Người
Cư Sĩ
[ Trở Về ]
[Home Page]
Bàn về chủ thuyết
các bộ phái
Minh Chi
Ở đây, chỉ
trình bày chủ thuyết của những bộ
phái quan trọng nhất (*) :
1. Sthaviravadins hay
là Theravadins (Thượng tọa bộ).
Giáo lý nguyên thủy của
Ðức Phật, được ghi bằng tiếng
Pàli, thuộc về bộ phái Theravada (Thượng
tọa bộ) có thể được gọi là bộ phái
chính thống nhất của Phật giáo.
Bộ phái này thừa nhận Thích Ca là
một nhân vật lịch sử, một con người,
với những hạn chế nhất định của
con người, tuy vẫn có một số quyền năng
siêu nhiên. Kinh Phật kể rằng có lúc
Phật Thích Ca tỏ ra khó chịu trước
một số Tỷ kheo làm ồn ào, mà Phật
quở trách là mất trật tự như
hàng cá ngoài chợ. Ðôi khi Phật
nói Phật già và đau lưng.
Theo bộ phái Thượng tọa
bộ, giáo lý của Phật khá giản dị:
trừ bỏ mọi điều ác, làm mọi điều
lành và làm trong sạch tâm ý mình,
nhờ học và hành ba môn giới, định,
tuệ. Giới hay giới hạnh là nền tảng của
mọi tiến bộ ở thế gian. Một Phật tử tại
gia phải tránh không giết hại, không trộm
cắp, không tà dâm, không nói dối
và không say rượu. Nếu là xuất gia
thì phải từ bỏ hẳn dâm dục,
theo đúng bốn giới còn lại của
người tại gia, ngoài ra còn giữ thêm
một số giới như: không dùng vòng
hoa và phấn son để trang sức mình, tránh
ngồi, nằm ở giường cao, rộng, êm,
không được dùng vàng bạc, không
được dự các buổi hòa nhạc,
diễn kịch, vũ hội, không được
ăn quá trưa.
Mục đích của tu tập
Thiền định là đạt tới một tình
trạng tâm lý hoàn toàn cân bằng, nhờ
đó mà có thể nhận thức được
sự vật với thái độ khách quan,
đúng đắn, như chúng tồn tại
như thật. Nhờ tu tuệ mà có được
nhận thức sâu sắc về bốn chân lý
thánh, về luật duyên khởi giải thích
sự diễn biến của luân hồi sanh tử
từ kiếp sống này sang kiếp sống khác.
Mọi hiện tượng của đời
sống đều có ba đặc điểm là
vô thường, khổ, vô ngã, nghĩa là
không có gì chân thực, vĩnh cửu,
không có thực thể. Mỗi chúng sanh kể cả
con người chỉ là một tổng hợp của
hai nhóm yếu tố danh (tinh thần) và sắc
(vật chất), nếu phân tích chi ly hơn, thì
thành năm uẩn (Skkandas) tức là sắc
uẩn, là nhóm yếu tố vật chất; thọ
uẩn, nhóm cảm thọ; tưởng uẩn, nhóm
ghi nhớ và tưởng tượng; hành uẩn,
nhóm dụng tâm và tác ý; thức uẩn,
nhóm phân biệt. Bốn thọ uẩn, tưởng uẩn,
hành uẩn và thức uẩn bao gồm mọi
yếu tố tinh thần trong con người. Nếu kể cả
sáu trần, ngoại cảnh thì có 12 xứ:
sáu căn mắt, tai, mũi, lưỡi, thân,
ý và sáu ngoại và nội trần tức
là sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp.
Và nếu thêm sáu thức nữa: nhãn
thức (sự phân biệt của mắt), nhĩ thức,
tỷ thức, thiệt thức, thân thức, ý thức
thì chúng ta có 18 giới (dhatua).
Năm uẩn, 12 xứ, 18 giới
đó chính là tất cả thế giới
của loài hữu tình. Có thể nói Thượng
tọa bộ có một quan điểm đa nguyên
về cấu trúc của loài hữu tình và
thế giới.
Với các bộ phái khác,
con số 18 giới còn tăng thêm nhiều nữa.
