân quả liên quan thế nào,
Dạy con biết sống ra sao
Để sinh lên cõi trời cao sau này.
Vua trời bèn hiện xuống đây
Giống con như đúc, giống thay mọi bề,
Tay chân què quặt giống y
Lại thêm mắt lé trông thì khác đâu.
Ông Keo giả liền đi mau
Tới hoàng cung đó xin vào gặp vua
Rồi ông trân trọng trình thưa
Bao nhiêu tài sản xin đưa dâng liền
Ngọc ngà, châu báu, bạc tiền
Tính ra bạc tỷ dâng lên bữa này
Cúng vào ngân khố tại đây.
Ngạc nhiên vua trả lời ngay: "Chẳng cần
Hoàng cung tài sản vô ngần
Hiện trong ngân khố muôn phần nhiều hơn."
Ông Keo giả bèn thưa luôn:
"Vậy tôi bố thí không còn tiếc chi."
Nhà vua: "Cái đó thì tùy."
Ông Keo giả hiệu tức thì đi mau
Về nơi dinh thự sang giàu
Của ông Keo thật có đâu ngại ngùng.
Chủ về, tôi tớ chào mừng
Nào phân thật, giả. Khó lòng nhận ra.
Vua trời vào hẳn trong nhà
Ngài truyền: "Có kẻ giống ta đòi vào
Thời xua đuổi hắn đi mau.”
Gọi con, gọi vợ lên lầu truyền thêm:
"Mình nên bố thí khắp miền."
Cả nhà nghe vậy ngạc nhiên vô vàn
Nghĩ ông say rượu nói càn
Tuy nhiên vợ nói: "Nên làm! Tốt thôi!"
Ông Keo giả phán: "Gọi người
Cho đi đánh trống khắp nơi xóm làng
Rao rằng ta đã sẵn sàng
Ngọc ngà, châu báu, bạc vàng biếu không."
Mọi người kinh ngạc vô cùng
Kéo nhau đến lấy vui mừng kể chi
Đầy bao, đầy giỏ mang về,
Chỉ riêng có một người kia khác đời
Lấy xe bò để cạnh nơi
Chất lên của cải chao ơi quá nhiều
Ra về vui sướng hò reo
Ngang qua bụi rậm khẽ kêu lên rằng:
"Cầu cho tỷ phú an khang
Sống lâu trăm tuổi giúp làng xóm thêm
Phát tâm bố thí khắp miền,
Xe bò, châu báu, bạc tiền ông cho
Từ nay mình đã giàu to
Không cần làm việc, khỏi lo lắng gì."
Bất ngờ trong bụi rậm kia
Ông Keo đang uống nhâm nhi thỏa tình
Chợt nghe ai nhắc đến mình
Với lời ca tụng linh đình lạ tai
Ông bèn nghĩ: "Chắc vua thôi
Đã đem tài sản lâu đời của ta
Chia cho quần chúng gần xa."
Thế là ông vội nhảy ra hét hò:
"Tên kia sao dám giở trò
Cướp của ta chiếc xe bò này đây?”
Nói xong ông vội dang tay
Nắm dây cương kéo xe này lại luôn.
Anh chàng đang lái nổi sân
Xuống xe quát tháo: "Tên đần tránh ra
Xe này tỷ phú cho ta
Chính ông bố thí, chớ mà cản ngăn.”
Nói xong anh đánh dữ dằn
Đập ông Keo ngã nằm lăn bên rừng,
Phóng đi, hò hét vui mừng
Nhưng ông chồm dậy cản đường không cho
Thế là hai kẻ giằng co
Và ông lại bị đánh cho tơi bời.
*
Giờ đây ông tỉnh rượu rồi
Vùng lên chạy vội về nơi nhà mình
Dọc đường đau xót thật tình
Thấy bao của cải thình lình trôi đi
Bà con khuân vác ra về
Khi ông níu lại ê chề thêm thôi
Bị người ta đánh nữa rồi
Ông Keo cố lết về nơi cửa nhà
Thời người gác cửa quát la
Đuổi xua bằng gậy thật là thảm thê
Ông suy nghĩ thấy não nề:
"Chỉ còn vua mới dễ bề giúp ta."
Ông Keo bỏ chạy khỏi nhà
Vào hoàng cung gặp vua và thở than:
"Gia tài tôi hiện nát tan
Phải chăng bệ hạ đã ban lệnh này?"
Ngạc nhiên vua thuật lại ngay
Chính ông có ý vừa đây giúp người
Mở lòng bố thí khắp nơi
Giờ đây lại nói ngược đời vậy sao?”
Ông Keo rên xiết khổ đau:
"Có tên giả mạo, tôi đâu nói gì
Xin vua cho gọi kẻ kia
Vào cung tra xét tức thì rõ thôi."
Vua bèn truyền lệnh cho đòi
Đôi bên giáp mặt thấy thời khác chi
Hai ông tỷ phú giống y
Có đâu khác biệt, dễ gì nhận ra.
Mời vợ, con với người nhà
Tới nơi nhận diện nhìn qua chọn người
Mọi người đều chọn vua trời
Chọn ông Đế Thích! Tức cười vậy thay!
Ông Keo chợt nghĩ kế hay:
"Đầu tôi dưới tóc có ngay nốt ruồi
Chỉ người hớt tóc biết thôi
Xin vua gọi thợ tới thời nhận chân."
Vua cho gọi thợ tới gần
Nhưng ông Đế Thích bất thần tạo mau
Nốt ruồi giống hệt trên đầu
Khiến cho thật, giả thợ đâu nhận rành
Thế là hy vọng tan tành
Ưu sầu chất ngất, thân hình run lên
Ông Keo choáng váng ngã liền
Than ôi bất tỉnh nằm yên chốn này.
*
Vua trời Đế Thích giờ đây
Mới lên tiếng nói giãi bày nguyên nhân
Rồi dùng uy lực siêu phàm
Bay lên ngồi giữa không gian rạng ngời.
Được người tưới nước lạnh rồi
Ông Keo tỉnh lại đồng thời nhận ra
Trên cao Đế Thích sáng lòa
Ông quỳ đảnh lễ rất là trang nghiêm
Vua trời Đế Thích dạy liền:
"Bao nhiêu châu báu bạc tiền của ngươi
Chính ta tạo mãi ra thôi
Kiếp xưa ta chính là người cha ngươi
Ta từng bố thí giúp đời
Dựng xây công đức khắp nơi nhiệt tình
Nên khi chết được tái sinh
Làm vua Đế Thích thiên đình hiện nay,
Tuy nhiên ngươi tệ bạc thay
Tham lam, keo kiệt tiếng đầy hôi tanh
Chỉ lo tích lũy thêm nhanh
Không coi truyền thống gia đình ra chi
Không còn đáng sống làm gì
Ngươi nên thay đổi ngay đi là vừa
Theo gương ta tại kiếp xưa
Lòng thành bố thí, tâm từ phát huy
Nếu không thời tài sản kia
Ta làm cho mất tiêu đi tức thời,
Dùng chùy đập nát đầu ngươi
Chùy kim cương đó sẵn nơi tay này."
Một phần sợ chết thảm thay,
Một phần bừng ngộ điều hay, điều lành
Ông Keo hối lỗi tâm thành:
"Con xin bố thí nhiệt tình từ đây.”
Vẫn ngồi lơ lửng trên mây
Vua trời dạy dỗ thêm ngay đôi lời:
"Con nên sống cho nên người
Tuân theo ngũ giới giữ đời sạch trong!”
Xong ngài biến cõi hư không
Trở về thiên giới ngát hương an bình.
*
Quyết tâm gây dựng nhân lành
Ông Keo bố thí cho quanh xóm làng
Tạo công đức, mở lòng vàng
Tái sinh sau đó vẻ vang cõi trời.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
ILLISA THE CHEAP
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

Nơi miền Bắc Ấn Độ xưa
Thành Ba La Nại có vua trị vì
Nhà vua có vị quan kia
Rất là khôn khéo ai bì được ngang
Biết chiều vua đủ mọi đường
Cho nên vua mến, vua thương bội phần
Thưởng công cho kẻ cận thần
Nhà vua bèn cử ông quan của mình
Đứng ra thay mặt triều đình
Trông coi làng nọ ngoại thành xa xôi
Nơi biên địa khuất phương trời
Thay vua thâu thuế của người địa phương.
Ít lâu sau ông dễ dàng
Hòa đồng với các dân làng kết thân,
Làng tôn kính khắp xa gần
Vì ông là một cận thần của vua
Mà vua thời rất nhân từ
Dân dần tin cậy ông như người nhà.
Tuy khôn khéo, chẳng thật thà
Trong lòng ông lại quả là tham lam
Bao nhiêu bổng lộc vua ban
Nào đâu thoả mãn cho quan chút nào
Nên quan chỉ ít lâu sau
Kết thân với cướp có đâu ngại ngần
Và rồi táng tận lương tâm
Nghĩ ra kế hoạch bất nhân làm giàu
Ông bàn cùng cướp như sau:
"Dân làng tín cẩn tôi lâu lắm rồi
Tôi tìm cách dụ họ thôi
Vào khu rừng rậm xa nơi xóm làng
Bày ra việc cho họ làm
Cầm chân họ thật dễ dàng nơi đây
Ở nhà các bạn ra tay
Kéo nhau xâm nhập vào ngay trong làng
Hốt tài sản. Rồi tan hàng.
Rút lui êm thấm lẹ làng khó chi
Trước khi tôi bảo họ về
Thế là kế hoạch mọi bề êm xuôi
Thứ gì cướp được chia đôi
Đền bù công trạng của tôi nửa phần."
Cướp đồng ý, sướng vô ngần
Hẹn ngày hành động cướp dân làng này.
Thời gian trôi, tới một ngày
Quan kia tụ họp dân ngay đầu làng
Đưa dân vào chốn rừng hoang
Theo như ý kiến của quan dẫn đầu
Đúng theo kế hoạch từ lâu
Cả làng trống trải, trước sau không người
Cướp vào hôi của tơi bời
Toàn tài sản quý có đời nào tha
Giết thêm bò sẵn nhởn nha
Xoay qua ăn nhậu tà tà thảnh thơi
Cuối ngày mới chịu rút lui
Mang theo tài sản của người hiền lương.
*
Một thương gia chợt ghé làng
Phương xa buôn bán mang hàng tới đây
Vô tình thấy bọn cướp ngày
Ông bèn vội nấp vào ngay bìa rừng
Tai nghe ngóng, mắt dòm chừng
Cướp ngồi ăn nhậu ung dung luận bàn.
Buổi chiều vừa khuất ánh vàng
Quan ra lệnh đám dân làng trở lui
Đường về đáng trống rầm trời
Ý như báo động cho người khác nghe
Đề phòng mà rút êm đi
Kẻo mà bị bắt thời nguy vô cùng.
Dân làng về thấy hãi hùng
Cướp đâu hôi của khắp trong mọi nhà
Thật tan hoang, thật xót xa
Bò thời bị giết thấy mà thảm thay.
Chợt đâu xuất hiện tại đây
Thương gia quen mặt chỉ tay nói rằng:
"Chính người phản bội phũ phàng
Là quan thâu thuế tại làng chứ ai
Dân làng quả đã lầm sai
Đặt lòng tín nhiệm vào loài gian manh
Chính ông đồng lõa đồng tình
Giúp cho bọn cướp hoành hành hại dân
Giờ đây làm bộ vô can
Ngây thơ như một anh chàng cừu non.
Nếu ta có một đứa con
Xấu xa hư đốn ta còn tiếc chi
Nên lên tiếng phủ nhận đi:
‘Đây con không mẹ!’ nghe thì xuôi hơn!"
Ít lâu tội trạng của quan
Đồn về tới tận ngai vàng ngay thôi
Vua bèn ra lệnh triệu hồi
Phạt quan theo luật, răn đời làm gương.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE MOTHERLESS SON
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

-ooOoo-

1) TRUYỆN KHỈ VÀ CÁ SẤU
Chú khỉ khôn ngoan là tiền thân Đức Phật.

