Tắc số 34: Trí không phải là đạo (Trí bất thị đạo)[1].

智不是道

Bản tắc:

Hòa Thượng Nam Tuyền[2] nói rằng:

-Tâm không phải là Phật, trí không phải là đạo.

Bình Xướng:

Vô Môn nói rằng:

Cái ông Nam Tuyền này, vì già nua lẩm cẩm thành ra hết còn biết hổ thẹn hay sao chứ? Tưởng mở cái mồm thối hoăng ra tán được một câu gì, té ra chỉ làm cho người ta thấy cái sỉ nhục trong nhà mình[3]. Nói là nói vậy chứ cái bọn biết mình chịu ơn Nam Tuyền không được mấy ai đâu!

Tụng:

Bèn có bài tụng:

Thiên tinh nhật đầu[4] xuất,
Vũ hạ địa thượng thấp.
Tận tình đô thuyết liễu,
Chỉ khủng tín bất cập[5].

天　睛 日 頭 出 
雨　下 地 上 濕 
盡　情 都 說 了 
只　恐 信 不 及

(Trời quang mặt nhật lộ,
Mưa xuống đất đượm nhuần.
Giãi bày, lòng đã cạn,
Chỉ sợ người phân vân).

Lược dịch lời bàn của Giáo sư Akizuki Ryômin:

Thông thường, phải nói Tâm, ấy là Phật, trí, ấy là đạo. Trí hiểu ở đây là trí tuệ, bát nhã. Thế nhưng Thiền sư Nam Tuyền Phổ Nguyện đã phủ định cả hai. Và đó là trọng điểm của công án.

Mã Tổ dạy “Tức tâm tức Phật” và cùng lúc, “Bình thường tâm thị đạo”. Nam Tuyền muốn răn dạy học trò chớ hiểu lầm về lời dạy này nên mới phát ngôn như thế. Cả hai câu nói của Mã Tổ vốn được truyền tụng sâu rộng như hai thiền ngữ có giá trị cao. Đạt được tâm cảnh thấy trong nội dung câu nói là một điều hết sức hay, tuy nhiên, phần đông mọi người đều chỉ bắt chước lặp đi lặp lại lời nói của bậc đại sư mà không chịu thực hành gì cả vì hiểu lầm rằng: “cứ để y nguyên như thế này là tốt”. Do đó, câu nói của Nam Tuyền cảnh giác họ về thái độ đó. Thiền sư Nyoe (Như Hội) ở chùa Tôji (Đông Tự, Kyôto) có lần nói: “Tâm không phải là Phật. Trí không phải là đạo. Kiếm mất đã lâu rồi.Còn khắc dấu thuyền sao?”. Người đi thuyền để rơi mất kiếm dưới nước, nghĩ rằng nếu đánh dấu ngay trên mạn thuyền thì sau có thể tìm lại kiếm dễ dàng. Nào ngờ thuyền cứ tiếp tục trôi đi chứ nào đứng một chỗ...”. Và ông dặn chớ có bao giờ nhầm lẫn như người đi thuyền. 

Tóm lại, phải chăng công án có thể được giải thích theo cách sau đây:

Lão sư Suzuki Daisetsu (Linh Mộc Đại Chuyết, 1870-1966) có đưa ra cách hiểu “tức phi” bằng mệnh đề “A tức phi A thị danh A” (A là phi A, do đó có tên là A. “Tâm” cũng như “trí” không là một khẳng định đơn thuần, nó là một khẳng định qua trung gian của phủ định. Do đó “tâm” không phải là “Phật tâm” đối với “chúng sinh tâm”, “trí” không phải là “phân biệt trí” so với “vô phân biệt trí”. Tâm tâm bất dị (Phật tâm và chúng sinh tâm vốn không khác nhau). Phân biệt và vô phân biệt cùng có trong một hơi thở (nhất tức). Nhưng không chỉ có tư trưởng như thế mà đủ, còn phải đem công án ra thể nghiệm lấy mới được.

