Báo chí PhÆt Giáo

Người Cư Sĩ [ Trở Về ] [Home Page]

Báo chí Phật giáo: Vấn đề hội nhập & phát triển

Thích Thiện Bảo
quang-khanh@hcm.vnn.vn

I. Báo chí Phật giáo thời kỳ chấn hưng 1930-1945

1) Một vài khái niệm về báo chí Phật giáo
Khi đề cập đến báo Phật giáo các nhà nghiên cứu lịch sử báo chí đều lấy mốc thời gian thập niên 30-45 làm khởi điểm và phong trào chấn hưng Phật giáo Việt Nam làm nền cho hoạt động của báo chí Phật giáo trong giai đoạn mà giáo lý của Ðức Phật được những nhà nghiên cứu quan tâm tranh luận trên diễn đàn ngôn luận. Có thể nói báo Phật giáo chỉ xuất hiện trong giai đoạn cụ Phan Bội Châu và Phan Châu Trinh... với phong trào Duy Tân ra đời cùng những sĩ phu yêu nước xiển dương cải cách văn hóa và nền Quốc học nước nhà cũng là tiền đề góp phần thúc đẩy phong trào Chấn hưng Phật giáo Việt Nam. Một số nhà sử học cho rằng năm 1865 là năm tờ Gia Ðịnh báo bằng tiếng quốc ngữ xuất hiện đầu tiên, tiếp đến là các báo Ðại Nam Ðông Văn Nhật báo, Ðại Việt Tân báo... cùng với một số tạp chí cũng được ra đời như Ðông Dương tạp chí, Nam Phong, Phụ nữ Tân văn, An Nam tạp chí... Các tờ báo nầy giai đoạn đầu chỉ thông tin, đăng thông báo của chính quyền lúc bấy giờ. Sau năm 1908 việc thông tin được mở rộng hơn với những bài xã luận, diễn đàn nhiều vấn đề được đặt ra với những diễn đàn tranh đấu đòi dân sinh, phản ánh nguyện vọng của quần chúng nhân dân, được mọi người quan tâm.Trong bối cảnh đó các Hội nghiên cứu Phật Học ra đời nhằm chỉnh lý những lệch lạc trong Phật giáo do hoàn cảnh lịch sử dưới chế độ của thực dân Pháp, làm ngôn luận cho các Hội Phật học là các tạp chí Phật học như :
a) Từ năm 1928-1935
Tờ báo đầu tiên của Phật giáo ra đời phải nói là tờ Pháp Âm tạp chí xuất bản năm 1928 do HT Khánh Hoà chủ biên kêu gọi Tăng Ni đoàn kết chấn hưng, học Quốc ngữ giải quyết nạn thất học trong Tăng già,nhưng rất tiếc tạp chí nầy chỉ xuất bản 1 số thì đình bản.
- Từ Tháng 1 đến tháng 3 /1932 tạp chí Từ Bi Âm của Hội Nam kỳ nghiên cứu Phật học, tháng 6 năm 1933 tạp chí Viên Âm của An Nam Phật học Trung kỳ ra đời ở Huế, tháng 11 năm 1934 tạp chí Ðuốc Tuệ của Phật giáo Bắc Kỳ do Tổng đốc Hoàng Trọng Phu và Nguyễn Năng Quốc đứng đầu, năm 1935 Tiếng Chuông Sớm của hai sơn môn Hồng Phúc và Bà Ðá (Hà Nội).
b) Từ năm 1935-1938
- Năm 1935 tạp chí Duy Tâm của Hội Lưỡng Xuyên Phật học(Trà Vinh), năm 1937 Tạp chí Tam Bảo của Ðà
Thành Phật học (Ðà Nẵng), và năm 1938 Tạp chí Tiến Hóa của Hội Phật học kiêm tế,tạp chí Pháp Âm của Hội Cư sĩ Tịnh độ xuất bản số 1 tháng1 năm 1937 và Phật hoá Tân Thanh niên chỉ ra được 2 số thì đình bản.
- Tuy nhiên trong nhiều thập niên qua Tăng Ni Phật tử khi nhắc đến khái niệm báo chí Phật giáo rất ít ai đề cập nó xem như một phương pháp truyền bá Chánh pháp của đạo Phật và trong Tăng Ni Phật tử chỉ có báo chí của xã hội, vì thế cụm từ nầy chỉ là bóng dáng mờ nhạt trong ký ức dù trong nhiều thập niên qua báo chí Phật giáo góp phần không nhỏ trong công cuộc xây dựng và bảo tồn nền văn hóa dân tộc cũng như làm trong sáng tinh thần Phật học, mà lịch sử đã chứng minh cho giai đoạn mà Nguyễn Lang gọi thời kỳ nầy là "quang cảnh phục hưng tưng bừng như chưa bao giờ có" (Việt Nam Phật Giáo Sử Luận, q.III của Nguyễn Lang-NXB Văn hoá Hà Nội 1994).
2) Vai trò của Báo chí Phật giáo trong công cuộc chấn hưng
Ðối với Phật giáo báo chí đã được khẳng định là phương tiện làm sáng tỏ trắng đen, phải trái chánh tà, đánh đổ những luận điểm sai lầm của một số người không hểu gì về giáo lý đạo Phật. Ngoài biện luận về chân lý báo chí Phật giáo còn nêu lên tinh thần mang tính văn hóa dân tộc. Việc đấu tranh nội bộ Phật giáo càng thấy rõ hơn nơi những bài viết và nó đã biến từ tinh thần nghiên cứu Phật học đơn thuần thành những công cụ sắc bén tấn công vào những tệ nạn trong nội tình Phật giáo như ở tạp chí Duy Tâm số18 bài "Phật giáo nước ta vì đâu chịu cái hiện trạng suy đồi" của cư sĩ Khánh Vân viết:
"Có kẻ mượn Phật làm danh,cũng ngày đêm hai buổi công phu,thọ trì sóc vọng, cũng sám hối như ai nhưng lại thủ dị cầu kỳ, học thêm bùa ngải, luyện roi thần làm bạn với thiên linh cái, đồng nhi, khi ông lên lúc bà xuống...gọi là cứu nhân độ thế...vậy mà cũng lên mặt trụ trì!. Hiện trạng như thế bảo sao chẳng suy đồi, làm tấm bia cho các nhà duy vật mỉa mai?"
Ở tạp chí Ðuốc Tuệ số 178 tác giả Thanh Quang đã viết:
"...Xứ ta, những hạng người xuất gia vào chùa phần nhiều chỉ học đặng vài bộ kinh, lo luyện hơi cho hay,tập nhịp học tán cho già, nay lãnh đám này mai lãnh đám khác; cũng tràng hạt cũng ca sa,thử lật mặt trái của họ mà xem thì có khác nào người trần tục?"
Khác với quan điểm của hai tạp chí Duy Tâm và Ðuốc Tuệ, Viên Âm tạp chí số 14 nêu lên và trả lời bài "Phong trào Phật giáo chấn hưng"của tác giả Hải Triều đăng trên báo Tràng An nêu lên những mục tiêu của sự chấn hưng Phật giáo:
"Vì sự tấn hóa của trí thức người xứ ta về mặt luận lý;vì khoa học tuy đánh đổ sự mê tín nhưng tự mình không có năng lực tạo thành hạnh phúc cho nhân loại; vì phải có một đạo lý vững vàng để làm cho khoa học phục tỉnh, để đào tạo đức tính của loài người"
Qua những quan điểm trên cho chúng ta có thể hình dung quan điểm của báo Phật giáo thời kỳ Chấn hưng Phật giáo thập niên 30-40 ra sao? Cũng từ những vấn đề đối thọai trên diễn đàn báo chí không phải đến ngày nay mới có mà ngay trong thời điểm nầy đã được các vị chủ bút, chủ biên mạnh dạn đặt ra với dư luận quần chúng tạo thành sự tranh luận đầy lý thú trong nền văn hoá Phật giáo nói chung và báo chí Phật giáo nói riêng. Nhiều tác giả như Phan Khôi, Huỳnh Thúc Kháng cũng đã từng viết bài nói lên tâm tư tình cảm của mình và lúc ông cũng bực mình phát biểu đăng trên Viên Âm số 3 ra ngày 1- 2-1934 "...Các hội Phật giáo xứ ta cứ im ỉm mà chẳng làm việc gì hết." Phải nhìn nhận các báo và tạp chí Phật giáo lúc bấy giờrất khách quan và tiến bộ khi mở cuộc đối thoại ngay trên diễn đàn ngôn luận của hội mình để mọi người Phật tử hoặc những sĩ phu đứng ngoài Phật giáo tham gia góp ý phát biểu phê phán hoặc tranh luận.
Có thể nói các tạp chí Phật học trong giai đoạn Chấn hưng Phật giáo đều cổ xúy cho tinh thần"thay củ đổi mới" tuy nhiên biện pháp và phương thức thể hiện khác nhau nhiều khi còn tranh luận nhau về quan điểm của mình trên diễn đàn ngôn luận. Ngoài những bài viết về đường lối chủ trương cải cách sinh hoạt của các tạp chí còn đưa ra nhiều đề tài được mọi người thảo luận sôi nổi đáng quan tâm như:
a) Vấn đề có hay không có Thượng đế?
Một số học giả rất ngạc nhiên mà Nguyễn An Ninh trong quyển "Phê Bình Phật giáo" có đoạn viết:
" Sinh ra cách hai nghìn năm trăm năm nay, liền sau đạo Bà La Môn là một tôn giáo lý luận hết sức hoang đường về trời, về vũ trụ, mà đạo Phật có cái đặc biệt là không bao giờ nói đến trời...."
Trong những cuộc tranh luận về Phật giáo là quyển Phật Học Tổng Quan của Sư Thiện Chiếu với tác giả Khuê Lạc Tử kéo dài từ năm 1929 đến 1932 trên các báo Trung Lập Ðông Pháp Thời báo, Ðuốc nhà Nam, Thần Chung v.v...một số bài trong quyển nầy dịch ở tạp chí Hải triều Âm của Hội Phật học Trung Quốc, một số bài do sư Thiện Chiếu viết, đem lại cho đọc giả nhiều ý tưởng mới lạ. Ðây là lần đầu tiên ở Nam Kỳ có một cuộc đối thoại trên diễn đàn ngôn luận mang tinh thần Phật học. Ngoài quyển Phật Giáo Tổng Quan các tạp chí Phật học của các hội Phật học Nam Trung Bắc cũng tham gia về quan điểm có hay không có Thượng đế ?
b) Vấn đề có hay không có Linh hồn bất tử?