2) TRUYỆN VUA VÀ HOÀNG HẬU
Chương 1: Bồ Tát tái sinh

3) TRUYỆN VUA VÀ HOÀNG HẬU
Chương 2: Chiếm quyền
Chương 3: Nhượng quyền
Hoàng tử con của bà hoàng hậu bỏ trốn là tiền thân Đức Phật.

4) TRUYỆN MỘT KHỐI VÀNG LỚN
Nông dân được khối vàng là tiền thân Đức Phật.

5) TRUYỆN HOÀNG TỬ KHỈ
Hoàng tử khỉ là tiền thân Đức Phật. Khỉ cha là Đề Bà Đạt Đa.

6) TRUYỆN HAI CÁCH ĐÁNH TRỐNG
Người cha đánh trống là tiền thân Đức Phật.

7) TRUYỆN HAI BÀ MẸ
Thầy lừng danh có nhiều học trò là tiền thân Đức Phật.

8) TRUYỆN THẦY CÚNG ĐÁNH BẠC VỚI CUỘC ĐỜI
Vua thích đánh bạc với thầy cúng là tiền thân Đức Phật.

9) TRUYỆN TIỂU THƯ ĐỘC ÁC VÀ HIỀN SĨ BÁN SỮA
Hiền sĩ bán sữa là tiền thân Đức Phật. Tướng cướp là A Nan.

10) TRUYỆN CHỒNG QUÊ VỢ TỈNH
Thầy dạy tại Ba La Nại là tiền thân Đức Phật.

11) TRUYỆN SỰ KHÔN NGOAN CỦA HOÀNG HẬU TỪ TÂM
Ẩn sĩ là tiền thân Đức Phật. Vua là A Nan. Hoàng hậu Từ Tâm là Liên Hoa Sắc.

12) TRUYỆN ĐÀN BÀ THÔNG MINH
Vua là tiền thân Đức Phật.

13) TRUYỆN RẮN VỮNG Ý CHÍ
Thầy thuốc là tiền thân Đức Phật. Rắn là Xá Lợi Phất.

14) TRUYỆN HIỀN NHÂN CUỐC XẺNG
Hiền nhân Cuốc Xẻng là tiền thân Đức Phật. Vua là A Nan.

15) TRUYỆN CHÀNG HÁI CỦI TƯƠI
Thầy giáo danh tiếng là tiền thân Đức Phật.

16) TRUYỆN CHÚA VOI ĐỨC HẠNH
Chúa voi Đức Hạnh là tiền thân Đức Phật. Tên gian phản bội là Đề Bà Đạt Đa.

17) TRUYỆN BỐN SINH MẠNG BÁM KHÚC CÂY
Thầy tu khổ hạnh về sau làm quốc vương là tiền thân Đức Phật. Hoàng tử về sau trở thành vua độc ác là Đề Bà Đạt Đa. Rắn là Xá Lợi Phất. Chuột là Mục Kiền Liên. Vẹt là A Nan.

18) TRUYỆN NƠI CƯ TRÚ MỚI CỦA THẦN CÂY
Vị thần cây hiền trí lãnh đạo trong rừng là tiền thân Đức Phật.

19) TRUYỆN CÁ TẠO PHÉP MẦU
Cá tạo phép mầu là tiền thân Đức Phật. Thần mưa là A Nan.

20) TRUYỆN NGƯỜI CANH GÁC THIỀN ĐỊNH
Người canh gác thiền định là tiền thân Đức Phật.

21) TRUYỆN MƯỜI SÁU GIẤC MƠ
Chương 1: Kinh Hoàng

22) TRUYỆN MƯỜI SÁU GIẤC MƠ
Chương 2: Bò Gầm Thét Nhưng Không Húc Nhau

23) TRUYỆN MƯỜI SÁU GIẤC MƠ
Chương 3: Âm Thanh Kinh Sợ
Chương 4: Lời Dạy
Thầy tu ẩn sĩ là tiền thân Đức Phật. Vua là A Nan. Đệ tử của tế sư trưởng là Xá Lợi Phất.

24) TRUYỆN ÔNG KEO TỶ PHÚ
Người thợ hớt tóc là tiền thân đức Phật. Vua là A Nan. Thiên chủ Đế Thích là Mục Kiền Liên.

25) TRUYỆN ĐỨA CON MỒ CÔI
Thương gia ghé làng là tiền thân Đức Phật.

* * *

Các hình vẽ phụ họa đã được bỏ đi trong nội dung các truyện phổ biến trên website.

* * *

* Sách ấn tống để biếu, không bán.
* Tác giả không giữ bản quyền.
* Hoan nghênh tái bản hoặc phổ biến dưới bất kỳ hình thức nào khác.

* * *

LIÊN LẠC: giaongo@msn.com

-ooOoo-

Ðầu trang | Tập 1| Tập 2 | Tập 3 | Tập 4

Trang web BuddhaSasana

Times (Unicode) font

TRUYỆN THƠ TIỀN THÂN ĐỨC PHẬT

Tập 3 - KHỈ VÀ CÁ SẤU

Tâm Minh Ngô Tằng Giao

* DIỆU PHƯƠNG XUẤT BẢN 2006 *

-ooOoo-

TRUYỆN TIỀN THÂN ĐỨC PHẬT được ghi chép trong Kinh Bổn Sanh (Jàtaka). Đây là tập thứ 10 trong Tiểu Bộ Kinh. "Tiền thân" là những đời sống trước, những kiếp quá khứ. Mỗi truyện thường gồm: phần truyện hiện tại, phần truyện quá khứ, phần kết hợp và một bài kệ.

Phần "TRUYỆN HIỆN TẠI" kể một câu truyện được xem là đang xảy ra trong thời Đức Phật còn tại thế. Nhân dịp này Đức Phật nhắc lại một câu truyện trong quá khứ có liên quan.

Phần "TRUYỆN QUÁ KHỨ" kể một câu truyện từ thời xa xưa có liên hệ đến những nhân vật trong câu truyện hiện tại. Trong truyện quá khứ luôn luôn có sự hiện diện của một vị Bồ Tát, vị này là tiền thân của Đức Phật.

Phong cách đạo đức của các vị Bồ Tát thật toàn hảo từ sự suy tư cho đến lời ăn tiếng nói và việc làm. Ngài là nhân vật chính cao cả, phi thường với nếp sống chân thiện, hướng thượng. Ngài thường giáo hóa người chung quanh bằng tấm gương đạo đức của chính mình. Ngài có đầy đủ các đức tính như trì giới thanh tịnh, bố thí rộng rãi, Thiền định tinh tấn liên tục và hành trì hạnh nhẫn nhục cao độ đến mức xả thân. Các vị Bồ Tát này khi thì làm thú vật, khi thì làm người, đôi khi làm chư thiên, có lúc làm thần cây v.v…

Phần "KẾT HỢP" là phần liên kết truyện hiện tại với truyện quá khứ. Chỉ rõ sự liên hệ giữa những nhân vật chính trong hai câu truyện, để rồi “nhận diện tiền thân” tức là nói rõ ra rằng "người này" "sinh vật này" trong truyện quá khứ "là ai" trong truyện hiện tại.

Mỗi truyện tiền thân có một bài "KỆ". Kệ đó thường dựa vào câu truyện để đưa ra lời phê bình.

Tập TRUYỆN TIỀN THÂN ĐỨC PHẬT được coi là do các đệ tử của Đức Phật trước tác và mượn tiếng là Phật dạy để phổ biến những lời giáo huấn của Đức Phật. Người ta suy ra rằng các vị này sống trong thời Đức Phật hoặc chỉ sau đó khoảng vài chục năm. Đầu tiên truyện được truyền khẩu, về sau người ta sưu tập lại và ghi chép thành kinh sách.

Các truyện tiền thân thật sự là những tài liệu có giá trị cả về mặt văn học, sử học, ngôn ngữ học, đạo đức học và giáo dục Phật giáo... Truyện có mục đích tạo niềm tin vào đạo pháp trong mọi tầng lớp xã hội. Truyện mở ra một kỷ nguyên mới trong cung cách truyền bá đạo Phật.

Các truyện tiền thân này, nhất là các truyện về súc vật, nhiều khi vượt qua biên giới tôn giáo và trở thành cổ tích dân gian, nửa thần thoại, nửa thực tế, không lệ thuộc một tôn giáo nào hay xứ sở nào cả. Đây là gia tài chung của nền văn hóa dân gian. Chính vì vậy mà các truyện tiền thân này rất được phổ biến, không những trong giới Phật tử mà còn lan ra khắp cả mọi địa phương và mọi dân tộc nữa. Truyện tồn tại với giá trị độc đáo trong nền văn chương thánh thiện của thế giới. Mặc dù đã hơn hai ngàn năm trăm năm qua kể từ khi những truyện này được kể, ngày nay truyện vẫn chứa đựng sự hấp dẫn và còn có khả năng lôi cuốn làm say mê tâm hồn các độc giả trẻ em cũng như người lớn.

*

Các truyện tiền thân Đức Phật đã được nhiều người kể lại, thường là bằng văn xuôi, đôi khi bằng tranh ảnh. Trong cuốn sách này, và có lẽ đây là lần đầu tiên, truyện được kể lại bằng một ngôn ngữ bình dị dưới hình thức thơ, những vần thơ "lục bát" có tính cách thuần túy dân tộc, để người đọc và người nghe dễ hiểu và dễ nhớ.

Tác giả khi kể lại truyện tiền thân bằng thơ đã dựa vào tài liệu tiếng Anh tương đối ngắn gọn và đơn giản là: "BUDDHIST TALES FOR YOUNG AND OLD" của Ven. Kurunegoda Piyatissa Maha Thera và Todd Anderson. Tài liệu gồm 2 cuốn với tổng cộng 100 truyện.

Phần tranh phụ họa trong cuốn thứ nhất (1995) là do Sally Bienemann, Millie Byrum và Mark Gilson. Phần tranh phụ họa trong cuốn thứ nhì (1996) là do John Patterson. Vì truyện kể nhắm cho các độc giả phương Tây nên các tranh vẽ hầu như thiếu sắc thái Á Đông.

Tài liệu trên đây không đề cập tới phần “Truyện Hiện Tại” mà chỉ đơn giản đề cập đến phần “Truyện Quá Khứ” của các truyện tiền thân mà thôi.

Cuối sách là phần "Nhận Diện Tiền Thân Đức Phật” giới thiệu cho mọi người được biết người nào, sinh vật nào, thần nào là vị Bồ Tát (tức tiền thân Đức Phật) trong câu truyện quá khứ đã kể ở trên.

Tác giả khi kể truyện lại bằng thơ cũng đã tham khảo thêm các truyện về tiền thân Đức Phật của Hòa thượng Thích Minh Châu và cư sĩ Nguyên Tâm Trần Phương Lan dịch từ nguyên bản tiếng Pali và tiếng Anh, do Viện Nghiên cứu Phật học Việt Nam ấn hành.

Bộ "TRUYỆN THƠ TIỀN THÂN ĐỨC PHẬT” của cư sĩ Tâm Minh Ngô Tằng Giao gồm nhiều tập. Tập số 3 này gồm 25 truyện thơ và có nhan đề là: "KHỈ VÀ CÁ SẤU."

Ước mong rằng người đọc cũng như người nghe truyện sẽ ghi nhớ mãi trong tâm cái nếp sống đạo đức chân chính cùng những lời khuyên dạy quý báu của vị Bồ Tát trong truyện để cùng nhau cố gắng noi theo hầu đạt được cái Chân, Thiện, Mỹ trong cuộc sống hàng ngày.

