- A Hàm mang thể tài của một loại "ngôn hành lục", tính chất đại khái giống với sách "Luận ngữ" nên muốn thể nghiệm nhân cách hiện thực của Ðức Thế Tôn thì không thể không nghiên cứu A Hàm" [*].

Nhận xét như thế là hoàn toàn xác đáng. Ðọc 4 bộ A Hàm, chúng ta sẽ thấy đây đó là những sự kiện, những chi tiết mô tả, thuật sự, phản ánh về đời sống, về những nét sinh hoạt, về bước đường hành hoá, cách thế ứng xử của Ðức Phật cùng một số khía cạnh về kinh tế, xã hội đương thời. Nhân mùa Vu Lan chúng tôi xin trích dịch, giới thiệu một bản kinh ngắn thuật lại một sinh hoạt tự tứ của Ðức Bổn Sư .

Tuy ngắn, nhưng bản kinh này đã hàm chứa nhiều giá trị, nhất là giá trị về lịch sử, nên đã có mặt trong cả điển tịch của Phật giáo Nam truyền và Bắc truyền .

Về kinh tạng Nam truyền, kinh này được ghi trong kinh Tương Ưng Bộ (Samyutta Nikàya) mang tên kinh Pavàranà (kinh Tự tứ) thuộc chương thứ 8, kinh số 7 (xem kinh Tương Ưng Bộ, tập 1, HT. Thích Minh Châu dịch, Viện Nghiên cứu Phật học Việt Nam xuất bản, 1993, trang 419-422) .

Về kinh tạng Bắc truyền (Hán tạng), kinh này hiện có 4 bản Hán dịch:

1. Trong bộ Trung A Hàm (N.26, gồm 60 quyển với 222 kinh, Ðại tạng kinh Ðại Chính tân tu-đại-tập1), kinh này mang số 121, thuộc Trung A Hàm quyển thứ 29, đại, tập1, tr.610A-610C, do Ðại sư Cù Ðàm Tăng Già Ðề Bà dịch vào khoảng 397-398TL, đời Ðông Tấn (317-419) .

2. Trong bộ Tạp A Hàm (N.99, gồm 50 quyển với 1362 kinh ngắn, đại, tập 2) kinh này mang số 1212, thuộc Tạp A Hàm quyển thứ 45, đại, tập 2, tr.330A-330C, do Ðại sư Câu Na Bạt Ðà La (394-468) dịch vào khoảng sau 435TL, đời Lưu Tống (420-478) .

3. Trong Bộ Tăng Nhất A Hàm (N.125, gồm 51 quyển, 52 phẩm, 471 kinh cùng Phẩm Tự , đại, tập 2) kinh này mang số 5, phẩm 32, thuộc Tăng Nhất A Hàm quyển thứ 24, đại, tập 2, tr.676B-677B, do Ðại sư Cù Ðàm Tăng Già Ðề Bà dịch (Ðại sư cũng là người dịch Trung A Hàm) .

4. Trong kinh Biệt dịch Tạp A Hàm (N.100, gồm 16 quyển với 364 kinh ngắn, đại, tập 2) kinh này mang số 228, thuộc quyển 12, đại, tập2, tr.457A-457C .

Kinh Biệt dịch Tạp A Hàm mất tên người dịch, phụ vào dịch phẩm đời Hậu Tần (384-417) được xem là phần phụ của bộ Tạp A Hàm, góp thêm tư liệu soi sáng thêm về diệu nghĩa cho bộ kinh ấy, khẳng định tính chất phong phú của kinh điển thuộc Hán tạng (Bốn bộ A Hàm trong Hán tạng mỗi bộ đều có phần "kinh rời" toàn bộ các "kinh rời" này đều có trong 4 bộ chính, nhưng đã được dịch riêng, lẻ tẻ, phần nhiều được dịch từ đời Tây Tấn, 265-317 trở về trước) .