Ðến cuộc đại hội kiết tập lần
thứ ba ở Pataliputra, bộ phái này được
gọi là vibhajyavada (phân tích bộ, cũng
gọi là phân biệt thuyết bộ).
Trong bộ luận Abhidhammattha-sangica,
mà soạn giả là Anuruda-hacarya, sống vào
thế kỷ 8-12 TL, toàn thể các pháp được
phân làm 4 loại: Tâm pháp, tâm sở
pháp, sắc pháp và niết bàn. Ðó
là bộ Luận tổng hợp nhất và mới
nhất của bộ phái này. Tâm pháp
được tác giả phân tích thành
89 loại, tâm sở pháp thành 52 loại,
sắc pháp thành 28 loại. Niết bàn là
trạng thái hỷ lạc tuyệt đối không
thể mô tả.
Khi một người hiểu được
thực chấẽt của mọi sự vật và
hiện tượng thế gian, thì anh ta rời bỏ cuộc
sống thế tục, sống theo nếp sống Bát
chánh đạo: Chánh tri kiến, Chánh tư
duy, Chánh ngữ, Chánh nghiệp, Chánh mạng,
Chánh tinh tấn, Chánh niệm và Chánh
định. Khi anh ta đạt được tới
tâm trạng hoàn toàn thanh tịnh, mọi tham
sân, si đều trừ diệt đến gốc rễ
thì trở thành A La Hán. Quả A La Hán
là lý tưởng của bộ phái này,
khi cuộc sống Thánh đã được
thành tựu, mọi việc cần làm đã
được làm, đời sống này
là đời cuối cùng, vĩnh viễn
sẽ không còn phải tái sanh nữa.
2. Bộ phái
Mahisasakas (Hóa địa bộ)
Về nguồn gốc của bộ
phái này, có sự tranh cãi: Trong khi
các tư liệu Pàli cho rằng, bộ phái
này cùng với bộ phái Vatsiputriyas (Ðộc
tử bộ) tách khỏi Thượng tọa bộ sau
đó lại sản sinh ra Nhất thiết hữu
bộ. Còn Vasumitra thì cho rằng, chính bộ
phái Mahisasakas tách khỏi hữu bộ.
Người ta cho rằng có hai
nhóm Mahisasakas hoạt động trong hai thời
điểm khác nhau. Thuộc nhóm này, đầu
tiên có thể là Purana, là vị A la hán
không tán thành những quyết định
của cuộc Ðại hội kiết tập lần
thứ nhất ở Vương Xá.
Cũng như Thượng tọa bộ,
bộ phái Mahisasakas tin rằng đã tu đến
quả vị A la hán, thì không có thối
chuyển. Nhưng mới đến quả Dự lưu thì
có thể thối chuyển (arotapannas), chư thiên hay
quỷ thần đều không thể sống cuộc sống
Thánh, và ngoại đạo không thể chứng
thần thông. Không có trung ấm thân
giữa kiếp sống này và kiếp sống khác.
Phật Ðà bao gồm cả trong Tăng già
cho nên cúng dường Tăng bảo sẽ được
nhiều công đức hơn là cúng dường
riêng cho Ðức Phật. Trong tám mục
của Bát thánh đạo, thì ba mục
chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng, không
được xem là những mục thực có,
bởi lẽ chúng không phải là những
hoạt động tâm thức.
Ðiều hứng thú là
những người theo bộ phái Mahisasakas về sau
lại có những quan điểm trái ngược
với những người theo bộ phái đó
trước đây. Những người theo bộ
phái này, về sau đồng ý với Hữu
bộ cho rằng quá khứ, hiện tại và vị
lai đều tồn tại, tin rằng có trung ấm
thân, cho rằng các uẩn, xứ, giới đều
luôn luôn tồn tại dưới hình thức
chủng tử.
3. Bộ phái
Sarvastivada (Nhất thiết hữu bộ)
(cũng gọi là "Thuyết nhất
thiết hữu bộ")
Trong những bộ phái Phật
giáo dùng chữ Sanskrit, thì bộ phái
Sarvastivada tỏ ra gần gũi nhất với Thượng
tọa bộ. Sau khi Thượng tọa bộ suy thoái, thì
Hữu bộ đứng ở hàng đầu
chống lại mọi mũi tiến công của Phật
giáo Ðại thừa. Luận sư Vasubandhu
(Thế Thân) là đại biểu xuất sắc
của bộ phái này trước khi ông
được người anh là Asanga (Vô Trước)
giác ngộ theo Ðại thừa.
