Tắc số 24: Dẹp bỏ ngôn ngữ (Ly khước ngữ ngôn)[1].

離却語言

Bản tắc:

Hòa Thượng Phong Huyệt[2] nhân có tăng hỏi:

-Ngôn ngữ hay sự im lặng nguyên lai chỉ thể hiện được phân nửa cái li vi (sự chân thực) [3].Phải làm thế nào để cho dù có nói hay nín thinh cũng không phạm lỗi và thể hiện thông suốt sự chân thực[4].

Hòa Thượng mới (mượn câu thơ Đỗ Phủ để) trả lời như sau:

-Trường ức Giang Nam tam nguyệt lý,

 Chá cô đề xứ bách hoa hương.

(Giang Nam gặp lúc mùa xuân chín,

 Nhớ mãi hương hoa, tiếng chá cô.)[5]

Bình Xướng:

Vô Môn nói rằng:

Cái máy động (thiền cơ) nơi Hòa thượng Phong Huyệt như là ánh chớp, trong nháy mắt đã đến nơi phải đến. Dầu vậy, lưỡi ông ta chưa đoạn tuyệt được với câu nói của tiền nhân[6], thật đáng tiếc làm sao! Nếu các bạn nhìn thấu suốt được chỗ này, có thể phá được chấp, một mình tìm lấy con đường giải thoát. Nào, vừa mới tách khỏi phạm vi ngôn ngữ lý luận (của thiền gia), hãy thử diễn tả điều đó bằng một vần thơ xem sao!

Tụng:

Bèn có bài tụng:

Bất lộ phong cốt[7] cú,
Vị ngữ tiên phân phó.
Tiến bộ khẩu nam nam,
Tri quân đại võng thố.

不 露 風 骨 句 
未 語 先 吩 咐
進 步 口 喃 喃
知 君 大 罔 措

(Thầy Phong muốn dấu ý thơ sâu,
Chưa nói mà như giảng trọn câu.
Nếu thầy sấn tới, mồm leo lẻo,
Nhà bác thôi đành đếch biết sao!)

Lược dịch lời bàn của Giáo sư Akizuki Ryômin:

Nhân có tăng đến hỏi Thiền sư Phong Huyệt Diên Chiểu cách thể hiện thông suốt cái li vi (chân như) mà không phạm vào sai lầm (bất phạm) thiên về một bên nào bởi vì hai phương tiện mà con người có là ngôn ngữ (ngữ) và im lặng (mặc) đều chỉ diễn tả được sự chân thực một cách phiến diện.

“Ngôn mặc thiệp li vi” (Lời nói và im lặng đều khó dẫn đến sự chân thực) (thấy trong nguyên văn, LND) do câu nói trong sách Bảo Tàng Luận phần Li Vi Thể Tĩnh Phẩm Đệ Nhị của pháp sư Tăng Triệu : “Phàm đi vào gọi là li, bước ra gọi là vi. Li là bản chất tuyệt đối của một vật, vi là hiện tượng muôn mặt của nó khi biến hóa”.

Li là “cứ” (chỗ ở) lúc “nhập”, vi là “dụng” (máy động) khi “xuất” nhưng cả hai đều là cách thể hiện của một “chân lý bản lai thanh tĩnh” cho nên li vi không phải hai nhưng một. Chỗ bình đẳng, bản thể của vũ trụ (chân như), nơi đoạn tuyệt với tất cả sắc tướng gọi là “li”, còn như chỗ các sự dị biệt của các hiện tượng biểu lộ ra thì gọi là “vi”. Khi bình đẳng và dị biệt hòa nhập với nhau, chúng sẽ tạo thành một vật đồng nhất gọi là bản lai thanh tĩnh (không) của chân như. Bản thể của vũ trụ, nói khác đi, cái chân như ấy, chính là li vi vậy. Tuy nhiên li vi không nên đọc là “li và vi” nhưng là “li-vi” đọc một hơi.