Bản dịch của chúng tôi dựa theo bản Hán dịch trong kinh "Biệt dịch Tạp A Hàm", đại, tập 2, tr.457A-457C. -- (Tuần báo Giác Ngộ số 28 / 2000)

-ooOoo-

Kinh văn:

Tôi nghe như vầy:

Một thời Ðức Thế Tôn du hoá tại vườn trúc Ca Lan Ðà, thuộc thành Vương Xá, đang mùa an cư kiết hạ, cùng với đại chúng Tỳ kheo gồm 500 vị, đều là bậc A la hán, đã dứt sạch các lậu, mọi việc làm đã hoàn tất, bỏ hẳn gánh nặng, không còn nghiệp trói buộc, chánh trí, tâm đạt giải thoát, chỉ trừ 1 vị được Ðức Như Lai thọ ký trong đời hiện tại sẽ dứt hết mọi lậu .

Bấy giờ là ngày Rằm tháng Bảy, đến lúc tự tứ, Ðức Thế Tôn trải tòa ngồi trước chúng Tăng, bảo các Tỳ kheo:

-Các thầy nên biết! Như Lai là bậc phạm hạnh, đối với con đường giải thoát, thọ thân này là thân sau cùng, là bậc lương y vô thượng nhổ mũi tên độc. Các thầy đều là con của Như Lai vì đều từ tâm, từ miệng của Như Lai sinh ra, là con của giáo pháp Như Lai, vì từ pháp hoá sinh. Hôm nay Như lai muốn tự tứ, vậy nơi thân, miệng, ý của Như Lai có lỗi lầm gì chăng?

Tôn giả Xá Lợi Phất đang ngồi giữa đại chúng bèn đứng dậy, sửa lại y phục, chắp tay hướng về Phật thưa:

-Kính thưa Ðức Thế Tôn! Như Phật vừa nói, Như Lai là bậc phạm hạnh. Chúng con chẳng thấy nơi thân, miệng của Ðức Thế Tôn có chút lỗi lầm nào cả. Vì sao? Thế Tôn đối với người chưa được điều phục khiến trở thành thuận hợp, người chưa tịch tĩnh được tịch tĩnh, làm cho người khổ não được an ổn, người chưa giải thoát khiến đạt giải thoát. Ðức Thế Tôn là bậc hiểu rõ về đạo, là bậc chỉ bày về đạo, là bậc giảng nói về đạo, là bậc dẫn dắt theo đạo. Các đệ tử nối tiếp bất tuyệt giáo pháp của Thế Tôn. Thứ lớp tu học, thuận theo chánh pháp, luôn dạy bảo nhau, thân ái giúp đỡ nhau trong pháp thiện. Chúng con không thấy nơi thân, miệng, ý của Ðức Thế Tôn có chút lỗi lầm nào .

Tôn giả Xá Lợi Phất nói tiếp:

-Thế Tôn! Hôm nay tự tứ, xin từ bi chỉ dạy về thân, miệng, ý của con có những lỗi lầm khuyết điểm gì .

Phật bảo Tôn giả Xá Lợi Phất:

-Như Lai không thấy thầy có chút lỗi lầm nào cả. Vì sao? Vì Tôn giả là người luôn giữ vững giới thanh tịnh, là hàng đa văn, ít ham muốn, biết đủ, xa lìa chốn ồn ào, ưa thích nơi vắng lặng, có đầy đủ tinh tấn, tâm định là hàng trí tuệ, nhanh nhạy, mẫn tiệp, uyển chuyển, đặc biệt, thuộc chủng trí lớn, chỉ trừ Như Lai, còn trí tuệ của những vị khác không ai bằng thầy. Vì thầy đã thành tựu thật trí sâu rộng, luôn hoan hỷ chỉ dạy đem lại lợi ích cho người học, tâm không ganh ghét, thấy người có khả năng thì luôn hết lòng chỉ dạy, vui vẻ tuỳ hỷ tán thán, nếu vì bốn chúng mà giảng nói pháp thì không hề chán mệt. Thế nên nay thầy không có chút lỗi lầm nào nơi thân, miệng, ý .