Ngày xưa ở tại ven sông
Có chàng khỉ sống ung dung một mình
Mạnh sức lực, lớn thân hình
Thêm tài nhảy nhót tài tình kể chi.
Giữa sông có đảo đẹp kia
Bao nhiêu cây cối rậm rì xanh tươi
Trái cây ngon ngọt khắp nơi
Nào hồng, nào chuối chào mời khỉ ta.
Từ bờ tới đảo khá xa
May thay có đá nhô ra giữa dòng
Khỉ ta thấy tiện vô cùng
Từ bờ nhảy tới giữa sông lấy đà
Nhún chân trên đá nhô ra
Nhảy thêm lần nữa là qua đảo rồi.
Sáng qua đảo khỉ dạo chơi
Trái cây ăn uống đã đời tại đây
Lang thang thỏa thích cả ngày
Vầng dương gần lặn mới quay trở về
Cũng như buổi sáng khác chi
Nhảy về trên tảng đá kia giữa dòng.
*
Một nơi ở cạnh con sông
Có đôi cá sấu sống trong bụi bờ
Cuộc đời thoải mái nên thơ
Thế rồi vợ sấu bất ngờ mang thai
Kể từ đó thích ăn hoài
Chỉ ưa món lạ khác người chung quanh,
Anh chồng chiều vợ thật tình
Luôn đi kiếm thứ vợ mình thích ăn.
Khỉ thường nhảy nhót nhiều lần
Nhảy qua nhảy lại xa gần đều hay
Và đều thán phục lắm thay,
Vợ chàng cá sấu cũng đầy ngạc nhiên
Một hôm nói với chồng liền:
"Em thèm ăn được trái tim khỉ này."
Anh chồng chiều vợ lâu nay
Hứa rằng sẽ lấy tim ngay cho nàng.
Anh chồng tính toán kỹ càng
Bơi ra tảng đá, vội vàng leo lên
Nằm che tảng đá phía trên
Nghĩ rằng khỉ sẽ về liền ngang đây
Tất nhiên phải nhảy lưng này
Sấu thời bắt khỉ được ngay dễ dàng.
*
Suốt ngày trên đảo lang thang
Chiều về khỉ mới tìm đường qua sông
Nhìn ra tảng đá giữa dòng
Thấy hình như đá bềnh bồng cao thêm
Thật kỳ lạ, khỉ nghi liền!
Khỉ nhìn mực nước ở bên hai bờ
Thấy bình thường! Càng thêm ngờ!
Mắt tinh khỉ nhận thấy ra sấu rồi
Sấu nằm trên đá đó thôi,
Thử xem hư thực khỉ thời la lên:
"Hỡi anh tảng đá bạn hiền
Chắc luôn mạnh giỏi ở trên sông này?"
Hỏi ba lần, lớn tiếng thay
Khỉ bèn hỏi tiếp: "Bạn hay trả lời
Và thường nói chuyện với tôi
Hôm nay sao lại im hơi lạ kỳ?"
Anh chồng cá sấu nghĩ suy:
"Đá này có lẽ mọi khi đáp lời
Bây giờ im lặng lâu rồi
Ta nên lên tiếng khỉ thời khỏi nghi
Nhân cơ hội gạt khỉ kia."
Sấu bèn đáp lại: “Tôi thì bình yên
Cám ơn bạn khỉ lành hiền
Cần gì cứ nói tôi liền tiếp tay."
Khỉ ranh mãnh hỏi: "Ơ hay!
Bạn là ai vậy? Nằm đây làm gì?"
Sấu ta không kịp nghĩ suy
Thế là vội vã tức thì xưng tên:
"Ta là cá sấu sông bên."
Khỉ cười: "Sao bạn nằm trên đá này?"
Sấu la: "Ta đợi bạn đây
Để mà lấy trái tim ngay bây giờ
Khỉ ơi khó thoát tay ta."
Khôn ngoan khỉ nghĩ: "Quả là nguy tai
Sấu kia nói đúng quá trời
Đường về chỉ có đá nơi giữa dòng
Ta nào vượt được mà mong
Ta nên lừa sấu mới hòng thoát qua."
Nghĩ xong khỉ lớn tiếng la:
"Sấu ơi! Bạn thắng được ta thật rồi
Ta trao bạn trái tim thôi
Bạn nên há miệng ta thời tặng đây
Khi ta nhảy tới đá này
Trái tim bạn sẽ có ngay đấy mà!"
Sấu nghe vội há miệng ra
Há cho thật lớn, từ xa chờ mồi
Há to nên mắt nhắm thôi
Nào còn trông thấy đất trời gì đâu.
Khỉ co chân phóng thật mau
Nhún mình nhảy tót lên đầu sấu kia
Rồi từ đó nhảy tiếp đi
Qua bờ, qua bến rất chi lẹ làng.
*
Sấu ta mở mắt bàng hoàng
Không ngờ khỉ vượt dễ dàng qua sông
Thấy rằng khỉ giỏi vô cùng
Sấu bèn ca ngợi chiến công của người:
"Khỉ ơi! Bạn thật tuyệt vời
Nếu so với bạn tôi thời xấu xa
Giờ đây hổ thẹn quá mà
Chỉ vì chiều vợ hóa ra gian tình.
Bạn thời chính đáng quang minh
Chỉ lo tự cứu thân mình mà thôi
Không hề làm hại tới ai.
Bạn treo gương tốt sáng soi mọi bề!"
Anh chồng cá sấu quay về
Thật thà kể lại vợ nghe ngọn ngành.
Thoạt tiên vợ rất bực mình
Nghĩ chồng chẳng chịu nhiệt tình, thiết tha
Nhưng rồi ngày tháng trôi qua
Đến khi vợ sấu sinh ra con rồi
Nhìn con mẹ thấy vui tươi
Bao nhiêu chuyện cũ tức thời quên luôn.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
MR. MONKEY AND SIR CROCODILE
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

* 2 *

Ngày xưa có một ông vua
Trị vì đất nước êm ru trong ngoài
Vua sinh ra được hai trai
Vua bèn chỉ định một người nối ngôi
Đó là anh lớn mà thôi
Còn phần quân đội em thời lo toan.
Vua già yếu, một thời gian
Lìa trần để lại ngai vàng cho con
Người anh lên nắm quyền luôn
Trở thành vua mới với muôn quyền hành.
Người em giờ lại trở thành
Một người kế vị cho anh sau này.
Anh làm vua được ít ngày
Một quan hầu cận tại đây gian tình
Ghét người em nên tâu trình
Đặt điều vu khống người mình không ưa:
"Em trai định giết hại vua
Âm mưu tranh chức kể như lâu rồi."
Thoạt tiên vua chẳng tin lời
Tên gian nói mãi vua thời cũng nghi
Thế là đến một ngày kia
Người anh ra lệnh tức thì bắt em
Nhốt vào trong khám tối đen
Tay chân xiềng xích quấn thêm đọa đày.
Người em tù tội buồn thay
Nghĩ rằng: "Mình vốn lâu nay đàng hoàng
Nào đâu giành giật ngai vàng
Nào đâu có ý bạo tàn giết anh
Ta không oán hận anh mình
Chỉ xin sự thật hiển linh lúc này."
Tập trung ý chí lại ngay
Người em cầu nguyện với đầy thành tâm:
"Nếu ta không phạm lỗi lầm
Lòng này trong sạch sáng ngần trước sau
Xin xiềng xích đứt ra mau
Cửa tù mở rộng ra bầu trời cao!"
Lời cầu linh ứng biết bao
Xiềng rơi! Cửa mở! Ai nào ngờ đâu
Thật là một phép nhiệm mầu
Người em thoát chạy vào sâu rừng già
Tới nơi hẻo lánh thật xa
Nhân dân vùng đó quả là tốt thay
Nhận ra hoàng tử em ngay
Họ thường kính trọng từ ngày xa xưa
Thương yêu, quý mến, thích ưa
Họ bèn tìm cách nhân từ bao che
Giúp chàng trốn tránh kín đi
Khiến vua đâu có dễ chi kiếm tìm.
*
Sau khi mọi chuyện tạm yên
Nhân dân cư ngụ trong miền suy tôn
Mời hoàng tử lãnh đạo luôn
Toàn vùng lập một đạo quân kiêu hùng.
Chàng em tự nhủ trong lòng:
"Trước đây ngôi báu ta không hề màng
Anh ta lại cứ nghi oan
Coi ta như địch, phũ phàng biết bao
Giờ ta sẽ tiến quân vào
Trở thành địch thủ. Ai nào hơn ai?"
Chàng mang quân vây vòng ngoài
Gửi thư tuyên chiến so tài tranh đua:
"Một là nhường lại ngôi vua
Hai là chiến đấu ăn thua ngoài thành."
Thế là tin tức loan nhanh
Bao nhiêu dân chúng rời kinh đô liền
Theo về phía hoàng tử em
Tỏ lòng ủng hộ với niềm yêu thương.
Vua anh quyết giữ ngai vàng
Cho nên chuẩn bị sẵn sàng đấu tranh
Trước khi ra khỏi cổng thành
Tới thăm hoàng hậu tâm tình đôi câu:
"Chiến tranh thắng bại hay đâu
Nào ai biết được mai sau thế nào
Bà đang thai nghén, nguy sao!
Nếu ta tử trận, bà vào rừng đây
Trốn càng xa thời càng hay
Lo con sinh nở sau này bình an."
Cửa thành mở rộng thênh thang
Hai bên tham chiến tan hoang đôi đường
Chẳng may anh bị tử thương
Thế là tin tức dữ hung loan truyền
Trong cung hoàng hậu nghe tin
Nhớ lời vua dặn, bà bèn trốn ngay
Giả trang hành khất nghèo thay
Áo quần rách rưới, mặt mày lấm lem
Trên đầu một thúng đội lên
Chứa nhiều châu báu nhưng nhìn ai hay
Vì bà phủ lớp gạo này
Gạo dơ bẩn của ăn mày lang thang,
Ai thèm trộm! Ai thèm màng!
Mặt trời chưa tỏ, trăng vàng còn nguyên.
*
Rời kinh đô bà đi liền
Không ai nhận biết vợ hiền của vua,
Quen trong cung cấm thời xưa
Bà ra cửa Bắc, ngần ngừ bước chân
Đi đâu? Bối rối vô ngần,
Nhớ ra nơi chốn có lần ghé qua
Đó là thành phố Căm Pa
Bà bèn tìm chỗ ngồi ra lề đường
Hỏi thăm xem khách thập phương
Có ai qua đó xin nương theo liền.
Bấy giờ có một người hiền
Tu hành tinh tấn bao tiền kiếp qua
Khi là thú vật hiền hòa,
Khi là thần thánh thật là quyền năng,
Khi là người thấm đạo vàng
Đường tu tốt đẹp rỡ ràng. Lành thay!
Thời gian nghe kể truyện này
Thời bồ tát đó tới ngày tái sinh
Hiện nằm trong bụng mẹ mình
Là bà hoàng hậu cung đình mất ngôi,
Khi bồ tát sắp ra đời
Khắp nơi rung chuyển, cõi trời xôn xao
Vua trời Đế Thích thuở nào
Nghe tin tới giúp với bao chân tình
Ông bèn hóa phép hiện hình
Thành ra ông lão hiền lành lái xe
Có giường nằm, có mái che
Tới bên hoàng hậu tức thì nói ra:
"Nào ai muốn đi Căm Pa
Ta thời chở giúp nề hà chi đâu.”
Bà hoàng hậu đáp lại mau:
"Cháu xin đi kẻo chờ lâu lắm rồi.”
Ông bèn nói: "Cũng được thôi
Lên xe ta sẽ tức thời chở đi.”
Vì ngày sinh đã gần kề
Cho nên bà mẹ nặng nề tấm thân
Xe cao, leo khó bội phần
Ông già vội nói: "Chớ ngần ngại chi
Cứ giơ chân bước lên đi
Lái xe kinh nghiệm ta thì giúp thêm."
Tuân lời bà mẹ bước lên
Ông già hóa phép đất liền dâng cao
Bà leo lên dễ dàng sao
Bà bèn tự nhủ: "Ai nào khác đâu
Ông là thần với phép mầu."
Rồi bà mệt mỏi chìm sâu giấc nồng.
Xe ngừng tại một dòng sông
Bà còn say ngủ ở trong xe hàng,
Ông già đánh thức nhẹ nhàng:
"Dậy đi xuống tắm sông vàng nơi đây
Rồi thay quần áo mới này."
Ông đưa quần áo đẹp ngay cho bà
Sau khi ăn uống qua loa
Bà nằm thiếp ngủ, giấc hoa tuyệt vời.
Buổi chiều xe tới một nơi
Bà bừng tỉnh dậy thốt lời hỏi thăm,
Đưa bà xuống, ông nói rằng:
"Thành Căm Pa đó con đang mong chờ
Thôi ta đi tiếp bây giờ.”
Nói xong ông phóng khuất mờ chân mây.
Sau khi vào thành phố này
Bà ngồi trong quán tại đây dò chừng.
*
Đã từ lâu ở trong vùng
Có nhà hiền triết vô cùng giỏi giang
Thường xuyên giúp đỡ xóm làng
Thầy đang rảo bước trên đường ra sông
Năm trăm đệ tử theo ông
Cùng nhau đi tắm nước trong sông vàng
Đang đi thầy thấy bà hoàng
Ngồi trong một quán bán hàng phía xa
Sắc xinh tươi, nét mặn mà,
Trẻ trong bụng mẹ toát ra phía ngoài
Hào quang mầu nhiệm tuyệt vời
Thầy nhờ cặp mắt tinh đời mới hay
Tự nhiên thương cảm bà ngay
Như thương em ruột tràn đầy tình thân
Thầy bèn dấn bước lại gần
Một mình vào quán hỏi han thân tình:
"Bà từ đâu đến một mình?"
Thấy thầy có vẻ chân thành, hiền lương
Bà bèn thổ lộ can trường
Rằng mình vốn gốc bà hoàng trong cung
Rằng chồng ra trận tử thương,
Rằng bà trốn chạy tìm đường cứu con.”
Thầy hiền triết bèn nói luôn:
"Bà đừng lo nghĩ héo hon thảm sầu
Nhà tôi của cải rất giàu
Giúp bà mọi chuyện trước sau tận tình
Coi như em của gia đình,
Nhìn tôi, lớn tiếng kêu anh đi nào
Và rồi cố khóc nghẹn ngào."
Bà hoàng làm bộ khóc gào thảm thương.
Vừa khi đệ tử ngoài đường
Bước vào thấy cảnh lạ thường diễn ra
Thầy hiền triết nói: "Đây là
Cô em thất lạc xa nhà đã lâu
Bất ngờ mới gặp lại nhau."
Thầy sai hầu cận chở mau cô về
Tường trình cho vợ thầy nghe
Nhắn bà săn sóc mọi bề cho yên.
Vợ thầy chào đón cô em
Mời vào tắm rửa cho thêm khoẻ người
Mời lên giường nằm nghỉ ngơi
Chăm lo em gái của nơi nhà chồng.
Khi thầy tắm táp đã xong
Thầy cùng đệ tử ngoài sông về nhà
Giờ ăn tối mời em ra
Cùng nhau tham dự chan hòa tình thân
Mời em ở lại nhà luôn
Coi như đoàn tụ quây quần bên nhau.
Bà hoàng hậu vài ngày sau
Tới kỳ sinh nở con đầu chờ mong
Một trai đẹp đẽ vô song
Rất là xinh xắn, vô cùng tinh anh.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
KING FRUITFUL AND QUEEN SIVALI
Ch. 1: Rebirth Of The Bodhisatta
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

