Tắc số 48: Một đường của Càn Phong (Càn Phong nhất lộ)[1].

乾峰一路

Bản tắc:

Có hôm, một tăng sĩ hỏi Hòa thượng Càn Phong [2]:

-Theo kinh sách thì “Thập vạn chư Phật [3] đều đi theo một con đường để được vào cửa Niết Bàn thanh tịnh”. Bây giờ tôi vẫn chưa biết con đường đó bắt đầu ở đâu?

Càn Phong mới cầm cây trụ trượng giơ lên, vạch một đường trên không trung và nói:

-Nó ở đây nầy!

Sau đó, vị tăng đó lại đến hỏi thêm [4] với Hòa thượng Vân Môn, và xin được dạy bảo cùng một chuyện. Vân Môn bèn đưa cây quạt mình vẫn nắm trên tay lên, trả lời:

-Quạt này bay lên Tam Thập Tam Thiên[5], đâm thốc vào lỗ mũi của Đế Thích[6]. Đánh xong một gậy vào con lý ngư ở Đông Hải thì mưa to giáng xuống như cầm chỉnh đổ.

Bình Xướng:

Vô Môn nói rằng:

Một người xuống tận đáy bể sâu mà đi, cát tung bụi bốc, một người đứng trên núi cao, dậy sóng bạc ngàn trùng, ngập lụt đất trời.[7] Kẻ nắm chặt chẽ, người lại buông lơi, thế mà cùng nhau mỗi bên đưa một cánh tay, hợp sức đỡ nhà Thiền được vững! Thoạt tưởng (chuyện nguy hiểm như) hai thớt lạc đà đâm vào nhau mà trên đời này không ai can thiệp nổi. Nếu mà giương chính nhãn nhìn thật tỏ tường, mới thấy Càn Phong lẫn Vân Môn, cả hai ông vẫn chưa biết đường lên Niết Bàn bắt đầu từ điểm nào!

Tụng:

Bèn có bài tụng:

Vị cử bộ thời tiên dĩ đáo,
Vị động thiệt thời tiên thuyết liễu.
Trực nhiêu[8] trước trước tại cơ tiên,
Cánh tu tri hữu hướng thượng khiếu[9].

未 舉 步 時 先 已 到 
未 動 舌 時 先 說 了 
直 饒 著 著 在 機 先 
更 須 知 有 向 上 竅

(Chân bước chưa ra, tới trước rồi,
Lưỡi toan ngọ ngoạy, đã xong lời.
Nhớ cho trăm sự dù mau mắn,
Đích ấy đường lên vạn dặm khơi).

Lược dịch lời bàn của Giáo sư Akizuki Ryômin:

“Thập phương Bạc Già Phạm. Nhất lộ Niết Bàn môn”

Niết Bàn[10] trong câu nói mà Hòa thượng Việt Châu Càn Phong dẫn ra ở đây là một ý niệm (idea) mà Thích Tôn khi đi tìm đường giải thoát bằng tôn giáo, đã dựng nên để gọi một thế giới vĩnh viễn bình an, nơi chúng sinh không còn phải gặp khổ cảnh sinh tử luân hồi không dứt trong cõi lục đạo . Thế nhưng lúc Thích Tôn đang trên đường tu hành để tìm về Niết Bàn, ngài bỗng chứng ngộ được tâm Bồ Đề. Sau khi chứng ngộ thì ý niệm Niết Bàn đặt ra từ lúc bắt đầu tu hành với nội dung tiêu cực đã được dùng để chỉ trạng thái ngộ, tức mang một nội dung tích cực hơn. Thế rồi Thích Tôn đem cái ngộ của mình để giảng dạy đạo pháp qua 4 pháp môn gọi là “Tứ Đế” và cho rằng nguyên nhân của mọi sự đau khổ là lòng “khát ái” (dục vọng quá mạnh mẽ). Dập tắt được ngọn lửa dục vọng đó là đạt dược  trạng thái Niết Bàn vậy. Tóm lại, chữ Niết Bàn bây giờ nên hiểu theo nghĩa “tâm cảnh của người đã ngộ đạo”.

Thập phương chư Phật khi muốn vào Niết Bàn môn tức là cửa vào cõi ngộ cho đến nay đều theo “nhất lộ” tức là một con đường. Trước câu hỏi xem con đường ấy nằm ở đâu, Hòa thượng Càn Phong chỉ lấy trụ trượng để vạch một đường trong không gian và bảo “Nó ở đây này!”. Việc khám phá ra cái “chỗ” (trường sở) là một việc trọng đại của Thiền đạo Phật pháp mà những chữ như “Ở đâu?” (thậm ma) và “Ở đây!” (giá lý) đều có chiều sâu triết học của nó. Càn Phong khi dùng trụ trượng để vạch một vạch và nói “Ở đây!” thì qua cái máy động thiền cơ đó, ông như muốn nhắn bảo “Ở đây, bây giờ và chính mình!” (Thử xứ, tức kim, tự kỷ). Ngoài “chỗ” đó ra, không một nơi nào có thể tu Phật (Phật hành) được. Do đó, người tu thiền chỉ sống cuộc đời “bình thường” thì cũng có thể tìm thấy “nhất lộ” mà thập phương chư Phật đã đi qua để vào “Niết Bàn môn”.

