Xuất gia từ năm 12 tuổi ở Kandy, Sri Lanka, tu tập làm sadi trong tám năm, trở thành một vị tỳ kheo được bảy năm, Đại đức Henepola Gunaratana mới rời Sri Lanka năm 1954 để đến Ấn Độ phục vụ cho những người thuộc giai cấp hạ lưu. Năm 1968, Ngài đến Mỹ và trở thành vị Tổng Thư Ký Danh Dự (Honorary General Secretary) của Hội Phật giáo, một tu viện ở Washington D.C. Trong thời gian đó, Ngài cũng cố gắng để lấy bằng tiến sĩ về triết học ở Đại học American, nơi sau này Ngài trở thành vị Tuyên Giáo Phật giáo ở đó. Ngài đã hoằng pháp trên khắp thế giới trong hơn 40 năm. Sách của Ngài gồm có Căn Bản Chánh Niệm (Mindfulness in Plain English), do nhà xuất bản Wisdom Publications phát hành (1). Năm 1988, Bhante Gunaratana trở thành chủ tịch của Hội Bhavana ở High View, phía tây tiểu bang Virginia. Trung tâm này khuyến khích việc tu thiền Vipassana và đời sống tu sĩ.

Cuộc phỏng vấn này được thực hiện bởi Helen Tworkov, Biên Tập Viên của Tạp chí Tricycle, tại Hội Bhavana vào tháng 11 năm 1994. Bhante trong tiếng Pali tương đương với từ Thượng Tọa (Reverend) trong tiếng Anh.

*

Bhante Gunaratana: Cuộc sống của người xuất gia thì tốt hơn, không phải vì mục đích chính trị gì hay cho một quyền lực nào, nhưng tốt hơn cho việc phát triển tâm linh. Đời sống nơi tu viện nuôi dưỡng, hỗ trợ tâm tu tập. Nếu bạn muốn sống cuộc sống thế tục, thì không thể gọi đó là đời sống xuất gia, và bạn cũng không thể hy vọng là mình có thể tu tập một cách tốt nhất. Ngày nay cuộc sống tạo ra nhiều mối tương quan, khiến người ta lâm vào những hoàn cảnh khó khăn, phức tạp về tình cảm hay điều gì đó. Mỗi cá nhân có quá nhiều bổn phận, quá nhiều việc phải làm. Trong khi chúng ta cần phải có không gian để trưởng thành, để cải thiện sự thực hành tâm linh. Đó là lý do tại sao Đức Phật nói, “Hãy giảm bớt các bổn phận." Khi có ít bổn phận hơn, hãy giảm bớt công việc. Khi có ít công việc phải làm, ta có nhiều thời gian để tu tập hơn, ta không phải luôn sống trong căng thẳng, lo âu, bức xúc, khiến sức khỏe của ta bị ảnh hưởng.

Tricycle: Ở thời đại mới này, có cách gì để khuyến khích người ta sống theo đời sống của người xuất gia?

Bhante Gunaratana: Một số truyền thống nơi tu viện cũng đã được sửa đổi. Người tu sĩ không cần phải hoàn toàn tách rời khỏi xã hội mà họ đang sống. Ngay chính trong tu viện, cũng có một số điều có thể thay đổi để làm cho cuộc sống nơi đó sinh động hơn. Thời trước, cuộc sống nơi tu viện có vẻ rất tăm tối, đầy khổ hạnh. Các vị tu sĩ ngồi dưới gốc cây hay trong hang động để hành thiền suốt ngày. Một trong những điều mà ở đây chúng tôi thường bị các tu viện quá cứng rắn, quá nghiêm khắc phê bình là chúng tôi quá thoáng. Không phải là chúng tôi đã quên cuộc sống ở tu viện phải như thế nào, nhưng chúng tôi cố gắng làm cho nó hiện đại bằng cách tạo ra một số sửa đổi.