Quyển Phật Học Vấn Ðáp của Sư Thiện Chiếu phủ nhận một linh hồn bất tử trong thân ngủ uẩn (sắc uẩn, thọ uẩn, tưởng uẩn, hành uẩn và thức uẩn). Ðiều nầy đã khiến cho tờ tạp chí Từ Bi Âm xuất bản ngày 15 - 9 -1932 của tác giả Liên Tôn phản đối Thiện Chiếu:
"Xin hỏi các bạn trí thức Phật học lâu nay đã thấy chỗ nào trong kinh luận nói như vậy, và đã thấy ai nói càn như Sư Thiện Chiếu chưa?"
Ở Tạp chí Viên Âm Bác sĩ Lê Ðình Thám lại cho rằng:
" lâu nay sở dĩ các nhà nghiên cứu Phật học cãi nhau mãi về vấn đề cái hồn vì không xác định rõ tính chất của cái hồn."
Tác giả phân tích ví dụ và kết luận:
"Dẫu cho rằng hồn là tính biết, không phải là cái thấy cái nghe, cái cảm xúc, cũng không được, vì ngoài cái cảm xúc di ảnh của cảm xúc, chúng không còn cái gì là tính biết nữa."
Tác giả N.C.T trong Tạp chí Từ Bi Âm cũng tham gia viết:
"Nói như vậy, tôi e phản đối với kinh Phật chăng? Vì nếu nói cái hồn không có mặt mũi tay chân, thì những nơi địa ngục hành hình những hồn có tội, hồn ấy có thân đâu mà phạt, có mặt mũi tay chân đâu mà cưa chặt mỗ. Vậy chăng là trong kinh bịa đặt hay sao."
Cuộc tranh luận lại được Viên Âm đăng bài phản bác thuyết của tác giả N.C.T:
"Nếu như ông nói linh hồn giống như người và bất tử, nhờ bất tử nên có đi đầu thai làm người hay thú, vào chỗ sang hay chỗ hèn; nói như vậy khác chi nói: hồn người chui vào bụng ngựa, sinh ra con ngựa có hồn người!"(?)
Có thể nói ngoài 2 vấn đề nêu trên có nhiều vấn đềà trọng yếu của Ðạo Phật kể cả những vấn đề triết lý sâu xa trong thời kỳ chấn hưng Phật giáo thập niên 30-40 được Tăng già và cư sĩ các nhà Phật học đưa ra như: Có hay không có Tây phương cực lạc? Nhất thiết duy tâm vạn phạp duy thức? Hữu ngã vô ngã, vũ trụ, nhân qủa, vấn đề cứu khổ của đạoPhật... được các tạp chí Phật học bàn luận rất phong phú trong tnh thần của một đối thoại thẳng thắn; không kể những buổi thuyết giảng, tạo nên sinh khí mới trên diễn đàn Phật giáo đấu tranh giử trào lưu giữa tư tưởng tiến bộ và lạc hậu mà mục tiêu của các tạp chí là:
-Dùng ngôn ngữ Quốc ngữ đễ diễn dịch, viết sách, báo phổ biến tư tưởng Phật học và có thể nói đây là lần đầu tiên từ khi Phật giáo du nhập vào Việt Nam Phật học được chuyển tải bằng con đường báo chí.
-Trong thời Pháp đô hộ các trường Phật học không có nay là dịp đễ Phật giáo khơi dậy tiền đề cho các trường Phật học đào tạoTăng sĩ ra đời ngõ hầu có cơ hội Chấn hưng.
- Cải đổi tinh thần Phật học, phê phán xây dựng nội tình Phật giáo đang trên con đường suy thoái, phù hợp với trào lưu tư tưởng tiến bộ của thời đại khoa học.
-Tập hợp Tăng Ni Phật Tử đi đến thống nhất các Sơn Môn hệ phái, tránh ý đồ "chia để trị" âm mưu xúi dục sơn môn hệ phái nầy chống lại Sơn môn hệ phái hệ phái khác của thực dân Pháp lúc bấy giờ.
Ðiều nầy cho chúng ta thấy rõ vai trò của báo chí Phật giáo tác động hết sức quyết liệt đến phong trào chấn hưng, ngoài việc là cơ quan truyền bá chánh pháp của Ðức Phật, nó còn là một công cụ góp phần đấu tranh trực tiếp với những tư tưởng lạc hậu, lệch lạc, các hiện tượng tiêu cực, cũng như bên ngoài xuyên tạc Phật giáo. Ngoài những bài tranh luận trên diễn đàn trên các báo Phật giáo các báo ngoài xã hội cũng tham gia với sự góp ý thiện chí, lẫn công kích Phật giáo như: Ðuốc Nhà Nam, Báo Công Luận, Phụ Nữ Tân Văn, Báo AÙnh Sáng nhất là trên báo Tràng An xuất bản tại Huế... và một số các báo khác mà tác giả là những nhà trí thức thời lúc bấy giờ như Huỳnh Thúc Kháng, Phan văn Hùm, Bùi Kỷ, Nguyễn An Ninh, Nguyễn Trọng Thuật, Trần văn Giáp, Hải triều, Phan Khôi...mà nhà sử học Nguyễn Lang đã nhận xét: "...Sự có mặt của các tạp chí quốc ngữ (Viên Âm, Ðuốc Tuệ, Từ Bi Âm, Pháp Âm, Quan Âm,Tam Bảo,Tiếng chuông Sớm, Duy Tâm, Tiến Hóa)....đã làm cho việc học Phật trở nên dễ dàng đối với đại chúng.."

