| BuddhaSasana Home Page |
Vietnamese, with Unicode Times font |
Ðiềm lành tối thượng
Hòa thượng Thích Minh Châu
Hôm nay tất cả Phật tử chúng ta hân hoan đón mừng Ðản sanh lần thứ 2545 của đức Bổn sư, Từ phụ và chúng tôi cho trích dẫn hai câu cảm hứng ngữ từ kinh Pháp Cú để nói lên niềm hân hoan vui mừng của người Phật tử chúng ta trước sự kiện trọng đại này. Chúng ta vui mừng bởi đức Phật đã sinh ra ở đời "vì hạnh phúc và an lạc cho số đông; vì lòng thương tưởng cho đời; vì lợi ích, hạnh phúc và an lạc cho chư thiên và loài người". Chúng ta vui mừng vì chúng ta may mắn có được một bậc thầy như đức Phật, một bậc thầy mà cuộc đời và sự nghiệp giải thoát của Ngài mãi mãi là tấm gương soi sáng hướng đi của nhân loại. Bởi đức Phật không chỉ là bậc Thánh, có đời sống phạm hạnh cao cả của bậc thánh nhân siêu thế, Ngài còn là bậc Thầy, có thái độ giáo dục rất người, đã giới thiệu cho nhân loại phương pháp suy tư chín chắn đưa đến nếp sống chín chắn, thật sự giải thoát, thật sự an lạc giữa cuộc đời. Nhân mùa Phật Ðản, chúng tôi muốn giới thiệu bài kinh "ÐIỀM LÀNH TỐI THƯỢNG" nói về nếp sống có học Pháp và hành Pháp của người Phật tử, một nếp sống thiết thực, có cân nhắc chọn lựa giữa thiện và bất thiện, một nếp sống cung kính khiêm tốn, biết làm tròn các trách nhiệm và bổn phận, một nếp sống biết điều phục tự tâm, hướng đến thiền định và trí tuệ. Tất cả nội dung ấy, được gói trọn trong bài kinh Ðiềm Lành, đang chờ đợi sự nỗ lực thực hành của mỗi người Phật tử chúng ta như là một việc làm có ý nghĩa nói lên lòng kính tín của chúng ta đối với đức Phật nhân kỷ niệm ngày đản sanh của Ngài. Bài kinh này (Kinh số IV, Phẩm Nhỏ, thuộc Kinh Tập) do đức Phật thuyết giảng cho một vị thiên nhân khi vị này đến thỉnh vấn Ngài về ý nghĩa của điềm lành. Sau đây là câu hỏi của vị thiên nhân:
Như vậy, điềm lành là niềm mong ước và chờ đợi của tất cả chúng sanh. Cả chư thiên và loài người đều mong ước và chờ đợi điềm lành, đúng như vị thiên nhân đã nói. Nhưng điềm lành ấy là gì? Ðó là một nếp sống an toàn. Quả vậy, tất cả chúng ta đều mong ước có được một nếp sống an toàn và đó là thái độ rất người. Nhưng nếp sống an toàn không tự dưng đến với chúng ta nếu nó không được khéo nuôi dưỡng và xây dựng. Ðó là lý do vì sao đức Phật giới thiệu kinh Ðiềm Lành, như là một nếp sống hướng thượng, bỏ ác làm lành, mà chúng tôi sẽ lần lượt trình bày sau đây. Trước hết, điềm lành thứ nhất là:
Ðiềm lành tối thượng đầu tiên mà người Phật tử cần nuôi dưỡng là thái độ biết lựa chọn giữa kẻ ngu và bậc trí để giao thiệp, thân cận. Người ngu thời xa lánh, bậc trí thời gần gũi. Ðây là thái độ hết sức căn bản đối với người Phật tử nhằm khẳng định người nào nên thân cận, gần gũi, người nào không nên thân cận, gần gũi. Người trí tiêu biểu cho tiếng nói của chánh pháp, thiện hạnh, đạo đức, do đó là người nên gần gũi thân cận. Kẻ ngu tiêu biểu cho tà pháp, ác hạnh, phi đạo đức, do đó cần xa lánh, không nên gần gũi. Ðây là điềm lành thứ nhất mở đường cho nếp sống hướng thượng, bỏ ác làm lành, của người Phật tử.