Bhante Gunaratana: Chúng tôi cũng lái xe nếu cần. Đôi khi chúng tôi cũng đi chợ nếu không có ai khác để đi. Và chúng tôi cũng có những vị tăng và ni sống ở cùng một trú xứ. Miễn là chúng tôi gìn giữ giới luật, thì những sự sửa đổi này là có thể chầp nhận được. Đôi khi người ta nói rằng, tất cả mọi giới luật tôn giáo, không chỉ là giới luật của người xuất gia, đều đã lỗi thời… Ở một số nơi, hay một số xã hội, đạo đức không còn là vấn đề quan trọng nữa, vì người ta không muốn tự kỷ luật mình. Họ không muốn có trách nhiệm, không tôn trọng sự chân chất, thật thà. Nhưng những đức tính này chẳng bao giờ lỗi thời. Chúng tôi muốn gìn giữ cái cốt lỗi. Sửa đổi không có nghĩa là để mặc cho ai muốn làm gì thì làm. Những giới luật do Đức Phật đề ra đều là vì lợi ích của chúng ta. Tất cả những giới luật mà chúng ta gìn giữ là để thanh tịnh hóa tâm. Không có sự thanh tịnh hóa của tâm, chúng ta không bao giờ đạt được định, tuệ, tri thức, và chẳng bao giờ có thể tháo gỡ được sự bực bội, khó chịu tâm lý.

Tricycle: Ở Tây phương có một quan niệm tâm lý chung cho rằng cuộc sống độc thân là không lành mạnh. Do đó đời sống xuất gia thu hút không phải những người muốn đi tìm một lời giải cho vấn đề tâm linh mà là những người có vấn đề về tình dục.

Bhante Gunaratana: Ngược lại, chúng ta cũng thấy rằng những người lúc nào cũng nghĩ đến tình dục thì luôn có vấn đề. Ở đâu cũng thế. Chạy theo những đòi hỏi của bản năng và buông xuôi theo chúng thì cũng không phải là lành mạnh. Người đã tự rèn luyện mình một cách cẩn thận, đầy chánh niệm để kiềm chế bản thân, cũng như tự kỷ luật mình, có thể sống một cuộc sống rất lành mạnh. Người ta cố gắng biện minh cho lòng tham, sân, si. Nhiều người trở nên u mê.

Bhante Gunaratana: Trong tiếng Pali đó là Galibaliso. Gali có nghĩa là nuốt, baliso có nghĩa là miếng mồi. Khi bạn quan niệm rằng bạn không cần phải tự kiềm chế mình, rằng bất cứ khi nào bạn cảm thấy có sự thôi thúc về tình dục thì bạn đi tìm và giao hợp với bất cứ ai bạn thích. Hay khi giận dữ, bạn có thể biểu lộ lòng sân hận bằng bất cứ phương cách gì bạn muốn, kể cả dùng bạo lực nếu bạn thích. Những quan niệm, cách hành xử như thế sẽ đưa xã hội xuống dốc. Tôi có cảm giác rằng đó là những gì đang xảy ra. Cố gắng đề cao giới luật, lòng chân thật, tín ngưỡng tôn giáo, vân vân; những điều như thế đã trở thành giống như muốn cản trở một dòng nước chảy với một tờ giấy. Tâm chúng ta giống như nước chảy. Nước luôn chảy xuống, nó chẳng bao giờ tự lực đi lên. Tương tự, tâm dễ hướng đến những điều sai trái. Đó là lý do tại sao Đức Phật nói rằng sự thực hành Pháp thực sự giống như "đi ngược dòng". Không phải là một việc dễ dàng.

Bhante Gunaratana: Đúng, nhưng mục đích duy nhất của đời sống xuất gia là tạo cơ hội cho con người tự kỷ luật mình. Tu viện cũng giống như một phòng thí nghiệm. Chúng tôi không muốn ở mọi ngóc ngách đều phải có những phòng thí nghiệm, nhưng phải có ở một số nơi, một số không gian có kiểm soát để người ta có thể phát triển, nếu người đó thực sự muốn tu tập để nội tâm được an lạc. Nước Mỹ vẫn còn giống như một đứa trẻ mới lớn, còn vị thành niên, chỉ lo cố gắng để phát triển, nhưng trạng thái chưa trưởng thành về mặt tâm linh của nó lại được coi như là khuôn mẫu cho cả thế giới noi theo. Tôi không nghĩ đó là một cách suy nghĩ đúng đắn. Chỉ khi nào chúng ta đạt được trạng thái tự do và có trách nhiệm thì lúc đó tất cả chúng ta mới được bình đẳng.

Bhante Gunaratana: Chúng ta sanh ra không bình đẳng. Chúng ta không được tạo ra một cách bình đẳng. Chúng ta có sự khác biệt do nghiệp quả. Chúng ta sanh ra khác nhau, sống khác nhau và chết khác nhau, vì nghiệp chúng ta khác nhau. Nghiệp phân chúng ta thành ra giàu nghèo, sang hèn, có học và vô học, đẹp xấu, khéo léo và vụng về, v.v.. Nhưng khi chúng ta gia nhập tăng đoàn hay ni đoàn, ta buông bỏ sự phân biệt và trở nên bình đẳng. Và khi đạt được giác ngộ, tất cả mọi người đều bình đẳng. Không có sự khác biệt trong việc đạt được giác ngộ. Khi chúng ta đạt được niết bàn, tất cả chúng ta đều bình đẳng.