II. Báo chí PG: con đường hội nhập và phát triển

1)Báo Chí Phật giáo giai đoạn 1945-1975
Sau thời kỳ chấn hưng thập niên 30-40 báo chí Phật giáo có tờ tồn tại có tờ đóng cửa với nhiều lý do khác nhau mà chủ yếu là tài chánh hoặc bị chính quyền rút giấy phép phải đình bản như tạp chí Tiến Hóa của Kiêm Tế Phật học (Rạch giá) ra được 2 số và tạp chí Pháp Âm của Hội cư sĩ Tịnh độ đình bản sau một năm.
a) Năm 1945-1954
Ngày 15- 8-1945 sau khi tạp chí Ðuốc Tuệ bị đình bản và một số hằng loạt các tạp chí Trung Nam Bắc cũng cùng chung số phận, vì chiến tranh bùng nổ khắp nơi các Hội Cứu Quốc ra đời trong đó có Phật giáo cứu quốc. Tuy nhiên Tăng Ni và Phật tử vẫn tiếp tục cho ra đời các tạp chí Phật học như món ăn tinh thần không thể thiếu dù trong điều kiện chiến tranh.
- Năm 1946 đoàn sinh Phật Học Ðức Dục với sự hổ trợ của HT Mật Thể và một số cư sĩ cho ra đời tạp chí Giải Thoát (được10 năm). Ðây là tạp chí chủ trương nghiên cứu áp dụng đạo Phật trong đời sống. Tại Hà Nội sau khi tạp chí Ðuốc Tuệ ngừng bản, HT Trí Hải và HT Tố Liên vận động ra đời nguyệt san Tinh Tiến (được 9 năm) phục vụ cho công cuộc vận động phong trào Cách Mạng và Phật giáo. Quyển Việt Nam Phật Giáo Sử Luận, tập III, tác giả Nguyễn Lang đã viết:
"Với tư cách đại biểu Quốc Hội, Mật Thể đã từng che chở và bênh vực cho các Tăng sĩ và cư sĩ hoạt động quanh tờ Giải Thoát vào những năm 1946-1947..."
- Năm 1949 HT Tố Liên lại vận động thành lập hội Tăng Ni chỉnh lý Bắc Việt và sau nầy đổi tên là Hội Phật giáo Tăng già Bắc Việt vào ngày 9-9- 1950, cho xuất bản tạp chí Phương Tiện làm cơ quan ngôn luận của hội. Song song với Hội Phật giáo Tăng già Bắc Việt Hội Phật tử Việt Nam được thành lập tại Chùa Chân Tiên do cư sĩ Tuệ Nhuận và một nhóm cư sĩ đảm trách cho xuất bản bán nguyệt san Bồ Ðề ra ngày 22-09-1949 nhằm phổ biến Phật học, tạp chí nầy mãi đến tháng 5-1954 mới đình bản.
- Năm 1947 đặc san Tập văn Phật giáo được xuất bản do cư sĩ Tráng Ðinh và đến năm1949 ông cũng là người vận động xin phép xuất bản tạp chí Giác Ngộ do Võ đình Cường làm chủ bút và ông làm chủ nhiệm kiêm quản lý.
- Năm 1950 tại Ðà Lạt tạp chí Hướng Thiện do HT Thiện Minh làm chủ nhiệm, nhưng chỉ 1 năm sau 1951 thì đình bản. Sau đó cư sĩ Huỳnh Văn Trọng cho ra đời tạp chí Liên Hoa. Ðây là một tạp chí có 2 người Châu Âu là André Migot và Pierre Marti tham gia. Bác sĩ Migot đã gây chấn động cho giới Thiên chúa lúc bấy giờ qua tác phẩm "Phật Giáo với Văn Minh Âu Tây." Ông Pierre Marti pháp danh là Long Tử. Ngoài viết bài, quản lý tờ Liên Hoa, ông còn đi diễn thuyết một số Chùa ở cao nguyên Trung phần. Tạp chí nầy hoạt động đến năm 1954 thì đình bản.
- Năm 1951 tạp chí Tịnh Ðộ của Tịnh độ tông Việt Nam do Ông Ðoàn Trung Còn làm chủ bút xuất bản 3 tháng 1 kỳ ra được 7 số tháng 10-11-12 năm1956 thì đình bản.
- Năm 1953 Tạp chí Từ Quang (cơ quan của Hội Phật Học Nam) do Chánh Trí - Mai Thọ Truyền làm chủ bút ra mắt độc giả số đầu tiên vào tháng 10-1953 đến năm 1975 thì ngưng hoạt động.
b) Năm 1954 1965
- Ngày 19- 9- 1956 tạp chí Phật giáo Việt Nam cơ quan của Tổng hội PGVN được xuất bản mỗi tháng một số.Trong số 3, Tạp chí đã đóng vai trò hết sức quan trọng tạo dư luận trong công cuộc thống nhất các tập đoàn PG:
"Hởi các nhà lãnh đạo các tập đoàn Phật giáo trong Tổng hội và ngoài Tổng hội! Quần chúng Phật tử đang nhìn vào các vị. Phật tử Việt Nam ao ước thống nhất và đại đoàn kết trong tinh thần lục hòa xây dựng...Các vị hãy sáng suốt để tránh khỏi những cạm bẩy và những mưu mô chia rẽ của ma vương ngoại đạo đang muốn hủy diệt Chánh pháp... "
Tạp chí này ngoài việc kêu gọi hòa hợp thống nhất Phật giáo còn tấn công vào những con người tham quyền cố vị trong các tập đoàn. Tác giả Thiên Y trong số 9 năn 1957 đã viết:
"Trong lúc Phật giáo Việt nam còn đang lo thực hiện thống nhất toàn vẹn thì những ngã tướng kia không chịu thua ai...mâu thuẩn nội bộ cũng do ngã tưóng, khó khăn đối ngoại cũng do ngã tướng. Bao nhiêu chương trình tốt đẹp chưa thực hiện, bao nhiêu hoạt động bị ngưng trệ, chỉ vì người ta không chịu rời bỏ ngã tướng mà thôi."