Như thế, câu hỏi của vị tăng trong công án có nghĩa là: “Nếu nói ra là đã “phạm” vào cái “vi”, còn giữ im lặng lại “phạm” vào cái “li”. Bề gì cũng chỉ có thể bày tỏ chân như một cách phiến diện. Xin dạy tôi cách thức thấu suốt được chân như mà “bất phạm” tức là không rơi vào một trong hai lỗi lầm nói trên”. Thay vì trả lời thẳng, thiền sư Phong Huyệt đã mượn ý thơ của Đỗ Phủ để gián tiếp truyền đạt tư tưởng của mình: “ Ta nhớ mãi vào tiết tháng ba ở Giang Nam, ở giữa chỗ chim giá cô kêu có trăm thức hoa tỏa hương thơm”. Phong cảnh đó là tâm cảnh giúp ta thấu suốt chân như mà không phạm phải sai lầm. Người Nhật ngày xưa thường bảo rằng hai chữ “trường ức” (nhớ mãi một việc đã qua) vốn có “tự nhãn” (là chữ có tính cách quyết định để phán đoán một câu thơ hay, dở). Về điều này, xin các bạn hãy hầu chuyện các sư gia trong thất để hiểu thêm!

“Li” với “vi” là vấn đề khá khúc mắc, trầy trượt cho người nghiên cứu Phật học (giáo tướng). Nếu muốn nói một cách đơn sơ, ta có thể gọi “li” là bình đẳng, là bản thể tuyệt đối, là “chân không vô tướng” và “vi” là “chân không diệu hữu” hay “diệu dụng”, “hiện tượng giới của tương đối, của dị biệt”. Chữ li-vi đọc liền một hơi có thể xem như cái “chân như vô tướng” của “bình đẳng tức[8] dị biệt” . Đó là nơi mà cả “ngữ ngôn tam muội” (ngôn ngữ lý luận) lẫn “mặc nhiên lương cửu” (trầm mặc nín thinh) đều không thể đạt tới được.

Tắc số 24: Dẹp bỏ ngôn ngữ (Ly khước ngữ ngôn)[1].

離却語言

Bản tắc:

Hòa Thượng Phong Huyệt[2] nhân có tăng hỏi:

-Ngôn ngữ hay sự im lặng nguyên lai chỉ thể hiện được phân nửa cái li vi (sự chân thực) [3].Phải làm thế nào để cho dù có nói hay nín thinh cũng không phạm lỗi và thể hiện thông suốt sự chân thực[4].

Hòa Thượng mới (mượn câu thơ Đỗ Phủ để) trả lời như sau:

-Trường ức Giang Nam tam nguyệt lý,

 Chá cô đề xứ bách hoa hương.

(Giang Nam gặp lúc mùa xuân chín,

 Nhớ mãi hương hoa, tiếng chá cô.)[5]

Bình Xướng:

Vô Môn nói rằng:

Cái máy động (thiền cơ) nơi Hòa thượng Phong Huyệt như là ánh chớp, trong nháy mắt đã đến nơi phải đến. Dầu vậy, lưỡi ông ta chưa đoạn tuyệt được với câu nói của tiền nhân[6], thật đáng tiếc làm sao! Nếu các bạn nhìn thấu suốt được chỗ này, có thể phá được chấp, một mình tìm lấy con đường giải thoát. Nào, vừa mới tách khỏi phạm vi ngôn ngữ lý luận (của thiền gia), hãy thử diễn tả điều đó bằng một vần thơ xem sao!

Tụng:

Bèn có bài tụng:

Bất lộ phong cốt[7] cú,
Vị ngữ tiên phân phó.
Tiến bộ khẩu nam nam,
Tri quân đại võng thố.

不 露 風 骨 句 
未 語 先 吩 咐
進 步 口 喃 喃
知 君 大 罔 措

(Thầy Phong muốn dấu ý thơ sâu,
Chưa nói mà như giảng trọn câu.
Nếu thầy sấn tới, mồm leo lẻo,
Nhà bác thôi đành đếch biết sao!)

