Ngày ... tháng ... năm ...
Con thương mến,
Thầy rất cảm động khi đọc thư con. Tiếc là thầy ở xa con quá để có thể, trong những trường hợp khó khăn như thế, chia xẻ với con những nỗi lo âu, phiền muộn, băn khoăn và đau khổ. Dẫu sao thầy vẫn an tâm là trong quyết định quan trọng như thế đối với vận mạng mình con đã nghĩ đến thầy và nhất là nghĩ đến những lời thầy dạy.
Trong giới hạn của ngôn ngữ và trong khuôn khổ của một bức thư dĩ nhiên không sao thầy có thể chuyển đạt đến con trọn vẹn những gì thầy muốn nhắn nhủ để con có thể an tâm lên đường đi vào thế cuộc. Như tâm trạng của người mẹ chuẩn bị hành trang cho đứa con trai duy nhất của mình lên đường viễn xứ, dầu đã chuẩn bị vô cùng chu đáo vẫn chưa yên lòng khi tiễn con đi. Và bây giờ khi con "xuống núi", thầy cũng có một tâm trạng như thế. Tình thương là như vậy. Nhưng thật ra thầy vẫn bình thản, dù con quyết định như thế nào. Con có quyền làm theo ý muốn của con mà thầy không hề cản ngăn hay khuyến khích, cũng không đưa ra một lời tiên đoán hay cầu nguyện nào cho con cả. Vì sao vậy? Vì thầy muốn con sớm trưởng thành. Chính "nghiệp mệnh" sẽ giải bày một cách minh bạch và sống động nhất những gì nó cần phải giải bày. Hãy lắng nghe với niềm tin trọn vẹn, "Thượng đế" sẽ nói với con những gì Ngài muốn nơi con và sẽ trả lời con những gì con muốn ở Ngài. Nghĩa là Chân Lý, Pháp, Nghiệp Mệnh, hoặc nói cho dễ hiểu là Ðời Sống luôn luôn tự thể hiện một cách chân thực, con chỉ cần để tâm học hỏi và giác ngộ.
Bây giờ thầy sẽ cố gắng một lần nữa trình bày sao cho con có thể lãnh hội những gì thầy đã dạy hầu cho con có thể xuống núi với một nụ cười. Thế là thầy an lòng.
Thầy rất hiểu rõ tâm trạng con khi con viết "Tâm con vô cùng chao động"... "rõ ràng là con không có sự tỉnh giác" hoặc "... con vẫn lo âu, vẫn thất vọng, chán nản trước cái hiện tại và vẫn khổ đau"... nghĩa là con muốn giải thoát ra khỏi những trạng thái ấy, những khổ đau vật chất lẫn tinh thần ấy, cái hiện tại đầy thất vọng, chán nản ấy, bằng cách có một hành động tỉnh giác nào đó để có thể xóa bỏ chúng đi phải không?
Nhưng không phải thế đâu, con thương mến của thầy, con đã hiểu sai chữ "Tỉnh Giác" mà thầy đã dạy. Nếu có một thứ tỉnh giác nào như con hiểu thế, thầy e rằng nó chỉ là dụng cụ của ý muốn trốn tránh thực tại mà thôi! Và trước hết tại sao con muốn giải thoát? Phải chăng con muốn lẩn tránh cái hiện tại đầy chán nản khổ đau để đạt được ở đâu đó một cái gì hạnh phúc hơn? Nhưng nói cho cùng quả thật không ai có thể trốn tránh "Nó" được cả, và cũng không bao giờ có được ở đâu đó một hạnh phúc khá hơn. Ðúng là:
Ðoạn trừ phiền não trùng tăng bịnh
Xu hướng chân như tổng thị tà.Con ạ, giải thoát thật sự thì phải có trí huệ, mà trí huệ là thấy rõ thực tại đúng như nó đang là. Phật dạy rất rõ ràng:
Sabbe sankhàrà aniccàt
Sabbe sankhàrà dukkhàtí
Sabbe dhammà anattàtí
Yàdà pannàya passati
Atha nibbindati dukkhe
Esa maggo visuddhiyà. (Dh, 277-279)(Tất cả các hành là vô thường. Tất cả các hành là khổ. Tất cả các pháp là vô ngã, khi quán chiếu với trí huệ như thế, sẽ xem thường đau khổ, đó là con đường thanh tịnh --Pháp Cú Kinh, 277-279)
Vậy làm thế nào con có thể hy vọng thoát khỏi khổ đau khi mà bản chất các hành là đau khổ? Khi mà "ba cõi bất an y như nhà lữa"? Và khi mà thầy đã nói là không bao giờ có ở đâu một thứ hạnh phúc nào khác trên cõi thế gian này (dù là sắc giới hay vô sắc giới)? Nói thế không phải là thầy dồn con vào chân tường của sự bi quan và thống khổ đâu. Vì rốt cuộc vẫn có giải thoát, nhưng không phải là giải thoát về đâu mà là giải thoát trong chính tất cả nỗi thống khổ ở đời. Và vẫn có hạnh phúc, nhưng không phải thứ hạnh phúc loại trừ đau khổ mà là hạnh phúc dung nhiếp khổ đau, một "paramam sukkham" như Phật đã dạy.