Bhante Gunaratana: Đó là một sự sửa đổi mà tôi muốn đề nghị. Chúng tôi cũng gặp nhiều khó khăn khi muốn đưa các vị nữ tu sĩ thọ đại giới vào trong chúng. Nó đã trở thành một vấn đề gây tranh cãi vì có nhiều phụ nữ muốn tu theo Nguyên thủy và muốn được thọ đại giới, nhưng cho đến bây giờ điều đó vẫn chưa thực hiện được.

Bhante Gunaratana: Là từ các trường phái Phật giáo Nguyên Thủy.

Bhante Gunaratana: Vâng. Đúng ra truyền thống để cho người nữ được thọ đại giới trước kia đã có, nhưng sau này biến mất.

Bhante Gunaratana: Không phải là thọ đại giới, nhưng là thọ giới Sadi. Trong một quô1c gia giống như nước Mỹ, nơi Phật giáo vẫn còn mới mẻ, việc để cho các nữ tu được thọ đại giới cần được thiết lập.

Bhante Gunaratana: (cười) Vâng, đúng vậy. Tuy nhiên trong bài kinh Kalama nổi tiếng, Đức Phật đã khuyên, "Đừng tin vào truyền thống, đừng chỉ tin vào những gì được nghe. Đừng chấp nhận bất cứ điều gì chỉ vì chúng được nói đến trong kinh điển. Đừng chấp nhận bất cứ điều gì chỉ vì vị thầy có vẻ là một người thành thật, đáng tôn kính. Đừng chấp nhận bất cứ điều gì vì nó có vẻ tri thức, lô gic hay triết lý. Đừng chấp nhận bất cứ điều gì chỉ vì bạn thầy thích hợp. Hãy tự xét bằng chính kinh nghiệm của mình, quán sát, điều tra, thảo luận, suy nghĩ về nó và đặt câu hỏi. Chỉ lúc đó, nếu những gì bạn đã học được tốt cho bạn, tốt cho người, tốt cho cả hai, thì hãy chấp nhận nó. Nếu nó không tốt cho bạn, không tốt cho người, không tốt cho cả hai, thì hãy buông bỏ nó." Vì thế sự tự do dc tìm hiểu là điều Đức Phật luôn khuyến khích mạnh mẽ. Do đó dựa trên những lời dạy này, tôi đã đưa ra đề nghị đó.

Bhante Gunaratana: Ở đây chúng tôi không có các nữ tu sĩ thọ đại giới. Tất cả những phụ nữ ở đây đều là nữ tu. Theo thứ bậc ở tu viện, thì người nào ở trong tăng đoàn lâu nhất được coi là trưởng lão nhất, và người đó dẫn dắt tăng đoàn, người đó đi trước, người đó ngồi trước. Cấp bậc được tạo dựng bằng việc tu lâu năm.

Bhante Gunaratana: Tôi hỗ trợ điều đó. Tôi tán đồng điều đó. Một vị tỳ kheo ni đã thọ đầy đủ các giới, phải có cùng quyền hạn như các tỳ kheo đã thọ đại giới khác. Đó là sự bình đẳng mà tôi ủng hộ. Đức Phật đã chế ra thêm một số giới cho các chư ni, vì ở thời Ngài còn tại thế, nếu Ngài không làm như thế, không tạo ra thêm một số giới luật cho nữ tu sĩ, thì đã có sự chống đối mãnh liệt, sự nổi dậy từ các vị tăng khác cũng như từ giới cư sĩ. Để tránh những tình huống đó, Đức Phật đã đặt ra những điều luật này. Nhưng trong xã hội mới này, những điều đó có thể được châm chế.

Bhante Gunaratana: Theo tôi đoán thì ở Á châu việc truyền giới đầy đủ cho người nữ sẽ chẳng bao giờ xảy ra vì truyền thống, thói quen quá sâu đậm. Điều đó chỉ có thể xảy ra ở những xã hội giống như xã hội này (Mỹ), nơi Phật giáo vẫn còn là điều mới mẻ. Một khi nó đã được thiết lập ở nơi này thì có thể từ từ nó sẽ được lan truyền sang những cộng đồng Phật giáo Á châu.