* 3 *

Chàng hoàng tử lớn thật nhanh
Thường xuyên bị trẻ chung quanh chê cười
Cho rằng cậu bé kém người
Xa nguồn quý phái, gần nơi bần hàn
Cậu buồn, tìm mẹ hỏi han
Mẹ cho biết cậu là hoàng tử xưa
Cha từng là một vị vua
Mất ngôi, tử trận, vì thua em mình:
"Con dòng quý tộc cung đình."
Cậu nghe biết vậy quả tình sướng vui.
Đến khi mười sáu tuổi đời
Cậu hoàng tử nhỏ nay thời lớn khôn
Học hành thông thạo các môn
Cả văn lẫn võ cậu luôn có tài
Thành thanh niên trẻ, đẹp trai
Nhưng lòng vẫn mãi u hoài chuyện xưa.
Một ngày nghĩ đến ngôi vua
Chàng bèn nảy ý muốn thu ngôi về
Hỏi thăm mẹ: “Vậy trước kia
Ra đi mẹ có mang gì quý không?"
Mẹ chàng đáp: “Con yên lòng
Mẹ mang theo của báu trong cung vàng
Để con nay sống dễ dàng
Không cần chi phải lo toan kiếm tiền
Con đừng suy tính gì thêm
Ngai vàng lo lấy lại liền là hơn."
Chàng thưa: "Con rất tạ ơn
Nhưng con chỉ muốn nửa phần đó thôi
Để đi tàu tới một nơi
Bán buôn vàng bạc sinh sôi làm giàu."
Mẹ ngăn: “Con chớ đi đâu
Biển khơi vùi dập thuyền tàu hiểm nguy
Tiền đây có sẵn thiếu chi.”
Chàng thưa: "Con quyết định đi chuyến này
Nửa phần tài sản còn đây
Mẹ dùng thoải mái như ngày hoàng cung."
Nói xong chàng chẳng ngập ngừng
Tàu dong buồm lướt ra vùng biển khơi.
*
Tại kinh đô chốn xa vời
Vào thời gian đó vua thời ốm đau
Thuốc thang nào giúp gì đâu
Bệnh tình quá nặng, từ lâu liệt giường.
*
Trên con tàu vượt đại dương
Ba trăm năm chục người cùng đi buôn
Bảy ngày êm ả cánh buồm
Bỗng đâu bão tố dập dồn nổi lên
Con tầu nghiêng ngả muốn chìm
Mọi người kinh hoảng khóc rên não nề
Khẩn cầu thần thánh cứu nguy
Chỉ riêng hoàng tử gan lì, bình tâm
Không cần nhờ đến thánh thần
Tự tìm cách cứu bản thân của mình,
Nhúng dầu quần áo cho nhanh
Để phòng cái lạnh ở quanh thấm người,
Biển khơi sóng gió nổi trôi
Ăn thêm no bụng sợ rồi thiếu ăn,
Cột buồm leo mãi lên dần
Leo cho đến tận nơi phần đỉnh cao
Nên khi tàu ngập sóng trào
Mọi người đều bị chìm vào dòng sâu
Làm mồi cho cá còn đâu
Quanh tàu mặt biển nhuốm mầu máu tuôn
Chàng còn ôm đỉnh cột buồm
Một mình sống sót, phóng luôn ra ngoài.
*
Cùng khi đó tại lâu đài
Nhà vua chắc sắp lìa đời hôm nay.
*
Chàng hoàng tử trẻ gặp may
Ra công bơi suốt bảy ngày bảy đêm
Thành tâm tụng niệm liên miên
Mãi thương mẹ góa, không quên đạo vàng.
Thời xưa ngự trị đại dương
Nữ thần biển cả thường thường hiện ra
Để mà cứu giúp người ta
Những người hiếu đễ, thật thà, hiền lương.
Nữ thần thử thách nhiều đường
Thấy chàng quả thật kiên cường đáng khen
Lòng can đảm, chí vững bền
Cố công, gắng sức liên miên không ngừng
Nữ thần khen ngợi vô cùng
Hỏi nay chàng muốn tới vùng nào đây,
Chàng thưa muốn tới được ngay
Chốn kinh đô đó lâu nay nguyện thầm,
Nữ thần quyền phép vô ngần
Đưa chàng đi chẳng khó khăn chút nào
Tới kinh đô, thần bước vào
Một vườn xoài lớn lao xao lá cành
Đặt chàng trên tảng đá xanh
Linh thiêng nổi tiếng kinh thành từ lâu
Mơ màng chàng có hay đâu,
Nữ thần quay lại biển sâu tức thời.
*
Nhà vua không có con trai
Chỉ sinh một gái đẹp người, thông minh
Vua hấp hối trong cung đình
Các quan chầu chực ở quanh bên giường
Chờ xin ý kiến quân vương
Chọn ai để nối ngai vàng mai sau
Nhà vua trăn trối lại mau
Vài điều cần thiết hàng đầu ưu tiên
Làm tiêu chuẩn chọn vua hiền
Triều đình ghi nhớ, đâu quên được lời.
Sau khi vua đã qua đời
Các quan cố gắng tìm người lên thay
Nhưng nào dễ kiếm ra ngay
Điều vua đòi hỏi gắt gay vô cùng:
"Một là công chúa mến thương,
Hai là nhận biết đầu giường của vua,
Ba là tài nghệ có thừa
Giương ra nổi cánh cung xưa nặng nề,
Bốn là thông thái mọi bề
Kiếm ra mười sáu nơi kia chôn vàng
Cùng châu báu trong kho tàng."
Các quan lúng túng, hoang mang tìm hoài
Nhưng mà không tuyển được ai
Phải nhờ tu sĩ đại tài hoàng cung
Xin ngài cố vấn mọi đường
Tìm người thay thế ngôi vương trị vì.
Trầm ngâm tu sĩ nghĩ suy
Và rồi đề nghị lấy xe vua dùng
Buộc vào bốn ngựa oai hùng
Ngựa này tự chạy khắp vùng chung quanh
Ngựa thường ngừng chốn hiển linh
Có người tài đức, trở thành quốc vương
Không cần ai phải cầm cương
Để xe tự chạy về phương nhiệm mầu.
Ngài làm phép, ngài nguyện cầu
Rồi xe chuyển bánh chạy mau ra ngoài.
*
Rời kinh đô xe chạy hoài
Tới bên tảng đá vườn xoài xe ngưng
Quan quân theo gót vui mừng
Nghĩ người trên tảng đá thần là vua.
Chàng hoàng tử ngủ say sưa
Nào đâu hay biết chuyện vừa xảy ra.
Ngài tu sĩ của hoàng gia
Muốn tìm cách thử để mà rõ thêm
Lệnh cho chiêng trống vang rền
Nhưng người nằm ngủ vẫn yên giấc nồng
Không động tâm, chẳng núng lòng
Ngài tu sĩ tới xem trong chân người
Gót chân dấu ấn tuyệt vời
Khiến ngài vội vã thốt lời mừng vui:
"Người này xứng đáng nối ngôi
Nào ai trên khắp cõi đời sánh ngang.”
Ngài bèn đánh thức ông hoàng
Thỉnh ông về ngự ngai vàng. Lành thay!
Ông hoàng tử bèn hỏi ngay
Biết vua ở tại chốn đây qua đời
Không con trai để nối ngôi
Chỉ còn con gái một người mà thôi
Ông hoàng vui vẻ nhận lời
Quan quân vội rước về nơi kinh thành.
Trước khi lên nắm quyền hành
Chàng hay biết được ngọn ngành chuyện xưa
Bao điều kiện để làm vua
Bao điều vua trước đòi đưa thử tài
Chàng lần lượt vượt qua thôi
Thành công xong mới lên ngôi trị vì.
Thoạt tiên là đón mẹ về,
Trả ơn hiền triết trước kia giúp mình
Khi chàng là trẻ sơ sinh
Cưu mang mẹ ở gia đình ông ta,
Kho tàng kiếm được vừa qua
Chàng đem bố thí hết ra cho người
Những người nghèo khó khắp nơi
Khiến cho dân chúng vui tươi ăn mừng
Gần xa lễ lạc tưng bừng
Hân hoan chào đón tân vương của mình
Nhân từ, tài giỏi, tinh anh
Khắp trên đất nước thanh bình hoan ca.
*
Một thời gian ngắn trôi qua
Năm nay vườn của hoàng gia được mùa
Ông làm vườn bèn dâng vua
Trái cây ngon ngọt ông vừa hái xong,
Vua ăn, khoan khoái cõi lòng
Muốn đi thăm viếng cây trong vườn này,
Tới vườn vua chợt thấy ngay
Hai cây xoài lớn tại đây ngược đời
Tuy đều cành lá tuyệt vời
Một không có trái ở nơi trên cành
Một thời trái chín treo quanh
Vua ăn vào thấy quả tình thơm ngon
Quan quân sau đó ăn luôn,
Đến khi vua dạo khắp vườn trở lui
Nhìn cây này thấy hỡi ôi
Giờ trông dáng dấp tả tơi buồn tình
Trái ngon, cành đẹp, lá xinh
Người ta đua hái cây thành xác xơ
Tả tơi, tan nát, chỏng chơ.
Cây kia không trái vẫn như lúc đầu
Lá xanh phô sắc khoe mầu
Vua nhìn lòng chợt buồn rầu nghĩ suy:
"Ngai vàng ta có khác gì
Giống cây có trái giữ chi được bền
Bạc vàng, châu báu, uy quyền
Càng nhiều càng sợ mất liền, than ôi!
Sống đời nào có thảnh thơi
Hoang mang trí óc, rối bời tâm can
Ta nên từ giã ngai vàng
Theo gương ẩn sĩ rừng hoang tu hành."
Sau khi trở lại kinh thành
Vua trao quyền lại triều đình ngay thôi
Lên lầu cao của lâu đài
Sống đời ẩn dật của người đi tu,
Sau chừng bốn tháng ẩn cư
Nhà vua dứt khoát giã từ hoàng cung
Cạo râu, xuống tóc, vào rừng
Ẩn tu trong núi chập chùng xa xăm
Triều đình tìm cách cản ngăn
Nhưng đều vô vọng, khuyên can ích gì.
Kể từ ngày đó trở đi
Bước chân vương giả không hề trở lui.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
KING FRUITFUL AND QUEEN SIVALI
Ch. 2: Gaining Power
Ch. 3: Giving Up Power
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