Phật dạy "Santì paramam sukkham", tĩnh lặng là hạnh phúc tuyệt đối. Hoặc "Nibbànam paramam sukkham", Niết bàn là hạnh phúc tuyệt đối. Cũng như ở trên Ngài dạy: "Maggo visuddhi" ... là để chỉ một sự im lặng tuyệt đối trước tất cả mọi nỗi đau khổ của cuộc đời, sự im lặng dung thông được tất cả mọi trạng thái mâu thuẫn hay hỗ tương của đời sống, chứ không phải là một trạng thái bất động của cơn thiền định xuất thần như biết bao nhiêu người đã ngộ nhận.
Im lặng tuyệt đối cũng là Bát Nhã (Panna), vô sinh, trí huệ, viên chiếu, viên minh, Phật tánh, Tự tánh, v.v... qua đó các pháp tự thể hiện một cách chân thực, sống động. Và tuy rằng tướng của các hành, các pháp là vô thường, khổ, vô ngã, nhưng im lặng tuyệt đối vẫn viên dung vô ngại. Ðó chính là hạnh phúc, là giải thoát, ngoài ra không còn một hạnh phúc giải thoát nào hơn được. Thầy muốn nói nếu có một sự giải thoát nào từ chối sự hiện hữu của vô thường, khổ, vô ngã thì đó là một sự giải thoát tạo nên càng thêm nhiều mâu thuẩn và khổ đau, là một sự giải thoát giả tạo do chính bản ngã đẻ ra mà thôi.
Ðể thầy kể cho nghe câu chuyện "vi tiếu" này: Một Thiền sinh bực mình vì chuyện đó xảy ra trong viện với các Thiền sinh khác, đến than phiền với Thiền sư. Sư nói:
-- Chuyện như thế mà con không đương nổi sao?
-- Thưa thầy, con thà đương sự giải thoát chứ không thà đương cái chuyện bực mình đó!
Sư ôn tồn nói:
-- Thôi, bỏ qua cái giải thoát của con đi, giải thoát thật sự thì vạn pháp còn đương nổi huống là một chuyện bực mình!