Bhante Gunaratana: Pháp có thể được chuyển dịch sang những ngôn ngữ mới mẻ, đơn giản. Nhưng ý nghĩa của nó không được thay đổi theo sự đòi hỏi của người ta. Một số khía cạnh của nghi lễ có thể thay đổi, thí dụ như, việc mặc y áo không nên thay đổi. Ngay chính trong thời của Đức Phật y phục của người cư sĩ hoàn toàn khác với y áo của các tăng sĩ. Và ngày nay cũng thế. Chiếc y này che chở cho chúng tôi. Con người chúng tôi không phải là hoàn toàn, và khi chúng tôi mang y áo, nó nhắc nhở chúng tôi đến vị trí của mình, và ngăn chặn chúng tôi không đi vào những hoàn cảnh xấu, làm những điều xấu.

Bhante Gunaratana: Nếu ta không duy trì hình thức của Phật giáo nguyên thủy, hình thức nguyên thủy, thì dần dần người ta sẽ không biết nó như thế nào.

Bhante Gunaratana: Truyền thống nguyên thủy cố gắng lưu giữ Phật pháp trong các kinh điển Pali. Kinh điển nhấn mạnh đến giới luật, thiền định, và sự thực hành trí tuệ. Theo càng sát với những điều Phật dạy càng tốt mà không giảng giải chúng, bóp méo chúng hay dịch chúng vào theo những ý tưởng khác. Là những người Phật tử nguyên thủy, chúng tôi cố gắng để gìn giữ tiếng Pali và sử dụng nó trong các bài thuyết pháp, trong những nghi lễ cúng tụng hằng ngày.

Bhante Gunaratana: Đúng vậy. Điều ích lợi là khi bạn có bất cứ nghi hoặc gì về những lời dạy, bất cứ llãnh vực còn gây khó hiểu nào, bạn luôn luôn có thể xem trong đại tạng kinh Pali. Và bạn luôn duy trì tiếng Ba li như một ngôn ngữ tham khảo để làm rõ một số thuật ngữ Phật pháp. Nếu bạn không có một căn bản như vậy, hay tương tự như vậy, bạn phải dựa vào các bản dịch. Nếu người dịch đã phạm một lầm lỗi nào, thì sai lầm đó được truyền thừa từ thế hệ này sang thế hệ khác. Đó là những gì đã xảy đối với một số những chi nhánh khác của Phật giáo. Vì họ không học ngôn ngữ nguyên thủy, họ phải đọc những sự giảng giải lần thứ 3, lần thứ 4 hay lần thứ năm, những sự giảng giải hay dịch thuật qua nhiều lần và đôi khi chúng không còn giữ được những điều dạy nguyên thủy. Những lời dạy nguyên thủy được gìn giữ trong truyền thống Pali. Không có thắc mắc gì về chuyện đó.

Bhante Gunaratana: Bạn biết không trong khi chúng tôi cố gắng để đạt được giác ngộ, chúng tôi phải giúp đỡ người khác. Chúng ta không thể chờ đợi. Giả dụ chúng ta đang đi trên con đường, và trên đường gặp người cần giúp đỡ. Thực phẩm, nước hay ai đó bị bệnh hoạn. Chúng ta không thể chỉ nó: “ồ tôi đang trên đường đi, bạn phải đợi cho đến khi tôi đã hoàn thành cuộc hành trình." Bạn không thể nói như thế. Bạn phải giúp đỡ người đó ngay lập tức. Đó là một bắt buộc đạo đức, tình người. Đó là những gì Đức Phật đã làm. Ngài đã trở thành hoàn hảo bằng cách làm những việc ngài cần phải làm. Ngài tu tập ở trong xã hội loài người. Với những người khác. Giảng dạy, hoằng pháp, giúp đỡ, phụng sự và làm tất cả những gì ngài phải làm để giúp đỡ thế gian. Ngoài sự giúp đỡ đó, sự tu tập đó đã đạt đến hoàn mỹ. Chúng ta không cần phải đợi đến khi chúng ta đạt được giác ngộ.

Bhante Gunaratana: Đúng vậy. Mặc dầu Phật giáo nguyên thủy không có hạnh Bồ tát đặc biệt nào, trong thực hành gần như không thể nào bỏ qua việc giúp đỡ người khác. Là bạn biết rằng ý nghĩ giúp đỡ người khác không chỉ thuộc về Phật giáo. Có cần phải là Phật tử mới có thể rộng lượng không? Bạn không cần đến phải là một chúng sanh mới có thể thực hành tâm rộng lượng. Bạn có thể đã chứng kiến thú vật chia sẻ đồ ăn với những thú vật khác. Phải phân biệt giữa đại thừa và tiểu thừa một cách như thế không phải là cách nhìn sự vật một cách thực tế. Điều cần làm là làm sao để người ta hiểu được những giáo lý căn bản, như là vô ngã, và không tin vào một đấng tạo hóa. Khía cạnh thứ nhất, vô thường thì dễ rồi. Nếu bạn đọc bất cứ cuốn sách gì về vật lý, hóa học, hay khoa học, bạn sẽ biết tất cả về vô thường. Nhưng vô ngã và không tin vào một đấng sáng tạo, hai điều nay thật là vô cùng khó khăn để truyền dạy cho người.