Bộ phái này thịnh hành
ở Ấn Ðộ tại tỉnh Penjeb và ở
các tỉnh biên giới phía Bắc (nay
thuộc Pakistan). Hoàng đế Kaniskha là thí
chủ lớn của bộ phái này (thế kỷ 1 TL).
Chính dưới triều vua Kaniskha, đã diễn
ra cuộc đại hội kiết tập kinh điển
nổi tiếng trong lịch sử Phật giáo. Người
ta kể rằng, trong cuộc đại hội này,
ba tạng Kinh, Luật, Luận đã được
sắp xếp và khắc trên bản đồng
cất giấu trong một bảo tháp. Nhưng
đến nay người ta vẫn chưa tìm ra được
những bản đồng này.
Niềm tin tất cả mọi sự vật,
mọi pháp đều tồn tại - sarvamsati, có
nguồn gốc từ trong kinh tạng Pàli Samuytha
Nikaya - Tương ưng bộ kinh (Sabbham atthi) là
nguồn gốc của tên gọi bộ phái: Nhất
thiết hữu nghĩa là tất cả đều tồn
tại. Hữu bộ chủ trương thực tại
luận cũng như Thượng tọa bộ vậy. Họ
tin rằng, không những pháp hiện tại là
có thực mà cả pháp quá khứ
và vị lai đều có thực. Cũng như
Ðộc tử bộ, (Vatsiputriyas) và Chánh
lượng bộ (Sammityas), Hữu bộ cũng chống
lại vị trí tuyệt đối của A la hán.
Họ nói A la hán cũng có thể thối chuyển,
nhưng thực là đáng ngạc nhiên,
họ lại cho rằng những người mới chứng
quả Tu đà hoàn (Dự lưu) lại
không thối chuyển. Họ không tán thành
quan điểm của Ðại chúng bộ, cho rằng
Phật và Bồ tát có những quyền năng
siêu nhiên. Họ tin có trung ấm thân. Họ
tin rằng các vị Bồ tát cũng chỉ
là những người bình thường, và
ngay các bậc A la hán cũng không thoát
khỏi hậu quả của những nghiệp nhân
quá khứ. Và A la hán vẫn còn phải
học thêm nữa.
Trong con người, họ không tin
là có một thực thể hay ngã nào
tồn tại. Nhưng họ lại tin các pháp
là có thực. Họ tin ở thế giới, một
vũ trụ đa nguyên. Họ phân biệt có
75 pháp, trong số này, 72 là pháp hữu
vi, có sanh diệt, do nhân duyên sanh và ba pháp
vô vi, không sanh diệt, không do nhân duyên
sanh. Ba pháp vô vi là hư không Akasa, trạch
diệt (đoạn diệt nhờ có trí tuệ phân
biệt), và phi trạch diệt, nghĩa là đoạn
diệt do quá trình tự nhiên, hay là do
thiếu nhân duyên. 72 pháp hữu vi phân thành
bốn nhóm: sắc pháp gồm 11 loại,
tâm pháp, 46 tâm sở pháp và 14 pháp
gọi là bất tương ưng hành pháp.
Loại pháp này mang tên như vậy, vì
chúng tuy không thuộc tâm pháp hay là
sắc pháp, nhưng chúng không thể hoạt
động được nếu không có tâm
pháp hay là sắc pháp làm nền tảng,
làm nơi nương tựa.
Bộ phái Sarvastivadas còn
có tên gọi Hetuvada: nhân duyên bộ.
4. Bộ phái
Haimavata (Tuyết sơn bộ)
Qua tên gọi, có thể biết địa
bàn hoạt động của bộ phái này
đầu tiên ở vùng núi Tuyết Sơn
(Himalayas). Vasumitra cho rằng, Tuyết Sơn bộ là
một bộ phái nhánh tách ra từ Thượng
tọa bộ, nhưng một vài tác giả khác
như Bhavya Vinitadeva lại cho rằng Tuyết Sơn bộ
là một bộ nhánh của Ðại chúng
bộ. Cũng như Hữu bộ, họ cho rằng Bồ
tát không có vị trí ưu thế gì
đặc biệt. Chư thiên và quỷ thần không
thể sống cuộc sống Thánh, và ngoại
đạo không thể chứng phép thần thông.