Trong suốt thời gian hoạt hành, tạp chí Phật Giáo Việt Nam đã khai thác tối đa quan điểm của Tổng Hội về sự thống nhất các tập đoàn Phật giáo với những loạt bài của tác giả Trọng Ðức số 20 và 21 năm 1958. Một trong những nhận định của tác giả có đoạn:
"Không có sự thay đổi nào mà không bị xáo trộn cuộc đời bình thường an ổn hằng ngày, không có một cuộc mỗ xẻ ung nhọt nào mà không làm cho người bị mỗ xẻ bị đau đớn...không có một cuộc cải cách tiến bộ nào hay cuộc cách mạng nào mà không gây ít nhiều đổ vở..."
Cũng chính những bài viết nầy làm cho một số nhà lãnh đạo sơn môn hệ phái bực dọc dù đối với quần chúng Phật tử rất đồng tình. Tiếc thay tạp chí này chỉ ra được 28 số thì ngưng bản vào năm 1959, do không được sự ủng hộ về phương diện tài chánh. Dù chỉ sống có 28 số nhưng tạp chí Phật giáo Việt Nam thực sự tạo được không khí sôi nổi trên diễn đàn ngôn luận. Ðến thời kỳ Từ Bi Âm, Viên âm... của giai đoạn chấn hưng, phong trào này như lắng dịu bởi do chiến tranh, phân hoá nội bộ. Các vấn đề Phật học, văn hoá giáo dục, nghi lễ, kiến trúc v.v. dường như bị bỏ quên như một tác giả nhận xét trong số 11-12:
"Theo ông ngày xưa Thiền là căn bản cho tịnh, bây giờ Thiền đã suy đồi thì Tịnh dễ trở thành cạn cợt mê tín. Tịnh độ chỉ có thể lấy lại giáo lý chiều sâu của giáo lý duy thức..."
Và khi nhận xét về kiến trúc âm nhạc và hình thái sinh hoạt khác của Phật giáo Việt Nam, tác giả đã buồn bả kết luận: "chứng tỏ một khả năng tu chứng bạc nhược..."
- Năm 1958 Tạp chí Liên Hoa của Giáo hội Tăng gìa Trung Việt do HT Ðôn Hậu chủ nhiệm. Tạp chí hoạt động được 9 năm, tới 1966 thì đình bản.
- Hải Triều Âm ra ngày 21-6-1964 đựơc 21 số thì ngưng vào 10- 9- 1964.
- Tuần báo Thiện Mỹ ra số đầu tiên ngày 27- 10 - 1964, nhưng không được bao lâu thì cũng đình bản.
-Như chúng tôi đã trình bày những thập niên 50-60 cho thấy các báo tạp chí Phật giáo chủ yếu là lo cũng cố tổ chức hội, hệ phái mình vì thế việc thảo luận không thấy xãy ra trên các diễn đàn ngôn luận Phật giáo. Tuy nhiên trong giai đoạn nầy nhiều tạp chí được phép xuất bản nhưng tuổi thọ của nó không được mấy năm thì đình bản, do thiếu phương tiện tài chánh. Có tạp chí chỉ ra mắt một 2 số thì không thấy xuất hiện nữa.
Ngoại trừ tờ tạp chí Phật giáo Việt Nam là cơ quan ngôn luận duy nhất có những bài viết kêu gọi đoàn kết, nhằm thống nhất các tập đoàn, đề xuất cải cách nhưng công cuộc vận động của những người chủ trương tiến bộ nầy như tiếng kêu giửa đại dương, hầu như chẳng mấy ai quan tâm.
c) Năm 1965 - 1975
Sau hơn một thập niên kêu gọi đoàn kết thống nhất Phật giáo Việt Nam, năm 1963 Phật giáo đi vào cuộc đấu tranh chống lại chế độ kỳ thị tôn giáo của gia đình Ngô Ðình Diệm. Cuộc đấu tranh của Tăng Ni Phật tử Việt Nam đã tạo được sự chuyển biến đáng kể: gia đình họ Ngô cáo chung. Vào ngày 31/12/1963 các tập đoàn Phật giáo đã tổ chức Ðại hội tại Chùa Xá Lợi và GHPGVNTN ra đời. Nhưng cũng không được bao lâu nội bộ Giáo hội lại bị phân hóa. Cho nên việc xuất bản báo và các tạp chí không được phong phú như những thập niên trước.
Sau công cuộc đấu tranh thành công năm 1963 GHPGVN, Viện hoá Ðạo đã cho xuất bản tuần báo Hải Triều Âm (tuần báo văn nghệ- thông tin - nghị luận) do HT Nhất Hạnh làm chủ nhiệm. Số đầu tiên ra ngày 21-4-1964, dày 12 trang. Một năm sau do đáp ứng tình hình thực tế lúc bấy giờ của Phật giáo, Hải Triều Âm đổi tên thành Nhật Báo Chánh Ðạo. Nhưng ngày 13-09-1969 bị đình bản do đăng nhiều bài công kích chính quyền Sàigòn, khi chính quyền đem HT Thích Thiện Minh ra toà án Quân sự vùng 3 xét xử với tội danh "tán trợ đào binh, chứa chấp vũ khí và liên lạc với Cộng sản."
Sau khi Nhật Báo Chánh Ðạo bị đóng cửa không cho hoạt động, GHPGVNTN đã ra tuần báo Thiện Mỹ do Ông Lê văn Hiếu làm chủ nhiệm, cư sĩ Võ đình Cường làm Tổng thư ký. Nhưng chỉ có 53 số thì tuần báo này cũng bị đình bản.
