- Năm thọ : Panca vedanà : Five feelings : lạc thọ khởi lên từ năm căn ( nhãn, nhĩ, tỷ, thiệt và thân căn )

- Sáu thọ : Cha vedanà : Six feelings : thọ do nhãn xúc sanh; thọ do nhĩ xúc sanh, ... tỷ xúc ..., ...thiệt ... ,... thân ..., ý xúc sanh.

- 18 thọ : Atthàdasa vedanà : Eighteen feelings : lạc thọ, khổ thọ, xả thọ ( bất khổ, bất lạc ) khởi lên từ sáu căn ( 6 x 3 = 18 )

- 36 thọ : Chattimsà vedanà : Thirty six feelings : 18 thọ như vừa đề cập ở trên liên hệ đời sống gia đình, và 18 thọ như thế liên hệ đời sống xả ly (viễn ly )

- 108 thọ : Atthàsata vedanà ( Atthàsata ở đậy là 108 ; nơi khác chữ số Atthà satam có nghĩa là 800 ) : One hundred and eight feelings : 36 thọ vừa nêu trên được kể thuộc quá khứ, hiện tại và vị lai thành 108 thọ (36 x 3 = 108)

Ghi chú :

1. Trong bản dịch Trung Bộ II, Đại Tạng Kinh Việt Nam, 1992 ghi rằng : " Hai thọ được Ta nói đến tùy theo một pháp môn,... "

Xin dịch lại là : " Hai thọ được Ta nói đến tùy theo một cách xếp loại "( từ pariyàya : có nghiã là Pháp môn ; nó còn có nghiã là sự xếp hạng, xếp loại, liệt kê.

2. Lời dạy của Thế Tôn ở cuối bản kinh, bản dịch thuộc Đại Tạng kinh Việt Nam, Trung Bộ II , 1992 ghi :

" Nầy chư Hiền, Thế Tôn không chủ trương rằng chỉ có những gì tùy thuộc lạc thọ là thuộc về lạc; vì rằng , chư Hiền, Thế Tôn chủ trương rằng chỗ nào, chỗ nào có được lạc thọ, như vậy chỗ ấy, chỗ ấy thuộc về lạc. "

Nguyên văn Pàli là : " Na kho àvuso Bhagavà sukham yeva vedanam sandhàya sukhasmim pannapeti. Api c'àvuso yattha yattha sukham upalabbhati yahim yahim tan tam Tathàgato sukhasmim pannapetìti ".

Bản dịch Anh ngữ : ( Pàli text Society ) : " Your reverences, the Lord does not lay down that it is only pleasant feeling that belongs to happiness ; for , your reverences , the Tathàgata lays down that whenever, wherever, whetever happiness is found it belongs to happiness "

Nay xin dịch là :

" Nầy chư Hiền, Thế Tôn không có đặt để nguyên tắc rằng chỉ có cảm thọ lạc ( thích thú ) là thuộc lạc ( hạnh phúc ) ; vì ; nầy chư Hiền , Như Lai đặt để nguyên tắc rằng bất cứ lúc nào, bất cứ ở đâu lạc có mặt thì nơi đó , lúc đó thuộc lạc ( hạnh phúc ) ".

Lời dạy trên phân biệt rằng : Lạc ( hay cảm nhận hạnh phúc ) không phải chỉ đến từ cảm thọ mà có thể đến ngoài cảm thọ, như ở Diệt thọ tưởng định là định mà thọ uẩn và tưởng uẩn ngưng vận hành ( không hoạt động, nghĩa là không có mặt cảm thọ ).

Thực ra lạc ( hay cảm nhận hạnh phúc ) có thể đến từ sắc, thanh , hương , vị và xức khả ái , khả hỷ , nhưng lạc đó thì vô thường , chóng vánh ; khi nó diệt đi còn để lại cảm thọ khổ. Lạc ( hay cảm nhận hạnh phúc ) còn đến từ sơ định, nhị định , tam định ( Sắc giới ) nhưng nó cũng do điều kiện nỗ lực tu tập sinh ; nó vô thường và sẽ sản sinh cảm thọ khổ. Lạc đến từ đại định ( từ đệ Tứ sắcđịnhvà bốn Không định : là các định đã xả lạc thọ, xả khổ thọ , định tĩnh, nhất tâm) cũng là lạc ở ngoài lạc thọ, nhưng lạc nầy còn là hữu vi , vô thường. Lạc ở Diệt thọ tưởng định là lạc có mặt thoát ly các uẩn, thoát ly hữu vi, nên lạc nầy mới thực sự tối thắng.