Một điềm lành khác mà người Phật tử cần nỗ lực nuôi dưỡng ấy là về phương diện học tập và rèn luyện tay nghề cho thật giỏi. Ðể xây dựng cuộc sống hạnh phúc gia đình, người Phật tử cần phải nỗ lực học tập thật giỏi, cần phải nắm vững tay nghề của mình và không ngừng học hỏi thêm nhiều kinh nghiệm trong cuộc sống. Học tốt làm tốt rồi, người Phật tử cũng cần nói lời tốt đẹp nữa. Ðây là điềm lành thứ hai trông chờ sự dốc tâm thực hành của người Phật tử vậy. Ðiềm lành tiếp theo là:
Ðây là điềm lành nói về trách nhiệm và bổn phận của người Phật tử sống đời sống gia đình, có trách nhiệm chăm lo đời sống cho vợ con và có bổn phận phụng dưỡng cha mẹ khi cha mẹ tuổi già. Là người Phật tử sống tại gia thì trách nhiệm và bổn phận đối với cha mẹ, vợ con là hết sức quan trọng. Gia đình có hạnh phúc hay không sẽ tùy thuộc phần lớn vào vai trò của mỗi thành viên trong gia đình có làm tốt trách nhiệm và bổn phận của mình đối với gia đình hay không. Dĩ nhiên, trách nhiệm và bổn phận sẽ tùy thuộc vào vai trò vị trí của mỗi thành viên trong gia đình mà có sự sai khác. Ở đây vì nhấn mạnh vai trò chủ quản của người Phật tử ở trong gia đình nên trách nhiệm và bổn phận của vị trí ấy là chăm sóc nuôi dưỡng vợ con và phụng dưỡng cha mẹ. Bởi có trách nhiệm chăm lo đời sống cho cha mẹ, vợ con nên người ấy cần có công ăn việc làm ổn định. Vị ấy cần làm việc với một nghề nghiệp hợp pháp và đúng pháp. Vị ấy không nên vì bất cứ ý do gì mà làm các nghề nghiệp không hợp pháp khiến gây bất an cho gia đình và làm rối loạn xã hội. Trong trách nhiệm gia đình của mình. Vị ấy không những phải chăm lo đầy đủ các tiện nghi vật chất cho cha mẹ, vợ con, mà còn phải chú ý đến đời sống tinh thần của họ nữa. Người Phật tử cần dành thì giờ để chăm lo đời sống tinh thần của họ nữa. Người Phật tử cần dành thì giờ để chăm lo việc giáo dục con cái, hướng dẫn chúng trở thành những đứa con ngoan, những học trò giỏi. Người ấy cần vui vẻ hòa thuận với vợ mình trong mọi công việc, và đặc biệt, cần lắng nghe và tham khảo ý kiến của cha mẹ mình trong nhiều trường hợp. Ðó là dấu hiệu điềm lành dành cho những ai khéo cư xử tốt các quan hệ gia đình. Một điềm lành khác:
Ngoài các quan hệ có tính cách gia đình, người Phật tử còn có những mối quan hệ khác như quan hệ mang tính cộng đồng hay xã hội. Ở đây một điềm lành khác chờ đợi người Phật tử đó là việc bố thí đúng pháp và chăm nom giúp đỡ các bà con thân thuộc khi những người này cần đến sự giúp đỡ của mình. Trong trường hợp này, người Phật tử cần có thái độ hoan hỷ và lịch thiệp vì đây là những quan hệ khá tế nhị. Việc bố thí không những cần đúng pháp, đúng đối tượng, mà cũng cần đúng lúc đúng thời và cần được làm với tâm tư hoan hỷ, trân trọng. Tương tự, việc săn sóc giúp đỡ các bà con cũng cần được tiến hành với các tinh thần trên. Mọi việc làm của người Phật tử cần phải được thực hiện một cách đúng pháp, không lỗi lầm thì kết quả mới tốt đẹp. Một điềm lành khác nữa:
Ðây là điềm lành nói về tu tập cá nhân, không phóng dật trong cuộc sống, từ bỏ các điều ác và chế ngự sự đam mê cờ bạc rượu chè. Có thể nói đây là các đức tính hết sức căn bản nhằm xây dựng nhân cách tốt đẹp của người Phật tử, bởi người Phật tử là người luôn luôn gương mẫu trong nếp sống không phóng dật, nếp sống từ bỏ điều ác, làm các việc lành và nếp sống không chạy theo rượu chè cờ bạc. Không phóng dật tức là không để cho thân, khẩu, ý tự do hoạt động theo sở thích của chúng, mà cần phải thường xuyên theo dõi và kiểm soát thân, khẩu, ý, không để chúng rơi vào các hành vi ác, bất thiện. Chấm dứt hay từ bỏ ác có nghĩa xa lìa các hành động ác, bất thiện như sát sanh, lấy của không cho, tà hạnh trong các dục, nói láo, nói hai lưỡi, nói lời độc ác, nói lời phù phiếm, tham dục, sân hận, tà kiến. Ðây là nếp sống căn bản của người Phật tử nhằm xây dựng hạnh phúc cá nhân, gia đình và xã hội. Chế ngự đam mê rượu là nếp sống thông minh sáng suốt của người Phật tử. Bởi rượu chè làm cho con người mất đi bản tính sáng suốt, thiếu tự chủ trong mọi hành động, dẫn đến nhiều hậu quả tai hại. Do đó, người Phật tử kiên quyết không uống rượu hay các chất say tức là đang sống một đời sống tỉnh táo sáng suốt, có thể nhìn rõ mọi sự bằng đôi mắt bình thường của mình, chớ không phải bằng cặp mắt quờ quạng, bệnh hoạn. Cuộc sống vốn đã quay cuồng rồi, cần phải tỉnh táo sáng suốt hơn, chớ không nên góp phần làm cho nó thêm quay cuồng nữa! Tiếp theo là điềm lành nói về thái độ nghe pháp, thái độ cung kính khiêm tốn và thái độ biết đủ biết ơn của người Phật tử :
Là người Phật tử thì việc học Pháp, nghe Pháp là hết sức cần thiết để nuôi dưỡng tuệ đức cho cá nhân và đóng góp tiếng nói trí tuệ cho cuộc đời. Bởi trí tuệ là sự nghiệp lớn giải phóng con người và cuộc đời khỏi mọi sai lầm tối tăm do duyên tham dục, sân hận và si mê. Vì vậy việc nghe Pháp nhằm phát triển trí tuệ là rất quan trọng đối với người Phật tử. có nghe Pháp và hành trì Pháp thì trí tuệ mới phát sinh. Thiếu hoặc không nghe Pháp thì như người đi trong đêm tối rất khó định hướng đi giải thoát của con người Phật tử, giống như ngọn hải đăng luôn soi tỏ hướng đi về của các con tàu vậy. Ngoài việc nghe Pháp để phát triển trí tuệ, người Phật tử cần nuôi dưỡng thêm các đức tính khác như lòng cung kính khiêm tốn, thái độ biết đủ , biết ơn đối với cuộc đời. Ðây là các đức tính rất đặc biệt của người Phật tử , bởi sự khiêm cung vốn là sức mạnh chinh phục mọi kiêu căng ngã mạn của con người, thái độ biết ơn là lòng thủy chung cao đẹp và sự tri túc là mũi tên phá vỡ mọi cám dỗ của tham dục. Cuộc sống hiện đại đang ra sức cám dỗ con người bằng nhiều hình thức và phương tiện hấp dẫn tinh vi mà nếu không nhận ra sự thật của nó, nghĩa là vị ngọt, sự nguy hại, sự xuất ly của các dục, thì con người khó lòng thoát khỏi sự chi phối nguy hại của nó. Các dục vui ít, khổ nhiều, não nhiều, sự nguy hại của các dục càng nhiều hơn. Những biểu hiện của lòng tham dục không đáy nói rõ nguy cơ của sự hủy hoại không lường đối với toàn thể loài người. Người ta bắt đầu nhận ra rằng tất cả vần đề nan giải mang tính toàn cầu hiện nay như chiến tranh, nạn ô nhiễm môi trường, sự cạn kiệt các nguồn tài nguyên thiên nhiên đều bắt nguồn từ lòng tham dục của con người. Do đó, thái độ sống biết đủ của người Phật tử đối với các nhu cầu của cuộc sống là thái độ sáng suốt đáng được nêu gương về phương diện bảo vệ môi sinh, giải thoát con người khỏi nguy cơ tự hủy diệt. Các đức tính khác như nhẫn nhục, nói lời hòa nhã, yết kiến các sa môn và đàm luận chánh Pháp cũng là những điềm lành cần được nuôi dưỡng bởi người Phật tử :