- Năm 1971 GHPGVN cho ra nhật báo thứ 2 với tên Gió Nam do TT Huyền Diệu làm chủ nhiệm. Nhưng chỉ một năm sau cũng bị đình bản, do tố cáo tội ác Mỹ Sơn, Mỹ Lai trước toà án Hoa Kỳ, nên phiên xử 21-12-1969 ủy quyền cho luật sư Paul Marting king đại diện quyền lợi nạn nhân.
- Năm 1965 tạp chí nghiên cứu Vạn Hạnh ra đời do HT Thích Ðức Nhuận làm chủ nhiệm kiêm chủ bút. Ðây là tạp chí chuyên nghiên cứu các vấn đề Phật học, triết học Ðông Tây với sự tham gia của nhiều nhà nghiên cứu có tên tuổi như: Nguyễn Ðăng Thục, Phạm Công Thiện, Nghiêm Xuân Hồng... Nhưng chỉ sau 2 năm hoạt động, 1967, thì đình bản. Tạp Chí Thiện Chí của Ðoàn Thanh Niên Thiện Chí, năm 1965 tờ Ðất Tổ do Lê văn Hòa làm chủ nhiệm.
- Song song cũng năm 1965 tạp chí Ðại Từ Bi cơ quan ngôn luận của Nha Tuyên Úy Phật giáo do HT Tâm Giác làm chủ nhiệm, đến năm 1975 thì đình bản.
- Tháng 7-1965 tạp san Giử Thơm Quê Mẹ cuả Nhà xuất bản Lá Bối do Hoài Khanh phụ trách, đến tháng 7 năm 1975 thì đình bản.
- Ngày 15- 8-1966 Tạp chí An Lạc tiếng nói của Tăng sinh ra số đầu tiên do TT Thích Thông Bửu quản nhiệm.
- Tháng 8 năm 1967 tạp chí Tư Tưởng của Viện Ðại Học Vạn Hạnh xuất bản do HT Thích Minh Châu làm chủ nhiệm, nhằm phục vụ cho công tác nghiên cứu Phật học, triết học, văn hoá, giáo dục. Những người viết cho tạp chí nầy là các nhà nghiên cứu, các vị giáo sư đang giảng dạy các trường Ðại học tại Sài gòn. Ðến tháng 11 năm 1975 thì đình bản.
- Năm 1968 Tờ Tin Tưởng của sinh viên Phật tử cũng ra đời.
Bên cạnh các tạp chí chuyên đề nêu trên, chúng ta cũng thấy xuất hiện các đặc san Phật giáo của các tổng vụ GHPGVNTN để phổ biến tinh thần Phật học cũng như hoạt động của các Tổng vụ này. Các đặc san đó là: Bát Nhã của Tổng vụ tài chánh kiến thiết do HT Thích Trí Thủ chủ nhiệm, Hoằng Pháp của Tổng Vụ Hoằng Pháp do HT Thích Huyền Vi làm chủ nhiệm, tạp chí Văn Hoá của Tổng vụ Văn Hoá do HT Mãn Giác làm chủ nhiệm, Hải triều Âm của Tổng Vụ Thanh Niên do HT Thiện Minh, Giác Ðức, Nhật Thường luân phiên giử trách nhiệm.
d) Từ năm 1975 cho đến nay
Sau khi thống nhất đất nước tất cả các tổ chức Giáo hội của các hệ phái Phật giáo ngưng hoạt động cho nên những báo và tạp chí cũng tự ý đình bản. Tờ báo đầu tiên của Phật giáo là Giác Ngộ, cơ quan ngôn luận của Ban Liên Lạc Phật giáo Yêu nước xuất bản nửa tháng l kỳ (bán nguyệt san). Số đầu tiên ngày 1-1-1976 do HT Thích Minh Nguyệt làm chủ nhiệm, cư sĩ Võ Ðình Cường làm Tổng Biên Tập.
Vào ngày 20-10-1990 báo Giác Ngộ chánh thức trở thành cơ quan ngôn luận, trực thuộc Thành Hội Phật giáo Tp Hồ Chí Minh, do HT Thích Thiện Hào làm chủ nhiệm và HT Thích Trí Quảng làm Tổng biên tập. Kể từ tháng 4 năm 1996, báo Giác Ngộ trở thành tuần báo và có thêm một tờ Nguyệt san, phụ trương chuyên đề về Phật học. Qua 24 năm, báo Giác Ngộ 3 lần thay đổi khổ giấy và nội dung. Ngày nay tờ báo đã trở thành tiếng nói duy nhất của GHPGVN, từng bước thay đổi nội dung và hình thức nhằm phục vụ cho Tăng Ni và Phật tử phù hợp với tình hình xuất bản báo chí hiện đại, hoà vào hệ thống báo chí Tp Hồ chí Minh nói riêng và báo chí cả nước nói chung trong sứ mệnh truyền bá Chánh pháp của Ðạo Phật Việt Nam.
Bên cạnh đó, chỉ có Tập văn do Ban Văn Hoá Trung Ương GHPGVN xuất bản., sau khi thống nhất Giáo Hội năm 1981 do cư sĩ Võ Ðình Cường chủ biên. Ðây là tập văn chuyển tải những tư tưởng Phật Học của các nhà nghiên cứu Phật học trong và ngoài nước.
Sau khi Viện nghiên cứu Phật học Việt Nam ra đời tại Hà Nội, một phân viện cũng được thành lập và tap chí
Nghiên cứu Phât học trực thuộc Viện nghiên cứu Phật học Việt nam cũng được xuất bản 2 tháng 1 số. Số đầu tiên vào năm 1990 do HT Kim Cương Tử làm Tổng biên Tập.
Tập nội san Vô Ưu thuộc Tỉnh Hội Phật giáo tỉnh Daklak mỗi năm xuất bản 3 số vào những ngày Xuân, Phật Ðản và Vu Lan, đến nay nội san nầy đã được 6 số. Ðây là một nội san của một tỉnh hội PG cao nguyên nhưng tinh thần là cả một nổ lực lớùn trong giai đoạn hiện nay.