5. Bộ phái
Vatsiputriyas (Ðộc tử bộ)
Ðặc sắc của bộ phái
này so với các bộ phái Phật giáo
khác, là cùng với Chánh lượng
bộ (Sammitiya) là một bộ phái nhánh
của nó, chủ trương thuyết pudgala, một
thực thể vĩnh cửu trong con người. Họ dựa
vào nhiều đoạn trong kinh tạng nguyên thủy
có dùng từ pudgala, và lập luận
rằng, nếu không có pudgala, thì không thể
có tái sinh. Theo họ, pudgala, không đồng
nhất cũng không tách biệt khỏi năm
uẩn. Giống như Hữu bộ, họ cho rằng A la
hán có thể thối chuyển, và ngoại đạo
cũng có thể chứng phép thần thông.
Theo Chánh lượng bộ thì chư thiên
hay quỷ thần đều không thể sống cuộc sống
Thánh. Họ tin có trung ấm thân. Cũng như
bộ phái Mahisasakas, trong tám mục của
bát chánh đạo, họ không kể ba mục
Chánh nghiệp, Chánh ngữ, Chánh mạng, vì
không phải là hoạt động tâm thức.
Dưới thời vua Harsa Ấn Ðộ, bộ phái
này được người em gái của
vua là Rajyasri đỡ đầu.
Bộ phái này còn có
tên gọi Avantika (Bất khả diệp bộ) nghĩa là
hoạt động ở Avanti.
6. Bộ phái
Dharmaguptas (Pháp tạng bộ)
Bộ phái này tách khỏi
bộ phái Mahisasaka ở điểm cúng dường
Phật hay là cúng dường Tăng bảo.
Họ rất chú trọng cúng dường Phật,
những bảo tháp thờ Phật, như ghi rõ
trong luật tạng của họ. Cũng như bộ phái
Mahisasakas, họ tin là A la hán đã diệt trừ
mọi dục vọng, và ngoại đạo không
thể chứng thần thông.
Bộ phái này phổ cập
ở Trung Á và Trung Hoa, họ có Kinh tạng,
Luật tạng của họ. Các tu viện chùa chiền
ở Trung Hoa đều giống theo luật tạng của
bộ phái này.
7. Bộ phái
Kasyapiyas (Ấm quang bộ)
Bộ phái này rất gần
gũi với Thượng tọa bộ, cho nên họ cũng
có tên gọi Sthavariyas. Sách Tây tạng gọi
họ là Suvaraaka. Họ cho rằng, thời quá khứ
một khi đã sinh quả rồi thì không
còn tồn tại nữa, nhưng phần thời
quá khứ chưa sinh quả vẫn tồn tại.
Ðó là điểm khác biệt với Hữu
bộ, vì đối với Hữu bộ, thời
quá khứ cũng tồn tại như thời
hiện tại vậy.
Người ta cho rằng bộ phái
Kasyapiyas muốn điều hòa quan điểm giữa
hai bộ phái Sarvastivada và Vibhajyavadina (phân
tích bộ). Họ cũng có ba tạng kinh điển
của họ.
8. Bộ phái
Sautrantikas hay Sankrantivadins (Kinh lượng bộ)
Theo tài liệu Pàli, bộ phái
Sànkrantivadins tách khỏi bộ phái Kasyapiyas,
rồi bộ phái Sautrantikas lại tách khỏi
bộ phái Sankrantivadins; còn theo Vasumitra, hai bộ
phái này là một. Như tên gọi, bộ
phái này tin ở sankranti, tức là có
một thực thể chuyển từ cuộc sống này
sang cuộc sống khác. Trong năm uẩn, thì
chỉ có uẩn vi tế nhất là di chuyển từ
cuộc sống này sang cuộc sống khác.
Còn Ðộc tử bộ thì lại cho rằng
một pudgala không phải đồng nhất nhưng
cũng không tách khỏi năm uẩn, di chuyển
từ cuộc sống này sang cuộc sống khác.