Các đức tính trên đây tỏ cho thấy người Phật tử là người có hành trì Pháp và tôn trọng Pháp. Thái độ nhẫn nhục là thái độ của người Phật tử biết kham nhẫn mọi phiền toái của cuộc đời, không để cho cuộc đời lung lạc bởi sự khen chê, tốt xấu của nó. Với sự nhẫn nhục đúng pháp, người Phật tử nhìn cuộc đời một cách an nhiên tự tại, không vui khi được khen, không buồn khi bị chê. Vị ấy đón nhận mọi sự đúng như thật, với lòng thanh thản, thản nhiên như bản chất của mọi sự là thanh thản, thản nhiên vậy. Người Phật tử cũng là người khéo nói với lời nói từ tốn hòa nhã. "Lời nói không mất tiền mua". Một lời nói tao nhã, lịch sự không những dễ gây cảm tình với người khác, mà còn khiến cho nhân cách người nói được nâng cao. Yết kiến các sa môn và bàn luận chánh Pháp là những cách thái rất đặc biệt của người Phật tử. Các sa môn là những nhân cách tiêu biểu cho sự thực hành Pháp và tùy Pháp. Yết kiến các sa môn, bàn luận chánh Pháp với các sa môn do đó là điềm lành tối thượng của người Phật tử có học Pháp và hành Pháp vậy. Ðiềm lành tiếp theo là:
Ðây là điềm lành đòi hỏi sự thực hành thật nhiều, thật sâu của người Phật tử trong giáo pháp giải thoát của đức Phật. Các việc như đời sống phạm hạnh khắc khổ, thấy rõ lý Thánh đế, giác ngộ quả Niết bàn là những việc khó làm, nhưng đó là các mục tiêu cần hướng đến của người Phật tử. Phạm hạnh là nếp sống chuyên sâu vào việc thực hành Giới, Ðịnh, Tuệ. Ðó là nếp sống thanh tịnh về giới đức, sự xa lìa các dục, các ác bất thiện pháp, sự thể nhập các thiền chứng và sự phát triển trí tuệ giác ngộ. Thấy lý Thánh đế tức là thấy rõ về bốn sự thật - khổ, khổ tập, khổ diệt, con đường đưa đến khổ diệt. Thấy rằng sanh, già, bệnh, chết là khổ, sự có mặt của thân ngũ uẩn là khổ; thấy rõ ái là nguyên nhân đưa đến khổ đau; thấy rõ ái diệt là khổ diệt; thấy rõ Bát chánh đạo (con đường Thánh đạo tám ngành) là con đường đưa đến khổ đau đoạn diệt. Giác ngộ quả Niết bàn tức là giác ngộ quả vị tối thượng Bồ đề của chư Phật. Rõ ràng người Phật tử sống tại gia khó hoàn thành trọn vẹn đời sống phạm hạnh với các sở hành, sở chứng nói trên. Tuy nhiên đây là các mục tiêu mà người Phật tử cần nhắm đến, nhất là việc nuôi dưỡng giới đức và hành thiền là hết sức cần thiết cho đời sống hàng ngày của người Phật tử. Về lợi ích của hành thiền, điềm lành tiếp theo đây nói rõ:
Thiền là nếp sống điều hòa thân tâm dựa trên pháp môn Anàpànasati của đức Phật. Thiền bắt đầu bằng việc xa lìa các dục, các ác bất thiện pháp để tập trung năng lực vào việc theo dõi và giác tỉnh về các đối tượng. Có hai đối tượng chính được đề bạt trong thiền là niệm hơi thở vào ra và quán sát 16 đề tài về thân, thọ, tâm và pháp. Cốt yếu của thiền là sự an tịnh của thân tâm, khi thân tâm đã trở nên an tịnh rồi thì hành giả sẽ tập trung niệm của mình, vào 16 đề tài thiền quán để tiếp tục nuôi dưỡng chánh niệm và để phát triển trí tuệ về sự sanh diệt của các pháp nhằm cắt đứt tham ái và chấp thủ. Dĩ nhiên, thiền là pháp môn đơn giản nhưng không dễ làm bởi nó đòi hỏi sự nỗ lực và giác tỉnh thường xuyên của người thực hành. Người Phật tử chúng ta nên xem thiền là pháp môn căn bản cho sự tu tập của mình, đặc biệt, cần áp dụng thiền vào đời sống hàng ngày như là một sinh hoạt hữu ích cho sức khỏe và công việc. Ban đầu thì khó nhưng hãy cố gắng tập, tập nhiều lần rồi thì mọi khó khăn sẽ qua đi cho đến lúc chúng ta nhận ra thiền là một sinh hoạt không thể thiếu trong đời sống hàng ngày của chúng ta vậy. Nhờ công phu hành thiền mà khi xúc phạm với mọi việc ở đời tâm tư người Phật tử sẽ không bị khuấy động, không có lo âu sầu muộn, không bị uế nhiễm và hoàn toàn được an ổn vậy. Ðây chính là điềm lành tối thượng của công phu hành thiền mà người Phật tử đạt được trong giáo lý của đức Phật. Và điềm lành sau cùng, thâu tóm toàn bộ các điềm lành đã đề cập:
Chúng tôi đã trình bày bài kinh Ðiềm Lành như một nếp sống hướng thượng rất đáng được quan tâm thực hành bởi tất cả Phật tử chúng ta. Ðiều mong mỏi của chúng tôi là quí Phật tử hãy tin tưởng vào nếp sống làm lành của mình, bởi vì, khi chúng ta sống làm lành thì không những tự thân chúng ta được hạnh phúc an lạc, mà ngay cả những người khác cũng được hạnh phúc an lạc. Một người sống làm lành, một gia đình được hạnh phúc an lạc. Một gia đình sống làm lành, một khu phố được thêm bình yên, được vắng thêm các tệ nạn xã hội. Thành phố mong chờ các khu phố bình yên. Xã hội trông đợi nhiều thành phố bình yên. Tất cả điều ấy đều trông đợi nếp sống bỏ ác làm lành từ mỗi người chúng ta. Chúng ta làm lành đồng thời khuyên người khác cùng làm lành. Có làm thời có kết quả. Nếp sống làm lành của người Phật tử chúng ta được ví như bông hoa tươi đẹp, vừa có sắc lại vừa có hương, khiến cho mọi người khi ngắm vào đều cảm thấy hân hoan thích thú. Ðức Phật dạy:
Như bông hoa tươi đẹp dự báo một hương sắc tinh khôi đối với người trồng vườn cần mẫn. Cũng vậy điềm lành tối thượng của đức Phật dự báo một nếp sống hạnh phúc an lạc đối với người Phật tử chuyên tâm học Pháp và hành Pháp. Mọi khả năng đều nằm sẵn trong bàn tay của chúng ta, trông đợi sự quyết tâm nỗ lực thực hành của mỗi người chúng ta. Ðã qua rồi cái thời đi tìm lời giải cho hạnh phúc và đạo đức. Ngày nay, không nghi ngờ gì nữa, chúng ta hiểu rất rõ hạnh phúc không thể trông chờ từ người khác và đạo đức không chỉ là sự cỗ vũ, đề cao các giá trị nhân bản trên sách báo hoặc trong các bài diễn văn mang tính chuyên đề. Cuộc sống hiện tại không cần thêm lượng tri thức về hạnh phúc và đạo đức. Cuộc sống hiện đại trông đợi nhiều những biểu hiện của đạo đức và hạnh phúc trong mỗi con người, mỗi gia đình, mỗi xã hội. Nhân kỷ niệm ngày Ðản sanh của đức Từ Phụ, chúng ta hãy xác tín thêm một lần nữa nếp sống có học Pháp và hành Pháp của người Phật tử để thấy rằng nếp sống thiện, bỏ ác làm lành của chúng ta là đáng quí, đáng trân trọng. Chúng ta sống bỏ ác làm lành tức là một cách khiêm tốn chúng ta đang góp tiếng nói thân thiện của mình làm cho cuộc sống thêm đẹp, cuộc đời thêm tươi. Xã hội Việt Nam, với những biến chuyển như hiện nay, đang cần hơn bao giờ hết những tiếng nói khiêm tốn nhưng chứa đầy nghĩa cử đạo đức, sự tỉnh táo sáng suốt của người Phật tử chúng ta. Tất nhiên chúng ta không cần lớn tiếng rao giảng về đạo đức, bởi chính nếp sống bỏ ác làm lành của chúng ta đã là bài học đạo đức sinh động. Chúng ta cũng không cần chứng tỏ mình là người tỉnh táo sáng suốt trước mọi dao động và biến động của cuộc đời, bởi chính nếp sống có hành thiền của chúng ta sẽ nói lên điều đó. Chúng tôi nghĩ rằng một nếp sống hướng thượng, vừa nuôi dưỡng đạo đức cá nhân vừa hành trì thiền định, như đức Phật đã dạy sẽ nói lên những gì mà người Phật tử chúng ta có thể đóng góp cho sự nghiệp an toàn và phồn vinh của đất nước và xã hội ngày nay. Chúng tôi tin tưởng và mong mỏi mỗi người Phật tử sẽ sống trọn đạo đức và hành thiền thực tiễn mà đức Phật đã giảng dạy cho chúng ta. Xin mượn những điềm lành tối thượng của đức Phật thay cho lời cầu nguyện và cầu chúc Phật Ðản của chúng tôi:
-ooOoo- |
Source: Khuông Việt, http://www.khuongviet.net
[Trở về trang Thư Mục]
updated: 21-07-2002