III. Giai đoạn báo chí điện tử ra đời

Trào lưu tiến hóa xã hội càng lúc càng phát triển như người ta thường nói "bùng nổ thông tin." Ðó là nền khoa học kỷ thuật hiện đại ra đời thay đổi một cách "chóng cả mặt" đi theo nó là công nghệ in ấn, viễn thông, truyền thông phát triển một cách ồ ạt. Nhưng ở thế kỷ 21 sự phát triển mà mọi người quan tâm nhất là công nghệ tin học. Vì thế cho nên người con Phật muốn truyền bá chánh pháp của Phật không thể chỉ dừng lại đơn thuần ở những buổi thuyết pháp tại các giảng đường, in ấn kinh sách, băng từ, CD Rom mà còn phải biết vận dụng mọi phương tiện hiện đại đang có ưu thế nhằm đưa ánh sáng đạo Phật đi vào đời sống cộng đồng xã hội. Trên tinh thần nầy các tôn giáo có một vai trò vô cùng quan trọng trong trào lưu mới, nhất là Phật giáo.
Như lời tiên đoán của một nhà khoa học Vật lý, cha đẻ của thuyết tương đối, Albert Einstein (1879-1955), người đã được tạp chí Time (27/12/1999) bầu chọn là người của thế kỷ:
"Tôn giáo của tương lai sẽ là một tôn giáo toàn cầu, vượt lên trên mọi thần linh, giáo điều và thần học. Tôn giáo ấy phải bao quát cả tự nhiên lẫn siêu nhiên, đặt trên căn bản của ý thức đạo lý, phát xuất từ kinh nghiệm tổng thể, gồm mọi lãnh vực trên,trong cái nhất thể đầy ý nghĩa. Chỉ có Phật giáo mới đáp ứng được các điều đó."
Nhiều Phật tử khi nghe lời nhận định trên cảm thấy có một niềm vui và tự hào vì mình theo "một tôn giáo toàn cầu" nhưng cũng không khỏi lo lắng về sự phát triển Phật giáo trong thời đại mới. Làm như thế nào để Phật giáo xứng đáng lời tôn vinh là một tôn giáo cuả thế kỷ 21?
Nhìn vào những sinh hoạt của một số nước ai cũng phải nhìn nhận Phật giáo thế giới phát triển ở khắp nơi từ châu Á, châu Âu, Châu Phi và Châu Mỹ. Giờ đây, hầu như nơi nào cũng có sinh hoạt của Phật giáo. Phương tiện truyền thông phá bỏ những chướng ngại của mọi ranh giới điạ lý, quốc gia, ngôn ngữ và chủng tộc. Nó đã được chuyển tải trên các trang báo viết, báo điện tử. Thế mạnh ngày nay cho việc thông tin Phật pháp trên bình diện toàn cầu là các trang báo điện tử, hay các trang nhà Phật học. Chính các trang nhà nầy giúp cho mọi ngưới con Phật hiểu nhau hơn một cách nhanh chóng và tiện lợi. Hiện nay, trên khắp thế giới, các trang Web site Phật học đã đang và sẽ còn lần lượt ra đời bằng nhiều thứ ngôn ngữ khác nhau của các dân tộc, để góp phần đem thông điệp từ bi, trí tuệ và cứu khổ của đức Phật đến với mọi người. Trong số các trang Web Phật học đó đó có các trang nhà bằng tiếng Việt mà trong bài nầy chúng tôi muốn đề cập.
1) Ðôi nét về báo điện tử Phật giáo của người Việt nam
Báo chí điện tử của Phật giáo bằng tiếng Việt ở nước ngoài chỉ mới xuất hiện trong vài năm trở lại đây nhất là đầu năm 1999. Thực sự các mạng Internet Phật giáo thật sự rộ lên trong những năm cuối của thập niên cuối cùng của thế kỷ 20. Tuy nhiên PGVN trong nước chưa có một trang Web site nào nhằm giới thiệu hoạt động hoặc thông tin về Phật giáo. Ngay cả cơ quan báo Giác Ngộ tờ báo duy nhất của GHPGVN cũng chưa có. Ðây là một điều đáng buồn. Tất cả những trang web Phật giáo đều được hình thành ở nước ngoài. Theo chúng tôi biết hiện nay có khoảng 20 web site do một số Tăng sĩ hoặc cư sĩ Phật giáo chủ trương thực hiện. Phần lớn các trang nầy đều có các bài viết bằng 2 ngôn ngữ Anh và Việt. Riêng 3 mạng BudddhaSasana, Ðạo Phật Ngày Nay và Quảng Ðức là các mạng có hai phần tiếng Anh và tiếng Việt riêng biệt, có giá trị tu học cao.
Trong phạm vi bài viết nầy chúng tôi không nhằm nhận định nội dung của các Web site ở mặt quan điểm, chính kiến, mà chỉ đơn thuần giới thiệu một khuynh hướng truyền bá Chánh pháp cần thiết của người con Phật trong xu thế phát triển và hội nhập của báo chí Phật giáo Việt Nam trong thời đại mới.
2/ Một vài tờ báo điện tử Phật giáo của người Việt Nam hiện nay

Trang Phật học Hoa Sen

Một trong những website đầu tiên trên thế giới là Hoa Sen, thiết lập năm 1994. Ðây là web site tiếng Việt sử dụng kỷ thuật hiện đại, vi tính với dynamic font để độc giả khắp nơi trên thế giới có thể đọc được chữ Việt, mà không cần có phông chữ Việt trong máy vi tính. Hoa Sen như một thư viện Phật học nhỏ, lưu trử các kinh sách Phật giáo và các bài giảng với những pháp môn tu tập khác nhau. Ðiạ chỉ truy cập là http://www.jps.net/hoasen, và một địa chỉ khác của Hoa sen là: http://www.saigon.com/~hoasen.

Trang Phật học Lotusproduction

Trang này được thành lập năm 1996. Ðịa chỉ vào xem là: http://www.lotuspro.net. Hiện nay web site nầy có những trang: Ðại tạng kinh Việt Nam (bản dịch của HT Thích Minh Châu), trang giảng pháp với 400 bài Pháp và có trang phát thanh gồm ba chương trình: Ánh Ðạo vàng, Diệu Âm, Tiếng chuông và những băng đọc kinh, truyện Phật giáo qua nhiều giọng đọc khác nhau như: Bạch Tuyết, Bích Phượng, Phương Hồng Quế, Hồng Vân, Ðoàn Yên Linh, Mai Hiên, Thúy Vinh.... Dự hướng cho tương lai của Lotusproduction là sẽ phổ biến cuốn tự điển Phật học Việt Anh (Vietnamese Enghish Buddhist Dictionary) và một chương trình phát hình trên trang web này.