Theo họ, cái uẩn vi tế nhỏ nhiệm đó chính
là cái pudgala thực, giống như cái
tâm thức vi tế nhỏ nhiệm của Ðại
chúng bộ, thấm nhuần vào toàn bộ
sắc thân. Cũng giống như thức A lại
gia của học phái Duy thức Du già vậy.
Rất có thể là bộ phái này đã
lấy thuyết tâm thức vi tế từ Ðại
chúng bộ sau đó truyền lại cho học phái
Duy thức Du già. Bộ phái này cũng
tin là trong mỗi người có khả năng tiềm
ẩn trở thành Phật trong tương lai, một
thuyết Ðại thừa giáo. Vì những
quan điểm như vậy, bộ phái này được
xem là cái cầu bắc nối giữa Thanh
văn thừa và Ðại thừa giáo.
9. Bộ phái
Mahasanghikas (Ðại chúng bộ)
Hiện nay, mọi người đều cho
rằng Ðại chúng bộ là bộ phái
chủ trương phân phái sớm nhất
và là tiền thân của Phật giáo Ðại
thừa.
Do nhiệt tình truyền đạo
lớn của họ, cho nên chỉ trong vòng vài
thập kỷ, bộ phái của họ phát triển nhanh
chóng, họ làm cho những giới luật hiện hành
thích ứng với chủ thuyết của họ, và
đưa thêm một số giới điều mới.
Tăng già Phật giáo được cách
tân, do ảnh hưởng của họ. Họ cũng cải
biên nhiều trong việc sắp xếp và giải thích
ba tạng kinh điển. Họ công bố nhiều kinh mới,
mà họ cho rằng là do Ðức Phật Thích
Ca đích thân nói ra. Họ bác bỏ
một số kinh được kiết tập trong kỳ
đại hội kiết tập lần thứ nhất
ở thành Vương Xá. Họ không công
nhận là Phật đã thuyết các bộ
kinh Parivara, Abhidamma (Luận tạng), Patisambhida, Niddesa
và một bộ phận Jataka (Bổn sanh). Parivara là
một phụ lục của luận tạng, và
có thể là tác phẩm của một Tăng
sĩ Xây-lan. Còn Luận tạng Abhidamma thì
được kiết tập dưới triều vua Asoka, trong
cuộc đại hội kiết tập lần thứ
ba. Còn ngay thời hiện nay, nhiều người cũng
công nhận là các sách Niddesa, Patisambhida
và một bộ phận của truyện Bổn Sanh là
không phải Phật thuyết. Những bộ sách
này được soạn về sau này, do đó
bộ phái Mahasanghikas không chịu xếp chúng
vào ba tạng kinh điển của họ. Trái lại,
họ thêm vào ba tạng kinh điển những kinh
đã từng bị Ðại hội kiết tập
lần thứ nhất loại bỏ. Bộ Tam tạng
của họ, gọi là Acaryavada, khác với bộ Tam
tạng được kiết tập ở Ðại
hội Vương Xá.
Theo Huyền Trang, Ðại chúng
bộ có kinh điển riêng của họ, chia thành
năm phần: Kinh, Luật, Luận, Ðà la
ni tạng và Tạp tạng. Cũng theo Huyền Trang,
Luật tạng của Ðại chúng bộ giống
như luật tạng được kiết tập tại
thành Vương Xá, trong cuộc Ðại
hội lần thứ nhất. Trong số 657 bộ
sách do Huyền Trang đưa về Trung Quốc, có
15 bộ sách của Ðại chúng bộ
viết về Kinh, Luật, và Luận. Trước Huyền Trang,
Pháp Hiển cũng đem về toàn bộ Luật
tạng của Ðại chúng bộ, lấy
được ở Pataliputra. Trong bộ danh mục
Nanjo, có cả Luật Tỷ kheo và Luật Tỷ kheo
ni thuộc Ðại chúng bộ. Cuốn Mahavastu
hay
Mahavastu
avadana là của Ðại chúng bộ.
Ðó là cuốn đầu tiên trong
bộ luật tạng của bộ phái Lokottaravadins
(Thuyết xuất thế bộ) là một bộ phái
nhánh của Ðại chúng bộ. Theo bộ
phái này, Ðức Phật là siêu
thế (Lokottara) và chỉ quan hệ với cuộc sống
thế gian trên hình thức bề ngoài mà thôi.