Đến khi vị tăng sĩ đem thắc mắc của ông hỏi thêm nơi Hòa Thượng Vân Môn Văn Yển (864-949) thì người lại đưa lá quạt lên để trả lời. Lá quạt của Vân Môn cũng như cây trụ trượng của Càn Phong không có gì đặc biệt, chúng chỉ là những dụng cụ. Có chăng là khí thế trong cái máy động nơi Vân Môn và lá quạt ấy tượng trưng cho con người “vô vị chân nhân” của ông. Còn con cá chép (lý ngư) ở Đông Hải có lẽ là cái tự ngã (ego), sau khi nhận một hèo đòn đã hóa rồng, biến thành tự kỷ (self) và phun nước, đổ mưa xuống chan hòa.

Trước đây tôi đã dịch nghĩa “Nhất lộ Niết Bàn môn” là “Một con đường để đi đến Niết Bàn”, bây giờ có lẽ phải hiểu thêm với một nghĩa khác, ấy là “Một con đường từ Niết Bàn ra đi” nữa kia. Tôi không luận về nó với cái nhìn ngôn ngữ học mà nhìn nó dưới khía cạnh tôn giáo. Trong lối nhìn thứ hai, sự hướng thượng hay từ ra đi từ “tự ngã” (ego) để tiến lên tự kỷ (self) (còn gọi là hướng thượng môn) nếu cứ như thế mà không có hướng hạ môn[11] tức quá trình từ tự kỷ đi xuống tự ngã thì cũng không dược.

Nghĩa là phải có hai người, kẻ lên đỉnh núi, người xuống đáy biển, kẻ giữ chịt (bả định), người buông lơi (phóng hành), mỗi bên đưa một tay để xây dựng Thiền tông. Tuy cái “giữ chịt” của Càn Phong và cái “buông lơi” của Vân Môn trái ngược như hai con lạc đà chạy đến từ hai phía đối diện, đâm bổ vào nhau với sức mạnh kinh khủng mà không ai dám đương đầu, nhưng nếu lấy chính nhãn mà nhìn thì hai đại lão thiền sư, theo như Vân Môn, vẫn chưa ai thấy lối lên Niết Bàn cả.

Tắc số 48: Một đường của Càn Phong (Càn Phong nhất lộ)[1].

乾峰一路

Bản tắc:

Có hôm, một tăng sĩ hỏi Hòa thượng Càn Phong [2]:

-Theo kinh sách thì “Thập vạn chư Phật [3] đều đi theo một con đường để được vào cửa Niết Bàn thanh tịnh”. Bây giờ tôi vẫn chưa biết con đường đó bắt đầu ở đâu?

Càn Phong mới cầm cây trụ trượng giơ lên, vạch một đường trên không trung và nói:

-Nó ở đây nầy!

Sau đó, vị tăng đó lại đến hỏi thêm [4] với Hòa thượng Vân Môn, và xin được dạy bảo cùng một chuyện. Vân Môn bèn đưa cây quạt mình vẫn nắm trên tay lên, trả lời:

-Quạt này bay lên Tam Thập Tam Thiên[5], đâm thốc vào lỗ mũi của Đế Thích[6]. Đánh xong một gậy vào con lý ngư ở Đông Hải thì mưa to giáng xuống như cầm chỉnh đổ.

Bình Xướng:

Vô Môn nói rằng:

Một người xuống tận đáy bể sâu mà đi, cát tung bụi bốc, một người đứng trên núi cao, dậy sóng bạc ngàn trùng, ngập lụt đất trời.[7] Kẻ nắm chặt chẽ, người lại buông lơi, thế mà cùng nhau mỗi bên đưa một cánh tay, hợp sức đỡ nhà Thiền được vững! Thoạt tưởng (chuyện nguy hiểm như) hai thớt lạc đà đâm vào nhau mà trên đời này không ai can thiệp nổi. Nếu mà giương chính nhãn nhìn thật tỏ tường, mới thấy Càn Phong lẫn Vân Môn, cả hai ông vẫn chưa biết đường lên Niết Bàn bắt đầu từ điểm nào!

Tụng:

Bèn có bài tụng:

Vị cử bộ thời tiên dĩ đáo,
Vị động thiệt thời tiên thuyết liễu.
Trực nhiêu[8] trước trước tại cơ tiên,
Cánh tu tri hữu hướng thượng khiếu[9].

未 舉 步 時 先 已 到 
未 動 舌 時 先 說 了 
直 饒 著 著 在 機 先 
更 須 知 有 向 上 竅

(Chân bước chưa ra, tới trước rồi,
Lưỡi toan ngọ ngoạy, đã xong lời.
Nhớ cho trăm sự dù mau mắn,
Đích ấy đường lên vạn dặm khơi).