Các trang Phật pháp khác

Cuối năm 1996 trang Phật pháp Buddhasasana, trang giới thiệu về Phật giáo nguyên thủy, ra đời với địa chỉ truy cập: http://www.saigon.com/~anson. Các trang khác đáng kể là: trang Phật học Sinh thức: http://www.sinhthuc.org, trang Phật giáo của Tiểu Ðặng: http://www.saigon.com/~tdang v.v. Ðáng chú ý là trang Quảng Ðức, với địa chỉ: http://www.quangduc.com do một cựu học Tăng ở Úc, (tốt nghiệp Học viện PGVN nay là Cao Cấp Phật Học VN tại Tp HCM khoá III) thực hiện. Năm 2000, website Ðạo Phật Ngày Nay xuất hiện, do đại đức Thích Nhật Từ, một du học Tăng ở Ấn Ðộ , phụ trách. Ðịa chỉ truy cập của mạng là: http://members.xoom.com/budtoday. Ðây là trang Phật học Anh Việt, được phân bổ theo một bố cục của các ngành khoa học hiện đại. Chẳng hạn như triết học Phật giáo, đạo đức học tâm lý, giáo dục Phật giáo, xã hội học Phật giáo, môi trường học Phật giáo, quản trị học Phật giáo, Phật giáo và khoa học, v.v. Ðạo Phật Ngày Nay là một trang Phật học thuần túy, không liên hệ đến chính trị, với số lượng độc giả ngày càng nhiều. Bài viết ngày càng phong phú, không thua kém gì các trang ra đời trước nó. Ngoài ra, đây là trang nhà duy nhất giới thiệu hầu hết các bản dịch kinh luật luận đại thừa của HT Thích Trí Quang. Và cũng trong năm 2000 các cư sĩ Lại Như Bằng - Nguyên Phước (ở Pháp), đệ tử của cố HT. Thích Thiện Châu, mở trang Cư sĩ với địa chỉ: http://www.multimania.com/cusi . Và còn nhiều trang nhà khác nữa, không tiện nói
hết ở đây.

IV. Ðôi điều nhận xét thay lời kết luận

Phật giáo Việt Nam từ khi du nhập đến nay trên 2.000 cùng với mọi tầng lớp nhân dân hoà quyện như nước với sửa. Phật giáo đã thể hiện tinh thần khế lý, khế cơ trong mọi thời đại. Lúc nào Phật giáo cũng luôn luôn hội nhập để tồn tại rồi phát triển mà chúng tôi đã trình bày trong phần báo chí Phật giáo trong thời kỳ chấn hưng. Có lúc báo Phật giáo trực tiếp đấu tranh không khoan nhượng với các thế lực ngoại bang đến phân hoá nội bộ Việt nam, để đô hộ nhân dân ta nhưng có lúc báo chí Phật giáo cũng đã góp ý xây dựng hoặc phê phán một số nội tình Phật giáo. Có thể nói tinh thần nầy là bản sắc đặc thù của PGVN. Gần 20 thế kỷ trôi qua với bao thăng trầm biến thiên của thời đại, PG không bao giờ bị lạc hậu trước xã hội.
Sang giai đoạn mới ở kỷ nguyên mới, việc không đầu tư chuyển mình cho một giai đoạn tất nhiên sẽ bị mai một, khi mà khuynh hướng hướng-ngoại của một số tăng sĩ Phật giáo không được nuôi dưỡng bằng nội lực tu tập và bản sắc Việt nam thì PGVN khó có thể hội nhập được xã hội, nói chi đến phát triển.
Vì thế người viết nghĩ rằng GHPGVN nên mở một trang Phật pháp trên Internet bằng hai ngôn ngữ Anh và Việt nhằm giới thiệu về PGVN, giao lưu với các nước có cộng đồng người Việt nam sinh sống, đồng thời cũng thâu nhận, cập nhật hoá những thông tin Phật pháp ở các nước Phật giáo tiên tiến, nhằm góp phần phát triển Giáo Hội.
Hy vọng trong tương lai gần, Giáo hội Phật giáo Việt Nam sẽ bắt kịp với đà tiến bộ của nền báo chí nước ngoài, những trang web Phật pháp song ngữ sẽ xuất hiện để truyền bá giáo pháp của đức Phật, để đạo Phật thật sự như lời tiên đoán của nhà bác học đã nói: "...một tôn giáo toàn cầu..." góp phần cùng với nhân dân Việt Nam thực hiện tinh thần dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng văn minh trong chánh pháp của đức Phật.

Tài liệu tham khảo

-Việt Nam Phật giáo sử luận tập II, III của Nguyễn Lang NXB Văn học Hà Nội 1994
-Ðiạ chí Văn hoá Tp Hồ Chí Minh nhiều tác giả tập I,II, III và IV NXB Tp Hồ chí Minh 1998.
-Thư tịch Báo Chí Việt Nam NXB Chính Trị Quốc gia-1998-Tô Huy Rứa chủ biên
-Ðạo Phật trong cộng đồng người Việt ở Nam Bộ-Việt nam (từ TK XVII-đến 1975)-Trần Hồng Liên NXB Khoa học Xã học 1995.
-50 năm(1920-1970) Chấn hưng P G V N -HT Thích Thiện Hoa.
-Sự phát triển của tư tưởng Việt Nam.....tập II của Gs Trần văn Giàu,NXB Chính trị quốc gia, Hà Hội,1997.
-Lịch sử báo Việt Nam từ khởi thủy đến 1945-Tiến sĩ Tạ Bá Tòng-NXB Tp Hồ Chi Minh.

Source : Báo Giác Ngộ và Ðạo Phật Ngày Nay

[ Trở Về ]