BÀI HỌC CĂN BẢN
(Chỉ trình bày một cách khái quát)

Các loại từ của ngôn ngữ Pāli gồm có hai loại:

1. Loại biến thể: danh từ, đại từ, tính từ, động từ, v.v... Các tiếp vĩ ngữ thường được thêm vào cuối từ căn bản để xác định ý nghĩa và vai trò của từ ấy trong câu văn.

2. Loại bất biến: trạng từ, giới từ, liên từ, v.v... không thay đổi, giữ nguyên cấu trúc được tìm thấy trong tự điển.

Là loại từ biến thể, gồm có:

- ba (3) tánh: nam tánh, nữ tánh, trung tánh;
- tám (8) cách biến thể; và
- hai (2) số: số nhiều và số ít.

Ví dụ: Danh từ trung tánh "puñña" được biến thể ở cách thứ nhất (và cách thứ hai) số ít là puññaṃ, và cách thứ nhất số nhiều là puññāni v.v...

Tám cách biến thể:

1. Cách thứ nhất (chủ từ cách): dùng làm chủ từ ở trong câu, chi phối động từ.

2. Cách thứ hai (trực tiếp cách): thường được làm túc từ trực tiếp của động từ trong câu.

Ví dụ: Buddho dhammaṃ deseti = Đức Phật thuyết pháp.

Buddho: danh từ, nam tánh, cách thứ nhất của "buddha," số ít = Đức Phật.

Dhammaṃ: danh từ, nam tánh, cách thứ hai của "dhamma," số ít = Giáo pháp.

Buddha và dhamma là từ nguyên sẽ gặp lúc tra tự điển. Để ý sự khác biệt về tiếp vĩ ngữ "o" thay thế cho "a" ở cách thứ nhất số ít và "ṃ" được thêm vào ở cách thứ hai số ít.

Buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmi = Tôi quy y Phật.

Buddhaṃ: danh từ, nam tánh, cách thứ hai của "buddha," số ít = đức Phật. Buddhaṃ làm túc từ trực tiếp cho động từ "gacchati."

Ví dụ: Buddho nimantito bhikkhusaṅghena saha = Đức Phật được thỉnh cùng với Tăng chúng tỳ khưu. Chú ý "ena" là tiếp vĩ ngữ của cách thứ ba số ít.

Ví dụ: Upāsako Ānandassa āyasmato cīvaraṃ deti = Vị cư sĩ dâng y cà sa đến ngài A-nan-đa.

Ví dụ: Yuvatī vāṇijamhā maṇiṃ kiṇāti = Cô gái mua ngọc từ người thương buôn.

Ví dụ: Puttānaṃ assā nagaraṃ āgacchiṃsu = Những con ngựa của các cậu con trai đã đi đến thành phố.

Ví dụ: Ekaṃ samayaṃ Buddho Bhagavā Sāvatthiyaṃ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme = Một thời, đức Thế Tôn ngự tại thành Sāvatthi, khu rừng Jeta, trong vườn của Anāthapiṇḍika. Ví dụ này gồm có các cách thứ nhất, cách thứ hai, cách thứ sáu, và cách thứ bảy.

Ví dụ: Dve’me bhikkhave antā pabbajitena na sevitabbā = Này các tỷ kheo, có hai thái cực không nên thực hành bởi vị xuất gia.

So sánh sự biến cách của danh từ nam tánh và trung tánh tận cùng bằng a:

Động từ trong ngôn ngữ Pāli được sắp xếp vào 7 nhóm tuỳ theo cấu trúc của chúng và được biến thể tuỳ theo hai (2) loại: tự động và tha động; ba (3) thời: quá khứ, hiện tại, vị lai; hai (2) thể: thụ động và chủ động; ba (3) ngôi: thứ nhất, thứ nhì, thứ ba; hai (2) số: số ít và số nhiều.

Ví dụ: Động từ nhóm thứ nhất, loại tự động: Pacati = pac + a + ti : nấu

Thời hiện tại:

Các đại từ như so, te, tvaṃ, v.v... thường được hiểu ngầm vì các cách biến thể đã giúp cho người đọc nhận biết được động từ được chia ở ngôi, số, thời nào, v.v...

Quý vị sẽ học hiểu thêm về văn phạm khi nghiên cứu chi tiết của các bài kinh.