Một quan niệm về Phật như vậy giúp nhiều cho
sự phát triển triết lý của Ðại thừa
giáo. Lịch sử Ðức Phật là
chủ đề chính của cuốn Mahavastu, ngoài
ra còn có tư liệu về sự hình thành
Giáo hội Tăng già, những vị xuất
gia đầu tiên. Cuốn sách viết một
phần bằng tiếng Sanskrit, một phần bằng tiếng
Sanskrit tạp, và có thể được soạn
trong thời gian từ thế kỷ II trước CN và thế
kỷ VI sau công nguyên. Sanskrit tạp là một
loại chữ Prakrit.
Vào thế kỷ II sau NB, Ðại
chúng bộ phân thành Nhất thuyết bộ
Ekavyaharika và Thuyết xuất thế bộ (Lokottaravada),
Kê dẫn bộ - Gokulika (cũng gọi là Kukkutika),
Ða văn bộ (Bahusrutiya) và Thuyết giả bộ
(Prajnaptivada), và một thời gian ngắn sau đó
thì xuất hiện hai bộ phái Tây Sơn
trụ bộ và Ðông Sơn trụ bộ
(Aparasaila và Uttarasaila).
Caityakas (Chế đa sơn bộ) có
tên gọi như vậy, vì bộ phái này
coi trọng việc xây dựng và cúng dường
các Caityas (bảo tháp thờ xá lợi Phật).
Tất cả những bộ phái trên đều
mở đường cho sự hưng khởi của
Ðại thừa giáo.
Hai bộ phái Ðông Sơn
trụ bộ và Tây Sơn trụ bộ có
tên gọi như vậy do địa bàn hoạt
động xung quanh hai đồi phía đông
và phía tây dãy núi Andha. Họ cũng
có tên gọi chung là Andhakas, là tên địa
lý vùng hoạt động của họ.
Cả ba bộ phái Chế đa
sơn bộ, Ðông Sơn trụ bộ và
Tây Sơn trụ bộ đều có ảnh hưởng
lớn ở miền Nam Ấn.
Lúc đầu, họ gặp sự
chống đối quyết liệt của Thượng tọa
bộ, nhưng dần dần họ trở thành một
bộ phái lớn mạnh, có vị trí
ở Pataliputra, Vaisali và phát triển cả về phía
Nam lẫn phía Bắc Ấn.
Các chủ thuyết của Ðại
chúng bộ được ghi lại trong tập
Kathavatthu, cuốn Mahavastu và trong các tác
phẩm của Vasumitran Bhavya và Vinitadeva. Ðại
chúng bộ chấp nhận các chủ thuyết
căn bản của Phật giáo như Tứ
đế, 12 nhân duyên, Bát chánh đạo,
thuyết Vô ngã, thuyết Nghiệp báo, thuyết Nhân
duyên sanh, ba mươi bảy phẩm trợ đạo,
thứ bậc các quả vị chứng đắc
trên con đường tu đạo. Các Ðức
Phật đối với họ là siêu thế, hoàn
toàn thanh tịnh; thân, thọ, mạng và quyền
năng của các Ðức Phật là
vô biên. Các Ðức Phật không
ngủ, không nằm mơ, luôn luôn ở trong
định. Trí tuệ của Phật nắm bắt
mọi sự vật, hiện tượng trong một sát
na. Nói tóm lại, tất cả những gì
thuộc về các Ðức Phật đều là
siêu nhiên.
Quan niệm của Ðại chúng
bộ về Ðức Phật, dẫn tới thuyết ba thân
của Phật về sau này, cũng như khái
niệm Bồ tát, sau này trở thành nhân
vật trung tâm của Ðại thừa giáo.
Theo Ðại chúng bộ, Bồ tát cũng
là siêu nhiên. Vì hậu thân Bồ
tát vào bụng mẹ dưới hình thức
con voi trắng, và ra khỏi bụng mẹ ở
hông bên phải. Vì lòng thương
tưởng đối với chúng sanh, các
Ðức Phật chủ động giáng thế
theo bất cứ hóa thân nào mà các
Ngài chọn. Chính những khái niệm như thế
dẫn tới sau này thần thánh hóa Phật
và Bồ tát. Một bộ phận của Ðại
chúng bộ, những người theo Mahadeva, cho rằng
A la hán cũng còn nhược điểm, cũng
còn phải học, còn có điểm nghi hoặc.