Con thương mến,
Bây giờ trở lại vấn đề tỉnh giác. Khi con thấy "đây là giao động", "đây là lo âu", "đây là thất vọng", "đây là chán nản", "đây là khổ đau" v.v... là tự nhiên con đã tỉnh giác rồi đó. Nhưng vì con chưa thực thấy giá trị của tỉnh giác một cách vô tâm như thế con lại xen vào đó ý muốn giải thoát, thế là con lại đánh mất sự trong sáng vô tâm của vai trò tỉnh giác đích thực. Ý muốn giải thoát biến tỉnh giác thành dụng cụ và như thế làm gia tăng mâu thuẩn, chồng chất vô minh, trong khi tỉnh giác tự nó đã là cứu cánh rồi con ạ. Thầy quả quyết nếu con dẹp đi ý muốn giải thoát (trốn tránh thực tại) con sẽ phục hồi được nguyên tính của tỉnh giác và nó sẽ giúp con thấy các pháp như thực trong im lặng tuyệt đối, và con sẽ không ngờ đó lại chính là giải thoát đích thực, là:
"Mục đích có sẵn rồi
Nào phải vọng xa xôi
Dặm trình thong dong bước
Hoa trắng nở ven đồi."Thật vậy, có ai ngờ tất cả đang ở nơi thanh tịnh, chỉ vì vô minh ái dục vọng động dấy lên để rồi chỉ thấy đâu đâu cũng toàn là luân hồi đau khổ. Phật dạy trong Dìgha Nikàya "Một khi đã thanh tịnh thì thấy tất cả các pháp đều là thanh tịnh". Vậy hãy coi chừng ý muốn giải thoát (lẩn tránh) là cái vọng động dấy sinh làm mất thực tính các pháp đang vận hành.
Khi được hỏi "Có cần ước muốn giải thoát mới được giải thoát không?" Ðức Phật trả lời "Dầu không có ước muốn giải thoát mà thực hành đúng, vẫn giải thoát" (Majjihima Nikàya).
Nhưng thế nào là thực hành đúng? Con chỉ cần niệm tỉnh giác như Ðức Phật đã dạy: "Thấy như thực thấy, nghe như thực nghe, xúc như thực xúc, biết như thực biết". Một vị Tỳ kheo biết mình sắp lâm chung liền tinh tấn thực hành lời dạy đó của Phật và đã tự mình giác ngộ giải thoát hoàn toàn. Ðể thấy nghe như thực vị ấy phải thấy nghe với im lặng tuyệt đối, phải để các pháp hiện đúng bản lai diện mục của nó, chứ không thể lẩn tránh nó được.
Trong kinh có chép rằng có vị giải thoát như vậy ngay trong điều kiện mù lòa, tàn tật hoặc bịnh hoạn liên tục v.v... Thầy nhắc như vậy để một lần nữa xác minh rằng giải thoát không cần phải loại trừ đau khổ. Ðức Phật cũng đã minh xác điều đó với một người đau khổ cùng cực là nàng Patacàrà; không phải diệt trừ khổ đau mà chỉ cần diệt trừ nguyên nhân đau khổ trong im lặng tuyệt đối, ở đó nguyên nhân đau khổ đã bị loại trừ, chúng ta sẽ thấy cái gì hư nguy tự nó hủy diệt và cái gì chân thực sẽ tự hiển bày mà không cần phải dùng tới nhiều nổ lực của ý chí và ước mong lẩn tránh nào.
Con ạ, thật là giản dị, nếu con có ước muốn, con hãy lắng nghe trong im lặng tuyệt đối rằng "Ðây là ước muốn". Nếu có giao động, con hãy lắng nghe im lặng tuyệt đối rằng "Ðây là giao động". Nếu có chán nản, con hãy lắng nghe trong im lặng tuyệt đối rằng "Ðây là chán nản". Nếu có khổ đau con hãy lắng nghe trong im lặng tuyệt đối rằng "Ðây là khổ đau" v.v... Khi nào con như thực thấy "nó phát sinh như vậy"..., "nó an trú như vậy"..., "nó hủy diệt như vậy", tự nhiên con sẽ xem thường đau khổ (atha nibbindati dukke) tuy rằng chúng vẫn đến và đi nhưng không bao giờ còn có thể chi phối con nữa.
Cuối cùng khi dừng bút, thầy tặng con bài thơ mà thầy đã viết tặng cho bằng hữu của con ở nước ngoài:
No way to Nibbàna
ways only to Màra
o man, just look at what you are!
and give up Màra with NibbànaNo way to Pannà
ways only to Avijjà
o man, just look at what you are!
and leave Avijjà to PannàBut, o man, believe me
at least, no difference between them
Nibbàna and Màra
Avijjà and Pannà
Thân ái chào con
Thầy,
Viên Minh.
Chân thành cám ơn anh Nguyễn Quang Trung đã có thiện tâm giúp đánh máy lại bài viết nầy (07/97).