Tắc số 34: Trí không phải là đạo (Trí bất thị đạo)[1].

智不是道

Bản tắc:

Hòa Thượng Nam Tuyền[2] nói rằng:

-Tâm không phải là Phật, trí không phải là đạo.

Bình Xướng:

Vô Môn nói rằng:

Cái ông Nam Tuyền này, vì già nua lẩm cẩm thành ra hết còn biết hổ thẹn hay sao chứ? Tưởng mở cái mồm thối hoăng ra tán được một câu gì, té ra chỉ làm cho người ta thấy cái sỉ nhục trong nhà mình[3]. Nói là nói vậy chứ cái bọn biết mình chịu ơn Nam Tuyền không được mấy ai đâu!

Tụng:

Bèn có bài tụng:

Thiên tinh nhật đầu[4] xuất,
Vũ hạ địa thượng thấp.
Tận tình đô thuyết liễu,
Chỉ khủng tín bất cập[5].

天　睛 日 頭 出 
雨　下 地 上 濕 
盡　情 都 說 了 
只　恐 信 不 及

(Trời quang mặt nhật lộ,
Mưa xuống đất đượm nhuần.
Giãi bày, lòng đã cạn,
Chỉ sợ người phân vân).

Lược dịch lời bàn của Giáo sư Akizuki Ryômin:

Thông thường, phải nói Tâm, ấy là Phật, trí, ấy là đạo. Trí hiểu ở đây là trí tuệ, bát nhã. Thế nhưng Thiền sư Nam Tuyền Phổ Nguyện đã phủ định cả hai. Và đó là trọng điểm của công án.

Mã Tổ dạy “Tức tâm tức Phật” và cùng lúc, “Bình thường tâm thị đạo”. Nam Tuyền muốn răn dạy học trò chớ hiểu lầm về lời dạy này nên mới phát ngôn như thế. Cả hai câu nói của Mã Tổ vốn được truyền tụng sâu rộng như hai thiền ngữ có giá trị cao. Đạt được tâm cảnh thấy trong nội dung câu nói là một điều hết sức hay, tuy nhiên, phần đông mọi người đều chỉ bắt chước lặp đi lặp lại lời nói của bậc đại sư mà không chịu thực hành gì cả vì hiểu lầm rằng: “cứ để y nguyên như thế này là tốt”. Do đó, câu nói của Nam Tuyền cảnh giác họ về thái độ đó. Thiền sư Nyoe (Như Hội) ở chùa Tôji (Đông Tự, Kyôto) có lần nói: “Tâm không phải là Phật. Trí không phải là đạo. Kiếm mất đã lâu rồi.Còn khắc dấu thuyền sao?”. Người đi thuyền để rơi mất kiếm dưới nước, nghĩ rằng nếu đánh dấu ngay trên mạn thuyền thì sau có thể tìm lại kiếm dễ dàng. Nào ngờ thuyền cứ tiếp tục trôi đi chứ nào đứng một chỗ...”. Và ông dặn chớ có bao giờ nhầm lẫn như người đi thuyền. 

Tóm lại, phải chăng công án có thể được giải thích theo cách sau đây:

Lão sư Suzuki Daisetsu (Linh Mộc Đại Chuyết, 1870-1966) có đưa ra cách hiểu “tức phi” bằng mệnh đề “A tức phi A thị danh A” (A là phi A, do đó có tên là A. “Tâm” cũng như “trí” không là một khẳng định đơn thuần, nó là một khẳng định qua trung gian của phủ định. Do đó “tâm” không phải là “Phật tâm” đối với “chúng sinh tâm”, “trí” không phải là “phân biệt trí” so với “vô phân biệt trí”. Tâm tâm bất dị (Phật tâm và chúng sinh tâm vốn không khác nhau). Phân biệt và vô phân biệt cùng có trong một hơi thở (nhất tức). Nhưng không chỉ có tư trưởng như thế mà đủ, còn phải đem công án ra thể nghiệm lấy mới được.