* 4 *

Ngày xưa ở một ngôi làng
Nhiều người có của giàu sang vô cùng
Ông kia giàu nhất trong vùng
Có nhiều vàng bạc chứa trong nhà mình.
Một thời gian tặc nấp rình
Thường hay trộm cướp loanh quanh chốn này
Nên ông tính toán loay hoay
Đem vàng chôn giấu ở ngay ruộng ngoài
Rồi sau ông chợt qua đời
Khiến vàng chôn đó ai người biết đâu.
Thời gian thấm thoắt qua mau
Làng nay đói khổ nhuốm màu loạn ly
Ruộng nương hoang vắng bỏ kia
Không ai canh tác, dân đi mất nhiều.
*
Chàng nông dân nọ rất nghèo
Lất lây kiếm sống tiêu điều bản thân
Cho nên chẳng muốn dời chân
Chiếm khu ruộng nọ quyết tâm cày bừa
Cày hoài cho tới một trưa
Bỗng cày khựng lại, dường như kẹt rồi,
Kẹt vàng chôn dưới đó thôi
Nhưng chàng mới chiếm đất thời không hay
Cho rằng cày kẹt rễ cây
Cho nên chàng vội ngừng tay thăm dò
Đào lên thấy khối vàng to
Chàng mừng nhưng lại đâm lo chuyến này,
Khối vàng chói sáng quý thay,
Nếu đem đi lúc ban ngày sáng trưng
Nhiều người thấy! Kẹt vô cùng!
Chàng bèn vùi lấp vàng trong ruộng đồng
Đợi đêm về tối mênh mông
Sẽ quay lại lấy cũng không muộn màng.
Canh khuya trở lại lấy vàng
Anh chàng đào bới kho tàng ra coi
Khối vàng to nặng quá trời
Nhấc thời không nổi, kéo thời chẳng đi
Vàng kia đâu nhúc nhích chi
Dù xô, dù đẩy vàng thì nằm nguyên
Anh chàng thất vọng vô biên
Nghĩ mình số phận tối đen cả đời.
*
Sau khi than thở đôi lời
Chàng bèn ngồi xuống tận nơi xem vàng,
Chao ơi cả một kho tàng!
Thấy vàng to quá khó mang một lần
Chàng suy ngẫm rồi nhủ thầm:
"Muốn đem về dễ chỉ cần phân chia
Mỗi lần mang một phần về
Thế là thanh toán vàng kia dễ dàng."
Rồi chàng tính toán mơ màng:
"Chia vàng làm bốn phần bằng nhau ngay,
Một phần sinh sống buổi nay,
Một phần tiết kiệm cho ngày mai sau,
Một phần phát triển hoa màu
Canh nông cày cấy về lâu về dài,
Một phần ta giúp người ngoài
Phát tâm bố thí những ai khốn cùng
Và làm việc thiện trong vùng,
Bốn phần như vậy vô cùng đẹp thay.”
Nghĩ xong chàng thực hiện ngay
Chia vàng làm bốn. Lòng đầy thảnh thơi,
Mỗi lần mang một phần thôi
Đi về bốn chuyến êm xuôi dễ dàng.
Y theo kế hoạch dùng vàng
Sống đời hạnh phúc, dân làng kính yêu.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
A HUGE LUMP OF GOLD
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

* 5 *

Khỉ kia nhiều vợ, lắm con
Thuở xưa tụ họp ở luôn vùng này
Thật là đông đúc vui vầy
Khỉ cha cai trị cả bầy từ lâu
Tự xưng chúa tể đứng đầu
Đa nghi, ác độc ai đâu sánh cùng,
Bầy con đông đúc sống chung
Nhiều trai, ít gái. Khỉ không an lòng
Sợ trai lớn mạnh kiêu hùng
Chiếm quyền lãnh đạo tột cùng trên ngôi
Dù mình còn sống ở đời
Cho nên khỉ chúa tức thời thẳng tay
Đẻ con trai, khỉ cắn ngay
Thiến luôn đứa trẻ từ ngày mới sinh,
Khỉ con bại hoại thân hình
Lớn lên yếu đuối khó tranh chấp gì
Khỉ cha mãi mãi trị vì
Đứng làm chúa tể ngôi kia vững hoài.
*
Một bà vợ khỉ mang thai
Sợ rằng nếu đẻ con trai chuyến này
Con thời bị thiến khổ thay
Tội tình con trẻ, đắng cay mẹ hiền
Mẹ kia vội trốn đi liền
Vào khu rừng thẳm, ẩn miền núi xa
Nơi đây mẹ khỉ sinh ra
Một trai nhỏ nhắn thật là tinh anh.
Ít lâu khỉ nhỏ lớn nhanh
Kiêu hùng, vạm vỡ, trưởng thành, tinh khôn.
Một hôm chàng khỉ ngồi buồn
Tần ngần hỏi mẹ: "Cha con đâu rồi?”
Nghiêm trang mẹ khỉ trả lời:
"Cha con hiện ở xa nơi chốn này
Rừng cây khuất cuối chân mây
Ông là chúa tể một bầy rất đông
Con là dòng giống của ông
Con là hoàng tử chứ không tầm thường."
Chàng hoàng tử khỉ vui mừng:
"Mẹ đưa con tới mình cùng gặp ông."
Mẹ kinh hoàng nói: "Không! Không!
Cha con ác độc vô cùng con ơi
Ông luôn thiến các con trai
Sợ trai lớn mạnh giành ngôi của mình."
Chàng hoàng tử khỉ nhiệt tình:
"Giờ đây con đã trưởng thành lớn khôn
Mẹ đừng lo sợ cho con,
Tự con lo liệu, mẹ còn ngại chi."
Mẹ nghe, tin tưởng mọi bề
An tâm mẹ dẫn con về chốn xưa.
*
Con vui biết mấy cho vừa
Cha thời trái lại rất ư ngại ngùng
Nhìn con lớn mạnh trẻ trung
Nghĩ thầm: "Nó sẽ vô cùng hiểm nguy
Ngai vàng ta sẽ mất đi
Nó càng thêm lớn ta thì chẳng yên
Ta nên giả bộ lành hiền
Ôm hôn rồi giết nó liền bữa nay
Ôm cho chặt, siết mạnh tay
Chắc là nó tắt thở ngay chứ gì."
Đâu cần tính toán thêm chi
Thế là chúa khỉ tức thì mừng con:
"Lòng ta cứ mãi héo hon
Nhớ con xa vắng ta buồn gớm ghê."
Dang tay chào đón con về
Cha ôm thật chặt cố ghì giết con
Nhưng hoàng tử khỉ lớn khôn
Sức trai mạnh mẽ vượt hơn cha mình
Chàng ôm lại cũng nhiệt tình
Vòng tay rắn chắc ôm quanh siết vào,
Thương cho chúa khỉ biết bao
Xương như gãy nát, đớn đau vô vàn.
Sau khi gặp gỡ kinh hoàng
Trong lòng chúa khỉ lại càng lo âu
Sợ rồi ra chẳng bao lâu
Con mình tìm cách trước sau giết mình
Gian manh chúa khỉ nghĩ nhanh
Đến con quỷ dữ ở quanh trong vùng
Quỷ La Sát thật tàn hung
Ao sâu ngự trị đã từng nhiều năm
Ai liều bước xuống, nhúng chân
Quỷ thời ăn thịt bao lần tha đâu
Nghĩ xong chúa khỉ nói mau:
"Ôi con yêu quý! Từ lâu ta chờ
Mong con trở lại từng giờ
Ta nay mệt mỏi tuổi già yếu thay
Ta trao con lại từ đây
Quyền hành cai quản cả bầy khỉ đông
Con về đúng lúc vô cùng
Mình cần tổ chức lễ mừng nay mai
Đội vương miện, con lên ngai
Nên mình phải có nhiều loài hoa thơm
Hoa không có đủ trong vườn
Cho nên con phải tới luôn mé rừng
Có ao rộng lớn vô chừng
Bao nhiêu hoa đẹp thơm lừng kể chi
Con đi mau hái mang về
Hoa sen, hoa súng thôi thì thênh thang
Màu xanh, màu trắng, màu vàng
Hái cho đủ loại rồi mang hoa về.”
Chàng hoàng tử khỉ: "Khó gì
Thưa con sẽ tới ao kia bây giờ."
Chẳng cần đợi, không cần chờ
Chàng hoàng tử khỉ tìm ra ao liền.
*
Ao hoa rực rỡ thần tiên
Đưa nhau phô sắc một miền đẹp thay
Chàng không nhảy xuống hái ngay
Mà đi quan sát quanh đây một vòng
Dấu chân sao thấy lạ lùng
Xuống ao thì có, nhưng không trở về,
Biết ao có quỷ trị vì
Biết mưu khỉ chúa gớm ghê bạo tàn
Vừa cẩn thận, lại khôn ngoan
Chàng đi quan sát kỹ hơn quanh bờ
Tìm ra một chỗ bất ngờ
Đôi bờ chật hẹp không xa cách nhiều
Nhảy qua nhảy lại hai chiều
Hái hoa mà khỏi phải liều xuống ao
Thò tay hái dễ dàng sao
Mỗi lần chàng nhảy, hái vào ít hoa
Một thời gian ngắn trôi qua
Hoa bây giờ hái tính ra đủ dùng.
Giữa ao chợt nổi đùng đùng
Quỷ La Sát nọ bỗng vùng nhô lên
Quỷ nhìn chàng khỉ nói liền:
"Bạn tinh khôn lắm, đáng khen vô vàn
Hái hoa coi bộ dễ dàng
Mà không bước xuống ao vàng này đây
Khiến ta đành chịu bó tay
Không làm hại được, hôm nay thua rồi.”
Quỷ trồi lên đi tới nơi
Nói thêm: "Này bạn khỉ ơi nhớ rằng
Đủ ba đức tính vạn năng
Ai mà có sẽ thuộc hàng tối cao
Kẻ thù khó đánh bại nào:
Một là khôn khéo trước sau mọi đường,
Hai là can đảm phi thường
Ba là trí tuệ sáng bừng chân tâm,
Bạn hầu như đủ ba phần
Cho nên không kẻ nào hơn bạn rồi
Hãy cho ta biết bạn ơi
Tại sao liều mạng tới nơi ao này
Hái hoa về làm gì đây?”
Chàng hoàng tử khỉ đáp ngay thật thà:
"Cha ta nhường chức cho ta
Sai ta tới để hái hoa đem về
Dùng trong lễ sắp tới kia
Đội lên vương miện thêm bề trang nghiêm."
Quỷ bèn tôn kính thưa liền:
"Thưa ngài hoàng tử tôi xin theo hầu
Ngài không mang nặng được đâu
Để hoa tôi vác theo sau tức thời."
*
Từ xa chúa khỉ thấy rồi
Trong lòng thầm nghĩ, rối bời tâm can:
"Tưởng rằng quỷ sẽ bạo tàn
Giúp mình trừ khử dễ dàng khỉ con
Ai dè nó vẫn sống còn
Quỷ kia lại biến thành luôn người hầu
Âm mưu thất bại còn đâu
Bao điều nguy hại tới mau bây giờ
Thật là một chuyện bất ngờ
Mạng ta kề cận bên bờ vực sâu."
Kinh hoàng, hốt hoảng, lo âu
Trái tim chúa khỉ chợt đâu tan tành
Vỡ thành bảy mảnh thật nhanh
Thế là chúa khỉ gian manh tàn đời.
Sau khi chúa khỉ chết rồi
Cả bầy còn lại tức thời cùng nhau
Họp bàn rồi quyết định mau
Bầu chàng hoàng tử cầm đầu từ đây
Làm vua lãnh đạo cả bầy
Chan hòa nhân ái, tràn đầy từ tâm.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
A PRINCE OF MONKEYS
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