Sau đây là một số
chủ thuyết khác của Ðại chúng bộ:
1) Năm thức đầu
hoạt động có thể dẫn tới tham trước
những chuyện thế tục, nhưng đồng thời
cũng có thể dẫn tới ly tham.
2) Các quan năng (mắt...)
chỉ là thịt cho nên chúng không
biết được hoạt động của các
tâm thức (vijnanas).
3) Có thể diệt tận mọi đau
khổ và chứng đạt cảnh Niết bàn
tuyệt đối an lạc thông qua trí tuệ.
4) Vị Dự lưu (Srotapanna) có
thể bị thối chuyển, còn A la hán thì
không còn thối chuyển. Vị Dự lưu
có thể biết rõ tự thân mình, nhờ
hoạt động của tâm và tâm sở.
Dự lưu có thể phạm mọi loại giới tội
trừ năm tội cực trọng là giết cha, giết
mẹ, giết A la hán, làm Phật chảy máu
và phá hòa hợp Tăng.
5) Mọi hành động đều
là ác hay thiện, không thể có hành động
bất định, không phải ác, không
phải thiện.
6) Bản chất của tâm là
thanh tịnh, nhưng nó có thể bị ô nhiễm
bởi các dục vọng và những niệm xấu
khác.
7) Không có trung ấm thân
giữa kiếp sống này và kiếp sống khác.
Tăng sĩ thuộc Ðại chúng
bộ mặc áo màu vàng, vạt áo dưới
buộc chặt vào bên trái.
10. Bộ phái
Bahusrutiyas (Ða văn bộ)
Bộ phái này được
nhắc tới trong các bia ký ở Amaravati và
Nagarjunakonda và là một bộ phái nhánh
xuất hiện sau này của Ðại chúng
bộ, và được sáng lập bởi
một luận sư có kiến thức uyên bác
về triết học Phật giáo, tên là Bahusrutiya. Bộ
phái này cho rằng các thuyết Vô thường,
Khổ, Không, Niết bàn của đạo Phật
đều có ý nghĩa xuất thế bởi vì chúng
dẫn tới giải thoát. Còn những chủ
thuyết khác chỉ có giá trị thế tục.
Họ chủ trương Tăng già không bị
luật pháp thế tục hạn chế. Họ chấp nhận
năm thuyết của Ðại Thiên (Mahadeva).
Theo Paramartha (Chân Ðế), bộ
phái này đã cố gắng điều
hòa Thanh văn thừa (Sravakayana) và đại
thừa. Bộ luận thành thực (Satyasiddhi)
là bộ luận chủ yếu của bộ phái
này. Tác giả là Harivarman. Harivarman chủ
trương tất cả các pháp không
phải riêng các loài hữu tình mà
mọi sự vật đều vô ngã, không có
thực thể. Ông cũng công nhận có hai
loại chân lý: chân lý quy ước gọi là
Tục đế và chân lý tuyệt đối tức
là Chân đế. Theo Tục đế, vũ trụ
thế giới có thể chia thành 84 pháp; nhưng
theo chân đế, thì cả 84 pháp đều
không tồn tại, mà chỉ còn lại
sự không rỗng (sunya). Ông chấp nhận thuyết
Phật thân và pháp thân, mà ông
giải thích như là có bao gồm giới,
định, tuệ, giải thoát, giải thoát
tri kiến và tuệ giải thoát. Ông cho rằng
chỉ có hiện tại mới thật sự tồn
tại, còn quá khứ và vị lai là
không tồn tại.
11. Bộ phái
Caityakas (Chế đa sơn bộ)
Bộ phái này do Mahadeva thành
lập vào khoảng 200 năm sau khi Phật nhập
Niết bàn. Không nên nhằm Mahadeva này với
mahadeva đề xuất năm điểm dẫn tới
sự phân phái đầu tiên trong Phật
giáo Ấn Ðộ. Ông Mahadeva sáng lập
ra bộ phái Caityavada và một Tăng sĩ
thông thái, xuất gia theo Ðại chúng
bộ. Vì ông sống trên một ngọn núi
có bảo tháp Caitya, cho nên gọi bộ phái
do ông thành lập là Caityavada. Chính
từ bộ phái Caityavada, sau này tách ra
hai bộ phái nhánh là Ðông Sơn
trụ bộ và Tây Sơn trụ bộ.
