VÔ MÔN QUAN - 無門関

Chữ Vô của Phương Đông

Nguyên tác Vô Môn Quan: Vô Môn Huệ Khai
Dẫn nhập và chú giải: Nishimura Eshin
Bình luận: Giáo sư Akizuki Ryômin

Biên dịch: Nguyễn Nam Trân

Tắc số 38: Đuôi trâu không lọt song cửa (Ngưu quá song linh)[1].

牛過窓櫺

Bản tắc:

Ngũ Tổ Pháp Diễn[2] nói rằng:

-Ví dụ nhìn một con trâu đang đi ngang qua song cửa sổ để ra ngoài đường, thấy nó lọt được cả đầu, sừng, chân trước lẫn chân sau. Hỏi thử vì cớ gì chỉ còn mỗi cái đuôi lại không lọt qua nốt vậy nhỉ?

Bình Xướng:

Vô Môn nói rằng:

Đứng trước sự thể như thế, nếu có con mắt nhìn thấu suốt (nhất chích nhãn) sự chân thực và thốt ra một câu nói chuyển mê khai ngộ thì đã báo đáp ơn nghĩa xã hội mình mang (báo tứ ân) [3], lại có thể cứu độ sinh linh đang sống trong phiền não khổ đau của cõi đời (tư tam hữu)[4] này. Còn như nếu chưa làm được thì điều tiên quyết là phải nhìn sao để thấy được cái đuôi trâu đó.

Tụng:

Bèn có bài tụng:

Quá khứ đọa khanh tiệm,
Hồi lai khước bị hoại.
Giả ta[5] vĩ ba tử,
Trực thị [6]thậm kỳ quái.

過去墮坑塹
回來卻被壞
者些尾巴子
直是甚奇怪

(Qua được thì rơi xuống hố thôi,
Giật lùi lại cũng nát tan đời.
Rồi đây một cái đuôi con đó,
Kỳ quái sinh bao chuyện động trời!)

Lược dịch lời bàn của Giáo sư Akizuki Ryômin:

Tại sao con trâu đã lọt qua hết những bộ phận lớn, chỉ còn cái đuôi không sao lọt nốt?

Vì công án khúc mắc này, tôi đã cất công đi dọ hỏi nhiều vị thầy. Trong quyển “Công án- nhập môn thiền thực tiển” do Chikuma Thư Phòng xuất bản, tôi đã trình bày ý kiến của mình. Xin quí độc giả đọc hộ cho[7]. Ở đây, tôi chỉ xin thông báo là dưới trướng Thiền sư Hakuin, công án Ngưu Quá Song Linh nói trên là một trong những công án xếp vào loại “nan thấu” (those difficult to pass through).

Lúc đưa ra Bát nan thấu tức 8 công án thuộc vào loại khó hiểu thông suốt này, Thiền sư Hakuin có bảo: “Ở chỗ cuối cùng, cửa lại đóng nghìn trùng. Đây là cái bệnh trong tim phổi gan ruột của người tu thiền. Nếu không có ải có khóa, mệnh của Thiền tông sẽ tuyệt. Cho dầu bị khóa, xin mọi người hãy cố vượt qua. Không vượt qua được thì không phải là thiền. Cá lý ngư còn vượt được cửa Long Môn Vạn Lý. Con chồn hoang còn vượt được cổng đền Inari[8]. Đã ăn cơm thiền, không thể không vượt qua ải lẫn khóa”. Bát nan thấu là những tắc sau: Sơ sơn thọ tháp, Ngưu quá song linh, Càn Phong tam chủng, Tây ngưu phiến tử, Bạch Vân vị tại, Nam Tuyền thiên hóa, Thanh nữ ly hồn, Bà tử thiêu am[9]. Người ta gọi nó là móng vuốt để đào bới nguồn pháp hay những thần phù đoạt mệnh”. Khác với lão sư Hakuin, tôi đặt Thanh nữ ly hồn vào loại Pháp thân và xem Bạch Vân tự tại thuộc về loại hướng thượng.

[1] Thoại này có chép trong Ngũ Tổ Pháp Diễn Thiền Sư Ngữ Lục. Theo Tưởng Sơn Lục ghi lại trong Ứng Am Đàm Hoa Thiền Sư Ngữ Lục noi đây là một ví dụ mà Ứng Am đã đưa ra cho Phật Nhãn (tức Vô Môn Huệ Khai) (theo Vạn Tục Tạng, 120-841 hạ). Eshin trong nghiên cứu về Phật Giáo Cấp Cô Trưởng Giả Nữ Đắc Độ Nhân Duyên Kinh, có nhắc đến chuyện “Con voi qua song cửa” trong Đại Chính Kinh 2-853 trung.

[2] Xem chú của tắc 35.

[3] Tứ ân. Theo Đại Chính Kinh 3-297 thượng cho biết, Tâm Địa Quan Kinh có nói con người ai nấy đều phải chịu 4 ân (phụ mẫu ân, chúng sinh ân, quốc vương ân, tam bảo ân).

[4] Ba khu vực sinh tồn: tam giới. Có nghĩa là dục giới, sắc giới và vô sắc giới, nơi còn người ta còn phải luẩn quẩn trong vòng sinh tử..

[5] Giả ta, hiểu như già ta: từ đây trở đi. Ta là tiếp vĩ ngữ chỉ số nhiều.

[6] Trực thị: rõ là.

[7] Rất tiếc cho đến hôm nay, người dịch chưa có trong tay quyển sách này để ghi lại luận điểm của Ryômin. Hẹn sẽ bổ sung trong tương lai.

[8] Đền Inari thờ thần nông nghiệp, kho lẫm. Thành ngữ Nhật Bản chỉ sự khó khăn.

[9] Xin xem thêm lời giải thích về Hệ thống công án của Thiền sư Hakuin trong phần phụ lục.

Trở về