* 6 *

Xưa trong làng nhỏ vùng quê
Có ông đánh trống chuyên nghề lâu nay
Một hôm ông được cho hay
Tại Ba La Nại nơi đây ăn mừng
Có phiên hội chợ tưng bừng
Bao người tham dự vô cùng đông vui
Ông bèn quyết định tới nơi
Trổ tài đánh trống kiếm chơi ít tiền,
Ông mang con trai theo liền
Vì nhiều bài trống cần thêm một người
Con ông nghề cũng giỏi thôi
Cha con cùng đánh trống thời tuyệt luân.
Tới nơi hội chợ nhiều dân
Cha con biểu diễn vô ngần thành công
Những người thích trống rất đông
Nghe xong thưởng bạc, khen không tiếc lời
Đến khi hội chợ vãn rồi
Cha con tiền bạc kiếm thời đầy tay
Cùng nhau quyết định rời đây
Trở về làng cũ lòng đầy niềm vui.
*
Đường về xa tít mù khơi
Cha con buộc phải qua nơi rừng già
Âm u, tăm tối, bao la
Mọi người đều biết thật là hiểm nguy
Quân gian ẩn núp thiếu chi
Mưu toan cướp bóc khách đi ngang rừng.
Chàng con tỏ vẻ hào hùng
Kiếm đường đối phó tưởng chừng tinh khôn
Trống mang ra đánh dập dồn
Làm như một phái đoàn đông lắm người
Cướp nghe sẽ sợ hãi thôi
"Càng ồn càng tốt!" chàng cười vênh vang.
Người cha thấy vậy vội vàng
Ngăn con rồi giảng rõ ràng cho nghe:
"Thường thường những phái đoàn kia
Nếu là đám rước uy nghi đông người
Làm ồn. Đánh trống. Đúng rồi!
Để xua quân cướp tức thời tránh xa
Nhưng mà tiếng trống đánh ra
Luôn theo nhịp điệu rất là xuôi tai
Làm như họ chẳng sợ ai
Trống vang từng nhịp khoan thai rồi ngừng
Ngừng xong lại trổi vang lừng
Luân phiên như vậy cướp rừng sợ ngay
Con nên theo cách đánh này,
Đánh hoài không nghỉ chẳng hay chút nào."
Chàng con ngu dại biết bao
Tưởng rằng tài trí mình cao hơn đời
Không theo lệnh, chẳng nghe lời
"Càng ồn càng tốt!" chàng cười tự kiêu.
*
Trong rừng bọn cướp rõi theo
Khi nghe tiếng trống đánh kêu vang ầm
Thoạt tiên bọn cướp nghĩ thầm:
"Đây là đám rước ta cần nể nang
Oai nghiêm, hùng mạnh, giàu sang
Chắc đoàn hộ tống dềnh dàng lớn lao."
Khi nghe kỹ thấy ồn ào
Om sòm tiếng trống vọng vào rừng hoang
Cứ liên tục. Chẳng nhịp nhàng
Nghe ra cuồng loạn bất thường kể chi
Giống như chú chó nhỏ kia
Thấy con chó lớn tức thì sủa vang
Chỉ vì hãi sợ kinh hoàng
Sủa vang để tự trấn an cho mình.
Cướp kia quả thật thông minh
Đoán ra mọi việc tài tình lắm thay
Chúng mò ra dò xét ngay
Quả nhiên chỉ thấy tại đây hai người
Chúng bèn đánh gục cả đôi
Bao nhiêu tiền bạc cướp rồi còn chi
Mồ hôi nước mắt trôi đi
Cha con vất vả, nay thì trắng tay,
Phóng mình cướp chạy như bay
Cùng nhau khuất bóng rừng cây mịt mùng.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
TWO WAYS OF BEATING A DRUM
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

* 7 *

Ngày xưa có một ông thầy
Vừa nhiều kiến thức lại đầy tài năng
Danh thầy vì thế lừng vang
Học trò xin học ngày càng đông thêm.
Cùng thời đó ở cạnh miền
Có gia đình nọ bạc tiền giàu sang
Vừa sinh con quý như vàng
Một trai kháu khỉnh vẻ vang vô cùng
Từ đây đốt lửa ăn mừng
Lửa thiêng một ngọn cháy bừng luôn luôn.
Đến khi đứa trẻ lớn khôn
Tới mười sáu tuổi chẳng còn thơ ngây
Mẹ cha bèn nói cho hay:
"Lửa này cháy rực từ ngày sinh con
Nếu con muốn tái sinh luôn
Cõi trời cao đó không còn buồn vương
Thời nên mang lửa vào rừng
Và thờ thần lửa bập bùng hiển linh,
Nếu con ở lại gia đình
Phải lo sản nghiệp và dinh cơ nhà
Thời con chịu khó đi xa
Đến thầy nổi tiếng để mà học khôn."
Chàng thanh niên trả lời luôn:
"Ở nhà sung sướng còn hơn ở rừng."
Thế là chàng được lên đường
Mang theo một số tiền vàng trong tay
Coi như học phí trả thầy
Để xin học lấy điều hay ở đời.
Một vài năm học dần trôi
Chàng nay tốt nghiệp, mừng vui về nhà
Bấy giờ cha mẹ chàng ta
Lại càng mong mỏi chàng là thầy tu
Đúng theo ước nguyện thời xưa
Mẹ chàng luôn nghĩ: "Con dù lớn khôn
Lập gia đình có vợ con
Còn mong chuyện đó là còn khổ đau
Đàn bà nguy hiểm biết bao
Ta nên tìm cách ngăn mau lúc này."
Bà bèn hỏi: "Con giờ đây
Học hành đã giỏi, đã hay hơn người
Thế còn môn học tuyệt vời
‘Gia đình bất hạnh’ con thời học chưa?"
Chàng bèn thành thật kính thưa:
"Con chưa học cái mẹ vừa nói đây.”
Mẹ khuyên: "Hãy trở lại thầy
Để mà xin học môn này thêm đi!"
*
Bấy giờ thầy khả kính kia
Trong nhà còn mẹ rất chi là già
Vừa yếu đuối, lại mù loà
Mình thầy nuôi nấng cho bà quanh năm
Cả khi tắm lẫn lúc ăn
Nên thầy nghỉ dạy để chăm sóc bà
Vào rừng sống khuất nẻo xa
Lo tròn chữ hiếu thật là đẹp thay.
Khi trò quay trở lại đây
Tìm vào rừng thẳm xin thầy học thêm
Nghe trò nói thầy hỏi liền:
"Gia đình bất hạnh là tên môn này
Vậy ai nói để con hay?”
Chàng thưa ý mẹ mới đây khuyên mình
Thầy thầm nghĩ: "Lạ thật tình!
Môn này chắc nói gia đình đau thương
Đàn bà một số bất thường
Ác tâm gây khổ cho chồng đấy thôi.”
Thầy bèn khẽ nói: "Được rồi
Mẹ con muốn vậy thầy thời giúp con
Môn này cần thực tập luôn
Bắt tay vào việc trông nom người nhà,
Hiện thầy có một mẹ già
Thay thầy con hãy coi bà từ đây
Nhất là tắm táp hàng ngày
Dùng lời êm ái, dùng tay nhẹ nhàng
Xát chà thân thể kỹ càng
Trong khi đang tắm dịu dàng nói thêm:
‘Bà ơi dù đã cao niên
Nhưng da bà mịn như tiên giáng trần
Thật là đẹp đẽ vô ngần
Chắc hồi bà trẻ muôn phần đẹp hơn’
Con nên tán tụng bà luôn
Nếu bà có nói với con điều gì
Thời con đừng giấu giếm chi
Hãy về kể lại ta nghe ngọn ngành
Đừng vì xấu hổ giấu quanh.
Nếu con làm vậy tâm thành ít lâu
Thời con sẽ tiến bộ mau
Cái môn bất hạnh đớn đau gia đình
Coi như con đã đạt thành
Mẹ con kiêu hãnh vinh danh con liền."
Thanh niên đồng ý như trên
Hứa theo đúng mọi lời khuyên của thầy
Bắt đầu “môn học” từ đây
Trông coi bà lão hàng ngày rất chăm
Mỗi khi chà xát da nhăn
Miệng luôn khen ngợi: "Giống làn da non!"
Những lời tán tụng véo von
Bà già nghe mãi chẳng còn hồ nghi
Tưởng mình trẻ giống xưa kia,
Tưởng thanh niên nọ đã mê say mình
Muốn kết duyên, muốn trao tình
Như là chồng vợ xuân xanh thuở nào
Bà bèn hỏi. Chàng đáp mau
Dùng lời nịnh hót từ lâu nay rồi:
"Thưa bà quả đúng vậy thôi
Nhưng mà trắc trở, than ôi khó lòng!
Vì bà là mẹ thầy con
Thầy thời nổi tiếng khắp trong vùng này
Rất là đáng kính xưa nay
Con nào gây nhục cho thầy được đâu.”
Bà già ngẫm nghĩ hồi lâu
Rồi thì thầm nói: "Đừng sầu muộn chi
Muốn gần ta chẳng khó gì
Ai gây trở ngại giết đi là vừa."
Chàng nghe, sợ hãi khẽ thưa:
"Con theo thầy học quá ư lâu rồi
Nay tuy chiều ý bà thôi
Giết thầy đâu nỡ. Quả thời khó sao!”
Bà già hạ giọng thì thào:
"Chính ta sẽ giết, lẽ nào bó tay."
Làm như đồng ý chuyện này
Chàng về kể lại thầy hay ngọn ngành
Nhưng chàng kinh ngạc thật tình
Thấy thầy bình tĩnh khen mình ngay thôi:
"Kể ta nghe là đúng rồi
Coi như nhiệm vụ con thời lo xong."
Tử vi thầy giỏi vô cùng
Biết rằng mẹ sắp mệnh chung, chầu trời
Thầy tìm cách thử lòng người
Thử thêm lần nữa ngay nơi mẹ già.
Gỗ mềm thầy lấy làm ra
Một pho tượng giống như là bản thân
Giống thầy y hệt mọi phần
Rồi cho tượng đắp phủ chăn trên giường
Nơi thầy nằm ngủ thông thường
Lấy dây thầy buộc từ chân tượng này
Kéo dài ra khỏi nơi đây
Rồi đưa dây tới tận tay anh chàng
Nghiêm trang thầy khẽ dặn rằng:
"Đầu dây này hãy đưa sang cho bà
Cùng rìu nhỏ để giết ta
Nói rằng tới lúc để bà ra tay
Xem bà quyết định sao đây
Xem bà có giết con hay không nào."
Thanh niên kinh ngạc xiết bao
Trò theo thầy dạy, biết sao bây giờ.
Chàng quay trở lại bà già
Bà mù chờ đợi. Chàng ta thưa rằng:
"Thầy tôi đang ngủ trong giường
Lần theo dây tới giết không khó gì
Đây rìu sắc bà cầm đi
Nếu bà muốn giết xin tùy bà thôi."
Bà già hào hứng thốt lời:
"Nếu con hứa hẹn không rời bỏ ta
Thời ta quản ngại chi mà."
Thanh niên hứa chẳng rời xa sau này.
Bà già mù đứng dậy ngay
Cầm rìu run rẩy theo dây dẫn đường
Lần mò tới tận bên giường
Sờ vào tượng gỗ tưởng rằng là con
Kéo chăn đang phủ lên luôn
Giơ rìu chặt xuống đâu còn ngại chi
Nghĩ rằng chặt trúng cổ kia
Khi nghe tiếng "phập" bà thì biết ngay
Con bà đã chẳng nằm đây
Chỉ là tượng gỗ bằng cây trên giường.
Chợt nghe la hoảng thất thường
Giọng ông thầy rất thảm thương hỏi rằng:
"Trời ơi sao quá phũ phàng
Mẹ ơi có biết mẹ đang làm gì?"
Mẹ già nghe giọng nói kia
Bất thần bừng tỉnh rất chi sững sờ
Biết rằng mình đã bị lừa
Trong cơn kích động bất ngờ xảy ra
Tim ngưng đập, thật xót xa
Chết ngay tại chỗ rất là đáng thương
Số bà đã tới cùng đường
Tử vi đoán đúng rõ ràng chẳng sai.
Ông thầy hỏa táng thi hài
Rải lên hài cốt đủ loài hoa thơm
Thầy quay qua dạy trò luôn:
"Thật ra không có một môn học nào
Gọi là bất hạnh khổ đau,
Cội nguồn đau khổ trước sau do người
Do đàn bà ác ở đời
Gây ra bất hạnh trong nơi gia đình.
Phần con may mắn thật tình
Mẹ con thông thái hiền lành lắm thay
Gửi con tới học nơi đây
Muốn cho con biết điều này đấy thôi
Rằng đàn bà ở trên đời
Có người tốt đẹp, có người xấu xa,
Chính con thấy bà mẹ ta
Dạy con bài học thật là hiếm hoi
Mong rằng con hiểu rõ rồi
Bây giờ hãy trở lại nơi quê nhà."
*
Khi về mẹ hỏi chàng ta
Rằng: "Môn ‘bất hạnh’ bây giờ học chưa?"
Chàng bèn kính cẩn quỳ thưa
Rằng môn học đó kể như đã rành,
Mẹ hiền hỏi giọng tâm tình:
"Giờ con muốn lập gia đình nữa chăng
Hay rời cõi tục rộn ràng
Quyết tâm vào chốn rừng hoang tu hành?"
Chàng bèn đáp lại chân thành:
"Con không muốn lập gia đình làm chi
Nhiều người độc ác gớm ghê
Con từng chứng kiến mà tê tái lòng
Nay con muốn được thong dong.
Sống đời tu sĩ ở trong rừng già!"
Sau khi từ biệt mẹ cha
Chàng tìm an lạc, lánh xa bụi trần
Tu thiền định chốn sơn lâm
Đến khi mãn nghiệp lên tầng trời cao.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
TWO MOTHERS
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