Bhante Gunaratana: Thực ra đó là một vấn đề tu tập cá nhân. Ngay cả khi Đức Phật đạt được giác ngộ, thì tham, sân, si trong thời đó cũng không kém gì thời nay. Mục đích duy nhất của Ngài để đạt được giác ngộ là để phục vụ chúng sanh. Nhưng ngay khi Ngài đạt được giác ngộ, Ngài đã trở nên quá thất vọng. Ngài đã nghĩ, làm sao ta có thể truyền dạy pháp này cho những người này? Họ quá vô minh, tham, sân, ganh tỵ, sợ hãi, căng thẳng, lo âu, và tham đắm, làm sao họ có thể hiểu những điều nay?” Nhưng Ngài cũng bắt đầu giảng dạy. Và Ngài chẳng bao giờ có thể loại bỏ tất cả những khổ đau trên thế giới loài người. Không bao giờ. Ngài diệt bỏ được khổ đau cho một số người, nhưng cho đến với con số người trên thế giới, thì những người ngài giúp để đạt được giác ngộ thì không đáng kể. Ngày nay với dân số ngày càng tăng, nhiều của cải vật chất được sản xuất bởi những tiến bộ khoa học kỹ thuật, thì càng nhiều thứ làm kích thích sự ham muốn của bạn, làm tăng trưởng lòng tham, ích kỷ, sợ hãi, lo âu, và căng thẳng, thực ra ngày nay thực hành pháp thanh tịnh thì khó hơn. Nhưng đó không chỉ là vấn đề của pháp, những điều dạy của Đức Phật. Đó là vấn đề của tất cả mọi tôn giáo. Những người tôn giáo đang cố gắng hết sức với hết khả năng của mình. Cùng lúc, trong thế giới vật chất những người khác cũng cố gắng để quảng bá những sản phẩm của chính họ, làm tăng thêm lòng tham của con người. Ngày càng có nhiều ti vi hơn, nhiều vi tính hơn nhiều cái này hơn, nhiều cái kia hơn; vì thế bạn phải cạnh tranh với những thứ đó.

Bhante Gunaratana: Người nào bảo vệ pháp sẽ được pháp bảo vệ, cũng giống như người bảo vệ cây dù sẽ được cây dù bảo vệ lại. Để bảo vệ pháp, chúng ta cần làm gì? Mỗi một cá nhân phải thực hành pháp. Một người tu tập pháp đến một mức độ nào, thì người đó thì người đó sẽ được pháp bảo vệ đến mức độ ấy. Chúng ta không bao giờ được bảo vệ bởi một thứ gì khác, mặc không kể là bảo vệ được bao nhiêu, hay bảo hiểm, hay có bao nhiêu chìa khóa an toàn chúng ta có: Chẳng bao giờ.

Bhante Gunaratana: Ta nói rằng Phật giáo giống như một thân cây, một cây phải có gốc, lá, hoa, những cành nhỏ, thân, vỏ thân và phần gỗ cứng và mềm, gốc rễ, v.v. Và chúng ta cần phải muốn gỗ cứng, cốt lỗi của pháp cũng giống như mong mỏi cốt lõi của cái cây. Mọi thứ khác có thể che đậy sự thật, có quá nhiều việc chung quanh chân pháp. Và người ta che giấu sự thật. Cũng có rất nhiều việc quanh chân pháp. Và người ta có thể dễ dàng bị lầm lẫn, ảo tưởng, sai lầm bởi rất nhiều khác biệt của sự vật. Đức Phật đã nói rất rõ ràng, "Cho đến khi vàng giả xuất hiện ở chợ thì vàng thật mới thấy chói sáng. Ngay khi vàng giả xuất hiện ở chợ, không ai biết cái gì là vàng thật, cái gì là vàng giả." Vì thế tôi muốn chỉ cho người ta thấy loại vàng ròng này, để họ không thể bị lôi cuốn bởi tất cả những gì chói sáng. Đó là mục đích của tôi.