Các chủ thuyết của bộ
phái Caityavada gồm các điểm như sau:
1) Xây dựng, trang hoàng,
cúng dường các bảo tháp Phật
có công đức lớn. Ngay việc đi nhiễu
xung quanh bảo tháp cũng có công đức.
2) Cúng dường hương
hoa cho bảo tháp Phật cũng là một công
đức lớn.
3) Nhờ cúng dường (bảo
tháp Phật) mà có công đức
và người ta có thể hồi hướng công
đức đó cho người thân, và
bạn bè vì hạnh phúc của những
người này. Quan niệm hồi hướng công
đức không thấy có trong Phật giáo
nguyên thủy nhưng rất là phổ biến trong
Phật giáo Ðại thừa, và có
sức hấp dẫn lớn đối với hàng
Phật tử tại gia.
4) Các Ðức Phật đã
hoàn toàn từ bỏ tham sân, si, và
có được 10 quyền năng (bales-thập lực)
mà A la hán không có.
5) Một người có Chánh
kiến, vẫn có thể có sân, do đó
vẫn có nguy cơ phạm tội sát.
6) Niết bàn là một trạng
thái tích cực, không còn cấu nhiễm
và khuyết điểm gì nữa.
Như chúng ta thấy trong Ðại
chúng bộ và các bộ phái chánh
sau này tách khỏi Ðại chúng bộ,
đã sớm có những tư tưởng
về sau được cụ thể hóa và phát
triển bởi Phật giáo Ðại thừa. Thí
dụ, tư tưởng thần thánh hóa
Phật và Bồ tát, xem Phật và Bồ
tát là những đấng siêu nhiên.
Có thể nói tư trào này làm thỏa
mãn tình cảm tôn giáo của đại
chúng Ấn Ðộ. Thuyết ba thân của Phật,
sau này trở thành một đặc sắc
của triết học Ðai thừa chính là bắt
nguồn từ thuyết Báo thân (Sambhogakaya) nảy
sinh trong Ðại chúng bộ. Truyền thống cúng
dường bảo tháp Phật và chư Tăng
và hồi hướng công đức của
mình cho người khác đã giúp
nhiều trong việc phổ thông hóa và phổ cập
hóa đạo Phật trong đại chúng.
Cuốn Kathavattu có nhắc đến
một số bộ phái như Rajagirika, Siddartaka,
Pubbaseliya, Aparaseliya, Uttarapatha, Vajiriya, Veluya và Hetvadina.
Bốn bộ phái đầu
liệt kê trên đây có tên chung là
Andhakas, đều là những bộ phái nhánh
của Ðại chúng bộ hoạt động
trong địa bàn vùng núi Andha phía
Nam Ấn. Không có tư liệu gì về bộ phái
Vajitiya. Bộ phái Uttarapathakas hưng thịnh ở
các vùng Bắc và Tây Bắc Ấn, bao
gồm cả Apganistang. Bộ phái này đề
xướng thuyết Chân như - Tathata, sau này trở
thành một khái niệm quan trọng của Ðại
thừa giáo. Họ cho rằng chỉ có một
thừa, thay vì bốn thừa như Phật
giáo chính thống chủ trương. Theo
họ, cư sĩ cũng có thể tu thành A la hán.
Bộ phái Vetulyakas cho rằng Phật và Tăng
già chỉ là khái niệm trừu tượng,
không có tồn tại thực tế. Họ đề
ra chủ thuyết, có thể là do ảnh hưởng
của Phật giáo, rằng nam nữ tu sĩ có
thể có quan hệ tình dục, vì lòng lân
mẫn đối với chúng sinh. Bộ phái
Netuvadina vốn được xem như là đồng
nhất với Hữu bộ Sarvastivada, nhưng theo cuốn
Kathavatthu, đây là một bộ phái riêng
biệt, bộ phái này có thuyết cho rằng người
thế tục không thể có trí tuệ nội quán
để thấy rõ thực chất của sự
vật.
Trên đây, đại
khái là học thuyết của các bộ phái./.