* 8 *

Ngày xưa có một ông vua
Thích chơi bài với tế sư trong triều
Mỗi khi súc sắc được gieo
Vua thường lên giọng nói theo câu này
Coi như bùa phép cầu may:
"Nếu thời cơ tới trong tay của mình
Đàn bà sẽ chẳng trung trinh
Lao vào tội lỗi, ngoại tình, xấu xa!"
Mỗi khi thần chú đọc ra
Thời vua thắng mãi, thật là lạ thay.
Cho nên theo với tháng ngày
Ông thầy cúng tế tiền bay mất dần
Trong cơn thua thiệt nghĩ thầm:
"Chính câu thần chú đã ngầm hại ta
Cho nên ta phải tìm ra
Một cô con gái thật là trung trinh,
Tốt hơn tìm trẻ sơ sinh
Đem về nuôi lớn để dành riêng ta
Canh chừng cẩn mật trong nhà
Không cho tiếp xúc bước ra phía ngoài
Đàn ông không biết một ai
Chỉ riêng biết đến một người là ta
Tất nhiên chẳng có tâm tà
Chung tình mãi mãi. Thế là thành công.
Bạc bài chẳng sợ khốn cùng
Tiền vào như nước ngại ngùng chi đâu.”
*
Giỏi về tướng số từ lâu
Một hôm chợt thấy bên cầu bước sang
Một người thai nghén nghèo nàn
Sẽ sinh con gái, nhìn nàng đoán ra
Ông thầy cúng mời về nhà
Nuôi nàng ăn ở để mà sinh con,
Khi sinh con gái vừa xong
Ông liền mua đứt, chờ mong sau này.
Ông bày kế hoạch thật hay
Nhốt riêng đứa trẻ suốt ngày một nơi
Nhờ đàn bà nuôi trẻ thôi
Tuyệt nhiên không thấy bóng người đàn ông
Lớn lên chỉ biết có chồng
Chính là thầy cúng vẫn thường vào ra
Canh chừng kiểm soát cô ta
Quanh năm chu đáo như là tù nhân,
Ông này độc ác bội phần
Vì ham bài bạc nhẫn tâm vô bờ.
Khi cô gái còn trẻ thơ
Ông ngưng đánh bạc đợi chờ, ngóng trông
Khi cô lớn thành vợ chồng
Tất nhiên chỉ biết một lòng thủy chung
Ông mời vua đánh bạc cùng
Biết rằng bùa phép sẽ không hại mình.
Vua đồng ý, vui thật tình
Nghĩ nhờ thần chú sẽ giành thắng ngay
Gieo súc sắc nói cầu may:
"Nếu thời cơ tới trong tay của mình
Đàn bà sẽ chẳng trung trinh
Lao vào tội lỗi, bạc tình, xấu xa!"
Vua chưa ném súc sắc ra
Tế sư thầy cúng bất ngờ nói thêm:
"Mình tôi ngoại lệ thật hên
Có cô vợ trẻ ngày đêm chung tình!"
Quả nhiên câu chú hết linh
Nhà vua trước thắng nay thành ra thua
Đâu còn may mắn như xưa
Sau nhiều lần bại nhà vua đoán rằng
Ông thầy nhốt vợ kỹ càng
Ở nơi kín đáo nên nàng trung trinh
Điều tra về sự trung thành
Quả nhiên thấy rõ ngọn ngành chẳng sai,
Vua bèn thuê một chàng trai
Từ lâu nổi tiếng có tài ăn chơi
Âm mưu tìm cách đến nơi
Trổ tài quyến rũ, buông lời tán dương.
Chàng trai tính toán đủ đường
Rồi hàng mỹ phẩm vội vàng mở ra
Gần lâu đài nhốt nàng ta
Để mà tìm cách lân la gặp nàng.
*
Lâu đài cao những bảy tầng
Mỗi tầng một cửa kỹ càng gác canh
Toàn đàn bà đứng vây quanh
Tuyệt nhiên vắng hẳn bóng hình đàn ông,
Riêng thầy độc nhất là chồng
Lầu cao nhốt vợ, thong dong ra vào.
Cô nàng có một bà hầu
Cận kề chăm sóc từ lâu chu toàn
Thức ăn, mỹ phẩm, áo quần
Mình bà lo liệu mọi phần êm xuôi.
Chàng điều tra kỹ khắp nơi
Biết bà thất lạc một người con trai
Từ hồi còn nhỏ, lâu rồi
Chàng liền nghĩ kế tức thời làm ngay
Đón đường bà buổi sáng nay
Quỳ luôn trước mặt chắp tay thưa rằng:
"Mẹ ơi! Mẹ nhớ con chăng
Riêng con tìm mẹ đã hằng bao lâu
Hôm nay nhờ có phép mầu
Cho con gặp mẹ vui đâu bất ngờ.”
Bà hầu nghe nói sững sờ
Vốn người chất phát nhân từ bao năm
Tưởng con thật nên động tâm
Bạn chàng dàn cảnh đứng gần nói thêm:
"Hai người giống hệt như in."
Bà hầu nghe vậy càng tin con mình
Ôm chàng nức nở tâm tình
Mừng vui đoàn tụ thình lình chốn đây.
Chàng bèn hỏi chuyện bà ngay:
"Mẹ đang sinh sống độ này ra sao?"
Bà hầu kể rõ trước sau
Nói thêm rằng phải đi mau mua hàng
Mua về mỹ phẩm cho nàng
Cô nàng chủ nhỏ cao sang, đẹp người.
Sau khi nghe nói vậy rồi
Chàng bèn lên tiếng: "Mẹ ơi! Không cần
Đến hàng con chỗ thật gần
Dầu thơm, mỹ phẩm mẹ cầm về đi
Con xin biếu hết sá gì,
Tiền thời mẹ giữ có chi ngại ngần,
Biếu nàng hoa để kết thân
Hoa này rực rỡ vô ngần tốt tươi
Tựa như nhan sắc nàng thôi
Con nghe mẹ tả lòng thời xốn xang."
*
Bà hầu về lại phòng nàng
Trao hoa, kể lể rõ ràng đầu đuôi
Bà thời mừng, nàng thời vui,
Bà từ khi đó tới lui cửa hàng
Lấy đồ mỹ phẩm cho nàng
Tiền thời bỏ túi dễ dàng êm xuôi.
Khi tình thân nảy nở rồi
Chàng bèn đóng kịch làm người tang thương
Một ngày giả bộ liệt giường
Ốm đau vì chót vấn vương cô nàng
Tương tư đến độ võ vàng
Bà hầu hốt hoảng thương chàng hỏi han
Chàng bèn thổ lộ tâm can:
"Con yêu cô chủ vô vàn mẹ ơi,
Xa nàng con chết mất thôi."
Bà hầu: "Nếu vậy để rồi mẹ lo.”
Bà về kể lại cho cô
Cô nghe nổi máu tò mò lên ngay
Đàn ông độc nhất lâu nay
Mà cô được biết là thầy già nua
Chồng cô chung đụng từ xưa
Nay nghe có kẻ thích ưa yêu mình
Đàn ông khác? Lạ thật tình!
Nên cô đồng ý tiếp anh chàng này
Nếu bà mang được vào đây.
Bà hầu mừng rỡ loay hoay tìm đường.
Lâu đài kiểm soát kỹ càng
Bảy tầng đâu có dễ dàng vào ra
Người canh gác toàn đàn bà
Đàn ông lai vãng khó qua các phòng.
Bà già khôn khéo vô cùng
Quét gom bụi bặm khắp trong lâu đài
Gom vào kín đáo một nơi
Mỗi ngày có dịp ra ngoài mua hoa
Bà dùng thùng lớn đẩy ra
Rắc lên bụi bặm phủ qua ngoài thùng
Những người khám xét ngại ngùng
Bụi tung lên mặt đã từng nhiều phen
Bị hắt hơi, bị ho hen
Nhiều lần như vậy họ quen lệ rồi
Khám chi nữa, khổ thêm thôi
Bà hầu thong thả tới lui đẩy thùng
Và rồi giai đoạn cuối cùng
Chàng trai được giấu vào trong thùng ngồi
May chàng mảnh khảnh dáng người
Ngồi trong thoải mái, hoa thời phủ lên
Đẩy thùng qua bảy cửa liền
Bà hầu đẩy tuốt lên trên phòng nàng,
Sững sờ nàng thấy bóng chàng
Trẻ trung, tươi mát, điệu đàng, dễ thương
Thuyền tình ghé bến yêu đương
Cả hai kề cận ngát hương ái tình
Thế là nàng hết trung trinh
Vài ngày nàng giục chàng nhanh chân về.
Chàng bày mưu trước khi đi
Trả thù thầy cúng còn chi thú bằng:
"Thoạt tiên nàng hãy giấu chàng
Vào trong tủ kín kỹ càng một nơi,
Khi chồng nàng tới đây rồi
Tỏ ra yêu quý nàng thời múa may
Giỡn đùa bịt mắt ông này
Đòi ông cho vợ lấy tay đập đầu."
Chiều nàng ông có ngại đâu
Nào ngờ nàng lại đập đau thật tình
Thật ra nàng đã nghịch tinh
Để thanh niên nọ lén nhanh ra ngoài
Dùng hai tay với sức trai
Đập đầu ông lão xong rồi trốn ngay,
Mắt thầy bịt kín nào hay
Nghĩ nàng sao lại mạnh tay bất thường
Ông xuống lầu mãi vấn vương
Biết đâu bài học cho phường gian manh,
Bây giờ nàng hết trung thành
Chắc rằng bùa chú lại linh chuyến này.
*
Vài ngày quấn quít đắm say
Chàng trai từ biệt giờ đây ra về
Thùng hoa lại chở chàng đi
Chàng vào trình báo chi li sự tình
Cho vua nghe rõ chuyện mình
Nhận tiền hậu hĩnh vua dành thưởng công.
Hôm sau vua rất ung dung
Rủ rê thầy cúng hoàng cung đánh bài
Ông thầy vui vẻ nhận lời
Nghĩ mình cờ bạc vẫn thời vận hên.
Gieo súc sắc vua đọc lên
Vẫn câu bùa chú đã quen của mình
Chê đàn bà chẳng trung trinh,
Và thầy cúng cũng nói nhanh chen vào
Khen cô vợ trẻ tốt sao
Riêng mình ngoại lệ từ bao lâu rồi.
Tiếc thay mọi chuyện đổi dời
Giờ đây vua thắng, thầy thời thua đau
Vua vui kể lại trước sau
Âm mưu đen tối từ lâu của thầy
Bảy tầng lầu nhốt tại đây
Một cô con gái thơ ngây tội tình
Để rồi cô chẳng trung trinh
Và vua kết luận: "Khi mình gian manh
Ép người khác phải trung thành
Dễ gì đạt được. Chỉ đành uổng công."
*
Ông thầy buồn bực trong lòng
Trở về buộc tội vợ không đàng hoàng
Nàng bèn thách đố sẵn sàng
Để mà minh chứng rằng nàng trung trinh
Nhờ thần lửa để chứng minh:
"Không ai đụng tới thân mình trước đây
Trừ riêng chồng tự lâu nay
Nếu mà dối trá thân này cháy thiêu."
Ông chồng tin tưởng ít nhiều
Dựng dàn lửa cháy thể theo lời nàng.
Cuộc thề thử lửa sẵn sàng
Chung quanh người khắp xóm làng chờ trông
Lúc nàng sắp bước vào trong
Để xem có bị lửa hồng đốt thân
Chàng thanh niên lén đứng gần
Theo như kế hoạch đã dàn cảnh ra
Chàng liền nắm tay nàng ta
Tay chàng lôi kéo, miệng la vang ầm:
"Thầy này độc ác vô ngần
Tại sao muốn hại xác thân vợ mình
Ngưng ngay lửa cháy cực hình
Chớ gây thêm mãi tội tình gớm ghê."
Nàng bèn vội rút tay về
Quay qua nói với chồng kề cận bên:
"Lời tôi cam kết thề nguyền
Giờ đây thử lửa chẳng nên nữa rồi
Vì người ta nắm tay tôi,
Riêng tôi thiện chí mãi thời còn đây.”
Ông chồng chợt nhận ra ngay
Bị người lừa gạt đắng cay vô cùng
Ông ta nổi giận đùng đùng
Đuổi xua cô gái. Cô mừng ra đi
Giờ đây thoát khổ nạn kia
Tự do, sung sướng còn gì quý hơn.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE PRIEST WHO GAMBLED WITH A LIFE
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)