II. NỘI DUNG KINH NHIỀU CẢM THỌ

1. Do cư sĩ Pancakango và tôn giả Udàyi tranh cãi về lời dạy Thế Tôn cho rằng có hai thọ ( khổ, lạc ), ba thọ ( khổ, lạc, phi khổ phi lạc ), không đi đến kết luận, nên tôn giả A-nan đã trình bạch Thế Tôn dạy rõ.

Thế Tôn dạy rằng có nhiều cách liệt kê các thọ mà Thế Tôn đã dạy : 2 thọ, 3 thọ, 5 thọ, 6 thọ, 18 thọ, 36 thọ, 108 thọ. Tùy chỗ phân tích các thọ cần thiết khi giảng dạy mà giới thiệu.

2. Nhân đó đức Thế Tôn dạy về các lạc thọ mà hành giả có thể kinh nghiệm trải qua :

2.1. Lạc thọ đến từ " ngũ dục " ( sắc, thinh, hương, vị và xúc )

2.2. Lạc đến từ Sơ định ( Sắc giới )

2.3. Lạc đến từ Nhị định ( Sắc giới )

2.4. Lạc đến từ Tam định ( Sắc giới )

2.5. Lạc đến từ Tứ định ( Sắc giới )

2.6. Lạc đến từ Không Vô biên xứ định

2.7. Lạc đến từ Thức Vô biên xứ định

2.8. Lạc đến từ Vô sở hữu xứ định

2.9. Lạc đến từ Phi tưởng phi phi tưởng định

2.10. Lạc đến từ Diệt thọ tưởng định

Chỉ có lạc sau nầy là hơn cả, là tối thắng.

3. Nhân vì sự kiện Diệt thọ tưởng định đã ngưng hoạt động của thọ uẩn và tưởng uẩn thì làm sao có lạc ? Thế Tôn dạy sự khác biệt của lạc và lạc thọ : Lạc thọ là thuộc lạc ; nhưng cũng có lạc không phải là lạc thọ ( feeling of happiness ). Có lạc đến từ các giác quan, đến từ các căn và các trần ; có lạc đến từ Sắc định, có lạc đến từ Không định. Chỉ có lạc an trú ở định Diệt thọ tưởng định là đối tượng ( # NIẾT BÀN LẠC)

III. BÀN THÊM

1. Nghiên cứu, tìm hiểu những lời dạy của Thế Tôn cần nhớ đến kinh Xà dụ, nhớ đến ảnh dụ " Pháp ví như chiếc bè, để vượt qua, mà không phải để nắm giữ ". Về các cảm thọ cũng thế, không nên cố chấp vào ngôn từ là phương tiện diễn đạt vốn rất giới hạn, các kinh nghiệm về cảm thọ của người đời cũng rất hạn chế : chỉ có thể khái niệm về khổ, lạc, xả, ưu, hỷ (chung chung ). Thực tế của tâm thức có nhiều loại, nhiều cấp độ khác nhau về khổ, lạc, xả, ưu, hỷ, nhất là trạng thái tâm thức giải thoát của tâm giải thoát và tuệ giải thoát lại càng ở ngoài các phạm trù ngôn ngữ, khái niệm. Vì Niết bàn là khổ diệt, nên tạm diễn đạt là lạc của Niết bàn : lạc nầy không còn thuộc cảm thọ vốn là pháp hữu vi, bởi nó thuộc vô vi pháp. Lạc ở định Diệt thọ tưởng cũng thế.

2. YÙ nghĩa của lời dạy : " Không phải chỉ lạc thọ là thuộc lạc " là thế. Sau khi nắm được ý nghĩa khái quát về Lạc thọ và Lạc, ta cũng cần quên đi các ý niệm về chúng. Vấn đề chính là thực hiện Định, Tuệ để diệt khổ. Chỉ cần biết tổng quát rằng : giải thoát chỉ đến từ Lạc mà không đến từ khổ.Đi vào công phu rồi mỗi người sẽ tự chứng nghiệm. Con đường thực nghiệm tâm thức sẽ rõ ràng, cụ thể hơn là các ngôn ngữ .