Lược dịch lời bàn của Giáo sư Akizuki Ryômin:

“Thập phương Bạc Già Phạm. Nhất lộ Niết Bàn môn”

Niết Bàn[10] trong câu nói mà Hòa thượng Việt Châu Càn Phong dẫn ra ở đây là một ý niệm (idea) mà Thích Tôn khi đi tìm đường giải thoát bằng tôn giáo, đã dựng nên để gọi một thế giới vĩnh viễn bình an, nơi chúng sinh không còn phải gặp khổ cảnh sinh tử luân hồi không dứt trong cõi lục đạo . Thế nhưng lúc Thích Tôn đang trên đường tu hành để tìm về Niết Bàn, ngài bỗng chứng ngộ được tâm Bồ Đề. Sau khi chứng ngộ thì ý niệm Niết Bàn đặt ra từ lúc bắt đầu tu hành với nội dung tiêu cực đã được dùng để chỉ trạng thái ngộ, tức mang một nội dung tích cực hơn. Thế rồi Thích Tôn đem cái ngộ của mình để giảng dạy đạo pháp qua 4 pháp môn gọi là “Tứ Đế” và cho rằng nguyên nhân của mọi sự đau khổ là lòng “khát ái” (dục vọng quá mạnh mẽ). Dập tắt được ngọn lửa dục vọng đó là đạt dược  trạng thái Niết Bàn vậy. Tóm lại, chữ Niết Bàn bây giờ nên hiểu theo nghĩa “tâm cảnh của người đã ngộ đạo”.

Thập phương chư Phật khi muốn vào Niết Bàn môn tức là cửa vào cõi ngộ cho đến nay đều theo “nhất lộ” tức là một con đường. Trước câu hỏi xem con đường ấy nằm ở đâu, Hòa thượng Càn Phong chỉ lấy trụ trượng để vạch một đường trong không gian và bảo “Nó ở đây này!”. Việc khám phá ra cái “chỗ” (trường sở) là một việc trọng đại của Thiền đạo Phật pháp mà những chữ như “Ở đâu?” (thậm ma) và “Ở đây!” (giá lý) đều có chiều sâu triết học của nó. Càn Phong khi dùng trụ trượng để vạch một vạch và nói “Ở đây!” thì qua cái máy động thiền cơ đó, ông như muốn nhắn bảo “Ở đây, bây giờ và chính mình!” (Thử xứ, tức kim, tự kỷ). Ngoài “chỗ” đó ra, không một nơi nào có thể tu Phật (Phật hành) được. Do đó, người tu thiền chỉ sống cuộc đời “bình thường” thì cũng có thể tìm thấy “nhất lộ” mà thập phương chư Phật đã đi qua để vào “Niết Bàn môn”.

Đến khi vị tăng sĩ đem thắc mắc của ông hỏi thêm nơi Hòa Thượng Vân Môn Văn Yển (864-949) thì người lại đưa lá quạt lên để trả lời. Lá quạt của Vân Môn cũng như cây trụ trượng của Càn Phong không có gì đặc biệt, chúng chỉ là những dụng cụ. Có chăng là khí thế trong cái máy động nơi Vân Môn và lá quạt ấy tượng trưng cho con người “vô vị chân nhân” của ông. Còn con cá chép (lý ngư) ở Đông Hải có lẽ là cái tự ngã (ego), sau khi nhận một hèo đòn đã hóa rồng, biến thành tự kỷ (self) và phun nước, đổ mưa xuống chan hòa.

Trước đây tôi đã dịch nghĩa “Nhất lộ Niết Bàn môn” là “Một con đường để đi đến Niết Bàn”, bây giờ có lẽ phải hiểu thêm với một nghĩa khác, ấy là “Một con đường từ Niết Bàn ra đi” nữa kia. Tôi không luận về nó với cái nhìn ngôn ngữ học mà nhìn nó dưới khía cạnh tôn giáo. Trong lối nhìn thứ hai, sự hướng thượng hay từ ra đi từ “tự ngã” (ego) để tiến lên tự kỷ (self) (còn gọi là hướng thượng môn) nếu cứ như thế mà không có hướng hạ môn[11] tức quá trình từ tự kỷ đi xuống tự ngã thì cũng không dược.

Nghĩa là phải có hai người, kẻ lên đỉnh núi, người xuống đáy biển, kẻ giữ chịt (bả định), người buông lơi (phóng hành), mỗi bên đưa một tay để xây dựng Thiền tông. Tuy cái “giữ chịt” của Càn Phong và cái “buông lơi” của Vân Môn trái ngược như hai con lạc đà chạy đến từ hai phía đối diện, đâm bổ vào nhau với sức mạnh kinh khủng mà không ai dám đương đầu, nhưng nếu lấy chính nhãn mà nhìn thì hai đại lão thiền sư, theo như Vân Môn, vẫn chưa ai thấy lối lên Niết Bàn cả.