* 9 *

Ngày xưa có một phú ông
Sinh cô con gái hình dung mỹ miều
Bề ngoài nhan sắc đáng yêu
Bề trong tàn ác đủ điều. Tiếc thay!
Người làm cô đánh thẳng tay
Thêm lời chửi bới đắng cay bạo tàn
Họ khinh ghét nên gọi nàng
"Tiểu thư độc ác” tiếng lan khắp vùng.
Một hôm cô xuống tắm sông
Một mình bơi lội giữa dòng nước xanh
Mấy cô hầu gái ở quanh
Giỡn đùa tạt nước thỏa tình vui chơi
Đất trời êm ả khắp nơi
Đột nhiên giông bão tơi bời nổi lên,
Rủ nhau hầu gái trốn liền
Riêng nàng bơi lỡ gần bên kia bờ
Mấy cô hầu gái làm ngơ
Muốn nhân cơ hội này mà bỏ rơi
Dịp may thanh toán con người
"Tiểu thư độc ác” cuộc đời gớm ghê,
Bão giông gầm thét bốn bề
Cuốn cô gái dữ xuôi đi theo dòng.
Người làm về gặp phú ông
Nhìn trong đám họ thấy không có nàng
Ông bèn hỏi, họ thưa rằng:
"Một mình cô chủ bơi ngang qua dòng
Thế rồi biến mất trên sông
Ngay khi trời nổi bão giông sóng gầm!"
Phú ông hội họp thân nhân
Chia nhau đi kiếm xa gần thấy đâu.
*
Gần sông, trong chốn rừng sâu
Có thầy ở ẩn từ lâu tu hành
Chuyên môn thiền định nhiệt thành
An nhiên, tự tại, xả nhanh chuyện đời
Nửa khuya cô gái nổi trôi
Vang lời cầu cứu ngang nơi túp lều
Thầy nghe được tiếng người kêu
Vội vàng đốt đuốc lần theo cứu nàng,
Cứu xong an ủi dịu dàng
Cho nàng hết sợ, rồi mang nàng vào
Trong lều sưởi ấm biết bao
Mời nàng hoa quả ngọt ngào để ăn
Xong rồi thầy mới hỏi thăm:
"Sao trôi xuống chốn xa xăm thế này?"
Cô bèn vội kể lại ngay
Đầu đuôi mọi sự vừa gây muộn phiền
Thầy nghe thương cảm vô biên
Để cô ngủ lại vài đêm trong lều
Thầy ra nghỉ cạnh suối reo
Uy nghi thiền định quyết theo đến cùng.
Vài ngày thoang thoảng hương rừng
Cô nàng bình phục vui mừng tạ ơn
Thầy khuyên cô trở về luôn
Nhưng cô nán lại có buồn về đâu
Nghĩ thầy tu chốn rừng sâu
Thân tâm an lạc, đạo mầu uyên thâm
Không còn vương vấn mùi trần
Đâu còn quyến luyến tương thân vợ chồng
Nên cô quyết muốn thử lòng
Thử đưa thầy trở lại vòng yêu đương,
Cô từ chối chẳng lên đường
Quyết dùng nhan sắc dễ thương của mình
Giăng ra một mạng lưới tình
Khiến cho ẩn sĩ tu hành lâu nay
Công phu theo gió nhẹ bay
Đường trần đau khổ mê say quay đầu.
Sống chung chưa được bao lâu
Cô nàng chán cảnh u sầu rừng xanh
Vẳng nghe tiếng gọi thị thành
Bóng người đông đúc, âm thanh ồn ào
Nàng bèn trổ giọng ngọt ngào
Đòi về sống chốn lao xao xóm làng,
Ông bèn chiều chuộng cô nàng
Về nơi gần đó đôi đàng sống chung
Ông đi kiếm sống trong vùng
Bán bơ, bán sữa ngại ngùng gì đâu
Dân làng quanh quẩn thân nhau
Ông đưa ý kiến trước sau giúp đời
Họ thành công, họ vui tươi
Tặng ông chỗ ở. Mọi người mến ưa
Gọi ông "hiền sĩ sữa bơ"
Ông vui cuộc sống nên thơ cạnh nàng.
*
Một ngày bọn cướp tới làng
Tấn công, cướp bóc kinh hoàng khắp nơi
Bắt theo đi một số người
Vợ ông hiền sĩ chúng thời chẳng tha
Thấy nàng nhan sắc mặn mà
Nên tên đầu đảng dành ra riêng mình
Bắt làm vợ. Thật tội tình!
Sau khi vào chốn rừng xanh khuất rồi
Cướp bèn thả hết mọi người
Riêng nàng đầu đảng có đời nào tha.
Mọi người khi trở về nhà
Đầu đuôi câu chuyện kể ra ngọn ngành
Ông hiền sĩ nghĩ: "Vợ mình
Không khi nào chịu dứt tình cùng ta
Thế nào nàng cũng thoát ra
Tìm đường quay trở lại nhà nàng thôi."
Nghĩ làng vận xấu tới thời
Dân làng bèn bỏ đi nơi khác liền
Mình ông ở lại, vững tin
Vợ mình chắc chắn không quên trở về.
*
Phần nàng theo tướng cướp kia
Sống chung thoải mái nàng thì thấy vui
Chuyển lòng, thay dạ, đổi đời
Sợ chồng cũ tới sẽ lôi mình về
Mất đi nếp sống thỏa thuê
Nên nàng suy tính kiếm bề giết ông
Nàng ta giả bộ ngóng trông
Viết thư cầu cứu tỏ lòng yêu thương
Mong ông vào chốn rừng hoang
Ra tay giải cứu cho nàng thoát đây.
Nhận thư ông vội tin ngay
Mò vào hang cướp hăng say liều mình
Cứu nàng cho trọn ân tình
Nàng bèn tỏ vẻ trung thành lứa đôi
Giấu ông trốn kín một nơi
Đợi đêm thanh vắng hai người trốn đi.
Khi tên tướng cướp trở về
Say sưa, hung dữ nửa khuya tối trời
Cô nàng phản bội ngay thôi
Chỉ cho tướng cướp rõ nơi giấu chồng
Cướp kia nổi máu dữ hung
Lôi chồng ra đánh thẳng thừng không tha
Dù đau đớn chẳng kêu la
Ông chồng chỉ khẽ xót xa thốt lời:
"Vô ơn bội nghĩa quá trời
Tình đời gian ác, con người điêu ngoa!"
Ông chồng vừa thấy được ra
Một bài kinh nghiệm thật là đắng cay.
Cướp kia đánh mãi mỏi tay
Trói ông chồng lại qua ngày hôm sau
Lại hành hạ thật đớn đau
Ông chồng chỉ thốt một câu buồn đời:
"Vô ơn bội nghĩa quá trời
Tình đời gian ác, con người điêu ngoa!"
Ngạc nhiên cướp mới dò la
Hỏi chồng sao chỉ thốt ra câu này,
Nhân khi nàng còn ngủ say
Ông chồng buồn bã kể ngay sự tình
Chính vì vợ chẳng trung trinh
Lại thêm độc ác khiến mình khổ đau
Lừa chồng vào chốn rừng sâu
Muốn chồng bị hại còn đâu lo gì.
*
Tuy hung dữ chẳng u mê
Cướp kia bất chợt nghĩ về bản thân:
"Chồng nàng tử tế vô ngần
Nàng còn đối xử bất nhân tuyệt tình
Cho nên nghĩ lại phận mình
Chắc chi lành lặn an bình mai sau
Ta cần trừ khử nàng mau
Kẻo mà mang họa thảm sầu mạng vong."
Cướp bèn cởi trói ông chồng
Ôn tồn an ủi: "Xin ông đừng phiền
Hãy quên đi chuyện đảo điên
Giờ tôi bảo vệ đừng nên lo gì."
Cô nàng đang ngủ li bì
Cướp vào đánh thức: “Dậy đi hỡi nàng
Đem người này tới ven làng
Chúng ta sẽ giết anh chàng tại đây.”
Khi ra tới địa điểm này
Cướp làm bộ trói chân tay chồng liền
Nói nàng đứng giữ cạnh bên
Cướp cầm gươm sắc giơ lên khỏi đầu
Rồi nhanh tay chém xuống mau
Thay vì chém trúng ngay vào chồng kia
Lưỡi gươm rơi xuống nặng nề
Chém vào nàng vợ đứng kề chết tươi
"Tiểu thư độc ác” tàn đời.
Cướp tuy ác độc có thời hoàn lương.
*
Vài ngày sau cảnh tang thương
Anh chàng tướng cướp tìm đường ra đi
Nhìn hiền sĩ dáng từ bi
Hỏi thăm: “Ngài định đi về phương nao
Và rồi sinh sống thế nào?"
Trầm tư hiền sĩ chỉ vào chốn xa:
"Cuộc đời sinh sống tại gia
Tôi đâu còn có thiết tha chút gì
Muốn về lại chốn rừng kia
Từ nay thiền định quyết đi đến cùng.
Anh chàng cướp chẳng ngập ngừng:
"Xin thầy cho phép đi cùng từ đây
Để theo thầy học điều hay
Tâm này an lạc, thân này thảnh thơi."
Chẳng vương của cải tanh hôi
Giã từ nếp sống một thời bất lương
Cướp theo hiền sĩ lên đường
Quyết tìm về chốn thơm hương tu thiền.
Sau bao năm tháng êm đềm
Hai người thoát tục, vào miền thanh cao.

(phỏng dịch theo bản văn xuôi
THE WICKED LADY AND
THE BUTTERMILK WISE MAN
của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)