Lược dịch lời bàn của Giáo sư Akizuki Ryômin:

Nhân có tăng đến hỏi Thiền sư Phong Huyệt Diên Chiểu cách thể hiện thông suốt cái li vi (chân như) mà không phạm vào sai lầm (bất phạm) thiên về một bên nào bởi vì hai phương tiện mà con người có là ngôn ngữ (ngữ) và im lặng (mặc) đều chỉ diễn tả được sự chân thực một cách phiến diện.

“Ngôn mặc thiệp li vi” (Lời nói và im lặng đều khó dẫn đến sự chân thực) (thấy trong nguyên văn, LND) do câu nói trong sách Bảo Tàng Luận phần Li Vi Thể Tĩnh Phẩm Đệ Nhị của pháp sư Tăng Triệu : “Phàm đi vào gọi là li, bước ra gọi là vi. Li là bản chất tuyệt đối của một vật, vi là hiện tượng muôn mặt của nó khi biến hóa”.

Li là “cứ” (chỗ ở) lúc “nhập”, vi là “dụng” (máy động) khi “xuất” nhưng cả hai đều là cách thể hiện của một “chân lý bản lai thanh tĩnh” cho nên li vi không phải hai nhưng một. Chỗ bình đẳng, bản thể của vũ trụ (chân như), nơi đoạn tuyệt với tất cả sắc tướng gọi là “li”, còn như chỗ các sự dị biệt của các hiện tượng biểu lộ ra thì gọi là “vi”. Khi bình đẳng và dị biệt hòa nhập với nhau, chúng sẽ tạo thành một vật đồng nhất gọi là bản lai thanh tĩnh (không) của chân như. Bản thể của vũ trụ, nói khác đi, cái chân như ấy, chính là li vi vậy. Tuy nhiên li vi không nên đọc là “li và vi” nhưng là “li-vi” đọc một hơi.

Như thế, câu hỏi của vị tăng trong công án có nghĩa là: “Nếu nói ra là đã “phạm” vào cái “vi”, còn giữ im lặng lại “phạm” vào cái “li”. Bề gì cũng chỉ có thể bày tỏ chân như một cách phiến diện. Xin dạy tôi cách thức thấu suốt được chân như mà “bất phạm” tức là không rơi vào một trong hai lỗi lầm nói trên”. Thay vì trả lời thẳng, thiền sư Phong Huyệt đã mượn ý thơ của Đỗ Phủ để gián tiếp truyền đạt tư tưởng của mình: “ Ta nhớ mãi vào tiết tháng ba ở Giang Nam, ở giữa chỗ chim giá cô kêu có trăm thức hoa tỏa hương thơm”. Phong cảnh đó là tâm cảnh giúp ta thấu suốt chân như mà không phạm phải sai lầm. Người Nhật ngày xưa thường bảo rằng hai chữ “trường ức” (nhớ mãi một việc đã qua) vốn có “tự nhãn” (là chữ có tính cách quyết định để phán đoán một câu thơ hay, dở). Về điều này, xin các bạn hãy hầu chuyện các sư gia trong thất để hiểu thêm!

“Li” với “vi” là vấn đề khá khúc mắc, trầy trượt cho người nghiên cứu Phật học (giáo tướng). Nếu muốn nói một cách đơn sơ, ta có thể gọi “li” là bình đẳng, là bản thể tuyệt đối, là “chân không vô tướng” và “vi” là “chân không diệu hữu” hay “diệu dụng”, “hiện tượng giới của tương đối, của dị biệt”. Chữ li-vi đọc liền một hơi có thể xem như cái “chân như vô tướng” của “bình đẳng tức[8] dị biệt” . Đó là nơi mà cả “ngữ ngôn tam muội” (ngôn ngữ lý luận) lẫn “mặc nhiên lương cửu” (trầm mặc nín thinh) đều không thể đạt tới được.