Tôn giả Xá Lợi Phất bạch Phật:

-Thế Tôn! Năm trăm vị Tỳ kheo ở đây, Thế Tôn có thấy những lỗi lầm nào nơi thân, miệng, ý của chư vị?

Phật nói:

-Như Lai không thấy nơi thân miệng ý của năm trăm Tỳ kheo ở đây có chút lỗi lầm nào cả. Vì sao? Năm trăm Tỳ kheo này đều là A la hán, các lậu đã dứt, mọi tạo tác đã hoàn thành, gánh nặng đã được bỏ xuống, đạt được lợi mình, không còn bị trói buộc, chánh trí, tâm đạt giải thoát. Vì ý nghĩa ấy, Như Lai chẳng thấy họ có chút lỗi lầm nào nơi thân, miệng, ý .

Tôn giả Xá Lợi Phất lại thưa:

-Thế Tôn! Thế Tôn chẳng chê trách năm trăm Tỳ kheo ở đây có khuyết điểm nhỏ nào, cũng không thâý họ có chút lỗi lầm gì về thân, miệng, ý. Thưa Thế Tôn! Năm trăm Tỳ kheo này có bao nhiêu vị đầy đủ ba minh, bao nhiêu vị chứng đắc"câu phần giải thoát" đắc huệ giải thoát!

Phật dạy:

-Trong chúng Tỳ kheo này có 90 vị đầy đủ 3 minh, 180 vị chứng đắc "câu phần giải thoát", số còn lại đều chứng đắc huệ giải thoát.

Tôn giả Xá Lợi Phất thưa:

-Năm trăm vị Tỳ kheo này đã xa lìa mọi phiền não cấu uế, không có phần hư mục, đều là phần tinh tuý .

Lúc này Tôn giả Bà Kỳ Xa hiện có mặt trong đại chúng bèn suy nghĩ:

-Hôm nay, Phật tự tứ, ta muốn nói kệ để tán thán việc này.

Tôn giả liền chắp tay hướng về chỗ Phật, thưa:

-Thưa Thế Tôn! Xin Thế Tôn cho phép con nói kệ.

Sau khi được Phật chấp thuận, Tôn giả Bà Kỳ Xà đọc kệ:

"Hôm nay là Rằm, ngày thanh tịnh
Năm trăm Tỳ kheo cùng hội đủ
Thảy đều đoạn trừ mọi kiết sử
Là bậc đại tiên dứt hết nghiệp
Tâm thành gần gũi Ðức Thế Tôn
Tất được giải thoát, không đời sau
Việc dứt sinh tử đã hoàn thành
Các lậu đã tận, bặt vọng động
Tham, kiết, kiêu mạn cũng thảy trừ
Nhổ tên độc ái, diệt nghiệp ái
Sư tử trong đời, lìa các thủ
Trói buộc sợ hãi đều dứt, diệt
Như bậc chuyển luân đại thánh vương
Quần thần, tuỳ tùng vây chung quanh
Du hành khắp chốn đến biển cả
Nơi chiến trận luôn được thắng lớn
Ðệ tử của thương chủ vô thượng
Thảy đủ ba minh, vượt sinh tử
Thật đúng là con của Ðức Phật
Hoàn toàn thanh tịnh, không cấu nhiễm
Kính lễ bậc thân thuộc mặt trời "

-ooOoo-

[*] Ðịnh Huệ dịch, Tập văn Suối Nguồn số 4, Vu Lan 1999, tr.52.

- Chân thành cám ơn cô Quỳnh Hoa đã phát tâm đánh máy lại bài viết này. (Lotus Productions, 20 tháng 8-2000)